ŞANTİYE TEKNİĞİ Dr. A. Erkan KARAMAN

Transkript

1 ŞANTİYE TEKNİĞİ Dr. A. Erkan KARAMAN Duvar İşleri BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ MÜH. MİM. FAK. İnşaat Müh. Bölümü Duvar İşleri Uygulama Duvar İşleri Uygulama

2 Duvar İşleri Uygulama Duvar İşleri Uygulama Duvar İşleri Uygulama Duvar İşleri Uygulama

3 Genleşme (Dilatasyon) Derzleri Genleşme (Dilatasyon) Derzleri Genleşme (Dilatasyon) Derzleri Genleşme (Dilatasyon) Derzleri

4 Temel ve Bodrum Yalıtımları Temel ve Bodrum Yalıtımları Temel ve Bodrum Yalıtımları Temel ve Bodrum Yalıtımları

5 Kalık ve İskeleler Kalık ve İskeleler Kalık ve İskeleler Demir İşleri

6 Kaza Kavramı ve İş Kazası Kasıt unsuru olmadan, beklenmedik bir anda meydana gelen ve arzu edilmeyen bir biçimde sonuçlanan olaya "kaza" denilmektedir. Ülkemizde ise meydana gelen olayların iş kazası olup olmadığı yolunda yapılan incelemeler ve tartışmalar sonucu iş kazaları iki ayrı yaklaşımla değerlendirilmektedir. 1. Teknik açıdan iş kazaları 2. Hukuksal açıdan iş kazaları 23 24

7 Teknik Açıdan İş Kazası Kavramı Kişilere zarar veren olaylarınyanı sıra işyerindeki makinelere, tesisat ve tertibata zarar veren olaylar, hatta işyerinde canlı veya cansız, hiçbir şeye zarar vermeyen fakat işin tamamlanmasına engel olan veya aksatan olaylar iş kazası olarak nitelendirilmektedir. Cansızlara zarar veren veya bir faaliyetin durmasına veya kesintiye uğramasına neden olan olaylar ise arıza kapsamına girmekte ve bu şekilde tanımlanmaktadır. HUKUKİ AÇIDAN İŞ KAZASI TANIMI 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 13. maddesine göre; Sigortalınınişyerinde bulunduğusırada, İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, Sigortalının işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden, asılişini yapmaksızın geçen zamanlarda, Emzikli sigortalı kadınınçocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, Sigortalının, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen yada sonradan bedence veya ruhça arızaya uğratan olaydır Meslek Hastalığı : 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 14. maddesine göre; Sigortalınınçalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. Bir olayıniş kazası olarak nitelendirilebilmesi için dört unsurun gerçekleşmesi gerekir: 1. Kazaya uğrayanın sigortalı olması, 2. Sigortalının yervezamanitibariyle5510/13. maddede sayılan hususlardan birine göre kazaya uğraması 3. Kazada nedensellik illiyet bağının bulunması; yanisigortalının gördüğü iş ile meydana gelen kaza olayı arasında, kaza olayı ile de uğranılan özür arasında uygun illiyet bağının bulunması gerekir. 4. Kazalının hemen veya sonradan bedenen veya ruhen özre uğramış olması gerekir

