T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI TMO TOPRAK MAHSULLERĠ OFĠSĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2013 YILI DENETĠM RAPORU

Transkript

1 T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI TMO TOPRAK MAHSULLERĠ OFĠSĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2013 YILI DENETĠM RAPORU

2 Bu rapor, tarih ve 6085 sayılı Kanun, tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiģ, SayıĢtay Rapor Değerlendirme Kurulunun 17/10/2014 tarih ve 2014/158-4 sayılı oturumunda kabul edilmiģtir.

3 KuruluĢun unvanı : Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü (TMO) Merkezi : Ankara Ġlgili Bakanlık : T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Esas sermayesi : TL ÖdenmiĢ sermayesi : TL ÖdenmemiĢ sermayesi : - Karar organı (Yönetim Kurulu) Karar organındaki Adı Soyadı Temsil ettiği bakanlık veya KuruluĢtaki görevi veya mesleği unvanı kuruluģ Görevli bulunduğu süre BaĢlama tarihi Ayrılma tarihi 1- BaĢkan Mesut KÖSE Toprak Mahsülleri Ofisi Genel Müdür Devam ediyor 2-Üye Uğur ERKAYMAZ Toprak Mahsülleri Ofisi Genel Müdür Yrd " Refik Kayhan ÜNAL Toprak Mahsülleri Ofisi Genel Müdür Yrd Devam ediyor 3- Üye Mustafa ERDOĞAN Toprak Mahsülleri Ofisi Genel Müdür Yrd Devam ediyor 4- Üye Dr. Ahmet ARSLAN Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı E. Kor. Kontr. Gn. Md. Yrd " Dr. Mehmet KÜÇÜK Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bakanlık MüĢaviri Devam ediyor 5-Üye Davut HANER Hazine MüsteĢarlığı Mülki Ġdare Amiri Üye Mehmet TAġAN Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bakanlık MüĢaviri " Nizamettin EKĠNCĠ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bakanlık Personel Gn. Md Devam ediyor

4 Raporda yer alan kısaltmalar AAF: Afyon Alkoloid Fabrikası AB: Avrupa Birliği ABD: Amerika BirleĢik Devletleri AMA: Susuz Morfin Alkoloid APK: AraĢtırma Planlama ve Koordinasyon Daire BaĢkanlığı ARIP: Tarım Reformu Uygulama Projesi Aġ: Anonim ġirket CICIL: Uluslararası Bakliyat Ticaret ve Endüstri Konfederasyonu DGD: Doğrudan Gelir Desteği DĠR: Dahilde ĠĢleme Rejimi DPB: Devlet Personel BaĢkanlığı DPT: Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı DTÖ: Dünya Ticaret Örgütü EFT: Elektronik Fon Transferi FAO: BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü FAPRI: Gıda ve Tarım Politikaları AraĢtırma Enstitüsü FĠSKOBĠRLĠK: Sınırlı Sorumlu Fındık SatıĢ Kooperatifleri Birliği GAFTA: Uluslararası Hububat ve Yem Ticaret Birliği GSMH: Gayrisafi Milli Hasıla IGC: Uluslararası Hububat Konseyi KHK: Kanun Hükmünde Kararname KĠK: Kamu Ġhale Kanunu KĠT: Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü KKTC: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti MAYDÜ: Modern Açık Yığın Depolama Ünitesi MDV: Maddi Duran Varlıklar OHAL: Olağanüstü Hal TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları TCMB: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TPA: Tarım Ürünleri Piyasası Ödeme Ajansı TÜBĠTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu TÜFE: Tüketici Fiyatları Endeksi TÜGEM: Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü TÜHĠS: Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu ĠĢverenler Sendikası TÜĠK: Türkiye Ġstatistik Kurumu USD: Amerikan Doları USDA: ABD Tarım Bakanlığı ÜFE: Üretici Fiyatları Endeksi VUK: Vergi Usul Kanunu YDK: Yüksek Denetleme Kurulu YPK: Yüksek Planlama Kurulu

