Doç. Dr. FAZIL SA LAM. Siyasal Partiler Hukukunun Güncel Sorunlar

Transkript

1 I Doç. Dr. FAZIL SA LAM Siyasal Partiler Hukukunun Güncel Sorunlar

2 II Yay n No : 904 Hukuk Dizisi : Bas - Temmuz STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Kitab n tümü ya da bir k sm, izin al nmaks z n ço alt lamaz, da t lamaz. Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel: (0-212) Fax: (0-212) Bask - Cilt : Beta Bas m A.fi.

3 III ÖNSÖZ I. Bu çal flman n haz rlanmas nda iki ana etken belirleyici olmufltur. Birinci etken, 1997 y l nda -de erli meslektafl m Rona AYBAY n etkisiyle- kat ld m bir uluslararas partiler hukuku sempozyumudur. (Bu aç dan Rona AYBAY a teflekkür borçluyum). Bu sempozyum, partiler hukukunun bende bir ilgi alan olarak geliflmesinde rol oynad ve beni bir önceki sempozyumun bas lm fl derlemesini incelemeye ve bir sonrakine kat lmaya yöneltti. Bunlarla ilgili aç klamay girifl bölümünde yapt m. Bu sempozyumlarda karfl laflt rmal hukuk düzeyinde irdelenen sorunlar, dikkatimi do- al olarak Türk Partiler Hukuku na çevirdi Anayasa De iflikli i nin partiler hukuku üzerindeki köklü etkisi ve bundan kaynaklanan sorunlar, bu çal flman n haz rlanmas nda ikinci belirleyici etken olmufltur. Böylece son derece güncel ve bakir bir alan inceleme ve araflt rma f rsat do du. Üstelik araflt rma s ras nda ortaya ç - kan yeni olgular ve bunlara ba l sorunlar da çal flmay besledi. Özellikle pozitif hukuk alan nda güncel bir konuda bilimsel çal flma yapman n baz riskleri vard r. Örne in benim çal flt m alanda bir uyum yasas n n ç kmas, çal flman n yönünü ve içer ini de ifltirme ve güncellefltirme zorunlu unu do uracakt. Ama çal flman n, -çeflitli konulara da lma ve k smen de tembellik gibi etkenlerin de katk s yla- gere inden fazla uzamas na ra men, böyle bir risk gündeme gelmedi. Tabii bu da beni son derece sevindirdi. Çünkü bu sayede yeni seçimlerle oluflan TBMM nin siyasal partiler hukuku alan nda 1995 Anayasa De iflikli i nin bir gere i olarak gündeme almak zorunda oldu u uyum yasas ile ilgili yasama etkinli ine bilimsel aç dan bir katk sa lama imkan ortaya ç kt. Bu katk, ç kacak yasa üzerinde olumlu bir sonuç verirse, çal flmam z yaln zca bu yönüyle bile hedefine ulaflm fl say - l r. Ancak hemen belirtelim bu çal flma, yaln zca bu amaçla s n rl de ildir. Çal flmam z n, partiler hukuku alan nda hukuk do matik a rl kl araflt rmalar n eksikli ini bir ölçüde dolduraca n ve meslektafllar m n elefltirileriyle yeni çal flmalar teflvik edece ini umuyoruz. II. Bir bilimsel çal flma, çeflitli elveriflli koflullar n biraraya gelmesiyle oluflur. Bunlara iflaret etmek ve bu ortamda pay bulunanlara teflekkür etmek bir kitap önsözünün klasik unsurlar ndand r. Bu aç dan önce Y.T.Ü. ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dekan Murat DEM RC O LU na teflekkür etmeliyim. Çünkü onun ustaca manevralar yla önce d flardan ders verdirilmek suretiyle Üniversiteye yeniden s nd r ld m ve daha sonra da adeta kolumdan çekilip kadroya al nd m. Böylece bu çal flma için en elveriflli ortam, bir üniversite ortam sa lanm fl oldu. kinci teflekkürü de- erli meslektafl m Bülent TANÖR e borçluyum. Onun sürekli teflvik ve bask s olmasa, bu çal flma uyum yasas ndan önce tamamlanamazd. Bilgisayar n bilimsel araflt rma ve çal flmada kullan lmas, genç kuflak için son derece do alsa da bizler için Alfabeyi yeniden ö renmek gibi bir fleydir. flte bu ba lamda teflekkür borçlu oldu um iki kifli var. Birinci beni ürkütmeden bilgisayara s nd ran Prof. Dr. Taylan KABALAK, kincisi ise bilgisayar bafl nda her s k flt mda yard m ma koflan o lum Emre SA LAM.

