kuram ve araştırma dergisi

Transkript

1 İletişim Fakültesi kuram ve araştırma dergisi Sayı:40 - Bahar / 2015 Aslı İCİL TUNCER Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz Hatice KAYA, Nuray TURAN, Özgem HASANOĞLU, Özge GÜRE, Ettibar ARSLANOVA, Gülay ELMAS Hemşirelik Fakültesi Öğrencilerinin Sosyal Ağ Sitelerini Kullanma Amacı ile İletişim Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Meltem ŞAHİN Nuri Demirağ, Millî Kalkınma Partisi ve İlk Muhalif Parti Gazeteleri: Yurdda Kalkınma, Tez Kalkınma ve Öz Kalkınma Nuray Hilal TUĞAN Son Dönem Türk Sinemasında Hastalık Temsilleri: Saç Filminin Eleştirel Söylem Çözümlemesi Özlem GÜLLÜOĞLU IŞIK A Research on the Relationship Between Organizational Commitment and Organizational Cynicism Özge YALÇIN İngiltere de Kamu Hizmeti Yayıncılığı: Dijital Medya Ortamında BBC nin Var Olma Mücadelesi Sibel HOŞTUT Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporlarında Söylem Yelda ÖZKOÇAK Facebook ta Reklamların Hedef Kitlesi Kadın Ayşe BİNAY KURULTAY, Burcu SABUNCUOĞLU PEKSEVGEN Reklamlarda Karikatür Kullanımı: Piyale Örneği E-ISSN: Pınar GÖKLÜBERK ÖZLÜ, Arezoo NASIRIAGHDAM Türk Sinemasında Kadın Karakterlerin Giyim Tarzlarında Kültürel Anlamlar Belma CANBAY Edebiyatta Pazarlama ve Kişisel Markalaşma Banu DAĞTAŞ, Mehmet Emir YILDIZ Endüstriyel Futbolla Birlikte Değişen Haber Pratikleri: Eskişehirspor Örneği Birol DEMİRCAN Kitle İletişiminde Çağdaş Söylen Üretimi: Kuramsal Bir Değerlendirme Burcu ÖKSÜZ Halkla İlişkilerde Meslekleşme Sorunu Hakemli Elektronik Dergi İbrahim Şamil KÖROĞLU Üstün Yetenekli Dijital Yerlilerin Sosyal Medya Kullanımları Üzerine Nicel Bir Çalışma Murat ERDEM 11 Eylül Sonrası Türk-Amerikan İlişkileri ve Karikatüre Yansıması Sevda DENEÇLİ Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projelerinin Marka Farkındalığına Etkisi Muzaffer ŞAHİN Muhabir, Haber, Editör, Arşiv ve Arama Özelliğiyle Gazi Haber Sistemi Osman ÇAYDERE Grafik Tasarım Programlarına İlişkin Öğretim Elemanları Ve Öğrenci Görüşleri Salı Toplantıları Prof. Dr. Berin U. Yurdadoğ ile Varoluş Yolculuğunda Bir Adım

2 Hakemli Elektronik Dergi Bahar2015, Sayı 40

3 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi G.Ü. İletişim Fakültesi Adına Sahibi Rektör Prof. Dr. Süleyman BÜYÜKBERBER Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Dekan Prof. Dr. Zakir AVŞAR Editör Doç. Dr. Muharrem ÇETİN Editör Yardımcıları Doç. Dr. Ayşe Elif EMRE KAYA Dr. İbrahim Hakan DÖNMEZ Arş. Gör. Eda TURANCI Arş. Gör. Emrah ÖZTÜRK Arş. Gör. Emrah AYAŞLIOĞLU Düzeltmenler Arş. Gör. Tezcan KAPLAN Arş. Gör. Işkın ÖZBULDUK KILIÇ Arş. Gör. Songül OMUR Yayın Kurulu Prof. Dr. Cem YAŞIN Prof. Dr. Gülcan SEÇKİN Doç. Dr. Muharrem ÇETİN Doç. Dr. M.Can DOĞAN Yrd. Doç. Dr. Sirel GÖLÖNÜ Yrd. Doç. Dr. Erol İLHAN

4 Danışma Kurulu Prof. Dr. Zakir AVŞAR Prof. Dr. Suat ANAR Prof. Dr. Necdet ATABEK Prof. Dr. Ümit ATABEK Prof. Dr. Bilal ARIK Prof. Dr. Ayhan BİBER Prof. Dr. Mehmet YÜKSEL Prof. Dr. Burhan AYKAÇ Prof. Dr. Özlen ÖZGEN Prof. Dr. Hasan BACANLI Prof. Dr. Hamza ÇAKIR Prof. Dr. Dilruba ÇATALBAŞ Prof. Dr. Yusuf DEVRAN Prof. Dr. İhsan ERDOĞAN Prof. Dr. Suat GEZGİN Prof. Dr. Nilgün GÜRKAN PAZARCI Prof. Dr. Nurettin GÜZ Prof. Dr. Ahmet KALENDER Prof. Dr. Kurtuluş KAYALI Prof. Dr. Fahrettin KORKMAZ Prof. Dr. Hale KÜNÜÇEN Prof. Dr. Ahmet TOLUNGÜÇ Prof. Dr. Murat S. ÇEBİ Prof. Dr. Serdar ÖZTÜRK Prof. Dr. Başak SOLMAZ Prof. Dr. Ersin ÖZARSLAN Prof. Dr. Mustafa YAĞBASAN Prof. Dr. Fatma GEÇİKLİ Prof. Dr. Haluk EMİROĞLU Prof. Dr. Halil İbrahim GÜRCAN Gazi Üniversitesi Yeditepe Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Yaşar Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Kastamonu Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Gelişim Üniversitesi Gazi Üniversitesi Biruni Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Galatasaray Üniversitesi Marmara Üniversitesi Gazi Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Ankara Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Başkent Üniversitesi Başkent Üniversitesi Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Gazi Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Gazi Üniversitesi Fırat Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Bilkent Üniversitesi Anadolu Üniversitesi

5 Yayın Türü: Yılda iki kez yayınlanan ulusal, hakemli, yaygın, süreli bir elektronik dergidir. Yönetim Merkezi ve Adresi : Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Emek, Ankara Tel : Faks : Web : E-posta : iletisimdergisi@gazi.edu.tr - iletgazi@hotmail.com Taranan İndexler TÜBİTAK/ULAKBİM SBVT, EBSCO ve ASOS veritabanları tarafından taranmakta ve dizinlenmektedir.

6 İÇİNDEKİLER Aslı İCİL TUNCER Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz 1-15 Hatice KAYA, Nuray TURAN, Özgem HASANOĞLU, Özge GÜRE, Ettibar ARSLANOVA, Gülay ELMAS Hemşirelik Fakültesi Öğrencilerinin Sosyal Ağ Sitelerini Kullanma Amacı ile İletişim Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Meltem ŞAHİN Nuri Demirağ, Millî Kalkınma Partisi ve İlk Muhalif Parti Gazeteleri: Yurdda Kalkınma, Tez Kalkınma ve Öz Kalkınma Nuray Hilal TUĞAN Son Dönem Türk Sinemasında Hastalık Temsilleri: Saç Filminin Eleştirel Söylem Çözümlemesi Özlem GÜLLÜOĞLU IŞIK A Research on the Relationship Between Organizational Commitment and Organizational Cynicism Özge YALÇIN İngiltere de Kamu Hizmeti Yayıncılığı: Dijital Medya Ortamında BBC nin Var Olma Mücadelesi Sibel HOŞTUT Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporlarında Söylem Yelda ÖZKOÇAK Facebook ta Reklamların Hedef Kitlesi Kadın Ayşe BİNAY KURULTAY, Burcu SABUNCUOĞLU PEKSEVGEN Reklamlarda Karikatür Kullanımı: Piyale Örneği Pınar GÖKLÜBERK ÖZLÜ, Arezoo NASIRIAGHDAM Türk Sinemasında Kadın Karakterlerin Giyim Tarzlarında Kültürel Anlamlar Belma CANBAY Edebiyatta Pazarlama ve Kişisel Markalaşma Banu DAĞTAŞ, Mehmet Emir YILDIZ Endüstriyel Futbolla Birlikte Değişen Haber Pratikleri: Eskişehirspor Örneği Birol DEMİRCAN Kitle İletişiminde Çağdaş Söylen Üretimi: Kuramsal Bir Değerlendirme Burcu ÖKSÜZ Halkla İlişkilerde Meslekleşme Sorunu İbrahim Şamil KÖROĞLU Üstün Yetenekli Dijital Yerlilerin Sosyal Medya Kullanımları Üzerine Nicel Bir Çalışma Murat ERDEM 11 Eylül Sonrası Türk-Amerikan İlişkileri ve Karikatüre Yansıması Sevda DENEÇLİ Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projelerinin Marka Farkındalığına Etkisi Muzaffer ŞAHİN Muhabir, Haber, Editör, Arşiv ve Arama Özelliğiyle Gazi Haber Sistemi Osman ÇAYDERE Grafik Tasarım Programlarına İlişkin Öğretim Elemanları Ve Öğrenci Görüşleri Salı Toplantıları Prof. Dr. Berin U. Yurdadoğ ile Varoluş Yolculuğunda Bir Adım