5 TABLOLAR Bölüm Tablo Adı Sayfa No I. TOPLU BAKIġ 1 Dünya hububat üretim, tüketim, ticaret ve stok verileri I 2 Buğday, arpa, mısır ve pirincin Dünya üretim miktarı II 3 Dünya uyuģturucu madde üretimi IV 4 Dünya afyon ve alkaloidleri üretimi IV 5 Dünya fındık üretimi ve baģlıca üretici ülkeler V 6 Toplu bilgiler X II. ĠDARĠ BÜNYE 7 Dava dosyalarının hareketi 13 8 Ġcra dosyalarının hareketi 13 9 Personel kadroları Personele yapılan harcamalar Sosyal giderler 21 III. MALĠ BÜNYE 12 Mali durum 23 IV. ĠġLETME ÇALIġMALARI A- Bütçe 13 Bütçeye iliģkin toplu bilgiler 31 B- Finansman 14 Finansman programı büyüklükleri Kredi ödemeleri 35 C-Giderler 16 Giderler DıĢarıdan sağlanan fayda ve hizmetler ÇeĢitli giderler 39 D-Tedarik 19 Alımlar yılı Yerinde Emanet Çeltik Alımı Yapılan Ancak 46 Vadesinde Ödenmeyen Borçlar 21 Hububat müdahale alım fiyatları Malzeme alımları Akaryakıt alımları Hizmet alımları TaĢımalar Ġlk madde ve malzeme stokları Ġlk madde ve malzeme stok hareketi 57 E- Üretim ve maliyetler 28 Ekstraksiyon ünitesi verileri Ekstraksiyon ünitesi üretimi Kapsül tüketimi ile morfin üretimi için yapılan kimyasal 64 madde ve enerji sarfiyatları 31 Derive ünitesi üretimi AAF üretim maliyetleri 66

6 33 Üniteler itibariyle üretim maliyetleri 66 F-Pazarlama 34 SatıĢlar HaĢhaĢ ürünleri satıģları Buğday satıģ fiyatları Mamul ara mamul ve ticari mal stokları Stokların hareketi 84 G- Sigorta 39 Sigorta 86 H-ĠĢletme sonuçları 40 ĠĢletme sonuçları Görev zararları icmali Göstergeler 90 I-Bağlı ortaklık ve iģtirakler 43 ĠĢtirakler ĠĢtirakin ortaklık yapısı 93 J-Kalkınma planı ve yıllık 45 Yatırımlar 99 programlar A kodlu porjenin ödenek ve harcamaları Adana ġube Müdürlüğü Atölye Binası Üzeri Tevsii Derslik 104 Yapım iģi ödemeleri 48 BBY Grup firmasına Adana ġube Müdürlüğünün 2012 yılı 105 içerisinde doğrudan temin yolu ile yaptırdığı iģler V.BĠLANÇO 49 Aktif hesaplar Bankalar Ticari alacaklar Alıcılar Diğer alacaklar Stoklar Maddi duran varlıklar hareketi Maddi duran varlıklar edinme değeri Pasif hesaplar Mali borçlar Ticari borçlar Satıcılar Diğer borçlar 131 VI. GELĠR TABLOSU 62 Gelir ve giderler 138

7 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No I- TOPLU BAKIġ... I A-Hububat, fındık, bakliyat ve uyuģturucu maddelerin Dünya ekonomisindeki yeri.. I B-KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi... V C-Öneriler... II- ĠDARĠ BÜNYE... 1 A- Mevzuat... 1 B- TeĢkilat... 8 C- Personel durumu III- MALĠ BÜNYE A- Mali durum B- Mali sonuçlar IV- ĠġLETME ÇALIġMALARI A-ĠĢletme bütçesinin genel durumu B-Finansman C-Giderler D-Tedarik iģleri E-Üretim ve maliyetler F-Pazarlama G-Sigorta iģleri H-ĠĢletme sonuçları I-Bağlı ortaklık ve iģtirakler J-Kalkınma planı ve yıllık programlar V- BĠLANÇO Aktif Pasif VI- GELĠR TABLOSU VII- EKLER XII

8

9 I I.TOPLU BAKIġ A- Hububat, fındık, bakliyat ve uyuģturucu maddelerin Dünya ekonomisindeki yeri: 1. Hububat: Hububat, dünyada temel bir gıda maddesi olarak yerini korumakta olup, ekmek ve undan yapılan gıda maddeleri özellikle geliģmekte olan ülkelerin baģlıca ihtiyacını teģkil etmektedir. Bu nedenle hububatın dünyada üretimi ve ticareti büyük önem kazanmaktadır. Dünya hububat üretim, tüketim, ticaret ve stok verileri yıllar itibariyle aģağıdaki tabloda gösterilmiģtir. Tablo 1: Dünya hububat üretim, tüketim, ticaret ve stok verileri Dünya verileri 1 (Milyon Ton) Yıllar 2009/ / / /13* 2013/14** ÜRETĠM Buğday Arpa Mısır Pirinç TĠCARET Buğday Arpa Mısır Pirinç TÜKETĠM Buğday Arpa Mısır Pirinç STOKLAR Buğday Arpa Mısır Pirinç Hububat üretiminde yıllar itibariyle iklim Ģartlarına bağlı olarak dalgalanmalar meydana gelmekte olup, buna bağlı olarak hububat tüketim ve ticareti de yıllara göre farklılık göstermektedir. Buğday, arpa, mısır ve pirincin Dünya üretim miktarı ülkeler itibariyle aģağıdaki tablolarda gösterilmiģtir. 1 Kaynak: IGC (Ocak 2013) (*)Tahmin (**) Öngörü