8 İş Kazalarının Sınıflandırılması Yaralanmanın Ağırlığına Göre Yaralanma ile sonuçlanan kazalar, Bir günden fazla işten uzaklaşmaya neden olacak tedavi gerektirmeyen kazalar, Bir günden fazla işten uzaklaşmayı gerektiren kazalar, Sürekli iş göremezliğe neden olan kazalar, Ölüm ile sonuçlanan kazalar. Yaralanmanın Cinsine Göre Kafa yaralanmaları (baş, göz, yüz vb.), Boyun omurga yaralanmaları, Göğüs kafesi ve solunum organları yaralanmaları, Kalça, dizkapağı, uyluk kemiği yaralanmaları, Omuz, üst kol, dirsek yaralanmaları, Ön kol, el bileği, el içi, parmak yaralanmaları, Diz kapağı, baldır, ayak yaralanmaları, İç organ yaralanmaları, Ruhsal ve sinirsel tahribat yapan kazalar. Kazanın Cinsine Göre Düşme, incinme, Parça, malzeme düşmesi, Göze yabancı cisim kaçması, Yanma, Makinalardan olan kazalar, El aletlerinden olan kazalar, Elektrik kazaları Ezilme, sıkışma, Patlamalar, Zararlı ve tehlikeli maddelere değme sonucu oluşan kazalar. İş Kazalarının 4 Temel Nedeni (4M) İnsan (Man) Makine (Machine) Ortam Çevre (Media) Yönetim (Management) Hatalara neden olan insan Uygun olmayan makine ve Bilgi, bilgilendirme, çalışma Yönetimsel faktörler faktörü ekipman gibi fiziksel fakötrler metotları ve çevresel faktörler 1. Psikolojik nedenler: Hatalı makine ve ekipman Yetersiz çalışma bilgisi, Yetersiz yönetim Unutkanlık, sıkıntı, üzüntü, yerleşimi, Uygun olmayan çalışma organizasyonu, keder Eksik veya kusurlu metodu Tamamlanmamış kurallar ve Çevre etkileri koruyucular Uygun olmayan çalışma yeri talimatlar, İstem dışı davranış, Yetersiz standardizasyon ve ortamı vb. Yetersiz güvenlik yönetim İhmalci davranış, hatalı Yetersiz kontrol ve bakım planı davranış vb. Yetersiz mühendislik Eğitim ve öğretim yetersizliği 2. Fiziksel Nedenler: hizmetleri Uygun olmayan nezaret, Yorgunluk, yönetim ve rehberlik Uykusuzluk, Uygun olmayan personel Alkol, istihdamı Hastalık vb. Yetersiz sağlık kontrolleri 3. İşyeri Nedenleri: İnsan ilişkileri Takım çalışması İletişim vb Domino Teorisi: Kaza önleme ve sanayi güvenliğinin ilk öncüsü Travelers Insurance Company (Gezginler Sigorta Şirketi) görevlisi olan Herbert W. Heinrich tir. Heinrich bir sigorta şirketinde çalışmakta olup 1920 li yılların sonunda sanayi kaza raporu üzerinde bir inceleme yapmıştır. Günümüzde yaygın olarak kullanılanpekçokteoremeheinrich inbuçalışması ışık tutmuştur. Bu çalışma Sanayi Güvenliği Gerçekleri (Endüstriyel Güvenliğin Aksiyonları)adını taşır. Bu çalışmaya göre Sağlık ve Güvenlik Karar Vericilerinin bilmesi gereken 10 gerçek şu şekilde sıralanır Domino Teorisi: İSG nin asıl çalışma alanı tehlikeli durum ve tehlikeli davranışı ortadan kaldırmaya yönelik olmalıdır. Birçok kaza güvenli olmayan davranışlar nedeniyle meydana gelmektedir. Kaza sonucu meydana gelecek zararın büyüklüğü önceden kestirilemez Oranı: Ölümle sonuçlanan her kazanın temelinde 29 hafif yaralanmalı, 300 yaralanmasız olay vardır. Tehlikeli davranışların nedenlerini araştırmak, doğru davranışı seçmede yardımcı rehber olarak işe yarayabilir. Örneğin; şahsi kusurlar, eğitim yetersizliği, fiziki yetersizlik, uygun olmayan çevre

9 Domino Teorisi: Kazalardan korunmak için mühendislik önlemlerinden başlayarak diğer önlemler sırasıyla alınmalıdır. Kazalardan korunma yöntemleri ile işletmelerde kullanılan kalite ve verimliliği arttırmaya yönelik yöntemler paralellik gösterir. Üst yönetim güvenlik için sorumluluk almalıdır, çalışmalara yöneticiler de katılmalıdır. İSG konusunda ilk kademe yöneticiler çok önemlidir. İSG ile ilgili çalışmalara insani duygular yön vermelidir. Böylelikle İSG alanında yapılan iyileştirmeler kaliteyi ve verimliliği de etkileyecektir. Domino Teorisi: Heinrich, iş kazlarını beş domino taşının arka arkaya sıralanarak, birbirini düşürmesine benzeterek açıklamıştır. Her kaza beş tane temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir ve buna Kaza Zinciri denir. Şartlardan biri gerçekleşmedikçe bir sonraki gerçekleşmez ve dizi tamamlanmadıkçakazameydanagelmez İnsan Hatası Güvenlik çalışmalarında "insan hatası" ile ilgili yaklaşımlar II. Dünya Savaşında askeri sahada uygulama alanı bulmuş, zamanla kimya ve taşımacılık sektörlerine de kaymıştır. Bu tip çalışmalar günümüzde insan hatalarının kantitatif (niceliksel) olarak değerlendirilmesi için silah ve nükleer santral endüstrilerinde sıkça kullanılmaktadır (Hollnagel, 1993)