7 Muharrem ÇETİN Editör den Dergimizin bu sayısına, makale sayısının fazla oluşundan da anlaşılacağı üzere, pek çok akademisyenden oldukça yoğun bir yazı arzı olmuştur. Dergimize gösterilen bu teveccüh, dergimizin alanında önemli ve saygın bir konuma sahip olduğunun bir göstergesidir. Her sayısını özenle ve titizlikle hazırladığımız dergimizin belli bir kalite ve nitelikte olmasına çaba sarfediyoruz. Bütün gayemiz, her bir sayısında bugüne kadar olduğu gibi, bundan sonraki sayılarımızda da nitelikli ve alanında saygın bir akademik dergiyle huzurunuza çıkmaktır. Bu sayımızda da editöryal süreçten titizlikle geçirilen ve hakem süreci tamamlanmış olan makalelere yer verilmiştir. Dergimizde yer alan makalelerin, alanda çalışmalar yapan akademisyenlere ve araştırmacılara ufuk açıcı bir perspektif sunacağı kanaatindeyiz. Aslı İcil Tuncer, Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz adlı makalesinde, Türkiye de kurumsal yönetim ilkelerini içselleştirdiği tescil edilmiş şirketlerdeki halkla ilişkiler fonksiyonunun, halkla ilişkiler teorik yaklaşımları ile örtüşüp örtüşmediğini açıklamaya çalışmaktadır. Bu amaçla araştırmada, Borsa İstanbul Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan şirketlerin 2013 yılı kurumsal yönetim raporları ve web siteleri incelenmiş, aynı zamanda da şirketlerin halkla ilişkiler uygulayıcıları ile mülakat yapılmıştır. Hatice Kaya ve arkadaşlarının ortak çalışması olan Hemşirelik Fakültesi Öğrencilerinin Sosyal Ağ Sitelerini Kullanma Amacı ile İletişim Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi başlıklı araştırma, hemşirelik öğrencilerinin sosyal ağ sitelerini kullanma amacı ile iletişim becerileri arasındaki ilişkiyi belirleme ve tanımlama amacını taşımaktadır. Bir Hemşirelik Fakültesi nin eğitim-öğretim yılında öğrenim gören tüm öğrencilerini evrenine alan çalışmanın örneklemi, tabakalı rastgele örnekleme yöntemi ile belirlenen öğrencilerden oluşmaktadır. Meltem Şahin Nuri Demirağ, Milli Kalkınma Partisi ve İlk Muhalif Parti Gazeteleri: Yurdda Kalkınma, Tez Kalkınma ve Öz Kalkınma başlıklı çalışmasında; basın tarihinde bir çeşitlilik olarak görülen Yurdda Kalkınma, Tez Kalkınma ve Öz Kalkınma Gazetelerinin, genel yayın politikalarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Aynı zamanda, çok partili hayatın ilk muhalif partisini kuran ve basın alanında da önemli faaliyetleri olan Nuri Demirağ ile Milli Kalkınma Partisi nin siyasi ideolojisi ve muhalif fikirleri hakkında da bilgi verilmeye çalışılmaktadır. Son Dönem Türk Sinemasında Hastalık Temsilleri: Saç Filminin Eleştirel Söylem Çözümlemesi adlı makalesinde Nuray Hilal Tuğan, Saç filminde yer alan beden ve hastalık arasındaki temsil ilişkilerini incelemektedir. Çalışmada, sinemadaki temsillerde hastalığın ve bedeninin gerçek bir şekilde yansıtılıp yansıtılmadığı ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Özlem Güllüoğlu Işık, örgütsel sinizm ve örgütsel bağlılık ilişkisine değindiği A Research on the Relationship between Organizational Commitment and Organizational Cynicism başlıklı makalesi ile literatürde pek yer verilmeyen bu iki kavrama yönelik bir ilişkilendirme çabasını anket çalışmasıyla desteklemektedir. Özge Yalçın, İngiltere de Kamu Hizmeti Yayıncılığı: Dijital Medya Ortamında BBC nin Varolma Mücadelesi adlı çalışmasında, neo-liberal ekonomi politikalarının medya sektörüne yansıdığı bir dönemde, BBC yayıncılığının nasıl farklı bir yol izlediğini incelemektedir. Kamu hizmeti yayıncılığının ayrıntılı bir dökümünü sunan yazar, getirilen yeni düzenlemeleri ve uygulamaları esas alarak, Avrupa Birliği ve üye ülkelere etkisini analiz etmektedir. Sibel Hoştut Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporlarında Söylem başlıklı makalesinde, Habermas ın iletişimsel eylem kuramı için geliştirdiği anlaşılabilirlik, doğruluk, gerçeklik ve samimiyet kavramlarına başvurarak, kurumsal sosyal sorumluluk raporlarının farklı paydaş gruplar tarafından nasıl daha anlaşılır ve güvenilir raporlar olarak kabul görebilecekleri konusuna I İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

8 Editör den açıklık getirmeye çalışmaktadır. Ayrıca çalışmada, kurumsal sosyal sorumluluk raporları için uluslararası kabul edilmiş standartların ve ilkelerin kullanılmasının, raporlarda niteliğin ve güvenilirliğin arttırılmasını kolaylaştıracağına da vurgu yapılmaktadır. Yelda Özkoçak Facebook ta Reklamların Hedef Kitlesi Kadın başlıklı çalışmasında; Facebook un, özellikle kadın kullanıcılara yönelik ne tür reklamlar yayınladığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Sosyal ağların bilgi alışverişine imkân tanıyan platformlar olmalarının yanı sıra, firmalar tarafından reklam amacıyla da kullanılan mecralar olmalarından yola çıkılarak bu çalışmada, kadına yönelik reklamların en fazla olduğu düşünülen 8 Mart Dünya Kadınlar Günü nde yayınlanan kadına yönelik reklamlar incelenmiştir. Ayşe Binay Kurultay ve Burcu Sabuncuoğlu Peksevgen Reklamlarda Karikatür Kullanımı: Piyale Örneği çalışmalarında, karikatürün metin evreni olduğu kadar sembolik evreni de tarihsel dönem aralığının göstergeleri anlamlandırmadaki önemi dikkate alınarak incelenmektedir. Bu doğrultuda karikatürlü reklamların yayınlandığı yıllarda karikatürlere konu olması dolayısıyla, Türkiye de kadın, aile, sağlık, güven gibi temalar dönemleri içerisinde göstergebilimsel olarak incelenmektedir. Pınar Göklüberk Özlü ve Arezoo Nasiriaghdam Türk Sinemasında Kadın Karakterlerin Giyim Tarzlarında Kültürel Anlamlar isimli çalışmalarında; geleneksel ve modern arasında kalan insanın yaşadığı çelişkileri, Türk sinemasında melodram filmlerden biri olan Gurbet Kuşları filmi üzerinden incelemektedirler. Geleneksel ile modern arasındaki çelişkilerin film karakterlerine ve karakterlerin giysilerine de yansıdığı düşüncesinden yola çıkılan çalışmada, film sahnelerinden seçilen fotoğraflarda kadın karakterlerin kültürel özelliklerinin giysilere yansıması ele alınmıştır. Belma Canbay Edebiyatta Pazarlama ve Kişisel Markalaşma adlı makalesinde, günümüzde edebiyat yazarlarının, pazarlama süreçlerinin başlıca özneleri haline gelmelerini incelemektedir. Yazar, roman yazarlarının kişisel markalaşma süreçlerini edebiyat, marka ve pazarlama disiplinlerinin oluşturduğu üçgende analiz etmekte ve roman yazarları içinde kişisel markalaşma süreçlerinin olabileceğini iddia ederek bu süreçte rol oynayan araç ve aracılara odaklanmaktadır. Banu Dağtaş ve Mehmet Emir Yıldız ın Endüstriyel Futbolla Birlikte Değişen Haber Pratikleri: Eskişehirspor Örneği başlıklı çalışmalarında, 2008 yılında Türkiye Süper Ligi ne çıkan Eskişehirspor la ilgili haber yapan spor muhabirlerinin, değişen haber pratikleri araştırılmaktadır. Çalışmanın amacı doğrultusunda; hem Eskişehirspor un Süper Lig öncesi döneminde, hem de Süper Lig sonrası döneminde muhabirlik yapan, altı gazeteciyle, yarı-yapılandırılmış derinlemesine mülakata yer verilmektedir. Birol Demircan Kitle İletişiminde Çağdaş Söylen Üretimi: Kuramsal Bir Değerlendirme başlıklı çalışmasında, söylenlerin iktidarın uygulamalarının rasyonelleştirilmesi ve meşrulaştırılması ile toplumsal bir iletişimin gerçekleştirilmesine kaynaklık etmesinden yola çıkarak; kitle iletişimi ile dolayımlanan söylenler aracılığıyla yaratılan karizmatik otorite öznelerinin oluşturulma sürecini ele almaktadır. Yazar, kitle iletişimi ve mitoloji arasında kavramsal ilişki kurarak, mitolojinin meşrulaştırma işlevinin izlerini kitle iletişim süreçlerinde aramaktadır. Burcu Öksüz Halkla İlişkilerde Meslekleşme Sorunu başlıklı makalesinde, Türkiye de uzun yıllardır halkla ilişkiler uygulamalarının yapılmasına ve eğitiminin verilmesine rağmen, halkla ilişkiler mesleğinin hak ettiği konumu elde edememesinden yola çıkarak, halkla ilişkilerin meslekleşme sorununu irdelemektedir. Öksüz çalışmasında; toplum tarafından tanınmama, imaj sorunu, standartların ve yetkinliklerin belirsizliği, kamu yararı tartışmaları gibi sorunlara Sayı 39 /Güz 2014 II

