T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI RİZE ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ 2011 ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI RİZE ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ 2011 ÇEVRE DURUM RAPORU RİZE

2 Raporun Hazırlandığı Tarih ve Basım Tarihi: 2012 Raporun İçerdiği Bildilerin Ait Olduğu Yıl: 2011 HAZIRLAYANLAR Nidai KÖROĞLU Tahsin KIR Alparslan KALEMCİ Uğur ALTINKAYA Figen ERKAN Mehmet KANDEMİR Murat KARAYILAN Lütfü AYDIN Memnune HATİNOĞLU Sonnur ŞANAL Hızır Osman ASLIYÜKSEK İl Çevre ve Şehircilik Müdürü Müdür Yardımcısı ÇED ve Denetim Şube Müdürü Çevre Yönetimi ve İzinler Şube Müdürü Uzm. / Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Rize İli Çevre Durum Raporu nun hazırlanmasında katkıda bulunan tüm kurum ve kuruluşlara teşekkür ederiz. 1

3 (A) COĞRAFİK KAPSAM A. 1. Giriş Kuzey yarımküre de yeşilin dört mevsim boyunca eksilmediği ender yerlerden biri de Rize dir. Denizi, iklimi, Kaçkar Dağları'nın yağmur ve karlarıyla beslenen, kimi zaman hırçın, kimi zaman nazlı, çoğu yerlerde beyaz tüllere bezenerek akan dereleri, yoğun yağışların bereketi ve cömertliği Rize nin bitki çeşitliliğinde belirginleşir. Bu bitkilerin çoğu polen ve balözleri ile Dünya da bir benzeri olmayan Anzer Balı nı, Kafkas Irkı arıların olağanüstü çalışmalarıyla bize ulaştırırlar. Yasaklanmasına rağmen kadir bilmez avcılardan kaçabilmeyi başaran yabanıl yaşamı, uzun yıllardır ev sahipliği yaptığı vazgeçilmez ve ulusal içeceğimiz olan çayı ile bulunmaz servetimizdir Rize. Her mevsim, her santimetrekare ayrı bir doğal güzellikle bezenir Rize. Dünya nın ender bulunan çiçekleri mevsimine göre her zaman Rize de sizinle beraberdir. Baharın erken günlerinde seklementler ve kardelenlerle başlar, sonbaharda da çiğdem türleri ile noktalanır. Çiçeklerin çoğu erken ilkbaharda alçaklarda, yaz başlangıcında da yüksek dağ eteklerinde boy verirler.yaz başlangıcında yolunuz Rize nin orta seviye ormanlarına düşerse, bu yolunuz bir de kestane ormanlarının içinden geçerse; kestane çiçeği kokusundan baygınlık geçirebilirsiniz. Bir de çiçekler balözü salgılamağa durmuş iseler; arıların uğultusu ve bu uğultuyu zaman zaman kesen dağ kuşlarının ötüşleri sizi baygınlıktan uyandırabilir. Rize nin değişken havası kimi zaman meyve ağaçlarını şaşırtıp, kış ortasında çiçeğe döndürür. İkibin metre yükseltilerde ormanın yerini otlaklar alır. Doruklara doğru sarp kayalar çoğu zaman sislerle kaplı gizemli yaşamlarını devam ettirirler. Bu sarp kayalar bile yer yer türlü çiçeklerle bezenmiştir. Erken bahardan itibaren yaz bitimine kadar Güney yarımküre den gelen birçok kuşları kucaklar. Sonbaharda da kuzeyden gelen bir çok göçmen kuşlarına da konukseverliğini gösterir. Rize de doğa; insanların yaptıkları konakları, köprüleri bile en güzel yeşillikleriyle dört mevsim süsler. Bu görüntüler size; insanın yaptıklarıyla, Tanrının onlara taktığı en olağan üstü güzelliği tanımlayan tabiat ananın değerli tacını düşletebilir. Rize insanı olanakları ölçüsünde doğayla iç içe yaşamasına karşın, elden geldiğince korur. Çünkü bilir ki doğa hiçbir zaman affetmez. Orman için korumayı simgeleyen koru sözcüğünü kullanır, yapacak ve yakacak dışında hiçbir gereksinimi için kullanmaz. Ne kadar gurbete gitse de Rize sinden vazgeçemez. Rize kökenli yeni kuşaklar bile genetik kalıtımdan olsa gerek ki, Rize den vazgeçemezler. Yaşadığı doğal çevredeki uyum, uysallık, yaratıcılık, hırçınlığın tüm özellikleri Rize insanında eksiksizdir. Dar olan ekonomik koşullar Rizeli yi gurbetçiliğe zorlamıştır. Gurbet ellerde de hiç yabancılık çekmemiş ve her yerde uyum içinde yaşamasını bilmiştir. Doğanın insanlara verdiği bilgi ve beceri yeteneğinden olsa gerek ki; en güzel bezleri dokumuş, en güzel çorapları örmüş, en uyumlu yapıları yapmış, derelerini, ırmaklarını en güzel köprülerle süslemiş, bu süsleri hayatının en gerekli işlevi için kullanmış, kendisini en güzel giysilerle bezemiş, hiçbir çizili-hesaplı tasarım olmaksızın Karadeniz in en hırçın dalgalarına dayanıklı takalar inşa etmiştir. Bu takalar ki, yurdumuzun en buhranlı dönemlerinde en büyük umut, olmuşlar ve umutlarımızı boşa çıkarmamışlardır. Rize de yaşayanlar her ne kadar farklı zamanlarda, farklı yerlerden gelmiş olsalar bile, bugün bu ayrılığı fark etmek olanaksızdır. Doğanın insanları birbirine uyumlaştırma olgusunun en belirgin örneği Rize de görülür. Rize insanı nerde olursa olsun, hem tulumu, hem de kemençeyi çalıp oynar. En yanık sevda türküleri (Uçan kuş tutulur mi / Sevda unutulur mi, Can çikti boğazuma / Geriye yutulur mi), en kıvrak horon Rize dedir ve bu özellikleri Rize nin endemik bitkileri gibidir, başka hiçbir yerde rastlayamazsınız. 2