10 İnsan hatasına bağlanabilecek kaza yüzdesinin belirlenmesindeki zorluklara rağmen bir çok araştırmacı bunu başarmıştır. Heinrich (1959) ile başlayanbutiparaştırmalar günümüze kadar gelmiştir. Heinrich, kazaların %85'inin insan hatalarından kaynaklandığını belirlemiştir (Heinrich, 1959;Sanders vd., 1993). Günümüzde Sanders ve Shaw (1988) ise bu konuda on beş çalışma yapmış ve insan hatasından kaynaklanabilecek kaza yüzdesinin %4 90 arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Çalışmalarında 338 kaza vakası incelenmiş ve kazaların %50'sinde temel sebebin insan hatası olduğunu, fakat hiç bir durumda kazaya sebebiyet veren unsurun tek başına insan hatası olmadığını belirtmişlerdir (Sanders vd., 1988; 1993). İş kazalarının artmasında rol oynayan temel etkenler: Denetim yetersizliği Geri teknoloji kullanımı Eğitimsizlik Koruyucu önlem yetersizliği Sağlığaelverişli olmayan koşullar Deneyimsiz eleman istihdamı İş kazalarını ortaya çıkarak faktörler PSİKOLOJİK SOSYOLOJİK FİZYOLOJİK TEKNİK İşçinin kişiliği Kazaya yatkınlığı Yaşı Tecrübesi Duygusal durumu Stres Pervasızlığı Savsaklaması Bilgisi Çıkar çatışmaları Ekonomik sınıf İletişim İş ahlakı Sosyal ilişkiler Ödül Emir-kumanda Organizasyon Kas gücü Sinirsel bozukluk Görme bozukluğu İşitme kaybı Hastalıklar Yorgunluk Uykusuzluk Fazla mesai Sürekli gece çalışması Monotonluk Prim ve teşvikler Organizasyon eksikliği Yeteri bilgi verilmemesi Bakımsız makineler Geri teknoloji Uygun olmayan çevre faktörleri İstanbul Sarıyerde Vakıf arazisindeki okul inşaatında iş kazası meydana geldi; 3 işçi hayatını kaybetti, bir işçi de yaralandı. 39

11 Kahramanmaraş'ta inşaat iskelesinin çökmesi sonucu 1 kişi öldü, 3 kişi yaralandı. Rize de bir inşaatta meydana gelen kazada 10 katlı binanın dış yüzeyinde sıva yapan üç işçi, kendilerini taşıyan iskelenin kopması üzerine beton zemine düştüler. Olayda 2 işçi öldü, 1 işçi yaralandı. Ankara nın Gölbaşı ilçesi Örencik TOKİ konutları inşasında kullanılan bir vinç devrildi. Yaşanan olayda vincin altında kalan üç kişiden ikisi hayatını kaybetti. Afyonkarahisar ın Sandıklı ilçesine bağlı Yayman köyünün yol yapım çalışmasında mıcır yüklü Kamyonun altında kalan işçi hayatını kaybetti.

12 Konya da oksijen kaynağıyla kesmeye çalıştığı boş binadaki kolon görevi yapan demirin altında ayağı kalan adam 3 saatte kurtarıldı. Şanlıurfa'da inşaattan düşen işçi hayatını kaybetti. Manisa da, inşaat halindeki binanın dış cephesine kurulu asansörün içerisindeki 3 işçiyle 7. kattan zemine düşmesi sonucunda yaşanan kazada, 2 işçi hayatını kaybetti. Mersin'in Erdemli ilçesinde inşaat merdiveninden düşerek ayağını kıran işçiyi kurtarmak için itfaiye, 112, polis ekipleri ve vatandaşlar seferber oldu.

13 İş Kazasının Nedenleri Ordu'da İş Kazası: 1 Yaralı. Ordu'da bir inşaat işçisi 3.5 metreden yere düşerek ağır yaralandı. Güvensiz Davranışlar Güvensiz davranışlar insanın fizyolojik ve psikolojik yapısı ile çevre koşullarından kaynaklanmaktadır. Çalışan insanda genetik bozukluklar, organik yıpranmalar, ergonomik düzen yetersizlikleri ve sağlıksız çevre koşulları güvensiz davranışların nedenlerini oluşturmaktadır. Denge duygusunun az olması, kas gücünün ve bazı beden kısımlarının iyi gelişmemiş olması veya bazı uzuvların dengesiz gelişmesi ya da çeşitli hastalıklar sonucu çalışma yaşamına gelinceye kadar insanın yıpranmış olmasından dolayı yetenek azlığı, el becerisi yetersizliği, sinir sistemi ile yönetilen bütün beden hareketlerinin akıcı çalışmasını engelleyen hatalar ve eksiklikler güvensiz davranışların ortayaçıkmasına neden olmaktadır. Güvensiz Davranışlar Nelerdir? İşi bilinçsiz yapmak Tehlikeli hızla çalışmak Dalgınlık ve dikkatsizlik Görevi dışında iş yapmak Şaşırma, kızgınlık, üzgün olma, ürkme, İş disiplinine uymamak şakalaşma İşe uygun makine kullanmamak Emniyetsiz vaziyet alma Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli Emniyetsiz yükleme, taşıma, bölgelerde bulunmak istif yapma Kişisel koruyucuları kullanmamak Tehlikeli yerlerde çalışma Ehliyetsiz ve tehlikeli hızda araç Makine koruyucularını çıkarmak kullanmak Kazaların % 88 ini oluşturur!!!!!!