9 Muharrem ÇETİN değinerek, halkla ilişkilerin hak ettiği değere sahip olamamasının altında yatan sebepleri analiz etmektedir. İbrahim Şamil Köroğlu Üstün Yetenekli Dijital Yerlilerin Sosyal Medya Kullanımları Üzerine Nicel Bir Çalışma adlı makalesinde, üstün yetenekli dijital yerlilerin sosyal medya kullanım motivasyonlarını Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı bağlamında incelemektedir. Bu doğrultuda eğitim öğretim yılında İstanbul Bilim ve Sanat Merkezi, Beşiktaş Bilim ve Sanat Merkezi ile Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu nda öğrenim gören üstün yetenekli öğrenciler üzerinde gerçekleştirilen araştırma, üstün yetenekli dijital yerlilerin sosyal medya kullanım sıklıklarını, internet ile sosyal medya kullanım amaçlarını ve sık kullanılan sosyal medya sitelerini incelenmektedir. Murat Erdem 11 Eylül Sonrası Türk-Amerikan İlişkileri ve Karikatüre Yansıması başlıklı çalışmasında, hem Türk-Amerikan ilişkilerini hem de Amerika ile Batı açısından tarihsel ve siyasal bağlamda bir milat olarak kabul edilen 11 Eylül ün ardından yaşanan olayları, karikatürlere yansıyan boyutuyla ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada ele alınan karikatürler, tematik olarak sınıflandırılarak göstergebilimsel açıdan incelenmiştir. Sevda Deneçli Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projelerinin Marka Farkındalığına Etkisi isimli makalesinde, gerek hedef kitleleri ile ilişkilerini güçlendirmek adına gerekse farkındalık oluşturmak adına, çoğu kurum tarafından önemli görülen kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin marka fakındalığına nasıl bir etkisi olduğunu belirlemeyi amaçlamaktadır. Gazetecilik mesleği açısından önemli bir yer tutan haber toplama sistemleri, Muzaffer Şahin in Muhabir, Haber, Editör, Arşiv ve Arama Özelliğiyle Gazi Haber Sistemi başlıklı makalesinde ele alınmaktadır. Yazar Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü bünyesinde başlatılan ve yine Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Proje Birimince desteklenen (BAP) Gazi Haber Sistemi (GHS) yazılımını tanıtmaktadır. Osman Çaydere Grafik Tasarım Programlarına İlişkin Öğretim Elemanları ve Öğrenci Görüşleri başlıklı makalesinde, grafik tasarım eğitimi ve öğretimi alanında çalışanlara önemli katkılar sunacak biçimde, grafik tasarım programlarına ilişkin öğrenci ve öğretim elemanı görüşlerine yer vermektedir. Dopdolu ve kapsamlı bir sayı ile sizlerle buluşan dergimize, makale göndererek katkıda bulunan tüm meslektaşlarıma ve makaleleri titiz bir şekilde inceleyen, eleştiri ve önerileri ile değerlendirmelerde bulunan değerli hakemlerimize teşekkürü bir borç bilirim. Yeni sayımızda buluşmak dileğiyle Doç. Dr. Muharrem Çetin Editör III İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

10 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi - Sayı 40 / Bahar 2015 Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergi Copyright Bütün Hakları Saklıdır E-ISSN: Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz An Analysis on Corporate Governance Principles with Perfect Public Relations Bond Aslı İCİL TUNCER, Arş. Gör. Dr., Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi, asliicil@gmail.com Anahtar Kelimeler: Halkla İlişkiler Departman Özerkliği, Kurumsal Yönetim İlkeleri, Halkla İlişkiler Yönetiminde Mükemmellik Öz Kurumsal yönetim ilkeleri, kurumsal yönetim kavramının öne çıkardığı şeffaflığa, etiğe ve sosyal sorumluluğa dayanır. İlkelere uyan şirketler bağımsız derecelendirme kuruluşları tarafından denetlenir, gerekli puanı alır ve Borsa İstanbul endekslerinden olan Kurumsal Yönetim Endeksinde (KYE) yer almaya hak kazanır. Bu şirketler, kurumsal yönetim ilkelerinin dayandığı temel felsefenin bir sonucu olarak birer etkin örgütlerdir ve bu nedenle J.E.Grunig ve diğerlerinin (2005) tanımladığı mükemmel halkla ilişkiler uygulamalarına ve departman örgütlenişine doğal olarak sahip olmaları gerekir. Bu doğrultuda bu araştırmanın amacı kurumsal yönetim ilkeleri ile mükemmel halkla ilişkiler teorisi arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak KYE nde yer alan şirketlerin halkla ilişkiler departmanlarının örgütlenişini ve uygulayıcı rollerini ortaya çıkarmaktır. Böylece bu çalışma, Türkiye de kurumsal yönetim ilkelerini içselleştirdiği tescil edilmiş şirketlerdeki halkla ilişkiler fonksiyonunun, hakla ilişkiler teorik yaklaşımları ile örtüşüp örtüşmediğini açıklayarak literatüre katkı sağlar. Bu araştırmada BİST KYE şirketlerinin 2013 yılı kurumsal yönetim raporları ve web siteleri incelenmiş, halkla ilişkiler uygulayıcıları ile görüşülmüştür. İncelenen şirketlerin halkla ilişkiler departmanlarının özerk olmadığı, uygulayıcılarının ise teknisyen olarak konumlandığı görülmüştür. Keywords: Public Relations Autonomy, Principle of Corporate Governance, Excellence in Public Relations Abstract Corporate governance principles are based on the transparency, ethics and social responsibility of concept of corporate governance. Companies, whose policies conform, are controlled by independent rating agencies, get the required score and are eligible to place in corporate governance index (KYE) which is one of index in Borsa Istanbul. These companies are active organizations as a result of philosophy based on corporate governance policies and for this reason they must naturally have excellent public relations applications and department organization as defined by J.E.Grunig and others (2005). In this respect, the aim of this research is to reveal the organization of public relations departments of corporations exist in KYE and their practitioner roles by putting out the theory between the corporate governance principles and excellent public relations. Thus, this study contribute to the literature by analyzing whether the public relations functions in the registered companies which is internalized by the corporate governance principles in Turkey corresponds to the theoretical approaches of public relation. In this study, BIST KYE companies governance reports for the year 2013 and web sites have been examined, interviewed with the public relations practitioners. It is understood that examined corporations public relation departments are not autonomous, practitioner act as technicians.