10 II Sayıştay Tablo 2: Buğday, arpa, mısır ve pirinç Dünya üretim miktarları 2 Ülkeler 2009/ / / /13* 2013/14** BUĞDAY AB(27) Çin Hindistan ABD Rusya Avustralya Pakistan Kanada Türkiye Ukrayna Arjantin Kazakistan Dünya ARPA AB(27) Rusya Ukrayna Kanada Türkiye ABD Avustralya Dünya MISIR ABD Çin Brezilya AB Meksika Arjantin Hindistan Türkiye Dünya PĠRĠNÇ Çin Hindistan Endonezya BangladeĢ Vietnam Tayland Filipinler Türkiye Dünya Kaynak: IGC (Ocak 2013) (*)Tahmin (**) Öngörü

11 III 2. Bakliyat: Yüksek protein değeri ile insanların beslenmesinde son derece önemli bir yeri olan bakliyat (nohut, kırmızı ve yeģil mercimek) aynı zamanda toprağın verimini artıran bir ürün ve ihracat olanağı yüksek bir döviz kaynağıdır. Dünya bakliyat üretiminde söz sahibi büyük ülkeler Hindistan, Pakistan, BangladeĢ, Tayland, Türkiye, Kanada, ABD, Avustralya, Çin ve Suriye dir. 3. UyuĢturucu Maddeler: Ülkemizde geleneksel olarak tarımı yapılan haģhaģ, Anadolu da M.Ö yılından bu yana yetiģtirilmektedir. Üreticilerimiz, haģhaģı pratik olarak baģka bir bitkinin yetiģmesinin mümkün olmadığı topraklarda yetiģtirmiģlerdir. Üreticiler, haģhaģ tohumundan yağ, haģhaģ ezmesi vb. gıda amaçlı; küspesinden hayvan yemi, sapından ise yakacak olarak yararlanmıģlardır. Ülkemizde haģhaģ tarımı serbest olarak yapılırken, Türkiye nin de taraf olduğu Uluslararası Afyon AnlaĢması gereği 1933 yılında inhisar idaresi kurularak kontrollü haģhaģ ekimi ve afyon üretimine geçilmiģtir. HaĢhaĢ tarımı 1971 yılına kadar afyon ve haģhaģ tohumu amaçlı olarak gerçekleģtirilmiģtir. HaĢhaĢ kapsüllerinin çizilmesi suretiyle elde edilen afyon sakızı, üreticilerden TMO tarafından satın alınıp iģlendikten sonra tıbbi amaçlı olarak ihraç edilmiģtir. HaĢhaĢ kapsülünün çizilmesi suretiyle afyon sakızının yasal olarak üretilmesine rağmen, Türkiye nin uyuģturucu madde kaçakçılığının kaynaklarından biri olduğu yönündeki olumsuz kampanya nedeniyle Türk Hükümeti, ülkemizin yasadıģı uyuģturucu trafiğinin kaynaklarından birisi olmadığını göstermek amacıyla 1971 yılında haģhaģ tarımını tamamen yasaklamıģtır den 1974 e kadar süren bu yasak sırasında, Avrupa ve Amerika ya yasadıģı uyuģturucu giriģi devam etmiģ, üstelik diğer afyon üreten ülkelerin üretimlerinde artıģ gözlenmiģ ve yeni haģhaģ üreticisi Ülkelerin ortaya çıkmasına neden olmuģtur. Diğer taraftan bu yasak, önemli bir gelir kaynağından mahrum olan üreticilerimiz üzerinde sosyal ve ekonomik olumsuzluklara yol açmıģtır. YaklaĢık 1,5 milyon insan bu yasaktan olumsuz etkilenmiģtir. Böylesine yasal ve geleneksel üretimi yapılan bir ürünün dayanaktan yoksun olarak uzun bir süre yasaklanmasının mümkün olmadığının anlaģılması üzerine, uluslararası sorumluluklarda dikkate alınarak, 1974 yılından itibaren BirleĢmiĢ Milletler TeĢkilatı nın gözetiminde, kaçağa kayma riski en az olan lisansa tabi ve kontrollü çizilmemiģ haģhaģ kapsülü üretimine tekrar baģlanmıģtır. Yasal haģhaģ ekim alanlarından üretilen çizilmemiģ haģhaģ kapsülleri, 1981 yılında üretime baģlayan ve Afyonkarahisar Ġli Bolvadin ilçesinde kurulu Afyon