4 Derdini anlatamadığı zaman, dağlara seslenir; Oy dağlarum dağlarum / Dayma yanar ağlarum... Atma türküleri her derdin devasıdır Rizeli nin. En gizemli sözlerini, en beklenmedik yanıtları atma türkülerle vermiştir; Uşağum bilurmisin / Bana derler Kotana, Görür görmez benzettum / Çam altında yatana... Rize de herkes anadan doğma şairlik unvanını alabilir. Ne yazık ki ürünlerini gelecek kuşaklara yazıp bırakmayı alışkanlık edinmemişlerdir. Ama bu araştırmacılar için bulunmaz bir kaynaktır. Rize nin Tarihi Gelişimi Rize ilinde tarih öncesi çağlara ilişkin arkeolojik araştırmalar yeterli olmamakla birlikte elde edilen ilk veriler Yontma Taş devrine aittir. Rize ve çevresinde ilk yerleşmelerin bu dönemden sonra başladığı düşünülmektedir. Kentin ismi üzerine de yeterli bir araştırma yapılmamıştır. Kültür Bakanlığı nın yayınladığı Rize tanıtım kitabında geçen Rhizion, Rhizos, Riso, Risum, Risso gibi isimlerden Rihizos yunanca pirinç, Rihiza dağ eteği anlamına, günümüzde kullanılan Rize ismi de Farsçada kırılmış dökülmüş anlamına gelmektedir [Karpuz, 1992: 1]. İlk yerleşme merkezi M.Ö. VII. yy da Miletos lu denizcilerin emperion1 adlı ticaret kolonilerinin halklarıyla Doğu Anadolu ya göç eden Kimmerler in etkisiyle bu bölgeye yerleşen İç Anadolu oymaklarının birleşmesi sonucu oluşmuştur [Yurt Ansiklopedisi, 1983:6364]. Ünlü tarihçi Strabon, mutluluk veren deniz veya dost deniz anlamına gelen Pontos Eukseinos (Karadeniz) kıyılarının Miletoslular tarafından kolonileştirildiğini Geographika adlı eserinde belirtmiştir [Aktaran: Asan, 2000]. M.Ö. 550 yılında Med Krallığı nı yıkarak Anadolu da üstünlük sağlayan Perslerin Kapadokya satrabı 2 Karadeniz deki kolonilerin çoğunu ele geçirmiştir. Fakat Rize halkının sosyal yapısı Persler in bu bölgeyi etkilemesini ve üstünlük kurmasını engellemiştir. M.Ö. 550 yılında Med Krallığı nı yıkarak Anadolu da üstünlük sağlayan Perslerin Kapadokya satrabı 3 Karadeniz deki kolonilerin çoğunu ele geçirmiştir. Fakat Rize halkının sosyal yapısı Persler in bu bölgeyi etkilemesini ve üstünlük kurmasını engellemiştir. M.Ö. 334 yılında Büyük İskender, doğu seferiyle Persleri yenilgiye uğratmış ve Anadolu da üstünlük sağlamıştır. Bu dönemde de Rize dışa kapalı yapısı nedeniyle bağımsız bir kent olarak varlığını sürdürmüştür. Uzun dönem bağımsız bir kent olma özelliğini koruyan Rhizos (Rize) kenti, M.Ö yılları arası Büyük İskender in satraplarından Mitridates Kitistes in kurduğu Pontus Krallığı na bağlı bir vilayet olarak varlığını sürdürmüştür. M.Ö. 65 yılında Pontus Krallığı Romalılara yenilerek Kafkasya ya çekilmiştir. Bu dönemde idari boşluktan yararlanan Part Krallığı Rize ve çevresini ele geçirmiş, Kafkasya ya çekilen Pontuslar ve Romalılar arasında tampon bir bölge oluşmuştur. 3

5 M.S. 10 yılında Romalılar bu bölgenin kontrolünü Partlar dan devralmıştır. Bölge uzun yıllar kendi dinamikleriyle gündelik yaşamını sürdüren sakin bir yerleşme özelliği göstermiştir. Roma İmparatorluğu nun ikiye ayrılmasından sonra bu bölge Bizans sınırları içinde kalmıştır. Bölge M.S yılları arası Pontus Polemiecus Eyaleti içinde yer almıştır. Rize nin Karadeniz-İran ticaret yolu üzerinde olması nedeniyle bu dönemde Bizans ve Sasanlı Devleti arasında sorunların oluşmasına neden olmuş ve bölge Lazlar ın ve Canayarlar ın istilasına uğramıştır. Bunlardan bu bölgede yaşayan Canayarlar, Bizans ın yönetimi altına girmiştir. Bu sorunların da etkisiyle X. yy da Bizans Karadeniz de yeni bir örgütlenme sistemine geçmiş, Rize bu sistem içerisinde Lazia temasına bağlı bandon 4 olarak nitelendirilen yönetim birimi olmuştur Malazgirt savaşıyla Türkler tarafından ele geçirilen Rize ve çevresi, savaşın Batı Anadolu ya kayması nedeniyle 1075 yılında Bizans hakimiyetine girmiştir te İstanbul un Latinler tarafından işgal edilmesi sonrası Gürcülerin yardımıyla Trabzon Devleti kurulmuş, Rize de bu devlete bağlanmıştır. Bu olaydan sonra Rize ve çevresine Lazlar yerleştirilmiştir yılına kadar sürekli Bizans, Selçuklu ve Danişmetliler arasında el değiştiren Rize, bu tarihten sonra Bizans egemenliğine girmiştir. Fakat, bu dönemde Selçuklu topraklarına dahil edilen alanlar içerisinde Çamlıhemşin, Fındıklı, Kalkandere ve bir süreliğine Güneysu ilçelerinin bulunduğu bilinmektedir [Yurt ansiklopedisi, 1982: 6364,6365; yılında Trabzon'u fetheden Fatih Sultan Mehmet tarafından Rize, Fındıklı, Çayeli, İyidere, Ardeşen, İkizdere, Kalkandere, Pazar, Hemşin ve Güneysu Türk egemenliği altına alınmıştır [Yurt ansiklopedisi, 1982: 6364,6365; Anadolu Türk birliğine katılan Rize bölgesine, 1461 yılı ve sonrasında Çoruh, Amasya, Samsun ve Tokat'tan; 1466 yılında Konya yöresinden; 1501 yılında Sünni Akkoyunlulardan Trabzon ve Rize yöresine yerleşenler olmuştur yılında Dulkadirli beyliği kaldırılınca Mara-Elbistan Türkmenleri de Trabzon ve Rize yöresine yerleştirilmişlerdir [ Yavuz Sultan Selim devrinde Rize tamamen Osmanlı egemenliğe girmiş daha sonra da ünlü Oğuz boyu (Cepniler) buraya yerleşmiş ve Türk kültürünün bölgede yaygınlaşmasını sağlamışlardır. Bölgede XVI. ve XIX. yy arasında Celali ayaklanmaları ve korsanlık olayları dönemin önemli olaylarıdır. Aynı dönemdeki önemli olaylar arasında XIX da yaygınlaşan ayan isyanları da vardır. Osmanlı yönetim sisteminin bozulması sonucu yerel güç odakları ortaya çıkmıştır. Bu güç odakları yerel halkın da desteğini alarak, Osmanlı nın Trabzon Valilerine borç verecek düzeye de gelmişlerdir. Ayanların en ünlüsü Tuzcuoğlu ailesidir. Rize, 1867 Vilayet Nizamnamesine göre Trabzon vilayetinin merkez sancağının 6 kazasından biri durumundadır yılında merkez sancağa bağlı nahiye olmuştur Osmanlı Rus savaşının ardından Lazistan sancağı kurulunca Rize hem kaza, hem de bu sancağın merkezi oldu. Birinci Dünya Savaşı nda Doğu cephesinde Ruslarla çatışmalar başlamıştır. 9 Mart 1916 tarihinde Rize, Rusların işgaline uğramıştır. Savaş yıllarında yurt genelinde açlık ve yoksulluk Rize de de etkili olmuş, halk aynı zamanda Rum ve Ermeni çetelerinin baskınlarına maruz kalmıştır yılında Rus Çarlığı nın devrimle yıkılması ve yine 1917 de Bolşevik devrimiyle Rusların savaştan çekilmesi sonucu ateşkes görüşmeleri başlamış, Doğu cephesinde savaş bitmiştir. Aynı dönemde ikinci Türk-Kafkas Kolordusu Bayburt ve Trabzon u almış, 2 Mart 1918 de Rize işgalden kurtulmuştur. Cumhuriyet in ilanından sonra 1924 yılında Rize il olarak idari yapıda yer almış, 1933 yılında Artvin ili ile birleştirip Çoruh ili olarak 1936 ya kadar bu yapıyla yönetilmiştir tarihinde yürürlüğe giren 2885 sayılı kanunla Çoruh ili kaldırılmış Rize yeniden il durumuna getirilmiştir. Pazar ilçesi bu dönemde Rize ye bağlı tek ilçe konumundadır. Rize ye bağlı ilçelerden Çayeli 1 Eylül 1944 te, 4 Aralık 1953 te Artvin ilinden ayrılıp Rize ye bağlanan Fındıklı 1948 yılında, İkizdere 20 Haziran 1952 de, Ardeşen 1 Mart 1953 te, Çamlıhemşin ve Kalkandere 1 Nisan 1960 ta, Pazar 1984 te, Derepazarı ve Hemşin 9 Mayıs 1990 da ilçe statüsü kazanmıştır [Yurt Ansiklopedisi, 1982: 6364,6365]. 4