11 Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz Giriş Kurumsal yönetim, 1980 lerden itibaren hız kazanan küreselleşme ve neoliberal politikaların bir sonucu olarak önem kazanan bir kavramdır. Başta uluslararası alanda faaliyet gösteren çokuluslu şirketler olmak üzere, kamu ve özel sektörde faaliyet gösteren tüm kurumsal aktörlerin faaliyetleri ekseninde ortaya çıkan davranışın ve ilişkilerin etik, şeffaf ve sorumluluk alanlarında getirilen belli standartlara göre düzenlemesini ifade eder. Bu açıdan kurumsal yönetim, aile sahipliğinden anonim ortaklığa dönüşen şirketlerin medenileş(tiril)me süreci olarak değerlendirilir. Özüyle kurumsal yönetim, geleneksel şirket yönetiminin kar elde etme ve hissedarlara dağıtma amacının yanında hissedarların da dahil olduğu tüm menfaat sahiplerinin; yani iç ve dış paydaşların haklarını korumak ve bu çerçevede şirket ile paydaş grupları arasındaki ilişkileri kurallara bağlı olarak yönetmek anlamına gelir. Governance ise, Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler in öncülüğünde ve denetiminde iyi devlet yönetimi ni ifade etmek üzere kullanılan kavramdır. Şirketlerin yönetiminde ise governance kavramı, Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü nün (OECD) girişimiyle, yönetimsel iyileşmenin bir ifadesi olarak corporate governance şeklinde literatüre girmiştir. Buna göre kurumsal yönetim, şirketlerin faaliyet gösterdiği ekonomik bağlamın bir parçasıdır. Burada bahsedilen ekonomik bağlam, ürün ve faktör piyasalarındaki rekabet düzeyinin yanında özellikle iş etiği ve çevresel-toplumsal çıkarlar ile ilgili kurumsal farkındalık yaratan iletişim politikalarını da içine alarak, şirketin tüm makroekonomik politikalarını kapsar. Böylece kurumsal yönetim, şirketlerin itibarları ve uzun vadede başarıları üzerinde önemli bir etkiye sahip olur (OECD 2004:12). OECD, 2004 yılında yayınladığı kurumsal yönetim ilkeleri deklarasyonu ile şirketlerin ekonomik bağlamda yönetim prensiplerini açıklayarak, kurumsal yönetimin dinamiklerini ortaya koymuştur. OECD nin kurumsal yönetim ilkeleri zorlayıcı olmamakla birlikte, şirketlerin tüm etkinliklerinde etiği, dürüstlüğü, şeffaflığı ve hesap verebilirliği teşvik ederek (Jamali v.d. 2008:444) iyi yönetimin uygulanması için gerekli zemini ve kültürü oluşturur. Kurumsal yönetim ilkelerinin Türkiye deki yansımaları ise Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) nun çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır. SPK, OECD ilkelerini kendi mevzuatları ile uyumlaştırıp yerel Kurumsal Yönetim İlkeleri deklarasyonunu yayınlamıştır. SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri; kamuyu aydınlatma ve şeffaflık, pay sahipleri, menfaat sahipleri, ve yönetim kurulu olmak üzere dört bölümden oluşur (SPK 2005:4). SPK nın yetkilendirdiği bağımsız denetim kuruluşları, şirketlerin kurumsal yönetim ilkelerine uyumunu değerlendirir ve şirketlere bir uyum notu verir. Kurumsal yönetim ilkeleri uyum notu 10 üzerinden en az yedi olan şirketler BİST Kurumsal Yönetim Endeksi nde işlem görmeye hak kazanır. SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri nin içeriğini oluşturan yönetim kurulunun yapısı, kamuoyunun aydınlatılmasının esasları ve araçları, paydaşların bilgi alması ve temsiline yönelik düzenlemeler Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan şirketlerin benimsemesi gereken şirketin iletişim politikalarını da kaçınılmaz olarak biçimlendirir. Çünkü kurumsal yönetim ilkeleri ile birlikte, şirketin iletişim politikaları ekonomik bağlamın ayrılmaz bir parçasını oluşturur. Kurumsal Vatandaş Olarak Şirketler Paydaş ilişkilerinde şeffaf, etik, hesap verebilir ve sosyal sorumluluk sahibi, topluma, devlete ve rakiplerine karşı sorumluluk taşıyan ve bu sorumluluğun gereklerine uyan 02 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

12 Aslı İcil Tuncer şirketler kurumsal vatandaş olarak algılanır (Marsden, 2000:11). Kurumsal Yönetim İlkeleri, şirketleri kurumsal yönetim anlayışına yönlendirirken aynı zamanda kurumsal vatandaş olarak konumlanmalarını sağlar. Çünkü kurumsal yönetim ilkeleri, kurumsal vatandaşlık tanımlarında vurgulanan prensiplerin şirketler tarafından içselleştirilmesini amaçlar. Şirketler bu yolla paydaşlarıyla yakın ve iki yönlü simetrik ilişkiler geliştirerek içinde bulunduğu toplum ile sosyal bağlar oluşturur. Böylece itibar kazanırlar. Bu olumlu itibarla şirketler sadece rekabet avantajı elde etmezler aynı zamanda hem iç hem dış paydaşlar için cazibe merkezi haline gelirler, daha fazla yatırım çekerler, yeni pazarlara daha rahat girerler ve kriz zamanlarını daha az hasarla atlatırlar. Bu durumda kurumsal yönetim ilkelerini (KYİ) benimsemek, özellikle hisse senetleri halkla açık olan şirketler için, bir zorunluluktan ziyade, neoliberal ekonomik iklimin getirdiği bir ihtiyaçtır, bir fırsattır. KYİ, paydaşların bilgi almasına ve temsiline, kurumun sosyal sorumluluk uygulamalarına ve yönetim kurulunun yapısına yönelik düzenlemeleri kapsar. Genel olarak paydaş ilişkilerinde şeffaf, dengeli ve sorumlu yönetim anlayışını getirmekle beraber, kurumsal verimliliği de yapılandıran kurumsal yönetim uygulamalarının önemli bir boyutunu iletişim uygulamaları oluşturur. Bu nedenle KYİ, Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan şirketlerin benimsemesi gereken kurumsal iletişim politikalarını temelinden şekillendirir. KYİ, şirketleri, J.E.Grunig in (1992; 2002; 2005) tanımladığı mükemmel halkla ilişkiler yaklaşımının öngördüğü iletişim programlarını geliştirmeye yönlendirir, hatta zorunlu kılar. Bir diğer ifade ile halkla ilişkilerde mükemmellik literatürü KYİ ile örtüşür ve teorik olarak kurumsal yönetime uygun düşen iletişim çıktılarının üretilmesine yönelik katkıda bulunurken, KYİ ise şirketleri mükemmel halkla ilişkiler uygulamalarına yönlendirir. Bu nedenle Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan ve aynı zamanda birer kurumsal vatandaş olan şirketlerin halkla ilişkiler birimlerinin örgütlenişinde, karar alımına katılmada ve uygulayıcının rollerinde mükemmel halkla ilişkilerin bakış açısına uygun düşen yapıların görülmesi beklenir. KYİ ni oluşturan üç aşama beklentinin kaynağını oluşturur. KYİ birinci aşamada kamuoyunun aydınlatılmasının esaslarına ve araçlarına yönelik düzenlemeler getirir. Düzenleme, kamuoyuna açıklanacak bilgileri, bilgilendirme sıklığını ve kanallarını, medya ile ilişkileri, şirkete yönetilen soruların yanıtlanmasında izlenecek yöntemleri içerir. İnternet siteleri kamuoyunun aydınlatılması konusunda şirketler için temel mecra olarak konumlanır. Veriler ise düzenli olarak yayınlanan, kamuoyunu doğru ve detaylı bilgiye ulaştıracak faaliyet raporlarından elde edilir. Faaliyet raporları; yönetim kurulu üyelerinin şirket dışında yürüttüğü görevler, komite üyelerinin açık kimlikleri, komitelerin etkinliklerine ilişkin yönetim kurulu değerlendirmeleri, yönetim kurulu üyelerine verilen idari cezalar, mevzuat değişiklikleri ve şirkete açılan davalar ve sonuçları, çalışanların sosyal hakları, toplumsal ve çevresel sonuç doğuran şirket faaliyetleri, kurumsal sosyal sorumluluk uygulamaları hakkında bilgilendirmeleri içerir. KYİ ikinci aşamada menfaat sahipleri olarak tanımlanan şirket paydaşlarına ilişkin tanımlamaları ortaya koyar. İşe alım koşulları, çalışanlara yönelik fırsat eşitliği, sağlık, ücretlendirme ve çalışan eğitimi hususlarına ayrıntılı düzenlemeler getirilir. Paydaş haklarının ihlalinde etkili ve süratli tazminat hakları güvenceye alınır. Paydaşlara ilişkin düzenlemelerde vurgulanması gereken bir diğer konu, paydaşları ilgilendiren sonuçlar Sayı 40 /Bahar