4 IV Ayr ca bana evde en rahat bir çal flma ortam n sa layan ve zaman zaman tatil günlerini gasbetmemi sab rla karfl layan sevgili eflim Hanife SA LAM a flükran borcumu özel olarak vurgulamam gerekiyor. Nihayet bu kitab n bas lmas nda ve da t m nda katk lar olan Beta Yay nevi mensuplar na da ayr ca teflekkür ediyorum. stanbul

5 V Ç N D E K L E R G R fi...1 Birinci Bölüm: KARfiILAfiTIRMALI HUKUKTA S YASAL PART HUKUKUNUN GÜNCEL SORUNLARI I. KARfiILAfiTIRMADA HAREKET NOKTASI OLARAK: FEDERAL ALMANYA...7 A) Anayasal Durum...7 B) Yasal Düzenleme...9 C) Militan Demokrasi Anlay fl ve Parti Yasa...9 D) Birinci ve kinci Kuflak Partiler Hukuku Ay r m...12 II. B R NC KUfiAK PART LER HUKUKU AfiAMASINDAK ÜLKELERDE PART LER HUKUKUNUN GÜNCEL SORUNLARI...13 A. ANAYASAL DÜZENLEME ) Bat Avrupa Ülkeleri...14 a) talya...15 b) Fransa...15 c) Yunanistan...17 d) Portekiz...18 e) spanya...19 f) Avusturya...20 g) Belçika, Danimarka, Lüksemburg ve Holanda...20 h) ngiltere ve rlanda ) Do u Avrupa Ülkelerinde...21 a) Rusya...21

6 VI b) Polonya...22 c) Çek Cumhuriyeti...23 d) Gürcistan...23 e) Baz Ortak Noktalar ) Di er Ülkeler...24 a) srail...24 b)japonya...25 c) Güney Afrika...26 B. YASAL DÜZENLEME Özel Bir Siyasal Partiler Yasas na Sahip Olmayan Ülkeler...27 a) Siyasal Partilere Devletçe Yap lacak Mali Yard m Konusundaki Yasalarda Partilere liflkin Düzenlemeler...28 b) Seçim Yasalar nda Partilere liflkin Düzenlemeler...31 c) Partilerde Tüzelkiflilik Sorunu...34 d) Parti ç Düzenlerinin Demokratik lkelere Ba l l Sorunu ) Özel Bir Siyasal Partiler Yasas na Sahip Olan Ülkeler...37 a) Tan m- tüzelkiflilik - tescil...40 aa) Almanya...40 bb) Portekiz...41 cc) spanya...42 dd) Avusturya...42 ee) Çek Cumhuriyeti...43 ff) Polonya...43 gg) srail...43 b) ç Düzen...44 aa) Almanya...44 bb) Portekiz...45 cc) spanya...45 dd) Avusturya...46 ee) Çek Cumhuriyeti...47 ff) srail...47 c) Yan Örgüt...48