12 IV Sayıştay Alkaloidleri Fabrikasında iģlenerek elde edilen morfin ve türevleri, tıbbi ve bilimsel amaçlı olarak ihraç edilmektedir. Morfin eģdeğerine göre Dünya uyuģturucu madde üretimi ülkeler ve yıllar itibariyle aģağıda gösterilmiģtir. Tablo 3: Dünya uyuģturucu madde üretimi Dünya HaĢhaĢ Ekim Alanı ve UyuĢturucu Madde Üretimi 3 Ülkeler Hindistan Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) Macaristan Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) Avustralya Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) Fransa Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) Ġspanya Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) Türkiye Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) Diğer Ülkeler Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) Toplam Ekim Alanı(ha) Üretim (Ton) Dünya afyon ve alkaloidleri üretimi yıllar itibariyle aģağıda gösterilmiģtir. Tablo 4: Dünya afyon ve alkaloidleri üretimi Dünya Afyon ve Alkaloidleri Üretimi 4 (ton) Yıllar Afyon Morfin Kodein * * 3 Kaynak : Narcotics Drugs, Kaynak: Narcotics Drugs, (* morfin ve kodein miktarı takip eden yıl sonunda açıklanmaktadır)

13 V 4. Fındık: Fındık, sert kabuklu meyve türleri arasında dünya üretimindeki %21 lik payı ve ortalama bin tonluk üretimiyle ikinci sırada yer almaktadır. Tablo 5: Dünya Fındık Üretimi ve BaĢlıca Üretici Ülkeler Dünya Fındık Üretimi ve BaĢlıca Üretici Ülkeler 5 (Kabuklu/Bin Ton) Ülkeler Türkiye (*) Ġtalya Azerbaycan Gürcistan ABD Ġspanya Diğerleri Toplam Son yıllarda fındık üretim alanları; Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü verilerine göre; Türkiye de 697 bin hektara, Dünyada 899 bin hektara ulaģmıģ bulunmaktadır. Dünya fındık üretimi; 1960 lı yıllarda yaklaģık 250 bin ton civarında iken, ortalamasına göre 833 bin tona çıkmıģtır. ( Kaynak: INC, 2012 AB Fındık DanıĢma Toplantısı). Dünya fındık üretiminin ortalama %68 ini gerçekleģtiren Türkiye yi sırasıyla; Ġtalya (%14), ABD (%4) ve Azerbaycan (%4) takip etmektedir. Türkiye de üretilen fındığın %15-20 si iç piyasada tüketilmekte, %80-85 i ise ihraç edilmektedir. Dünyadaki en fazla fındık ithal eden ülkeler sırasıyla; Almanya, Ġtalya, Fransa, Polonya, Kanada ve Avusturya gibi çikolata ve Ģekerleme sanayisinin geliģmiģ olduğu ülkelerdir. Ülkemizin yaptığı fındık ihracatının yaklaģık % 64 ünün yapıldığı bu ülkelerde fındığın yaklaģık %70 i çikolata, %20 si Ģekerleme ve pastacılık sektöründe kullanılırken, % 10 u doğrudan kuruyemiģ olarak tüketilmektedir. B- KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi: Birinci Dünya SavaĢı sonrasında sanayi tesislerinin büyük ölçüde yok olması dünyanın pek çok ülkesinde tarıma yönelmeyi zorunlu kılmıģ ve tarımsal üretimin hızla artması sonucu üretici ülkelerde bilhassa buğday stokları büyük ölçüde çoğalmıģtır. Buğday stoklarındaki bu artıģ dıģ piyasada rekabete, fiyatların düģmesine ve bunlardan 5 Kaynak: INC (International Nut Council), * Türkiye verileri TÜİK