13 Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz doğuracak yönetim kararlarında paydaşların görüşlerinin değerlendirmeye alınmasını sağlayacak oluşumlardır. Şirket paydaşlarına olduğu kadar, çevreye, kamu sağlığına ve etik kurallara duyarlıdır, buna göre programlanır. KYİ üçüncü aşamada yönetim kurulunun yapısı ve işlevine odaklanır. Yönetim kararlarının ve yönetim kurulu faaliyetlerinin şeffaf, hesap verebilir, adil ve sorumlu bir şekilde yürütülmesini esas alır. KYİ ile şirket yönetimi ilgili komitelerle desteklenerek kişilerden bağımsızlaştırılır, kurumsallık bütünüyle şirket tarafından içselleştirilir. KYİ ni uygulayan şirketlerinin, yönetim ve iletişim politikalarını denetleyen iç mekanizma; kurumsal yönetim komitesidir. Kurumsal yönetim komiteleri şirketlerin KYİ doğrultusunda uygulamalarını usul ve esastan denetleyen kurmay yetkiler ile donatılmıştır. Kurumsal yönetim komitesinin işlevi, baskın koalisyonun kararlarını paydaşlara ve çevreye olası etkileri açısından değerlendirerek, tüm yönetsel kararları etik, şeffaf, sosyal sorumlu ve hesap verilebilir ölçüde yeniden örgütlemektir. KYE nde yer alan şirketlerin tamamı internet sitelerinde kurumsal yönetim komitelerinin faaliyetlerini raporlamakla yükümlüdür. Kurumsal yönetim komiteleri J.E.Grunig in (2005) betimlediği halkla ilişkiler uygulayıcısının baskın koalisyona danışmanlık yapma misyonu için realize edilmiş bir araç olarak karşımıza çıkar. Yazarın da ifade ettiği gibi baskın koalisyonda yer almak şirket içi güç dengeleri açısında kolaylıkla gerçekleşebilecek bir durum değildir. Diğer taraftan baskın koalisyonda yer alamayan bir halkla ilişkiler uygulayıcısı da, şirketin politikalarına katkıda bulunma ve mükemmel halkla ilişkiler uygulamalarını ortaya çıkarma imkanı bulamaz. Bu nedenle halkla ilişkiler akademisyenlerinin mükemmel halkla ilişkiler teorisini tartışırken üzerinde durduğu konuların başında, halkla ilişkiler uygulayıcısının hangi yöntemle baskın koalisyonda yer alacağı gelir. Kurumsal yönetim komiteleri işlevi ve yetkisi açısından ele alındığında bu soruya cevap verebilecek örgütlenmelerdir. Ancak bu cevap soruları tamamen yok edemez; sıradaki soru kurumsal yönetim komitelerinin kimlerden oluştuğudur. Kurumsal yönetim komitelerini deşifre etmek halkla ilişkiler açısından büyük bir önem taşısa da öncelikle KYİ ve halkla ilişkiler arasındaki ilişkiye detaylıca ele almak gerekir. KYİ ve Mükemmel Halkla İlişkiler Geleneksel yönetim anlayışında kurumsal yönetim anlayışına geçilmesi kapalı sistem perspektifinden açık sistem perspektifine geçilmesinin bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Kapalı sistem perspektifi örgütleri içinde bulundukları ortamlardan ve diğer sistemlerden bağımsız olarak kabul eder ve bu nedenle örgütsel etkinliği yalnızca örgüt içi yönetim yapılarına bağlar. Buna karşın açık sistem perspektifi örgütlerin ortamlarındaki diğer sistemlerle karşılıklı bağımlılığa dayalı bir ilişki içinde olduğunu kabul eder (Katz ve Kahn 1978). Bu kabul, örgütlerin ortamlarında bulunan ve örgütsel etkinliği doğrudan etkileyen diğer sistemlerle, yani tüm iç ve dış paydaşlarla ilgili konuların kurumsal yönetim sürecine dahil edilmesiyle kendini gösterir. Açık sistem perspektifinden değerlendirildiğinde kurumsal yönetimi halkla ilişkilere bağlayan nokta, karar ve davranışlarıyla bir örgütü etkileyen ve bir örgütün aldığı karar ve davranışlarından etkilenen kişi ve gruplardan oluşan paydaş paradigmasıdır (Freeman ve Reed 1983:91). Özünde, bir örgütün iç ve dış paydaşlarıyla olan iletişiminin yönetilmesini ifade eden halkla ilişkilerin (J.E.Grunig ve Hunt 1984:6) örgütsel etkinliğe katkı sağlayabilmesi için departman özerkliğine sahip olması ve baskın koalisyonda yer alması gerekir. Çünkü örgütlerin atanmış sınır aşıcıları arasında yer alan halkla ilişkiler uygulayıcıları, örgütün 04 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

14 Aslı İcil Tuncer tüm paydaşlarıyla ve ortamlarıyla ilgili baskın koalisyonun karar süreçlerinde ihtiyaç duyduğu bilgiyi elde ederek ve bu bilgiyi karar alımına uygun hale getirmek için işleyerek örgütsel etkinliğe katkı sağlar (White ve Dozier, 2005). KYİ uygulandığı şirketi iletişim boyutunda düzenlemelere zorlar. Aslında bu zorlama şirketi tam da J.E.Grunig in (1992:4-12) mükemmel halkla ilişkiler çalışmasında söz ettiği etkin örgütlerin stratejik halkla ilişkiler anlayışına götürür. Bu anlayış etkin örgütleri kararlarında paydaş beklentilerini, taleplerini ve ihtiyaçlarını göz önüne alarak düzenlemeler yapan böylece dengenin oluşmasını sağlayan, örgütü şeffaflaştırıp, paydaşların kararlara ulaşmasını sağlayan bir rolle resmeder. Mükemmel halkla ilişkiler yaklaşımı, şirketlerin paydaşlarıyla iletişiminin sorumluluk, etik, ve şeffaflık gibi değerler temelinde oluşturulmasını öngörerek (J.E.Grunig vd. 2005) kurumsal yönetim ilkelerinin temel değerleriyle (SPK, 2005:2-3) doğrudan örtüşür. KYİ ne uyan şirketler kaçınılmaz olarak etkin örgütlerdir ve stratejik halkla ilişkileri uygulamanın koşullarını yerine yetirmekle yükümlenirler. Yükümlülükleri gönüllü olarak kabullenmelerinin nedeni ise, paydaşların baskısı ve itibar kazanmadır. Sonuç olarak mükemmel halkla ilişkiler departmanlarını iletişim modeli olarak basın ajansı, kamuyu bilgilendirme ve iki yönlü asimetrik modellerini değil, genellikle iki yönlü simetrik modeli ya da iki yönlü asimetrik modelin kombinasyonundan oluşan karma model kullanmaya iter. Stratejik halkla ilişkiler ise karma modelde hayat bulur. Kurumsal yönetim ilkelerinde mükemmel halkla ilişkilere ait izler, kamuyu aydınlatma, şeffaflık ve menfaat sahipleri bölümlerinde paydaşların bilgi almasına ve temsiline, şirketin sosyal sorumluluk uygulamalarına ve yönetim kurulunun yapısına yönelik düzenlemelerde göze çarpar. Şirket içinde bulunduğu makro ve mikro ortam karmaşık, birbirinden farklı ihtiyaçlara sahip ve çok sayıda paydaş gruplarını barındırır. Çalışanlar, yatırımcılar, müşteriler, rakipler, medya, hükümet, potansiyel müşteriler, sivil toplum kuruluşları bu paydaşlardan bazılarıdır. Her bir paydaş grubu şirket üzerinde dramatik etkilere yaratır ancak her bir paydaş grubunun baskın koalisyonda temsili şirket için zorlayıcıdır. Halkla ilişkiler uygulayıcısı Holtzhousen ve Voto nun (2002) nin ifadesiyle kamular adına aktivist bir ses olarak baskın koalisyonda paydaşları temsili için konumlanır. Bu konumda halkla ilişkiler uygulayıcısı en başından sınır aşıcı danışmandır. Paydaş grupları ile iletişim içindedir, tüm ihtiyaç duyulan verileri kaynağından toplar, örgütün makro stratejilerine yön verecek bilgileri aktarır. Kurumsal yönetim ilkleri, paydaş beklentilerinin yönetim kararlarına yansımalarına yönelik düzenlemeler getirerek tüm teorik çerçeveyi uygulamaya dönüştürür. Kurumsal yönetim ilkelerinde mükemmel halkla ilişkilerin örtüştüğü bir diğer nokta şirketlerin topluma karşı sosyal sorumlu davranma zorunluluğudur. Bu zorunlulukta kurumsal yönetimin ve halkla ilişkilerin ortak misyonu örgütsel meşruiyettir; şirketlerin amaçları örgütsel çıkarlara hizmet ettiği kadar toplumsal çıkarlara da hizmet etmelidir. Paydaşlar ve şirket arasındaki denge böylece kurulur. Bu ortak misyonda şirket paydaşları ile iletişiminde ve yönetim şeklinde şeffaflığı, dürüstlüğü ve sorumluluk anlayışını öne çıkararak kendisini daha öncede belirtildiği gibi kurumsal bir vatandaş olarak konumlar. Kurumsal vatandaşlığın doğal sonucu olarak sadece mal ve hizmet üretmez aynı zamanda içinde bulunduğu toplumun ihtiyaçlarına yönelik sorumluluk misyonlarını üstlenir. Yönetim kurulunun yapısı hem mükemmel halkla ilişkiler teorisinin hem de kurumsal yönetim ilkelerinin üzerinde durduğu bir başka ortak konudur. OECD nin ve SPK nın Sayı 40 /Bahar