14 Güvensiz Durumlar Üretim sürecinde kullanılan her türlü alet, araç ve makine; Güvensiz davranışların yanı sıra iş kazalarının birinci dereceden genel nedenlerini oluşturan temel etkenlerden birisi de işyerlerindeki güvensiz koşullardır. İşyerindeki güvensiz durumlar; üretim sürecinde kullanılan teknolojinin ve üretim araçlarının niteliğinden, iş düzensizliğine, bakım ve kontrollerin noksanlığından denetim ve yönetim hatalarına, depolama ve istifleme yanlışlıklarından sağlıksız çevre koşullarına kadar birçok etkenden dolayı ortaya çıkmaktadır. çalışan insanın yeteneklerine uygun nitelikte değilse, makine ve tezgahların koruyucuları bulunmuyorsa, göstergeleri kolay okunur ve anlaşılır özellikler taşımıyorsa, kumanda mekanizmaları güvenli ve kolay kullanılamıyorsa, bakım ve kontrolleri zamanında ve gereği gibiyapılmıyorsa, amacı dışında ve kapasiteleri üzeride kullanılıyorsa güvensiz koşulların ortaya çıkması ve iş kazalarının oluşması kaçınılmaz olmaktadır. Güvensiz Durumlar Nelerdir? Güvensiz çalışma yöntemi Güvensiz ve sağlıksız çevrekoşulları Topraklanmamış elektrik makineleri İşe uygun olmayan el aletleri Kontrol ve testleri yapılmamış basınçlı makineler Tehlikeli yükseklikte istifleme Kapatılmamış boşluklar İşyeri düzensizliği (Yetersiz yada fazla aydınlatma, bakımsız bina-makine ve aletler Koruyucusuz makine tezgahları Eğitim ve bilgi noksanlığı İlgisizlik Bedenin işe uyumsuzluğu Meleke noksanlığı Aile düzeni Psikolojik faktörler Beslenme yetersizliği Kazaların % 10 unu oluşturur!!!!!!

15

16

17

18

19

20

21 İş Kazalarının 4 Temel Nedeni (4M) İnsan (Man) Hatalara neden olan insan faktörü Makine (Machine) Uygun olmayan makine ve ekipman gibi fiziksel fakötrler Ortam Çevre (Media) Bilgi, bilgilendirme, çalışma metotları ve çevresel faktörler Yönetim (Management) Yönetimsel faktörler 1. Psikolojik nedenler: Unutkanlık, sıkıntı, üzüntü, keder Çevre etkileri İstem dışı davranış, İhmalci davranış, hatalı davranış vb. 2. Fiziksel Nedenler: Yorgunluk, Uykusuzluk, Alkol, Hastalık vb. 3. İşyeri Nedenleri: İnsan ilişkileri Takım çalışması İletişim vb. Hatalı makine ve ekipman yerleşimi, Eksik veya kusurlu koruyucular Yetersiz standardizasyon Yetersiz kontrol ve bakım Yetersiz mühendislik hizmetleri Yetersiz çalışma bilgisi, Uygun olmayan çalışma metodu Uygun olmayan çalışma yeri ve ortamı vb. Yetersiz yönetim organizasyonu, Tamamlanmamış kurallar ve talimatlar, Yetersiz güvenlik yönetim planı Eğitim ve öğretim yetersizliği Uygun olmayan nezaret, yönetim ve rehberlik Uygun olmayan personel istihdamı Yetersiz sağlık kontrolleri 81 İş Kazalarından Doğan Cezai ve Hukuki Sorumluluklar 1. Yazılı mevzuatın gereğini yerine getirme 2. Yazılı olmayan kuralların gereklerine uyma 3. Eğitim 4. Denetim 5. Çalışanların alınacak güvenlik kurallarına uymalarının sağlanması 1. Yazılı mevzuatın gereğini yerine getirme İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için Gerekli her türlü önlemi almak, Araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, İşçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek Gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. (6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu)

22 2. Yazılı olmayan kuralların gereklerine uyma (Yargı Kararları) İş Kanunun 77. maddesine göre işveren, yalnızca mevzuatta ön görülen minimum önlemleri değil, insan yaşamına saygı çerçevesinde günümüz bilim ve teknolojisinin öngördüğü önlemleri dahi almakla yükümlüdür. Herhalde, çalışan bir işçinin güvenliği, işçinin kendi dikkatine bırakılamaz. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi , 2029/2140) Sigortalının, iş güvenliğine aykırı eylem ve davranışlarına karşın buna önleyici tedbir almayan işveren, iş kazasından sorumludur. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi , 3327/4516) 3. Eğitim İşverenler, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadır. (6331 İş Sağlığı ve güvenliği Kanunu) Emniyet kemeri vermekle yetinip, bunu kullandırmayı sağlamayan işveren, iş kazasından sorumludur. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi , 4661/5171) İşverenin; 4. Denetim işyerinde, teknik ilerlemelerin getirdiği daha uygun sağlık şartlarını sağlaması; kullanılan makinelerle alet ve edevattan herhangi bir şekilde tehlike gösterenleri veya hammaddelerden zehirli veya zararlı olanları, yapılan işin özelliğine ve fennin gereklerine göre bu tehlike ve zararları azaltan alet ve edevatla değiştirmesi iş kazalarını önlemek üzere işyerinde alınması ve bulundurulması gerekli tedbir ve araçları ve alınacak diğer iş güvenliği tedbirlerini devamlı surette izlemesi esastır. (6331 Sayılı İSG Kanunu) 5. Çalışanların alınacak güvenlik kurallarına uymalarının sağlanması İşverenler, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek zorundadırlar (iş Kanunu Madde:77) Sigortalının, iş güvenliğine aykırı eylem ve davranışlarını önleyici tedbir almayan işveren, iş kazasından sorumludur. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, , 3327/4516)