6 A. 2 İl ve İlçe Sınırları Rize Ardeşen Çamlıhemşin Çayeli Derepazarı Fındıklı Güneysu Hemşin İkizdere İyidere Kalkandere Pazar A. 3 İLİN COĞRAFİK DURUMU Yeri ve Sınırları Rize kuzeydoğu Anadolu da; Doğu Karadeniz kıyı şeridinin doğusunda, 40 o -22 ve 41 o -28 doğu meridyenleri ile 40 o -20 ve 41 o -20 kuzey paralelleri arasında yer alır. Batıdan Trabzon un Of, güneyden Erzurum un İspir, Doğudan Artvin in Yusufeli ve Arhavi ilçeleri ile Kuzeyden Karedeniz tarafından çevrili olan Rize nin göller hariç yüzölçümü 3922 km 2 dir. A. 4 İLİN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU Doğu Karadeniz kıyı sıradağları yayının kuzey yamacında yer alan Rize toprakları genel ifade ile dağlık ve engebelidir. Ancak bu genel topografik durum dikey yönde bazı farklılıklar arz etmektedir. Bu nedenle Rize nin topografyasını üç bölümde incelemekte fayda vardır. Kıyı Şeridi ve Alüvyon Düzlükler Çok dar olan bu sahanın Rize topografyası içinde ayrı bir yeri vardır. Kabaca 80 km uzunluğundaki kıyı şeridinin genişliği akarsu vadileri dışında ortalama m. arasında değişmektedir. Çok sayıda akarsu tarafından kesilen bu şeridin en geniş düzlüklerini taban seviyesi ovaları oluşturur. Tümüyle akarsuların getirdiği alüvyonlardan oluşan bu düzlükler, akarsuların denize kavuştuğu noktadan itibaren içeriye doğru metreye kadar taban seviyesi ovası şeklinde, 9-10 km ye kadar da taraça düzlükleri şeklinde uzanırlar. Bu düzlüklerin kıyı boyunca olan genişlikleri ise yaklaşık olarak 5

7 200 m ile 1000 m arasında değişmekte olup hemen tamamı yerleşmeye sahip olmuştur. Bunlardan en geniş olanı Ardeşen ilçe merkezinin yerleşim alanını oluşturan Fırtına Deresi nin taban seviyesi ovasıdır. Yüksek kıyılar katogorisine giren Rize kıyıları genellikle sade bir görünüş arz eder. Kıyı çizgisi küçük boyutlu ve asimetrik girinti ve çıkıntılardan oluşur. Bütün bunların önüne kıyıdan 5-25 m, hatta bazen 150 m. Uzaklıkta ve boyutları m arasında geniş ölçüde tahrip edilmiş olmasına rağmen yer yer taraça ve falezlere de rastlanmaktadır. Derin Vadilerle Yarılmış Dağlık Saha Topografya kıyı düzlüğünün hemen gerisinde arızalanmakta ve yükselti birdenbire m yi bulmaktadır. Buradan itibaren arazi, giderek daralan akarsuların orta çığırları boyunca aldıkları sayısız kollar araziyi şiddetle aşındırmış ve çok arızalı bir görünüş kazandırmıştır. Keskin ve birbirine yakın sırtlar, dik yamaçlı V profilli vadiler yaklaşık 2000 m yüksekliğine kadar olan bu sahanın karakteristik topografik görünüşünü oluştururlar. Yüksek Dağlık Saha ve Buzul Topografyası Kabaca 2000 m yükseklikten başlayan ve sahanın m yüksekliğe kadar olan kısımlarında topografya basık sırtlar, dik yamaçlı U profilli vadilerden oluşur. Dördüncü jeolojik zamanın buzul devrelerinde geniş ölçüde buzul aşındırmasına sahne olan bu sahada çok sayıda küçük boyutlu buz yalağı ve moren set gölleri mevcuttur. Bu sahanın yüksekliği 3000 m yi aşan kısımları Rize nin en sarp ve en arızalı kesimini oluşturmaktadır. Geniş ölçüde çıplak ve tamamen kayalık zirveler ile bunların arasındaki keskin sırtların yamaçları insanın gezmesini engelleyecek kadar diktir. Rize nin en yüksek noktalarını bu sırtlar arsındaki zirveler oluşturur. Üzerinde hala buzul bulunan ve Rize topraklarının en yüksek noktası olan Kaçkar Tepesi (3937 m) ile Verçenik (üç doruk) Tepesi (3709 m), Koyun sokağı Vacakar dağı (3458 m), Çaymakçur Tepesi (3420 m), Marsis Tepesi (3334 m) ve Aşağı Karataş Tepesi (3322 m) bu zirvelerden bazılarıdır. Bu arızalı topografya Fındıklı ilçe merkezinin güneyinden itibaren sarplığını ve yüksekliğini kaybetmeye başlar. A. 5 JEOLOJİK YAPI VE STRATİGRAFİ Bölgesel Jeolojik Yapı Bölgesel jeoloji incelendiğinde, bölgede Paleozoikten itibaren üst Kretase ye kadar karasal ortamın hakim olduğu görülmektedir. Bundan sonra ise, magmatizmanın hakim olduğu sığ denizel tortular, da olsa tümü üst Kretase ve Tersiyer de temsil edilmiştir. Doğu Karadeniz bölgesi volkanik bir arktan oluşmuştur. Bunu oluşturan volkanizma, üst Kretase de önemli faaliyet göstermiş ve geniş alanları kaplamıştır. Trabzon dan Hopa ya kadar olan bu yay içindeki üst Kretase de jeolojik kesit olarak dasit, bazalt ve tortul birimlerin ardalanması görülür.bu ardalanmada bazalt hakim, dasit yaygın ve tortullar da sınırlı olarak bulunmaktadır. Birbiri üzerine uyumlu olarak gelen bu birimler her kesitte bulunmayabilir. Özellikle, tortul birimler lokal olarak görülür. Bu bölgedeki tortullar tüfitleride içerdiğinden, genellikle volkano-tortul olarak adlandırılırlar. Bu birimin ortalama kalınlığı 100 m yi geçmektedir. 6