7 VII d) Devlet Yard m...48 aa) Almanya...48 bb) spanya...50 cc) Portekiz...51 dd) Avusturya...51 ee) Çek Cumhuriyeti...53 ff) Polonya...54 gg) srail...55 C. PART YASA I SORUNU ) Parti Yasa n n Çeflitli Ülkelerde Düzenleme Biçimleri...55 a) Anayasalar nda Parti Yasa na Do rudan ya da Dolayl Olarak Yer Veren Ülkeler...56 aa) talya...56 bb) Fransa...57 cc) spanya...58 dd) Portekiz...60 ee) Danimarka...61 ff) Avusturya...62 gg) Rusya...64 hh) Çek Cumhuriyeti...64 ii) Polonya...65 jj) Gürcistan...66 kk) srail...66 ll) Yunanistan...68 b) Parti Yasa n Anayasa D fl ndaki Metinlerde Düzenleyen Ülkeler...68 aa) Balçika...69 bb) ngiltere...69 cc) Irlanda...69 dd) Hollanda...70 ee) Japonya ) Parti Yasa Konusunda Genel De erlendirme...71

8 VIII III. K NC KUfiAK PART LER HUKUKU...74 IV. AVRUPA DÜZEY NDE S YASAL PART KAVRAMINA GEÇ fi...78 A. Genel Olarak...78 B. Avrupa Partilerinin Anayasal Konumu Hakk nda TSATSOS Raporu ve Avrupa Parlamentosu Karar...79 kinci Bölüm: TÜRK YE'DE S YASAL PART LER HUKUKUNUN GÜNCEL SORUNLARI I. KARfiILAfiTIRMALI HUKUK Ç NDEK YER M Z...85 II. ANAYASA HUKUKU AÇISINDAN S YASAL PART LER HUKUKUMUZUN TEMEL SORUNLARI...86 A ANAYASA DE fi KL NE KADAR GENEL GÖRÜNÜM ) Anayasal Çerçeve...86 a) 1961 Anayasas Dönemi...86 b) 1982 Anayasas Dönemi...89 aa) 68. Madde ile lgili Hükümler...89 aaa) 1961 Anayasas Çizgisindeki Hükümler...89 bbb) 1961 Anayasas Çizgisinden Ayr lan Hükümler...91 bb) 69. Madde ile lgili Hükümler ) Siyasal Partilerin Yasal Düzenlemeye Bo ulmas ) Anayasal Çerçevenin Afl lmas B ANAYASA DE fi KL ) "Siyasal Partiler Hukuku Öncelikle Anayasa Hukukudur" ) Yasaklarda S n rl l k Tezi a) Kuramsal Aç dan b) Tarihsel, Sistematik ve Amaçsal Yorum Kurallar Aç s ndan C ANAYASA DE fi KL KLER N N S YASAL PART LER YASASI ÜZER NDEK SONUÇLARI ) Z mni lga Konusu Düzenlemeler...110

9 IX a) SPK m. 11/ b) SPK m. 78/c c) SPK m. 79/c d) SPK m. 90/ e) SPK m. 95 in baz hükümleri f) Z mni ilga konusu baflka düzenlemeler ) Anayasa'ya Do rudan Ayk r Duruma Gelen Düzenlemeler a) Anayasada Kald r lan Parti Yasaklar n n Yasalarda Varl n Koruyan Hükümlerinin Anayasaya Ayk r l Sorunu aa) SPK m. 92 (dayan flma yasaklar ) bb) SPK m. 79/b ve m cc) SPK m. dayan flma ve örgütlenme yasaklar n n bu grup içinde yer alma nedeni b) Anayasa'da Kurulan Yeni Yasaklama Rejimi Karfl s nda Yasada Öngörülen Yasaklar n Anayasaya Ayk r l Sorunu aa) SPK m. 81 a, b ve c bb) SPK m cc) SPK m. 96/3 (parti ad nda komünist sözcü ünün bulunmas ) dd) Siyasal Partiler Kanunu nun Anayasa'ya ayk r duruma düflen di er yasaklar aaa) SPK m.78/a bbb) SPK m.90/1, m ccc) SPK m. 90/ ddd) SPK m eee) SPK m. 101 ve 103/ fff) SPK m. 9, m. 98/1 ve 4, m. 102 ve m c) Anayasaya Ayk r Olup, Ancak Yasal Düzenleme le Düzeltilebilecek Kurallar ) Somutlaflma Niteli inde Kurallar D. REFAH PART S DAVASI LE ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR ) SPK m.103/2'nin Anayasaya Ayk r l Sorunu...134