23 Taksirle veya kasıt ile ölüme neden olma İş Kazası Meydana Geldikten Sonra Hukuki ve Cezai Durum CEZA HUKUKU Taksirle veya kasıt ile yaralanmaya neden olma İŞ KAZASI Maddi Tazminat İŞ HUKUKU Manevi tazminat SİGORTA HUKUKU İş kazalarından doğan cezai sorumluluklar 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nda yer almaktadır. Ceza Kanununun amacı MADDE 1. - Ceza Kanununun amacı; kişi hak ve özgürlüklerini, kamu düzen ve güvenliğini, hukuk devletini, kamu sağlığını ve çevreyi, toplum barışını korumak, suç işlenmesini önlemektir. Kanunda, bu amacın gerçekleştirilmesi için ceza sorumluluğunun temel esasları ile suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin türleri düzenlenmiştir. Destekten Yoksun Kalma İş Görmezlik Taksirle öldürme MADDE (1) Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Fiil, birden fazla insanın ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise, kişi iki yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. ( tarih ve 5328 sayılı yasanın 3. maddesiyle, 85. maddenin birinci ve ikinci fıkralarındaki üç yıldan ibareleri iki yıldan şeklinde değiştirilmiştir.) Taksirle yaralama MADDE (1) Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.

24 (4) Fiilin birden fazla kişinin yaralanmasına neden olması hâlinde, altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (5) Bilinçli taksir hâli hariç olmak üzere, bu maddenin kapsamına giren suçlarınsoruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlıdır. İnşaat veya yıkımla ilgili emniyet kurallarına uymama MADDE (1) İnşaat veya yıkım faaliyeti sırasında, insan hayatı veya beden bütünlüğü açısından gerekli olan tedbirleri almayan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. BİR İŞ KAZASI TUTANAĞI İddiaya göre bu hikayede anlatılan olay gerçek hayatta olmuş ve basına da yansımış bir olaydır. Belediye kuruluşlarından birinin genel müdür yardımcısı, şantiyelerden birinde meydana gelen bir iş kazasında, kazaya maruz kalan duvarcı ustasından ayrıntılı rapor ister. Duvarcı ustasının yazdığı tutanak şöyledir: İş kazası tutanağına planlama hatası diyeyazmıştım. Bunu yeterli görmeyerek, ayrıntılı anlatmamı istemişsiniz. Şu anda hastanede yatmama neden olan olaylar aynen aşağıda anlattığım gibi olmuştur: Bildiğiniz gibi ben bir duvarcı ustasıyım. İnşaatın 6.katındaki işimi bitirdiğim zaman biraz tuğla artmıştı, yaklaşık 250 kg. kadar olduğunu tahmin ettiğim bu tuğlaları aşağıya indirmek gerekiyordu. Aşağıya indim, bir varil buldum, ona sağlam bir ip bağladım, 6. kata çıktım. İpi bir çıkrıktan geçirip ucunu aşağıya salladım. Tekrar aşağıya indim ve ipi çekerek varili 6. kata çıkardım. İpin ucunu sağlam bir yere bağlayıp tekrar yukarı çıktım. Bütün tuğlaları varile doldurdum. Aşağıya indim, bağladığım ipin ucunu çözdüm. İpi çözmemle birlikte birden kendimi havada buldum. Ben yaklaşık 70 kiloyum, 250 kiloluk varil süratle aşağıya düşerken beni yukarıya çekti.