8 Üst Kretase volkanitlerinin üzerine, uyumsuz olarak Eosen yaşlı volkanik oluşumlar gelmiştir. Bu oluşumlar başlıca bazalt ve andezit olup, yine ince ara tabakalı tortulları da içermektedirler. Daha ziyade kuzey bandını oluşturan bu oluşumların kalınlıkları m arasında değişmektedir. Eosen sonrasında (Oligo-Miyosen de) ise granit intruzyonları oluşmuştur. Bu bölgede küçük mostraları görülmekle beraber, yüksek dağlar başlıca granittir. Yer yer granodiorit özelliği de gösteren bu birim birkaç yüz metre kalınlıktadır. Bunları takip eden Pliyosen devresinde tekrar volkanik dayklar ve henüz tam çimentolaşmamış detritik tortullar oluşmuştur. Ancak, bunlar çok yoğun mostralar şeklinde olmayıp, küçük lekeler halinde görülürler. Kuvarternen de ise bölgede, moren, teras, çakıl ve düşük kotlarda kalın alüvyon belirgin olarak görülür. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) tarafından hazırlanmış olan bölgenin jeolojik haritası Tablo A-1 de verilmektedir. Stratigrafi Hamurkesen Formasyonu (JLh) İnceleme alanında Kaçkar Granitoyidleri ile çevrelenmiş olan bazik volkanitler, yaşları kesin olmamakla birlikte benzer litolojik özellikleri ve stratigrafik konumu nedeniyle Hamurkesen Formasyonu ile deneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir. Bazalt andezit lav ve piroklastlarından oluşan birimde genelde piroklastlar egemendir. Tabakalı yapı göstermezler.lavlarda yer yer kolonsu yapılar gözlenir.birim granitoyidlerle kesilmiş olduğundan alt ve üst dokanak ilişkileri görülmemektedir. Küçük mostralar şeklinde bulunan Üst Jura Alt Kretase yaşlı resifal kireçtaşları ile de dokanakları kesin olmayıp, granitoyidlerle parçalanmıştır. Bazik volkanitlerin granitoyidlerle olan sınır kesimleri boyunca kontakt metamorfizma etkileri görülür. Birimin kalınlığı yaklaşık 500 m. Kadardır. Formasyonun yaşı kesin olarak belirlenmemiştir. Ancak Doğu Pontidlerin genelinde Üst Jura Alt Kretase yaşlı resifal kireçtaşlarının altında izlenen volkana-tortul karakterli bu formasyonun Liyas Dogger yaş aralığında geliştiği kabul edilmektedir. Berdiga Formasyonu (JKr) İnceleme alanında izlenen Üst Jura Alt Kretase yaşlı resifal kireç taşlarına litostratigrafik benzerlikleri nedeniyle Berdiga Formasyonu ile deneştirilerek aynı ad verilmiştir. Formasyon açık gri renkli resifal kireçtaşı ve kumlu kireçtaşlarından oluşur. Kaçkar granitoyidleri kireçtaşlarını kesmiş ve kontakt metamorfizmaya uğratmıştır. Bu nedenle diğer formasyonlara olan alt ve üst dokanak ilişkileri sağlıklı olarak görülmemektedir. Birim genelde Kaçkar Dağları yöresinde m. kalınlıktadır. Ancak Varda Yayla yöresinde 200 m ye kadar ulaşmaktadır. Formasyonun yaşı kesin olarak saptanamamıştır. Ancak Üst Jura Alt Kretase yaşlı resifal kireçtaşlarına litolojik olarak benzememektedir.ayrıca Liyas yaşlı volkanitlerin üzerinde izlenmesi ve yer yer de Üst Kretase yaşlı Çatak formasyonunun altında görülmesi nedeniyle birime Üst Jura Alt Kretase yaşı verilmiştir. 7

9 Çatak Formasyonu (Krü-1) İnceleme alanında İyidere, Derepazarı, Çamlıhemşin, Çayeli Kaptanpaşa güneylerinde geniş bir alanda yüzeylenir. Ayrıca İkizdere Güneyce, Varda Yayla, Ballıköy (Anzer) ve Ovit Geçidi yörelerinde de izlenir.çatak formasyonu bazalt andezit karakterli lav ve piroklastlar ile kumtaşı, çamur taşı, marn ve silttaşı ara tabakalarından oluşan bazik volkano-tortul bir istif yapısına sahiptir. Birim genel olarak gri-yeşil renklidir. Çatak formasyonu resifal kireçtaşlarından oluşan Berdiga formasyonu ile uyumlu olup, dasit riyodasit lav ve piroklastlarından oluşan Kızıl kaya formasyonu ile uyumlu olarak üstlenir.birim kalınlığı m. arasında değişir.formasyon içinde izlenen çamur taşı ve marn ara tabakaları yaş tayini için önemli klavuz seviyelerdir. Bu seviyelerin içerdiği mikrofosillere göre birime Koniasiyen Santoniyen yaşı verilmiştir. Kızılkaya Formasyonu (Krü-2) Formasyon inceleme alanında, Çayeli Madenköy ile İkizdere Güneyce arasındaki bir alanda ve Ardeşen Tunca, Çamlıhemşin Topluca yörelerinde yüzeylenmektedir. Birim genellikle pembemsi gri ve gri beyaz renkli riyodasit dasitik lav ve piroklastlarından oluşur. Lavlarda kolonlu ve akıntılı (flüdal) yapılar izlenir. Piroklastik seviyeler formasyonun daha çok tavan kesimlerinde görülür. Kızılkaya formasyonu Çatak formasyonunun üzerine uyumlu olarak oturan Çağlayan formasyonu tarafından da uyumlu olarak örtülür. Birimin kalınlığı m. civarındadır.formasyon Turoniyen Santoniyen yaşlı Çatak formasyonunun üzerinde uyumlu, Kampaniyen Maestrichtien yaşlı Çağlayan formasyonu ile de üstten uyumludur. Bu nedenle yaşı göreceli olarak Santoniyen Kampaniyen yaş aralığında kabul edilmektedir. Çağlayan Formasyonu (Krü-3) Formasyon inceleme alanında Kalkandere güneyi, Güneysu çevresi, Çayeli Madenköy, Aşıklar, Pazar Başköy, Ardeşen Köprüköy, Tunca, Fındıklı ve güneyi ile Çamlıhemşin Topluca yörelerinde yüzeylenir.çağlayan formasyonu bazalt andezit lav ve piroklastlarıyla birlikte ara tabakalı kırmızı biyomikrit, marn ve kumtaşlarından oluşur. Formasyon, Kızılkaya formasyonunun üzerine uyumlu olarak gelir ve Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu tarafından uyumsuz olarak üstlenir.birimin kalınlığı yaklaşık 800 m. Civarındadır. Birime, içerisindeki kırmızı mikritik kireçtaşlarının içerdiği mikrofosillere dayanılarak Santoniyen Kampaniyen yaşı verilmiştir. Çayırbağ Formasyonu (Krü-4b) Formasyon inceleme alanında, Ardeşen Işıklı güneyinde ve Fındıklı Saat Köyü yörelerinde yüzeylenir.formasyon yeşilimsi gri, pembemsi ve morumsu gri renk tonlarında görülen riyolit riyodasit lav ve piroklastlarından oluşur. Lavların soğuması sırasında oluşan prizmatik kolon yapıları ve tabakamsı akıntı yapıları iyi gelişmiştir.çayırbağ formasyonu, Çağlayan formasyonunun üzerine uyumlu olarak üstlenir.birimin kalınlığı m. 8

10 arasında değişir.formasyonun üzerinde uyumlu olarak Kampaniyen Maestrichtien yaşlı Bakırköy formasyonunun bulunması nedeniyle yaşı Kampaniyen Maestrichtien olarak kabul edilmektedir. Bakırköy Formasyonu (Krü-5a) İnceleme alanında Rize il merkezi ile Kalkandere ilçesi arasındaki bir alanda yüzeylenir.formasyon gri renkli marn, gri beyaz renkli killi kireçtaşı, kumlu kireçtaşı ve az oranlarda kumtaşlarından oluşur. İnce orta kalınlıkta bir tabaka yapısı mevcuttur.birimin kalınlığı m. arasında değişir.bakırköy formasyonu Doğu Pontid kuzey zonunda, içerdiği mikrofosillere göre Maestrichtien Paleosen geçişli olması nedeniyle ayrı bir önem taşır. Kaçkar Granotoyidleri I,II (&,& ) Doğu Karadeniz bölgesinin doğu kesiminde yer alan ve bölgenin en yüksek zirvelerini oluşturan Kaçkar Dağları, granitoyidlerin yaygın olarak izlendiği yerlerdir.kaçkar granitoyidleri granitten gabroya kadar değişim göstermekte ve Jura öncesi dönemden Eosen sonuna kadar birçok magmasal evrede yerleşmektedir. İnceleme alanında Üst Kretase volkanitleri içerisinde sokulum yapmış ve dokanakları boyunca kontakt metamorfizma meydana getirmiş olan granitoyidler Kaçkar granitoyidi I (&) olarak ayırdedilmiştir(güven 1993). Bu genç intrüzifler çevrelerinde genellikle epitermal altın cevherleşmeleri açısından ilginç olan hidrotermal ayrışma zonları meydana getirmişlerdir. Kabaköy Formasyonu (Ev) Kabaköy formasyonuna ait tipik yüzeylenmeler Rize il merkezi, Kalkandere, Çayeli, Pazar yörelerinde izlenmektedir.formasyon masif ve düzensiz katmanlanma gösteren andezitik ve yer yer de bazaltik lav, tüf, breş ve aglomeralardan oluşmuştur. Birim içinde boyutları birkaç cm. den 1m. ye kadar değişen volkanik kökenli bloklar yer almaktadır. Birimin alt sınırı Bakırköy formasyonu ile geçişli ve uyumludur. Ancak bu dokanak Rize yöresi hariç inceleme alanının diğer kesimlerinde tektonik olarak gelişmiştir. Kabaköy formasyonunun üzerine açısal uyumsuzlukla Sarmasiyen yaşlı Pazar formasyonu oturur.birimin kalınlığı 800 m.dir.formasyonun yaşını doğrudan verebilecek faunaya rastlanamamıştır. Bu nedenle yaş, örttüğü Üst Kretase Lütesiyen yaşlı çökellerin yaşına göre Üst Eosen olarak kabullenilmiştir. Pazar Formasyonu (Mp) İnceleme alanında Pazar ilçesinin Yemişli Köyü, Ocaklı Köyü, Derebaşı, Akmescit ve Bülep Mahallesi ile Çayeli güneyinde Çataklıhoca, Apdullahhoca ve Kula Köyleri yörelerinde yüzeylenmektedir. Birim en güzel Pazar dolaylarında yüzeylendiği için yazarlar tarafından Pazar formasyonu olarak adlandırılmıştır. 9