14 VI Sayıştay kaynaklanan büyük krizlere neden olmuģ, özellikle 1928 sonrasında birçok ülkede buğday fiyatları hızla düģmeye baģlamıģtır. Bu geliģme üzerine hükümet tarihinde yürürlüğe giren 2056 sayılı Kanunla Ziraat Bankasını buğday alımıyla görevlendirmiģtir. Ziraat Bankasına, depo ihtiyacını karģılamak üzere silo ve ambar inģası hakkında çıkarılan tarihli ve 2303 sayılı Kanunla hububat muhafaza tesisleri kurma görevi de verilmiģtir. Ziraat Bankası 1932/1933 yıllarında çoğu Orta Anadolu'da olmak üzere alım merkezleri açmıģtır. Buğday üretiminin artması yanında Ġkinci Dünya SavaĢı belirtilerinin gittikçe fazlalaģması Ziraat Bankasında Buğday Masası ġefliği adı altında yürütülen iģlerin, oluģturulacak baģka bir kuruluģa devredilmesini zorunlu kılmıģtır. Bu ihtiyaçtan hareketle, tarihli Resmi Gazete de yayımlanan tarihli ve 3491 sayılı Kanunla iktisadi devlet teģekkülü niteliğinde ve buğday iģleri ile iģtigal etmek üzere Toprak Mahsulleri Ofisi kurulmuģtur. Sözü edilen Kanunla, Toprak Mahsulleri Ofisine; buğday fiyatlarının üreticiler bakımından normalin altına düģmesinin ve tüketici halk aleyhine yükselmesinin engellenmesi, buğday piyasasının korunması ve düzenlenmesi, gerektiğinde buğday ithalatı ve ihracatı yapması, dünya buğday üretimi ve hareketlerini takip etmesi, gerekli görülecek yerlerde un ve ekmek fabrikaları kurması, uyuģturucu maddelerle ilgili devlet tekelini yürütmesi ve benzeri görevler verilmiģtir. Ofis'e, 27 Ekim 1939 tarihinde arpa ve yulaf, 28 Kasım 1940 tarihinde çavdar, 25 Nisan 1941 tarihinde mısır, 13 Ağustos 1941 tarihinde de baģta pirinç olmak üzere; bitkisel ve hayvansal yağlar, et ve balık, yonca tohumu ve bakliyat alımı görevleri verilmiģtir. Ġkinci Dünya SavaĢının hüküm sürdüğü yıllarda ve sonrasında Ofis, benzin, otomobil lastiği, et kavurması, margarin ve kahve gibi maddelerin tedarik ve dağıtımını yürütmüģ, 3 Ağustos 1943 tarihinde nohut, akdarı, fasulye, mercimek, bakla ve börülce, 31 Ekim 1947 tarihinde susam alımı ile görevlendirilmiģtir. Gelinen noktada; Toprak Mahsulleri Ofisi, yurdun her bölgesinde, limanlar ve yoğun üretim alanları dikkate alınarak çeģitli cins ve tonajlarda depolar yapmıģ ve toplam depo kapasitesi 4 milyon tona ulaģmıģtır. KuruluĢun Bolvadin'de Afyon Alkaloidleri Fabrikası ĠĢletme Müdürlüğü bulunmaktadır. TaĢra teģkilatında ise, Ģube müdürlükleri ve bunlara bağlı olan ajans amirlikleri Ģeklinde bir örgüt yapısına sahiptir. Ayrıca, Ülkenin her bölgesinde bulunan tesisli ekipleri ve yoğun alım dönemlerinde faaliyete geçirilen geçici alım merkezleriyle tarım sektörüne hizmet vermektedir.