15 Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz kurumsal yönetim tanımı şirket ile ortamı arasındaki ilişkide şirketin sınırlarını ortadan kaldıran bilgi alışverişine ve işbirliğine odaklanır. Mükemmel halkla ilişkiler teorisi ise halkla ilişkiler uygulayıcısına stratejist rolü vererek sınır aşıcı görevler yükler; karar mekanizmalarına danışmanlık yapmasını ifade eder. Böylece halkla ilişkiler uygulayıcısı tepe yöneticisi dışında örgüt içi güç odaklarından onay beklemeden ve müdahalede bulunulmadan stratejik yönetim ve planlamaya yani strateji formülasyonu sürecine katılma imkanı bularak (Bowen, 2006), şirketin toplumsal uyumunu gerçekleştirir. Diğer bir ifade ile halkla ilişkilerin konu yönetimine (Lauzen ve Dozier, 1992), stratejik planlamaya (Heath, 1997), ve etik karar alıma (Bivins, 1980) ne derecede katıldığı halkla ilişkilerin örgütlendiği örgütsel yapıya doğrudan bağlıdır. Bowen da (2004) örgütsel yapının halkla ilişkiler fonksiyonunun serbest bir şekilde karar alımına katkı sağlaması için yeterli özerkliği sağlaması gerektiğine dikkat çeker. Halkla ilişkilerin yönetime sağlayacağı katkı ve halkla ilişkiler uygulayıcılarının örgüt içinde bir etik danışman ve stratejist olarak hareket edip edemeyeceği konularında oldukça belirleyici olan özerklik; müdahalede bulunulmama, doğrudan CEO ya bağlı olma, stratejik yönetim ve planlamaya katılma ya da bürokratik seviyelerden onay almayı beklemeden karar alabilme gibi birçok anlama gelir. Sonuç olarak şirketin iç bürokrasisinden ve farklı birimlerin misyonlarını paylaşmaktan kurtulmuş, direkt olarak tepe yöneticilerine bağlı olmayı anlatır; halkla ilişkilerin karar alımına katılımı konusunda büyük bir etkisi bulunur. Bu etki kendisini (Grunig ve Hon, 1999:28; Hon 1998:116), halkla ilişkilerin konu yönetimine (Lauzen ve Dozier, 1992:77), stratejik planlamaya (Heath, 1997:46) ve karar alımına etik danışmanlıkta katkı yapmasıyla gösterir (Bowen, 2006:23). Dolayısıyla halkla ilişkiler uygulayıcısının örgüt içerisinde nasıl konumlandığı yani rolünün ne olduğu, örgütün kurumsal iletişime olan yaklaşımının bir göstergesidir (Dozier, içinde Grunig 2005). Çünkü uygulayıcının örgüt içerisindeki konumu ve rolü kurumsal iletişim politikalarına uygun olmalıdır. Bu politikaların örgütsel stratejilere eklemlenmesi ise halkla ilişkiler uygulayıcısının örgüt içindeki konumu ile yakından ilişkilidir. Kurumsal yönetim ilkelerini benimsemiş bir şirkette halkla ilişkiler uygulayıcısı, mükemmel halkla ilişkiler perspektifinde konumlanması gereken pozisyona uygun bir yönetsel yapıyla karşılaşır. Daha önce bahsettiğimiz kurumsal yönetim komitesi bu konuda en somut örnek olarak karşımıza çıkar. Bir bütün olarak değerlendirildiğinde kurumsal yönetim ilkeleri, mükemmel halkla ilişkiler teorisiyle örtüşür. Örtüşme sadece ortak amaçlar üzerinden değil aynı zamanda yönetimsel düzenlemelerden kaynaklanır. Bu açıdan KYE şirketleri KYİ ni benimsemiş şirketler olarak, teorik perspektifin uygulamadaki yansımalarını test etmek için emsalsiz araçlardır. Mükemmel halkla ilişkiler literatürü ve KYİ örtüşüyorsa halkla ilişkilerin örgüt içi konumlanışı ve fonksiyonu literatürün bize söylediği gibi olmalıdır. Dolayısıyla halkla ilişkilerde departman özerkliği, stratejist rol ve karar alımına danışmanlık KYE şirketleri için karşılaşmamız gereken durumlardır. Çünkü Grunig vd (2005), özerk departman örgütlenişini ve karar mekanizmalarına danışmanlık fonksiyonunu mükemmel halkla ilişkiler uygulamaları için bir mecburiyet olarak resmeder. Sonuç olarak halkla ilişkiler literatürünün öne sürdüğü, iki yönlü simetrik iletişime ve yönetim kararlarına dair tüm fikirleri içinde barındıran kurumsal yönetim ilkelerini benimsemiş şirketlerde halkla ilişkilere dair akademik incelemeler yapmak hem uygulama ile teorinin eşgüdümünü 06 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