11 Formasyon tabanda yer yer çakıltaşları ile başlayıp, üste doğru kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve kireçtaşı ara katmanları içeren gri renkli marn ardalanmasıyla devam eder. Birimin en üst kesimleri kum, çakıltaşı ve kaya parçaları içeren kırmızı renkli kil ve çamurlarla son bulur. Çakıllar kötü boylanmış olup, boyutları birkaç cm. ile cm. arasında değişmektedir.pazar formasyonu açısal uyumsuzlukla Kabaköy formasyonu üzerine oturur. Birimi yersel olarak Hamidiye formasyonunu uyumsuzlukla örter.birimin kalınlığı m. arasında değişmektedir.formasyonun kumtaşı, kireçtaşı ve marn seviyelerinde bol olarak makro ve mikro fauna gözlenmiştir. Faunaların ayrıntılı paleontolojik incelenmesi ÖZSAYAR (1977, 1980, 1983 ve 1984 ) tarafından yapılmış olup birime Sarmasiyen yaşı verilmiştir. Hamidiye Formasyonu (PI) Formasyon Hamidiye, Değirmen dere, Ardeşen Çamlıhemşin yol kavşağı ile Elmalı Mahallesi arası, Düz Mahalle ve Pirinçlik yöresinde yüzeylenmektedir. Birim en güzel kesitlerini Hamidiye Köyü dolaylarında görüldüğü için Hamidiye formasyonu olarak adlandırılmıştır.hamidiye formasyonu kötü katmanlanma gösteren, kum ve kil mercekleri içerik, gevşek çimentolu çakıl taşlarından oluşmuştur. Çakıl boyutları birkaç cm. den cm. ye kadar değişmektedir. Çakıllar volkanik kökenli olup, kötü boylanmıştır. Birim genelde yatay konumdadır. Formasyonun alt sınırı Sarmasiyen yaşlı Pazar formasyonu ile uyumsuzdur. Birimi seki ve alüvyonları uyumsuz olarak örter.hamidiye formasyonunun yaşını doğrudan verebilecek bir faunaya rastlanmamıştır. Birim Sarmasiyen yaşlı Pazar formasyonunu uyumsuzlukla üstlendiği için Pliyo- Kuveterner? yaşlı olarak kabul edilmiştir. Çağrankaya Formasyonu (Ma, Obs) Çağrankaya formasyonu andezit, andezitik tüf (Ma) ve obsidyenlerden (Obs) oluşmuştur. Andezitler koyu gri siyahımsı, andezitik tüfler ise, açık renkli olarak izlenirler. Andezitler tektonikten hiç etkilenmemiş olup, yataya yakın bir konumdadırlar. Andezitik tüfler belirgin tabakalı yapı gösterirler. Obsidyenler siyah ve kahve renklidir. Uzaktan bakıldığında curuf yığını gibi görülürler. Yol yarmalarında andezitik tüfler içindeki obsidyen bacaları net olarak izlenmektedir. Formasyonun kalınlığı, andezitik tüfler için 150 m, obsidyen için m. olarak belirlenmiştir.çağrankaya formasyonunun yaşı Oligosen Miyosen olarak tahmin edilmektedir. Alüvyonlar ve Sekiler (AI) Alüvyonlar ve sekiler daha çok büyük dere yatakları ile denize yakın kesimlerde izlenmektedir. Bunlar alttaki yaşlı birimlerden türeyen değişik boyuttaki volkanik kökenli kum ve çakıllardan oluşmuş, kötü boylanmalı güncel oluşuklardır.rize ili yöresinde iki seki seviyesi saptanmıştır. 10

12 Yapısal Jeoloji Pontid tektonik birliğinde yer alan inceleme alanında büyük ölçekli kıvrımlı yapılar gelişmemiştir.bölgede genellikle kırık tektoniği egemen olup, yaklaşık KD GB doğrultulu büyük ölçekli faylar gelişmiştir. Ayrıca sismik kesintilerin incelenmesi sonucu kıta sahanlığı ve kıta yamacında da fayların oluştuğu gözlenmiştir. Büyük ölçekli faylaşma nedeniyle inceleme alanında Üst Kretase yaşlı Çağlayan formasyonu ile Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu tektonik dokunaklıdır. İnceleme alanının da içinde yer aldığı Pontidler, erken Alpin dönemine ait Austrik, Orta Alpın dönemine ait Anadolu ve Geç Alpın dönemine ait Attik tektonik fazların etkisinde kalmıştır.granitik kayaçların yerleşimi de orojenik faaliyetlerle ilişkili olup, Kaçkar granitoyidi I in yerleşimi Üst Kretase sonları veya Paleosen, Kaçkar granitoyidi II nin yerleşimi ise Eosen sonları veya Oligosen de gelişmiştir. Tektonik ve Depremsellik Anadolu daki sismik faaliyetler, yarımadayı çevreleyen tektonik katmanların göreli hareketleri sonucunda oluşmaktadır. Bu hareketler çoğunlukla Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay hatları üzerinde meydana gelmektedir. Sözü edilen iki fay, Türkiye deki iç deformasyonlar ve tektonik hareketlerin başlıca nedenleri olarak kabul edilmektedir. Bu iki faydan Kuzey Anadolu fayı, dünyadaki en aktif geçiş fayı olarak kabul edilmektedir. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı na bağlı Deprem Araştırma Merkezi nin yaptığı sınıflandırmaya göre Türkiye de beş deprem bölgesi bulunmaktadır. Rize bölgesi dördüncü derece deprem bölgesinde yer almakta ve düşük deprem tehlikesi göstermektedir. Bölgede, son yüzyılda yalnızca bir önemli deprem (Richter ölçeğine göre şiddetinde) kaydedilmiştir. YARARLANILAN KAYNAKLAR 1-MTA Trabzon Bölge Müdürlüğü verileri, Mülga Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü,