15 VII TMO, lisanslı depoculuk uygulamalarına öncülük etmek üzere Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile yürüttüğü çalıģmalar sonucu tarihinde kurulan TMO- TOBB Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketinde % 48 hisse ile iģtirak sahibidir. Öte yandan tarihli ve 2006/10865 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile fındık alımıyla görevlendirilmiģ, bu Kararın tarihli ve 2009/15202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlükten kaldırılmasıyla Ofisin fındık alımı görevi sona ermiģtir. KuruluĢ en son durumda; tarihli ve 233 sayılı Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında ve söz konusu Kanun Hükmünde Kararname uyarınca hazırlanan TMO Ana Statüsü çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmektedir. TMO Ana Statüsünün 4 ncü maddesine göre, KuruluĢun amacı; Yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düģmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve gerektiğinde Bakanlar Kurulu Kararı ile hububat dıģındaki diğer tarım ürünleri ile ilgili verilecek görevi yürütmek, afyon ve uyuģturucu maddelere konulan Devlet tekelini iģletmektir. Bu amaca yönelik olarak faaliyet konuları ve görevleri ise; -TMO, kuruluģ amacının gerçekleģmesi için; Faaliyet alanına giren ürünlerin, her yıl cins, nev'i ve mahallerine göre tespit olunacak fiyatlarla, alım ve satıģını yapmak, gerekli stok tesisini ve muhafazasını sağlamak suretiyle, bu ürünlerin piyasalarında istikrar sağlamak, -Gerek görülen durumlarda faaliyet konularına giren ürünleri ve bu ürünlerin mamullerini dıģ piyasalardan satın almak, -Yurt içinden satın aldığı ürünlerin ve bunların mamullerinin dıģ piyasalarda sürümünü sağlamak için her türlü iģlemleri yapmak ve gerekirse bunları yurt dıģına satmak, -Buğdayı Bakanlar Kurulu tarafından verilen görev çerçevesinde, önceden belirlenmiģ olan kalite gruplarına göre ilan edilecek fiyatlarla satın almak, -Faaliyet konusuna giren ürünlerin muhafaza, kurutma, temizleme, ilaçlama ve ölçümleme iģlerini yapmak, -Umumi Mağazacılık faaliyetlerinde bulunmak,

16 VIII Sayıştay -Mevcut ve bundan sonra devreye girecek silo veya diğer depolama tesislerini iģletmek, -Faaliyet konuları ile ilgili yatırım, etüt, araģtırma, fizibilite ve projeler ile gerektiğinde mühendislik ve müģavirlik hizmetlerini yapmak ve/veya yaptırmak, -Gerektiğinde, faaliyet konularına giren ürünleri ve bunlardan elde edilecek mamulleri depolamak üzere depolama tesisleri kurmak, -Kurulan tesislerin bakım ve onarımı için gerekli olan yedek parça, araç ve makinaları bulundurmak, gerekirse bu amaçla atölyeler kurmak ve imalat yapmak veya bunlar için gerekli makine ve donatımın yurt içinden veya dıģından alımını yapmak, -Kurulan tesisler ile mevcut malzeme, makine ve cihazların artık kapasitelerini değerlendirmek, -Faaliyet konuları ile ilgili olmak üzere, yurt içinde ve yurt dıģında her türlü alım, satım, nakliyat, imalat, depolama ve muhafaza iģleri için Ģirket ve kooperatifler kurmak veya bu amaçla kurulan ortaklıklara katılmak, -Dünya hububat üretimi hareketlerini ve fiyatlarını izlemek, değerlendirmek, faaliyet konuları ile ilgili her türlü yayınları yapmak, -Faaliyet konuları ile ilgili olmak üzere, yurt içinde ve yurt dıģında teģkilat ve tesisler kurmak, iģletmek, satın almak, satmak, kiraya vermek veya kiralamak, -Ġstihdamı geliģtirme çalıģmaları kapsamında düzenlenen beceri kazandırma programlarının uygulanmasını sağlamak, -KurulmuĢ ve kurulacak küçük ve orta büyüklükteki özel kuruluģlara idari ve teknik alanlarda rehberlik yapmak, -Her yıl Bakanlar Kurulunca kararlaģtırılan yerlerde, haģhaģ ekimi yapacak olanlara izin belgesi vermek, haģhaģ ekimi, afyon ve kapsül üretimini kontrol etmek ve Bakanlar Kurulu'nun tespit edeceği fiyattan bu ürünleri satın almak, -HaĢhaĢ kapsülü, afyon ve tıbbi bitkilerden alkaloidler ve uyuģturucu maddeler ile türevlerini imal edecek fabrikalar ve bunlarla ilgili entegre tesisler kurmak ve kurulmuģ olan fabrikaları iģletmek, -UyuĢturucu maddelerin yurt içi ve yurt dıģı pazarlamasını yapmak, bilimsel ve tıbbi amaçlı uyuģturucuları ithal etmek,

17 IX -HaĢhaĢ türlerinin, tohum, afyon ve kapsülün ihtiva ettiği morfin ve alkaloidler yönünden ıslahı için araģtırmalar yapmak ve araģtırma izni verilen diğer kuruluģların bu konuda yapacakları çalıģmalara katılmak, ġeklinde belirlenmiģtir. Toprak Mahsulleri Ofisinin son 5 yıllık faaliyetine iliģkin toplu bilgiler aģağıdaki çizelgede gösterilmiģtir.