16 Aslı İcil Tuncer ortaya çıkarabilmek hem de halkla ilişkiler işlevinin tanımlanması bağlamıyla önem taşır. Metodoloji 2013 yılı için BİST Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan 45 şirket bulunmaktadır. Bu şirketlerin kurumsal yönetim ilkelerine uyum notu 10 üzerinden en az 7 dir. Dolayısıyla bahsi geçen şirketlerin, kurumsal yönetim ilkelerinin gereklerini yerine getirdiği kabul edilmektedir. Aynı zamanda kaynağını ilkelerden alan kurumsal iletişim politikalarının bir sonucu olarak, halkla ilişkiler departmanının pazarlama, insan kaynakları gibi departmanlardan ayrılarak özerk bir yapıya sahip olması ve karar alımında baskın koalisyona danışmanlık görevini yerine getirmesi beklenmektedir. Bu doğrultuda şu araştırma sorularının cevabı aranmıştır: (1)Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan şirketlerin Halkla İlişkiler departmanları özerk midir?, (2)Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan kurumların halkla ilişkiler uygulayıcıları karar alımına katılmakta mıdır?, (3) Kurumsal Yönetim Endeksinde yer alan şirketlerin halkla ilişkiler uygulayıcılarının rolü ile kurumsal yönetim puanları arasında bir ilişki var mıdır? Örneklem Araştırmaya Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan 45 şirket tamamı tam sayım yöntemi ile çalışmaya dahil edilmiştir. Ancak dört şirkette halkla ilişkiler biriminin olmadığı görülmüştür. Bu şirketlerin araştırma sorularına veri sağlaması mümkün olmamıştır. Ayrıca üç şirketin uygulayıcısına ulaşılamadığı için mülakat gerçekleştirilememiştir, yine de bu şirketlerden internet siteleri ve raporları aracılığı ile veri toplamak mümkün oluştur. Böylece araştırmaya dahil edilen şirket sayısı 41 olarak gerçekleşmiştir. Veri Toplama Veri toplamak için iki aşamalı bir yöntem izlenmiştir. Öncelikle Kurumsal Yönetim Endeksi nde yer alan 45 şirketin kurumsal internet sitelerinde organizasyon şemaları incelenmiş, böylece halkla ilişkiler departmanının örgüt içindeki konumu tespit edilmiştir. Ayrıca şirketlerin bağımsız kredi derecelendirme kuruluşları tarafından hazırlanan 2013 yılı kurumsal yönetim uyum raporları analiz edilmiş, yönetim kurulları, icra kurulları ve çeşitli yönetim komiteleri incelenerek halkla ilişkiler uygulayıcısının karar alımına (danışmanlık düzeyinde) katılıp katılmadığı araştırılmıştır. İkinci aşamada kurumların halkla ilişkiler uygulayıcılarına telefon yolu ile ulaşılmış, örgüt içerisindeki konumlarına ve baskın koalisyona katılımlarına ilişkin açık uçlu sorular sorulmuştur. Sorular, Downs ve Hazen (1977) in geliştirdiği, Zwinjze ve Jong (2007) un yeniden düzenlediği 44 soruluk iletişim ve iş tatmini ölçeğinin karar alımına katılım boyutu sorularından oluşturulmuştur (karar alımına katılım, tepe yönetim ile iletişim, halkla ilişkiler raporlarının kararlara etkisi, zorlayıcı kararlar). Hipotezler Araştırmanın hipotezleri şu şekilde oluşturulmuştur: Hipotez 1: KYE şirketlerinin halkla ilişkiler departmanları özerktir. Hipotez 2: KYE şirketlerinde halkla ilişkiler uygulayıcıları karar alımına Sayı 40 /Bahar

17 Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz katılmaktadır. Hipotez 3: KYE şirketlerinde halkla ilişkiler uygulayıcısının rolü ile kurumsal yönetim puanı arasında bir ilişki vardır. Hipotez 4: KYE şirketlerinde departman özerkliği ile uygulayıcının karar alımına katılımı arasında bir ilişki vardır. Bulgular Tablo 1 Demografik Veriler Cinsiyet Frekans Oran Eğitim Frekans Oran Kadın 32 %78 İlköğretim - - Erkek 9 %22 Lise 4 %9,8 Yaş Frekans Oran Önlisans 6 %14, %7,3 Lisans 23 %56, %36,6 Lisans Üstü 8 %19, %43,9 Gelir Frekans Oran %12,2 Asgari ücret 3 %7,3 Çalışma Süresi Frekans Oran %26,8 1 yıldan az 4 %9, % yıl 12 %29, %17,1 3-7 yıl 17 %41, %9, %19,4 Araştırmaya konu olan şirketlerin halkla ilişkiler uygulayıcılarının büyük bir çoğunluğu kadındır (%78) ve yaş aralığındadır (%80,5). Sadece dört uygulayıcı lise mezunudur. Diğer uygulayıcıların tamamı üniversite mezunudur. Çalışma süresi bir yıldan az olan 4 uygulayıcı, 7 yıldan fazla olan 8 uygulayıcı vardır. Uygulayıcıların %41,5 i 3-7 yıldır aynı şirkette çalışmaktadır. Asgari ücret kazanan 3 uygulayıcı bulunmaktadır. Bu uygulayıcılar aynı zamanda bir yıldan iş yerlerinde bir yıldan az süredir çalışmaktadır TL ve üzeri kazanan uygulayıcıların ise üçü yedi yıl üzerinde bir süredir aynı şirkette çalışmaktadır. Bu uygulayıcılar aynı zamanda lisansüstü mezunudur. Tablo 2: Kurumsal Yönetim Endeksi Şirketlerinin Halkla İlişkiler Departmanı Örgütlenişleri Kurum Departman Uygulayıcının Baskın Koalisyona Kurumsal Özerkliği Özerklik Cevabı Katılım Yönetim Puanı Anadolu Efes Özerk Özerk Evet 9,33 Albaraka Türk Yok Yok Hayır 8,62 Arçelik Özerk Özerk Evet 9,28 Aselsan Yok - - 9,07 Asya Katılım Bankası Yok Özerk Hayır 8,92 Aygaz Yok Yok Hayır 9,27 Boyner Mağazacılık Yok Özerk Hayır 8,61 Coca Cola İçecek Özerk Özerk Evet 9,20 Creditwest Faktoring Yok Yok Hayır 8,03 Dentaş Ambalaj ,97 Doğuş Otomotiv Yok Özerk Hayır 9,05 Doğan Holding Özerk Özerk Evet 9,18 Doğan Yayın Holding Yok Yok Hayır 9,03 Egeli & Co. Yatırım Hold. Yok - - 9,08 08 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

18 Aslı İcil Tuncer Enka İnşaat Yok Yok Hayır 9,20 Garanti Faktoring Yok Yok Hayır 8,76 Global Yat. Holding Yok Özerk Hayır 8,86 Garanti Yat. Ort. Yok Yok Hayır 9,01 T. Halk Bankası Özerk Özerk Evet 9,21 Hürriyet Gazetesi Yok Özerk Hayır 9,09 İhlas Ev Aletleri Yok Yok Hayır 8,15 İhlas Holding Yok Özerk Hayır 8,15 İş Finansal Kiralama ,11 İş GMYO Özerk Özerk Evet 8,81 İş Y. Men. Değ. Yok Özerk Hayır 9,06 Logo Yazılım Yok - - 8,91 Otokar Yok Yok Hayır 9,10 Pektim Yok Yok Hayır 8,91 Pınar Et ve Un Yok Özerk Hayır 9,16 Pınar Süt Yok Özerk Hayır 9,15 Prysmian Kablo ,44 Park Elek. Madencilik ,98 Şekerbank Yok Yok Hayır 9,09 TAV Havalimanları Özerk Özerk Evet 9,39 Tofaş Oto Fab. Özerk Özerk Evet 9,14 Turcas Petrol Yok Özerk Hayır 8,75 T.S.K.B. Yok Yok Hayır 9,40 Tüpraş Yok Yok Hayır 9,34 Türk Telekom Yok Özerk Hayır 8,80 Türk Traktör Yok Yok Hayır 9,10 Vestel Yok Özerk Hayır 9,09 Yapı ve Kredi Bankası Özerk Özerk Evet 9,32 Vakıf Yatırım Ortaklığı Özerk Özerk Evet 9,21 Yazıcılar Holding Özerk Özerk Evet 9,07 Yeşil GMYO Özerk Özerk Evet 9,02 Hipotez 1: KYE şirketlerinin halkla ilişkiler departmanları özerktir. KYE şirketlerinin sadece 12 (%26,66) inde halkla ilişkiler departmanı özerktir. Oysa, araştırmanın kavramsallaştırma aşamasında kurumsal yönetim ilkeleri ile örtüşen mükemmel halkla ilişkiler teorisinin bir gereği olarak KYE şirketlerinin tamamında departman özerkliği beklenmekteydi. Ancak halkla ilişkiler birimlerinin ağırlıklı olarak pazarlama departmanlarının altında örgütlendiği saptanmıştır. Dolayısıyla H1 hipotezi ret edilmiştir. Bu sonuç Türkiye de halkla ilişkiler araştırmacılarının üzerinde düşünmesi gereken bir sonuçtur. KYE şirketlerinde dahi halkla ilişkilerin departman özerkliğinin bulunmaması dikkat çekicidir. Diğer taraftan dört KYE şirketinde halkla ilişkiler fonksiyonunu yerine getirecek bir birimin dahi bulunmadığı görülmüştür. Bu noktada bir başka dikkat çekici bulgu ise; 13 şirketin halkla ilişkiler uygulayıcısı örgütün organizasyon şemasında halkla ilişkiler departmanı özerkliğine sahip olmamasına rağmen departman özerkliğinin olduğunu ifade etmesidir. Lisansüstü eğitimini tamamlamış sekiz uygulayıcının tamamı çalıştığı şirketlerde departman özerkliğine sahiptir. Uygulayıcının eğitimi ve halkla ilişkiler uygulamaları arasındaki ilişkiyi araştıran bir çok çalışma -tıpkı Wetherell (1989) çalışmasında olduğu gibi- mükemmel halkla ilişkiler ile uygulayıcının eğitim düzeyi arasında pozitif bir ilişki tespit etmiştir (Grunig ve Grunig, 2005, s.323). Bu araştırmanın Sayı 40 /Bahar