25 Heyecan ve şaşkınlıktan ipi bırakmayı akıl edemedim. Yolun yarısında dolu varille çarpıştık. Sağ iki kaburgamın burada kırıldığını sanıyorum. Can havli ile ipi bırakmayı akıl ettim. Başımı yukarı kaldırdığımda boş varilin süratle üzerime geldiğini gördüm. Kafatasımındaböyleçatladığını sanıyorum. Bayılmışım, gözümü hastanede açtım. Tam yukarı çıkınca iki parmağım iple beraber çıkrığa sıkıştı. Parmaklarım da bu sırada kırıldı. Bu esnada yere çarpan varilin dibi çıktı ve tuğlalar etrafa saçıldı. Varil hafifleyince bu sefer ben aşağıya inmeye, varil yukarı çıkmaya başladı ve yolun yarısında yine varille çarpıştık. Sol bacağımın kaval kemiği de bu sırada kırıldı. Cenab-ı Hak'tan tüm kullarını böyle görünmez diler, hürmetle ellerinizden öperim!.. İmza: Duvarcı Ustanız Mehmet kazalardan korumasını İŞ MAKİNELERİ Kaynak: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU Ders Notları GENEL Yapının geleneksel yöntemlerle yerinde yapılması durumunda, emeğin yoğun bir şekilde kullanılması beklenir. Ancak, üretim ölçeği büyüdükçe insan gücü ile yapılan işlerin makinelerle yapımına doğrubirgelişimgörülür. Üretim hacmi, belirli bir sayıyı geçtikten sonra, insan gücünün yoğun kullanımı maliyetleri artırır. Bu durumda makine gücünden yararlanılması, işin niteliği, işin tasarlanan süre içerisinde bitirilmesi ve üretim maliyetlerinin düşürülmesi açısından önem kazanır.

26 GENEL Şantiyelerde kullanılan makineler iş makineleri olarak adlandırılmaktadır. İş makineleri genel olarak kazı, taşıma, kaldırma ve yükleme, sıkıştırma, çakma, sondaj ve kuyu yapımı, taş ve agrega ocağı işletme, beton yapımı, yol kaplama, su temin ve su tutma, basınçlı hava ve enerji üretimi işlerinde kullanılmaktadır. 1. Kazı makineleri Kazı işlerinde kullanılan makineler; Traktörler, Dozerler, Ekskavatörler, Greyderler, Skreyperler, Loderler ve Çok sert zeminlerde delme işlemi için kullanılan hava tabancalarıdır. Traktörler Traktörler, çekme ve itme işlerinde kullanılan iş makineleridir. Ancak, üzerlerine birtakım aparatlar monte edilerek çeşitli iş makinelerine dönüştürülebilmektedirler. Günümüzde çok çeşitli güç ve özellikte traktör Üretilmektedir. Paletli bir traktör

27 Traktörlerin kullanıldıkları işler Treylerleri çekmek, Skreyperleri çekmek, Ruterleri çekmek, Silindirleri çekmek, Üzerlerine çeşitli aparatlar (atacmentler) monte edilerek, dozer, ruter, loder ve ekskavatör olarak kazı işlerinde kullanılırlar. Traktörlerin çeşitleri Paletli traktörler Lastik tekerlekli traktörler Paletli traktörler Paletli traktörler Palet üst seviyesini geçmeyen su ve bataklık zeminlerde güvenli bir şekilde çalışabilirler. Adından da anlaşılabileceği gibi çelik paletler üzerinde hareket eder. Paletler patinaj yapmaması için tırtırlı olarak yapılmıştır. Yakın mesafelere paletleri üzerinde yürütülerek taşınabilirler ancak uzak mesafeler treylerlere yüklenerek taşınmaları gerekir.

28 Paletli traktörler Lastik tekerlekli traktörler Lastik tekerlekler üzerinde hareket ederler. Bu traktörlere lastik tekerlekler hız ve hareket kabiliyeti kazandırır. Ancak, sulu ve yumuşak zeminlerde çok kolay patinaj yaparlar. Lastik tekerlekli traktörler rijit (eklemsiz) ve eklemli olarak iki şekilde üretilmektedir. Lastik tekerlekli traktörler Eklemli traktörler Rijit traktörlerden farklı olarak ön tekerlek ve motor kabin bölümünün arka tekerlek bölümüne bir mafsal ile bağlı olmasıdır. Dolayısı ile rijit traktörlere göre manevra kabiliyetinin çok fazla olmasıdır.

29 Eklemli traktörler Dozerler Dozerler, paletli traktörlerin ön kısmına kalkan adı verilen aparatlar monte edilerek oluşturulan iş makineleridir. Dozerler kazı işlerini kalkanları ile yaparlar. Bu bakımdan dozerlerin kalkanları yapacakları işlerbakımından önem taşımaktadır. Kalkanlarınönaltuçlarına çelik parçalar takılır. Bu parçalar kırılma ve yıpranmaları durumunda değiştirilebilirler.