18 X Sayıştay Tablo 6: Toplu bilgiler Toplu bilgiler Son iki ArtıĢ veya Ölçü yıl farkı AzalıĢ ArtıĢ % Sermaye Bin TL ÖdenmiĢ sermaye " Öz kaynaklar " Yabancı kaynaklar Finansman giderleri " (60.220) (40) Maddi Dur.Varl. (edinme değ.) " Maddi duran varlık birik.amort. " Yatırımlar için yap nakdi ödeme Bin TL Yatırım gerçekleģme oranı (nakdi) % (1) (1) BaĢlıca alım miktarı Bin Ton Buğday " Arpa " Mısır " Çeltik " (45) (100) Pirinç " Fındık " HaĢhaĢ kapsülü " (4) (100) Tüm alım tutarı Bin TL BaĢlıca üretim Miktarı Morfin ve türevleri Ton (4) (3) BaĢlıca satıģ miktarı: 0 Buğday Bin Ton Arpa " (21) (6) Mısır " Fındık Ton (25.173) (100) Net satıģ tutarı Bin TL Stoklar : 0 Ġlk madde ve malzeme Bin TL ( ) (45) Yarı Mamüller " Mamüller " Ticari Mallar " Diğer stoklar " (2.259) (77) Memur (Ortalama) KiĢi (3) (2) SözleĢmeli (Ortalama) " ĠĢçi (Ortalama) " (48) (14) Personel Ġçin Yap. Tüm Giderler Bin TL Cari Yıla ĠliĢkin Memurlar Ġçin Yapılan Giderler Bin TL Memur BaĢ.Ort.Aylık Gid. Bin TL SözleĢmeliler için yap.gid. Bin TL SözleĢmeli Ġçin Aylık Ort. Gid. Bin TL ĠĢçiler Ġçin Yap.Gid. Bin TL (67) - ĠĢçiler Ġçin yap. Aylık Ort.Gid. Bin TL Döneme kar. iġliģ.vergi ve diğ.yas.yük. Bin TL Tahakkuk Eden Vergiler " GSYĠH'na Katkı (Üretici Fiyatı) " GSYĠH'na Katkı (Alıcı Fiyatı) " ( ) ( ) (45.610) (32.446) ( ) ( ) (412) GSMH'na Katkı (Alıcı Fiyatı) " ( ) ( ) (45.610) (32.446) ( ) ( ) (412) Faaliyet Kârlılığı (Öz kaynak yön.) % Mali Kârlılık (Öz Kaynak yön.) % ,2 2,4 2,2 110 Zararlılık (Öz kaynak yitiriliģi) % Ekonomik Kârlılık % - - 0,6 0,3 3,4 3,1 103 Faaliyet Kârı Bin TL Dönem Kârı veya zararı " Bilanço Kârı-zararı "