13 (B) DOĞAL KAYNAKLAR B. 1 ENERJİ KAYNAKLARI B Güneş Rize de genellikle hava parçalı bulutlu ve yağmurlu olup Yılda ortalama gün tam güneşli geçmektedir. İklime bağlı olarak ; Güneş Enerjisi kullanılmamaktadır. B Su Gücü İl sınırları içerisinde İkizdere İlçesi ve Doğankent su kaynakları enerji üretimi amacıyla kullanılmaktadır. B Kömür Rize İlinde kömür rezervi bulunmamaktadır. B Doğal Gaz Rize İlinde doğal gaz rezervi bulunmamaktadır. B Rüzgar İlin yıllık ortalama rüzgar hızı 1.3 m/sn dır. Rüzgar enerjisi potansiyeli için yapılan incelemeler, Rize İlinin yeterli rüzgar gücüne sahip olmadığını ortaya koymuştur. Kuvvetli rüzgarlı gün sayısı olarak bilinen rüzgar hızının 9.2 m/sn ile 19.0 m/sn arasında olduğu günlerdir. B Biyokütle Biyogaz: gübre, bitkisel atık ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda fermante olması sonucu meydana gelen yanıcı bir gazdır. Biyomas tabiri ise bitkisel ürünlerin, hayvan ve orman atıklarının, şehir ve endüstri atılarının çevirimi yoluyla enerji elde etme metodudur. İlimizde Biyogaz enerjisinden yararlanılmamaktadır.biyomas olarak da çok az miktarda fındık kabuğundan yararlanılmaktadır. 12

14 B Petrol Rize İli sınırları içerisinde petrol rezervi bulunmamaktadır. B Jeotermal Sahalar Rize İli sınırları içinde jeotermal saha bulunmamaktadır. B. 2 BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK Rize İlindeki Flora ve Fauna için Bölüm F.2 F.3 e bakınız. B Ormanlar Rize İli orman varlığı, Türkiye orman varlığının % 0.8 ini teşkil etmektedir. Rize İlinde orman varlığı aşağıdaki gibidir. Tablo : Orman Varlığı Normal Koru Ormanı (Ha) 47002,0 Bozuk Koru Ormanı (Ha) 32731,7 Toplam Koru Ormanı (Ha) 79733,7 Normal Baltalık Ormanı(Ha) 0 Bozuk Baltalık Orman (Ha) Toplam Baltalık Orman (Ha) Açıklık Alanı (Ha) ,1 Toplam Ormanlık Alanı (Ha) ,8 Genel Saha (Ha) ,9 Ormanlık Oranı % 63 Kaynak : Orman İşletme Müdürlüğü

15 Ağaç türleri genel olarak rakımlara kadar kayın, gürgen, kızıl ağaç ve az miktarda kestane, kara ağaç gibi yapraklı ağaçlardan oluşmakta m rakımdan sonrasında ladin, göknar, ladin kayın ve göknar karışık meşelerden oluşmaktadır. Az miktarda olsa sarıçam (ikizdere) ağaç türü de bulunmaktadır. Orman Kadastro ve mülkiyet Konuları ; 2009 yılında toplam 4 adet yerleşim yerinde kadastro çalışmalarına başlanılmış ve tamamlanmıştır yılı sonuna kadar toplam Ha alanın orman kadastrosu sahası tespit edilimiş olup bir kısmı tamamlanmıştır yılı içerisinde 2/b madde uygulaması yapılan orman alanı yoktur. Bu güne kadar 2/b çalışması ile Orman sınırları dışına çıkarılan alan miktarı Ha.dır. Yıl içerisinde yapılan tapulu kesim miktarı 11 dır. B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları : İlimizde odun üretimine ayrılan tarım alanı bulunmamaktadır. B Çayır ve Mera İlimizde mevcut çayır ve meraların alanı hektardır. Mevcut çayırlar şahıslara ait olup, gübreleme yapılmakta, otlar biçildikten sonra kurutularak saklanmaktadır. Meralar ise m yükseklikteki yaylalarda bulunmaktadır. İlimizde yaylacılık yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Mayıs-Haziran aylarında çıkılan yaylalardan Eylül-Ekim aylarında dönülmektedir. Mevcut meralar alan olarak fazla olmasına rağmen ot verimi fazla değildir. Bunun nedenleri şöyle sıralanabilir; 1-Erken ilkbaharda yani otların büyüme başlangıcında serbest otlama yapılması. 2-Otlatmanın hava şartlarına bağlı olarak yapılması ve meralara dinlenme imkanının sağlanması. 3-Meraların ot veriminin artırılması için gübreleme ve münavebeli otlatma yapılmaması. 4-Sonbaharda otlatmanın erken sona erdirilmesi ve böylece otların kışa kuvvetli girmesinin sağlanması. 5-Meraların yerleşim yerine uzak ve hayvanların su içmesi için gerekli olan suluk (sıvat) ların bulunmadığı parsellerde otlatmanın az olması buna karşılık su kaynağının bulunduğu parsellerin ağır otlatılması. İl sınırları içinde bulunan çayır ve meraların miktarı ,6 (ha) dır. Çözüm Yolları 1- Meralarda otlatma yapan yayla halkının çiftçi toplantıları ile eğitilerek hayvanların ilkbaharda erken meraya sokulmasının önlenmesi ve sonbaharda otlatmaya erken son verilmesi. 2- Hava şartlarının imkan verdiği ölçüde münavebeli otlatmanın yapılması. (Sisli ve soğuk havalarda ovadaki meralarda, güneşli havalarda ise yüksek kısımlardaki meralarda otlatma yapılmaktadır.) 14

16 3- Hayvanların meraya giderken ve gerekse otlarken su içebilmesi için uygun yerlere suluk yapılması böylece meraların üniform otlatılması. 4- İlimizdeki bazı yaylalara 4-6 saat yolu ile gidilmekte olup bu yaylaların yolu yapıldığı taktirde meralardan daha kolay faydalanılması sağlanacaktır.arazi varlığı ve kullanma biçimi tablo B.1.de verilmiştir. B Sulak Alanlar Rize İlinde uluslar arası öneme sahip iki adet sulak alan vardır Bunlar Fırtına ve Karadere dir B.2.4.Flora: İlimizdeki Flora ile ilgili geniş bilgi F.2. bölümünde verilmiştir. B.2.5.Fauna: İlimizdeki Fauna ile ilgili geniş bilgi F.3. bölümünde verilmiştir. B Milli Parklar, Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı,Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler: Kaçkar Dağları Milli Parkı Kaçkar Dağları Milli Parkının ye aldığı Kaçkar Dağları, Doğu Karadeniz Bölgesi nde Dilek, Bulut ve Soğanlı Dağları arasında bulunmakta ve Rize dağlarının önemli bir kesimini oluşturmaktadır. Kaçkar zirvesi m ile Türkiye nin en yüksek noktalarından birisidir. Kaçkar dağlarındaki ikinci yüksek nokta ise Verçenik zirvesidir. (3.709 m). Milli Park, Rize İl sınırları içerisinde olup, parkın kuzey sınırı Çamlıhemşin İlçe merkezinden 16 km uzaklıktadır. Güneyde Fırtına deresini takip eden Milli Park sınırı, Karagöl buzulunu da içine alıp güneye kıvrılır. Kaçkar Dağları nın güney sırtları, milli parkın da güney sınırlarını oluşturmaktadır. Palovit Deresi ve Ayder Platosu parkın kuzey sınırlarını çizerken, Olgunlar köyü parkın doğu sınırını oluşturmaktadır. Bu sınırlar ile Kaçkar Dağları Milli Parkı toplam olarak ha lık bir alanı kaplamaktadır. Milli Park Kanununa göre Milli park, bilimsel ve estetik bakımdan, milli ve milletler arası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarını da ifade etmektedir. T.C. Orman Bakanlığı nın deklarasyonuna göre, bu bölgenin milli park olarak ilan edilmesinin başlıca sebebi, Kaçkar Dağları nda bulunan buzullardır. Kaçkar Dağları nda buzullardan başka, birçok buzul gölleri ve buzul vadileri de bulunmaktadır yılında ilan edilen Kaçkar Dağları Milli Parkı için bir master planı çalışması yapılmış ve tarihinde onaylanmıştır. Bu planın karar ve hükümleri çerçevesinde çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Parkın öncelikle Giriş Kontrol Noktaları oluşturularak kontrol altına alınması planlanmaktadır. Bunun yanı sıra park alanında Tur Güzergahları, Manzara Seyir Noktaları, Mola Noktaları, Çadırlı Kamp Alanları, Tanıtım Birimleri, 15