19 Kurumsal Yönetim İlkeleri ile Mükemmel Halkla İlişkiler Bağı Üzerine Bir Analiz bulguları da eğitim düzeyi ve uygulama modelleri arasındaki ilişkiyi teyit etmiştir. Hipotez 2: KYE şirketlerinde halkla ilişkiler uygulayıcıları karar alımına katılmaktadır. Kurumsal yönetim uyum raporları üzerinden yapılan incelemeler ve uygulayıcılar ile yapılan görüşmeler 12 halkla ilişkiler uygulayıcısının baskın koalisyona danışmanlık görevini yerine getirdiği gösterdi. Diğer taraftan halkla ilişkiler departmanı bulunan 41 şirketten 29 unda (%70,7) halkla ilişkiler uygulayıcısının karar alımına hiçbir düzeyde katılmadığı görüldü. Kalan dört şirkette ise daha önce de ifade dildiği gibi halkla ilişkiler uygulayıcısı bulunmamaktadır. Böylece H2 hipotezi ret edilmiştir. Bu bulgunun yanı sıra hiç bir KYE şirketinde, halkla ilişkiler uygulayıcısının, kurumsal yönetim komitesinde yer almadığı görüldü. Kurumsal yönetim komiteleri halkla ilişkiler uygulayıcısının şirket ile ortamı arasında denge kurma görevinde ihtiyaç duyduğu meşruluğu ve yetkiyi elde etmesi için kritik bir birim olmasına rağmen, kurumsal yönetim komitelerinin tamamen yönetim kurulları üyelerinden oluştuğu görülmüştür. Hipotez 3: KYE şirketlerinde halkla ilişkiler uygulayıcısının rolü ile kurumsal yönetim puanı arasında bir ilişki vardır. KYE şirketlerinin halkla ilişkiler uygulayıcıları rolü ile kurumsal yönetim puanları arasında bir ilişki saptanmıştır. Halkla ilişkiler uygulayıcısı bulunmayan şirketlerin not ortalaması 7.88 dir. Halkla ilişkiler uygulayıcısı bulunan şirketlerin not ortalaması ise 8.30 dur. Departman özerkliğinin bulunduğu şirketlerde not ortalaması 8.47 e, uygulayıcının karar alımına katıldığı şirketlerde not ortalaması ise 8.51 e çıkmaktadır. Bu sonuçlara göre H3 hipotezi kabul edilmiştir. Bu bulgu ile, mükemmel halkla ilişkiler çerçevesine uygun yönetilen halkla ilişkilerin, örgütsel etkinliğe katkısının da aynı düzeyde artacağı açıkça görülmektedir. Şekil 1: Kurumsal Yönetim Puanı ve Uygulayıcı Rolleri İlişkisi Steyn (2003a, 2003b, 2009) halkla ilişkiler rol tipolojilerine stratejist rolü ekleyerek, J.E.Grunig vd. nin (2005) mükemmel halkla ilişkiler kurumsal çerçevesine halkla ilişkiler uygulayıcısının hangi enstrümanlarla katılması gerektiğini ortaya koymuştur. Buna göre 10 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

20 Aslı İcil Tuncer stratejist rol, bir uygulayıcının karar alımına katılımını da içeren süreçlerin sonunda örgütsel stratejiye katkıda bulunan uygulayıcıyı resmetmektedir ki departman özerkliği bu fonksiyonun ön koşuludur. Diğer taraftan Departman özerkliğinin bulunmadığı şirketlerde iletişim teknisyeni (Brom, 1982) rolündeki halkla ilişkiler uygulayıcısının kurumsal politikalara katkıda bulunması mümkün olmaz. Bulgular uygulayıcının stratejist rolde olduğu şirketlerin kurumsal yönetim notunun yükseldiğini göstermektedir. Ancak literatürle örtüşen bu bulguya rağmen, uygulayıcının teknisyen rolde olduğu şirketlerin, hatta uygulayıcının hiç bulunmadığı şirketlerin dahi kurumsal yönetim endeksinde yer alıyor olması Türkiye de halkla ilişkiler fonksiyonunun öncelikli bir tartışma konusu olmasını gerektirir. Hipotez 4: KYE şirketlerinde departman özerkliği ile uygulayıcının karar alımına katılımı arasında bir ilişki vardır. KYE şirketlerinde karar alım süreçlerine katılan 12 uygulayıcının tamamı aynı zamanda departman özerkliğine sahip şirketlerin halkla ilişkiler uygulayıcısıdır. Bu veri araştırma bulgularının halkla ilişkiler literatürü ile örtüşmeye en çok yaklaştığı nokta olarak öne çıkmıştır. H4 hipotezi kabul edilmiştir. Halkla ilişkiler uygulayıcısının örgüt içerisindeki konumu, halkla ilişkiler uygulamaları üzerinde kritik bir etkiye sahiptir (Bowen, 2004, s.3). Paydaşların analizi, konu yönetimi, örgüt için potansiyel tehditlerin tanımlanması, bu tehditlere yönelik stratejik uygulamaların geliştirilmesi, hem örgüt üzerinde hem de paydaş üzerinde hedeflenen davranış değişikliklerinin saptanması ve yaratılması ancak güçlü bir halkla ilişkiler liderlinin gerçekleştirebileceği çalışmalardır (Freitag, 2007, s.40). Departman özerkliği bulunmayan bir halkla ilişkiler fonksiyonu, doğal bir sonuç olarak, teknik düzey işlevlerinden daha fazlasını ortaya koyamaz. KYE şirketlerinde departman özerkliği bulunan uygulayıcıların stratejist rolde çalıştıkları ve şirketin iletişim boyutundaki kararlara tepe yönetim düzeyinde danışmanlık yaptığı görülmüş, elde edilen veriler literatür ile uyum göstermiştir. Araştırma hipotezlerinin yanı sıra çalışmada dikkat çeken iki bulgudan da söz etmek yerinde olacaktır. KYE şirketlerinde halkla ilişkiler departmanlarının kurumsal iletişim departmanı, kurumsal yönetim departmanı, paydaş ilişkileri müdürlüğü, kurumsal ilişkiler departmanı, kurumsal ilişkiler ve regülasyon birimi gibi birbirinden farklı isimler altında örgütlendiği görülmüştür. Buna karşılık, finans, insan kaynakları, arge, pazarlama gibi departmanların isimlendirilmesinde şirketten şirkete herhangi bir farklılık görülmemiştir. Bu Türkiye de halkla ilişkiler mesleği açısından kaygılandırıcı bir bulgudur. Çünkü bu durum, halkla ilişkiler fonksiyonun şirket içindeki işlevinin ne olduğu, nasıl ve hangi hedefler ile konumlandığının farklılığına ve dağınıklığına işaret etmektedir. Şirketlerin halkla ilişkiler departmanlarını nasıl isimlendireceği karmaşası aslında departmanın nasıl yetkilendireceği ve hangi alanda çalışacağı konusunda yaşanan belirsizlikten kaynaklandığını söylemek mümkündür. Diğer yandan KYE şirketlerinin raporlarını yayımladıkları birimler de, şirketlerin kurumsal yönetim ilkelerine bakış açıları hakkında ipuçları vermektedir. KYE şirketlerinin büyük bir çoğunluğunun internet sitelerinde kurumsal yönetime ilişkin verileri yatırımcı ilişkileri linkinin altında Sayı 40 /Bahar