10 X 2) 101. maddenin Anayasaya Ayk r l Sorunu ) Yasama Sorumsuzlu u Kapsam ndaki Söz ve Eylemlerin Parti Kapatma ile liflkisi Üçüncü Bölüm: SORUNLARIN AfiILMASI I. DÜfiÜNSEL VE KÜLTÜREL DÜZEYDE II. HUKUKSAL DÜZEYDE A. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi nin Türkiye de Kapat lan Partilere liflkin Kararlar n n Partiler Hukukuna Etkisi ) Türkiye Birleflik Komünist Partisi nin Kapat lmas le lgili Karar a) Partinin ad nda komünist sözcü ünün bulunmas : aa) SPK m.96/3 ve Anayasa bb) SPK m.9/3 ve Uluslararas Andlaflma liflkisi (A HS Ba lam nda) b) Ayr l kç l kla lgili Bölüm ) Sosyalist Parti nin Kapat lmas le lgili Karar a) Genel Bak fl b) Karar n çeri i c) Karar n Sonuçlar B. ç Hukukta Sorunlar n Afl lmas ) Anayasa Hukuku Aç s ndan ) Yasal Düzeyde a) Z mni lga Konusu Düzenlemelerin Ay klanmas aa) SPK m. 11/1: bb) SPK m. 78/c cc) SPK m. 79/c dd) SPK m. 90/ ee) SPK m. 95/1 ve b) Anayasa ya Ayk r Duruma Gelen Düzenlemelerin Ay klanmas...168

11 XI aa) Anayasa da Kald r lan Parti Yasaklar n n Yasalarda Varl n Koruyan Hükümler Aç s ndan aaa) SPK m.92 (dayan flma yasaklar ) bbb) SPK m.79/b ve m.91 (örgütlenme yasaklar ) bb) Anayasa da Kurulan Yeni Yasaklama Rejimi Karfl s nda Anayasa ya Ayk r Duruma Düflen Yasaklar Aç s ndan aaa) SPK m. 78/a bbb) SPK m. 78/b ccc) SPK m. 81 a, b ve c ddd) SPK m eee) SPK m. 90/1 ve fff) SPK m. 90/ ggg) SPK m hhh) SPK m iii) SPK m.101 ve jjj) SPK m. 9,m.98/1 ve 4,m.102, m (1) SPK m (2) SPK m.98/1 ve (3) SPK m (4) SPK m (5) SPK m. 9, m. 102 ve m. 104 Konusunda Düzenleme lkeleri cc) Yasal Düzenleme ile Düzeltilecek Ayk r l klar (AY m.11/1 a) c) Yasada Yap lmas Gereken Baflka Reformlar aa) 1995 Anayasa De iflikli inin Uzant s Niteli indeki Düzeltmeler aaa) Siyasal Partilerle lgili Mali Düzenlemelere liflkin De ifliklikler bbb) Partilerin Örgütlenmesine liflkin Düzenlemeler ccc) Siyasal Parti Kurma ve Parti Üyeli i ile lgili Düzenlemeler...190

12 XII ddd) Di er Baz Düzenlemeler bb) kinci Kuflak Partiler Hukuku Çizgisinde Düzenlemeler aaa) Parti çi Demokrasiyi Güçlendirici Düzenlemeler bbb) Partilere Yap lacak Devlet Yard m nda Yap lmas Gereken Düzeltmeler III. SORUNLARIN YARGISAL DÜZEYDE AfiILMASI A. Anayasal Sorunlarda Çözümsüzlük Alan ) Geçici Madde 15/ ) hmal Sorunu B. Çözümsüzlük Alan n n Afl lmas ) Z mni lga ) Geçici Madde 15/3' ün Afl lmas KAYNAKÇA...207