17 Günü Birlik Kullanım Alanları kamp alanları, bulunacaktır. Bu tip düzenlemeler ile, çok sayıda turist, dağcı ve akademisyenin önümüzdeki birkaç yıl içerisinde bölgeyi ziyaret etmeleri beklenmektedir. Batıdan Fırtına deresi ve doğudan Kaçkar deresi ile çevrilmiş olan parkta, flora ve fauna açısından zengin bitki türlerini bünyesinde barındıran birçok vadi bulunmaktadır. Milli Parklar Kanunu 14. Maddesinde park sınırları içerisinde kısıtlama getirilen bazı aktiviteler sıralanmaktadır. Buna göre Milli Park sınırları içerisinde: a. Ekolojik dengeyi bozabilecek her türlü gelişme, b. Yaban hayatını tahrip edecek her türlü hareket, c. Bu sahaların özelliklerinin kaybolmasına veya değiştirilmesine sebep olan veya olabilecek her türlü müdahaleler ile toprak, su ve hava kirlenmesi ve benzeri çevre sorunları yaratacak iş ve işlemler, d. Tabii dengeyi bozacak her türlü orman ürünleri üretimi, avlanma ve otlatma, e. Onaylanmış planlarda belirtilen yapı ve tesisler dışında kamu yararı açısından vazgeçilmez ve kesin bir zorunluluk bulunmadıkça herhangi bir tesis ve yapının kurulması yasaktır. Tabiatı Koruma Alanları ve Tabiat Parkları İlimizde Tabiat Koruma Alanı ve Tabiat Parkı bulunmamaktadır. B. 3 TOPRAK Yöresel Toprak Türleri Rize İlinde farklı iklimsel, topografik ve jeolojik (anakaya materyali) koşullar nedeniyle değişik toprak grupları oluşmuştur. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) tarafından yapılan kapsamlı arazi çalışmalarına göre, Rize toprakları altı ana grupta toplanmaktadır; alüvial topraklar, kolüvial topraklar, kırmızı-sarı podzolik topraklar, gri-kahverengi podzolik topraklar, kireçsiz kahverengi orman toprakları ve yüksek dağ çayır toprakları (KHGM, 1993). Rize İlindeki Toprak Kullanımı Rize İlindeki toprak kullanımı üç ana kategoride toplanabilir. Buna göre ildeki toprakların yarıdan fazlası ormanlarla kaplıdır. Tarım alanları, çayır ve mera da İldeki toprak kullanımının önemli bileşenlerindendir.torak kullanım kategorilerine ilişkin bilgiler aşağıdaki paragraflarda sunulmaktadır. 16

18 Tarım Arazileri Rize İlinin tarım alanları ( ha) toplam arazinin yaklaşık % 20 sini oluşturmaktadır. Rize deki ortalama yıllık yağış miktarının mm nin üzerinde olması nedeniyle tarım arazilerinde sulama yapılmamaktadır. Rize İli toprakları verimlilik açısından oldukça fakirdir. İlin tarım alanlarının sadece % 13,5 i ilk dört arazi kullanma kabiliyeti sınıfında yer almaktadır. Bu bağlamda, tarım arazilerinin büyük bir kısmı tarıma elverişli olmayan V., VI., VII. Ve VIII. Sınıf topraklardan oluşmaktadır. Yapılan incelemeler sonucunda, İldeki toplam tarım arazisinin % 48.5 in VI.sınıf % 38.0 in ise VII. Sınıf olduğu tespit edilmiştir. Buna ek olarak, tarım arazilerinin % 70 inden fazlası su erozyonu, yetersiz toprak derinliği ve yetersiz drenajdan doğan sorunlarla karşı karşıyadır. Çayır ve Meralar Rize İli toplam arazi varlığının yaklaşık %18.5 i çayır ve meralardan oluşmaktadır (72.033). Bu alanların büyük çoğunluğu yüksek dağlarda bulunmakta olup yetersiz toprak derinliği, yetersiz drenaj ile kontrolsüz ve aşırı otlatma sonucu artan erozyondan kaynaklanan sorunlar ile karşı karşıyadır. Çayır ve meraların sadece çok küçük bir kısmı (yaklaşık % 1) sulak alan sınıfına girmektedir. Ağaçlık Araziler ve Ormanlar Rize İlindeki arazi varlığının en önemli kısmını (%52,3) ağaçlık ve ormanlık alanlar oluşturmaktadır. Ormanlık alanların yaklaşık % 85 i geniş yapraklı ve karışık çam ormanlarından oluşmuştur. Arazi eğiminin çok dik olması sonucu meydana gelen toprak erozyonu, ormanlık arazilerin en önemli problemlerinden birisidir. Bölgenin Büyük Toprak Grupları Mevcut iklim, topografya ve farklı anamateryal nedeniyle Rize ili içerisinde farklı büyük toprak grupları oluşmuştur. İl içerisindeki arazilerde çok çeşitli ve kuvvetli bir yüzey örtüsü mevcuttur. Bu yüzey örtüsü dolayısıyla bitki çeşitlerinin bolca varlığı da bu toprak gruplarının oluşumunda rol oynamaktadır. Mevcut büyük toprak grupları alüvyal, kolalüvyal, kırmızı-sarı podzolik, gri-kahverengi podzolik topraklar ile kireçsiz kahverengi orman ve yüksek dağ-çayır topraklarından ibarettir. Alüvyal Topraklar Bu topraklar, akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde oluşan (A) Ç profilli genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojik ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişimi sırasındaki erozyon ve birikme devrelerine bağlı olup heterojendir. Profillerinde horizanlaşma ya hiç yok, ya da çok az belirgindir. Buna karşılık değişik özellikte katlar görülür, çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal topraklar bünyelerine veya bulundukları bölgelere yahut evrim devrelerine göre sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiş yapar. İnce bünyeli ve taban suyu yüksek olanlarda düşey geçirgenlik azdır. Yüzey nemli ve organik maddece zengindir. Alt toprakta hafif 17