30 Bazı Dozerlerin kullanıldıkları işler ilişkin teknik özellikler Dozerler genellikle ön kısımlarına takılan kalkanlarının özelliklerin bağlı olarak; Zemin yüzeyini atıklardan temizlemek, Zeminlerin kaba tesviyesini yapmak, Kazı yapmak, Dolgu toprağını yaymak, Enkaz kaldırmak, Kar ve buz kürümek, Kısa mesafelerde kazı malzemelerini sürükleyerektaşımak, Dağlık bölgelerdevekayalık zeminlerde yol açmakgibi işlerde kullanılırlar. Dozerlerin çeşitleri Dozerlerikalkan şekillerivekalkanlarınınişeuygulanması durumuna göre; 1. Buldozerler, 2. Angıldozerler, 3. Tiltdozerler olarak adlandırılmaktadırlar. Buldozerler 1. Kalkanları traktörün boy eksenine dik olarak yerleştirilmiş olan dozerlerdir. 2. Buldozerlerde kalkanlar aşağı yukarı hareket ettirilebilirler ancak, sağa sola döndürülemez ve yatay ile açı yaptırılamazlar. 3. Butipdozerlerdekalkangövdeyeçokyakın olduğu için oldukça dengeli bir vaziyette çalışma imkanı sağlarlar. 4. Buldozerler sert ve kayalık zeminler için özellikle tercih edilirler. 5. Bazı buldozerlerde, kollar yardımıyla kalkan sağa sola döndürülerek angıldozer durumuna getirilebilir.

31 Buldozerler Ruterler Çok sert zeminlerde, zeminin gevşetilmesi işinde kullanılan bir tür kazı makineleridir. Ruterler, dozerlerde olduğu gibiyadoğrudan paletli traktörlere bağlı olarak veya traktörler tarafından çekilerekçalıştırılırlar.

32 Ruterler Ekskavatörler Ekskavatörler kazı,kaldırma uzaklaştırma ve yükleme işlerinde kullanılırlar. Ekskavatörlerin genellikle, bina temel inşaatları, kanal inşaatları, yol inşaatları ve taş ocaklarında yoğun bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Ekskavatörler paletli ve lastik tekerlekli olabilmektedirler. Ekskavatörlerin kullanıldıkları işler Ekskavatörler genellikle bum ve kepçelerinin özelliklerine göre ; Kanal açma işleri, Kazı ve taşıma işleri, Yükleme boşaltma işleri, Kaldırma ve istifleme işleri, Bina temel kazılarında, Yol inşaatlarında, Köprü inşaatlarında, Batardo, kanalizasyon ve iksalı hendek içlerinin boşaltılmasında, gibi işlerde kullanılmaktadırlar.

33 Ekskavatörlerin çeşitleri Ekskavatörlerin çeşitlerinin iki şekilde oluşturulduğunu görmekteyiz. Bunlardan birisi doğrudan paletli veya lastik tekerlekli olarak üretilmiş olan üniteler üzerine bazı tip kepçelerin monte edilmesi ile oluşmuş ekskavatörlerdir. Bir diğeri ise, vinçlere( kreynlere) bazı tip kepçe veya kovaların montajı ile oluşturulan ekskavatörlerdir. Bu açıdan bakıldığında ekskavatörlerin çeşitlerinin oluşturulmasında kepçe tiplerinin birincil rol oynadığı söylenebilir. Ekskavatörlerin çeşitleri Kaşıklı (şavul) ekskavatörler, Kavram kepçe (klemsel) ekskavatörler, Ters kepçeli ekskavatörler Vinçler (kreyn), üniversal ekskavatörler, Çekme kepçe (draglayn) ekskavatörler, şeklinde isimler alırlar.

34 Kavram kepçe (klemşel) ekskavatörler Yumuşak zemin, kum, çakıl, kömür gibi malzemelerin kazma ve yüklenmelerinde kullanırlar. Ayrıca, kanalizasyon inşaatlarında batardo ve iksalı hendeklerin içerisinde bulunan malzemelerin boşaltılmasında da yaygın olarak kullanıldıkları görülmektedirler. Bu tip ekskavatörlerin kullanımında kazı zeminin ve geometrisinin durumuna bağlı olarak değişik şekil ve boyutlarda kollar kullanılmaktadır.

35 Ters kepçeli ekskavatörler Ters kepçeli bir ekskavatör ve çalışma ölçüleri Daha çok ekskavatör gövdesinin bulunduğu seviyenin altında bulunan seviyelerde kazı yapmak için kullanılırlar. Bu tür ekskavatörlerde kepçe çekilerek kazı işlemi gerçekleştirilir. Bu nedenle ters kepçeli ekskavatörler kaşık ekskavatörleregöredahagüçlü ve verimli çalışırlar. Çekme kepçe (dreglayn) ekskavatörler Çekme kepçeli bir ekskavatör Yumuşak killi, kumlu, siltli zeminlerin kazılması ve taşıyıcılara yüklenmesi. Dere ve ırmak yataklarından kum, çakıl çıkarılarak taşıyıcılara yüklenmesi gibi işlerdekullanılmaktadır.