19 XI 1938 yılından bu yana hizmet vermekte olan TMO'nun ana görevi; Yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düģmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve gerektiğinde Bakanlar Kurulu Kararı ile hububat dıģındaki diğer tarım ürünleri ile ilgili verilecek görevi yürütmek, afyon ve uyuģturucu maddelere konulan devlet tekelini iģletmek, sivil halk ve Silahlı Kuvvetler için olağanüstü hal stoku bulundurmaktır. TMO, hasatla birlikte yoğun arz nedeniyle düģen piyasa fiyatlarının daha da düģmesini, hasat dönemleri dıģında ise yeterli olmayan arz nedeniyle yükselen piyasa fiyatlarını dengelemek amacıyla gerektiğinde alım ve satıģ yapmaktadır. Yeterli finansman gücüne sahip olmayan üretici, ürününü hasatla birlikte elinden çıkarmak zorunda kalırken yine yeterli finansman gücü olmayan sanayici de hasat döneminde en fazla 3-4 aylık ihtiyacını karģılayacak miktarlarda stok yapabilmekte, yılın diğer aylarında ise ihtiyacı olan ürünü piyasalardan temin etmektedir. Piyasalarda yeterli miktar ve kalitede ürünün bulunmadığı dönemlerde Ofis stoklarında ürün bulunması ve bu ürünü piyasaya arz etmesi, piyasa dengesi açısından büyük önem arz etmektedir. Ofisin esas amacının ticari faaliyetten ziyade faaliyet alanı içinde kalan ürün piyasasında fiyat istikrarının korunması olduğu dikkate alındığında; Arz talep dengesine bağlı olarak KuruluĢun faaliyet hacmi ve sonuçları her yıl değiģmektedir. Örneğin 2007 yılında 667 bin ton hububat alınırken bu miktar 2009 yılında 8 kat artarak 5,5 milyon tona yükselmiģtir yılında ise yaklaģık 2,3 milyar TL tutarında 3,4 milyon ton hububat alımı yapılmıģ ayrıca çeltik ve haģhaģ kapsülü alımlarıyla birlikte üreticiye toplam 2,4 milyar TL ödenmiģtir. Bu nedenle yapılan mali değerlendirmelerde bu husus dikkate alınmıģtır. Ancak Kurumun finansman durumunun ve nakit akıģının ilgili mercilerce düzenli olarak takip edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Bakanlar Kurulu Kararı ile KuruluĢa verilen görevler kapsamında; 2013 yılında toplam 1,7 milyon ton ürün satıģından 1,1 milyon TL hasılat elde edilmiģtir. Hububat alım, satımı, haģhaģ kapsülünden morfin ve türevlerinin üretimi, çeltik ve fındık iģlemesi ve kuruluģa verilen diğer görevlerden doğan masraflarda ilave edildikten sonra faaliyet döneminde yaklaģık 757 milyon TL görev zararı doğmuģ ve Hazine MüsteĢarlığı adına borç kaydedilmiģtir. Öte yandan; Afyon Alkaloidleri Fabrikasında; üretim veriminin artırılması ve maliyetlerin düģürülmesine yönelik yeni projelerin hayata geçirilmesi ve proses iyileģtirme faaliyetlerinin yansıra haģhaģ kapsülündeki morfin oranının % 2 seviyelerine çıkarılması amacıyla sürdürülen çalıģmalara aksatılmadan devam edilmesi gerekmektedir.

20 XII Sayıştay C- Öneriler: Toprak Mahsulleri Ofisi nin 2013 yılındaki çalıģmaları üzerinde SayıĢtay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aģağıdadır. Yılına iliģkin öneriler: 1- Adana ġube Müdürlüğü nde gerçekleģtirilen Atölye Binası Üzeri Tevsii Derslik Yapım ĠĢi ile ilgili olarak; -Dersliğin temellendirildiği atölye binasının zemin etüdü ve beton testleri yapılmadığı ve gerçekçi bir proje hazırlanmadan ihale süreci baģlatıldığı, -Yapılan ihalenin kanunda belirtilen zaman aralığına uygun olarak yapılmadığından sözleģme ve uygulama sürecinde gerçeğe uygun olmayan belgelerin düzenlendiği, -Düzenlenen bu belgelere istinaden yapılan ödemelerin hangi iģ kalemleri için yapıldığının belirtildiği metraj cetvellerinin düzenlenmediği, -Bakım onarım adı ile yaptırılan iģlerin benzer iģ olmasına rağmen sınır değerin altında kalacak Ģekilde bölünerek KĠK in temel ilkelerine aykırı olarak yapıldığı, Hususları ile ilgili iģ ve iģlemlerde ilgililerin sorumluluklarının tespiti bakımından konunun TMO Genel Müdürlüğü TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı nca tetkik ve gerekirse tahkik ettirilmesi (Sayfa; ) 2- Adana ġube Müdürlüğü Lojmanlar Sahası Ġhata Yapım ĠĢi projesi ile ilgili olarak; -ihale ilanının mevzuata göre yapılmadığı, -Ġhaleye esas proje ile ilgili uygulama projesinin ve projeye esas yaklaģık maliyet cetvelinin projenin uygulama alanında uygulanabilirliği üzerinde doğru etüt iģlemleri yapılmadan hazırlandığı, -SözleĢme sürecinde yüklenici tarafından ibraz edilmesi gereken belgelerden SGK prim borcu ve vergi borcu olamadığına dair belge içeriklerinin KĠK mevzuatına uygun olmadığı halde sözleģme imzalandığı, -Hak ediģ belgesine istinaden yapılan ödemelerin hangi iģ kalemleri için yapıldığının belirtildiği metraj cetvellerinin düzenlenmediği ve gerçekleģtirilen iģ kalemleri ile yaklaģık maliyet iģ kalemleri arasında yüklenici lehine farklılıklar oluģtuğu, Hususları ile ilgili iģ ve iģlemlerde ilgililerin sorumluluklarının tespiti bakımından konunun TMO Genel Müdürlüğü TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı nca tetkik ve gerekirse tahkik ettirilmesi (Sayfa: ),