19 seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır. Alüvyal topraklar; Rize ilinde akarsuların mansablarında ve kıyıda küçük ovacıklar olarak bulunurlar. Akarsuların kenarlarındaki mikro alüvyal alanlar var ise de önemli değildirler. Toprakların il içerisinde kapsadığı sahaların toplamı 2134 ha. dır. Bu alanın 483 ha. ı I. sınıf, 1009 ha. ı yetersiz drenajlı II. sınıf, 642 ha. ı kötü drenajlı III. sınıf arazilerden oluşmaktadır. Kolalüvyal Topraklar Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunurlar. Toprak özellikleri daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına benzemektedir. Ana materyal derecelenmemiş veya az derecelenmiştir. Yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak biriken materyaller üzerinde oluşmuş (A) C profilli genç topraklardır. Profilde yağışın veya akışın yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüklerini içeren katlar ihtiva ederler. Bu katlar alüvyal topraklardaki gibi birbirine paralel olmayıp, bağdaşık değildir. Yüzey akış hızının azaldığı yerlerde parçaların çapları küçülmekte ve hatta Alüvyal toprak parça büyüklüğüne eşit olmaktadır. Dolayısıyla eğimin çok azaldığı yerlerde Kolalüvyal ve Alüvyal topraklar birbirine geçişli olarak karışır. Eğim tek tip olup materyalin geldiği yöne doğru artmaktadır. Bazen taşkınlara maruz kalırlarsa da eğim ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları yoktur. Kolalüvyal topraklar Rize ilinde belli başlı akarsu vadilerinde ve arazi eteklerinde yer alırlar. Bunun büyük kısmı İkizdere (Karadere), Taşlıdere ve Fırtına derelerinin mansaba yakın kısımlarındaki vadiye yakın etek arazilerde yeralırlar. Mevcut yağışlar nedeniyle sulamaya ihtiyaç olmayan bu topraklar, oldukça verimlidirler. Kırmızı sarı podzolik topraklar Bu topraklar, Doğu Karadeniz Bölgesi nde yaygın olarak yer almaktadır. İlin sahil şeridinde yaklaşık 600 kotuna kadar olan yoğun tarım alanları bu gruba dâhil olan topraklardandır. Bu bölgede yağışın ve sıcaklığın fazlalığı ve yaprağını döken cinsten orman vejetasyonun varlığı bu toprakların oluşumunda başlıca rol oynamaktadır. Bol yağış ve yeterli sıcaklık podzalizasyon aşamasında önemli bir etkendir. Bu gruba dâhil olan topraklarda A, B ve C horizonları bariz olarak görüldüğünden zonal topraklar arasında yer alırlar. Bu topraklarda Ao horizonu humus formundadır. A horizonu ince olup koyu renklidir. Gözenekli kramp yapı gösterirler. Erozyonlar taşınmamış iseler A2 horizonu sarımsı gri renklidir ve asidik reaksiyon gösterirler. Bu horizon gri kahverengi podzolların Aı horizonundan daha kalındır. Karakteristik bünyesel B horizonu kuvvetli kırmızıdan kuvvetli sarıya doğru renkte ve yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Bu renkler esas itibarıyla demirin oksit ve hidratlarından meydana gelir. A2 ve B horizonları arasındaki sınır görülebilmektedir. A horizonundan yıkanarak gelen killer B horizonundaki yapısal ped yüzeylerinde kil zarları olarak net bir şekilde görülürler. Profilin alt kısımlarında ise genellikle renk lekeleri ve kırmızı demir konkresyonları da bulunabilir. Tabii vejetasyon yaprağını döken orman ağaçları ve iğnelilerdir. İklim humid, sıcak ve ılıktan tropikal'a kadar olabilir. Yıllık ortalama yağış mm. civarındadır. Ana maddede kum taşından şistlere; kalkerden volkanik kayalara kadar çok çeşitlilik gösterirler. 18

20 Gri-Kahverengi Podzolik Topraklar Gri-kahverengi podzolik topraklar, Rize ilinin Çamlıhemşin ve İkizdere ilçeleri sınırında yer alırlar. Genellikle püskürük bazalt ana kayası üzerinde yer aldığı görülen bu topraklar. ısının artması sebebiyle tam bir podzolizasyon eylemi göstermezler. Zonal topraklardan olması nedeniyle A, B ve Ç horizonuna sahiptirler. Ao horizonu ince olup humus mineral madde ile iyice karışmıştır. A1 horizonu çok zayıf oluşmuştur. Ancak fazla asit reaksiyon göstermezler. Yapıları genellikle gözeneklidirler. A2 horizonundaki yıkanma kuvvetli değildir. Bu sebeple renk, açık beyaz olmayıp sarımsı kahverengidir. Genellikle pul yapıdadırlar. Bu toprakların en önemli karakteri, kahverengi bünyesel B horizonuna sahip olması dolayısıyla B horizonunda kil birikmesinin mevcudiyetidir. Bu durum ped yüzeylerinde kil kaplamaları veya gözenek ve kanalla dolguları ile kendini göstermektedirler daha ziyade silikat grubundan killerdir. B horizonunun yapısı genellikle, yuvarlak köşeli blok olduğundan; bu topraklar iyi bir drenaja sahip değillerdir. Renk kahverengidir. Killerle birlikte demir-aliminyum oksitlerde birikir. Baz saturasyonu yüksektir. Hakiki podzollarda ise bu düşüktür. Baz saturasyonunun yüksek olması bu toprakların hakiki podzollardan daha az yağış alması ve bu sebeple daha az yıkanmaya maruz kalmasıdır. Ayrıca ana maddedeki bazların daha fazla olmasındandır. Baz saturasyonunun yüksek olmasının diğer bir sebebi ise bu toprakların, yapraklarını döken orman vejetasyonuna sahip olmasındandır. B horizonunun baz saturasyonu % 40 tan büyük olup bu miktar derinlikte artış gösterir. Tabii vejetasyon, genellikle yaprağını döken ve kısmen de iğne yapraklı orman ağaçlarıdır. İklim, genellikle bütün yıl boyunca toprağın nemli olduğu mutedil-humid iklimdir. Yıllık ortalama yağış mm. dir. Toprakların tamamı 585 ha. olup bu miktarın 437 ha. ı Çamlıhemşin de, 148 ha. ı ise İkizdere de yer almaktadırlar. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları Bu topraklar, A (B) C profilli topraklardandır. A horizonu iyi oluşmuştur ve gözenekli bir yapısı vardır. B horizonu zayıf oluşmuştur. Kahverengi veya koyu kahverengi, granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. B horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Horizon sınırları geçişli ve tedricidir. Kireçsiz kahverengi orman toprakları genellikle yaprağını döken orman ağaçları örtüsü altında oluşmaktadır. Bu topraklar, ilin doğu ve güney kısımlarında Ardeşen ve Çamlıhemşin ilçelerinin güney kısımlarında yer alırlar. Bu toprakların yer aldığı sahaların topografyası genellikle çok dik ve arızalıdır. Topraklar, sığ ve çok sığdırlar. Toprakların çok sığ olduğu kısımlarda taşlılık söz konusudur. Toprakların il içerisindeki varlığı ha. kadar olup bu topraklar genel sahanın % 1.03 ünü kaplarlar. Bu toprakların 133 ha. ı nadaslı tarım alanı, 54 ha. ı çayırlık, ha ı orman alanı, ha. ı fundalık, 77 ha. ı ise yerleşim alanıdır. Toprakların 187 ha. ı VI. sınıf ha. ı ise VII. sınıf arazilerden oluşmaktadır Yüksekdağ Çayır Toprakları Bu topraklar interzonal topraklardan olup belirli bir profil gelişimine sahip değillerdir. Genel olarak yüksek irtifalarda ve orman hududunun daha yukarı kısımlardaki sahalarda yer alırlar. Genellikle kötü drenajlı ve soğuk iklim şartları altında kısmen gleyleşme ve kısmen de kalsifikasyon eylemi sonucu oluşmuş sığ ve taşlı topraklardır. Üst toprak koyu kahverengi veya gri-kahverengiden siyaha kadar renge, çok miktarda organik madde muhtevasına, granüler veya gözenekli yapıya sahiptir. Bazen alt toprak mevcut olup bunun içerisinde sarı pas lekeleri, bazen gri renkli bağdaşık çizgileri andıran lekeler bulunabilir. Genel olarak topraklar sığ ve taşlıdır. Bu toprakların yer aldığı sahalarda, sık ve kalın bir çayır vejetasyonuna rastlanılır. Çayırlar arasında mevsimlik çiçekler bulunur. Bu çiçekler sayıca çok ve çeşitlidir. Bu sahalar yazın otlak olarak kullanılır. Otlatma süresi genellikle kısadır. Tabii vejetasyon çayır ve çiçekli bitkilerdir. İklim serin ve ılımandan, don iklimine (Alp) kadar uzanır. Bu topraklar il içerisinde, ili güneyden çevreleyen dağ sırası üzerindeki sahalarda yer alırlar. Toplam ha. olan bu topraklar yüzölçümünün % 1.4 ünü teşkil ederler. 19