36 Raylı ekskavatörler Raylı ekskavatöre ilişkin görüntüler Diğer ekskavatörlerden farlı olarak çalışma sırasında hareketlerini belirli bir çalışma prensibine göre döşenmiş olan raylar üzerinde yapan ekskavatörlerdir. Bu tür ekskavatörler normalde lastik tekerlekler üzerinde hareket ederler. Ekskavatörlerde verimi etkileyen faktörler Greyderler Kazılan zeminin özellikleri, Kazı derinliği, Kazı sahasının durumu, Ekskavatörün tipi ve özellikleri, Kepçenin tipi ve özellikleri, Bum uzunluğu, Dönüş açısı, Operatörün yetenekleri, Kazılan malzemenin depolama ve yükleme durumu, Taşıma araçlarının türü ve özellikleri, Taşıma yollarının durumu, Yumuşak zeminlerde kazı yapmak, tesviye yapmak, gevşek yığınlı malzemeleri zemine sermek gibi işlerde kullanılır. Greyderler özellikle, yol kenar hendeklerinin açılması ve şevlerin düzenlenmesi işlerinde yoğun bir şekilde kullanıldığı görülür.

37 Greyderlerin kullanıldıkları isler Greyder ön tekerleklerinin eğik pozisyonuna ilişkin görüntüler Zemin tesviyesi yapmak, Hendek açmak, Şev düzeltmek, Zeminlerde bitkisel tabakayı kazımak, Kazılmış malzeme yığınlarını zemine sermek, Tarak takarak zeminleri gevşetmek, Kar kürümek, Sıkıştırma silindirlerini traktör gibi çekmek

38 Greyderlerde verimi etkileyen faktörler Skreyperler Birtakım özel faktörlerin yanı sıra aşağıda verilen genel faktörler greyderlerin verimini önemli ölçüde etkilerler. Kazılan zeminin özellikleri, Yapılan işin türü ve özellikleri Yapılan kazı işleminin geometrisi, Greyderin tipi ve özellikleri, Operatörün yetenekleri, Genel ortam şartları Skreyperler çok işlevli makinelerdir. Skreyperler zemini ince tabakalar halinde kazarak gövdelerine dolduran ve belirli bir mesafeye taşıdıktan sonra istenilen kalınlıkta zemine serebilen iş makineleridir. Skreyperler ağaç köklerinin ve/veya kaya parçalarının bulunmadığı yumuşak ve orta sertlikteki zeminlerde verimli bir şekilde çalıştırılabilirler. Skreyperlerin motorlu ve traktörlerle çekili olmak üzere iki tipleri vardır. Skreyper çeken traktörler lastik tekerlekli veya paletli olabilirler. Bilindiği gibi, lastik tekerlekli traktörlerin çekme gücü paletli tarktörlere göre daha azdır. Paletli traktörlerle çekilen skreyperler kazı sırasında daha iyi sonuçlar verir. Ancak hızının daha düşük olması nedeni ile paletli traktörlerle çekile skreyperlerin ekonomik çalışma mesafeleri kısadır. Skreyperler Skreyperlerin kullanıldıkları isler Yumuşak ve orta sertlikte zeminlerin kazılması ve kazı ürünün belirli bir mesafe taşınması ve serilmesi, Geniş sahalarda (hava alanı gibi) yüzey tesviyesi, Açık maden ocaklarında üst tabakanınuzaklaştırılması, Toprak baraj inşaatlarında çevre malzemelerle baraj gövdesinin oluşturulması, Stablize malzemelerin taşınması ve serilmesi, Ruterle gevşetilmiş çakıllı zeminlerin kazılması ve taşınması, gibiişlerde kullanılmaktadır.

39 Skreyperlerde verimi etkileyen faktörler Loderler Kazılan zeminin özellikleri, Kazı derinliği Taşıma mesafesi, Serme mesafesi, Traktörün tür ve özellikleri, Skreyperin tür ve özellikleri, Operatörün yetenekleri, Genel ortam şartları. Loderler esas itibariyle yükleyici makinelerdir. Ancak, çok sert olmayan zeminlerde ekskavatörler gibi kazı işleri de yapabilirler. Loderlerin kullanıldıkları işler Agregalarınçıkarılması ve taşıyıcılara yüklenmesi, Yumuşak zeminlerin kazılması, Kendisinin kazmış olduğuveyakazılmış zeminlerin taşıyıcılara yüklenmesi, Malzemelerin kısa mesafe taşınarak istiflenmesi, gibi işlerde kullanılmaktadır. Loderlerin çeşitleri Önve arka kısmına ataçment monte edilmis bir loder (trakskavatör) Loderler tekerlek türlerine göre, lastik tekerlekli ve paletli olmak üzere iki tipi bulunmaktadır. Ayrıca, yapılacak işlerin niteliklerine göre ekskavatörlerde olduğu gibi ön ve arka kısımlarına ekipmanlar monte edilerek iş yapma özellikleri geliştirilebilmektedir. Bu tip loderler trakskavatör (beko) denilmektedir.