TEOS ARKEOLOJİ KAZISI 2013 YILI KAZI RAPORU (4. SEZON)

Transkript

1 TEOS ARKEOLOJİ KAZISI 2013 YILI KAZI RAPORU (4. SEZON) Musa Kadıoğlu* 1 İzmir İli, Seferihisar İlçesi, Sığacık Mahallesi nde yer alan Teos antik kentinde T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Ankara Üniversitesi adına başkanlığım altında sürdürülen dördüncü dönem kazı, belgeleme ve restorasyon çalışmaları 20 Haziran 06 Ekim 2013 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir yılı Teos kazı, belgeleme ve restorasyon çalışmaları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün (KVMG Yatırım Bütçesi ve DÖSİMM) sağlamış olduğu maddi destekle 105 gün sürmüştür. Ayrıca çalışmalarımızı, Yaşar Holding Yönetim Kurulu Üyesi Sayın Emine Feyhan Yaşar ve İzmir AGORA Alışveriş Merkezi adına Odak İnşaat Mühendislik Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. ile Hiddenbay Gayrimenkul Yat. Tur. İnş. San. Tiç. Ltd. Şti. de finansal olarak desteklemişlerdir. Yeni Teknik Yapı İnşaat Taahhüt Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Teos Kazı Başkanlığı için Seferihisar Belediye Başkanlığı nın sağlamış olduğu sponsorluk desteği ile satın alınan mobil vincin satın alımında TL lik sponsorluk indirimi yapmıştır. T.C. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Tarih Kurumu, Seferihisar Belediyesi ve Seferihisar Kaymakamlığı kazı çalışmalarına ayni ve maddi destek vermişlerdir. Yukarıda adı geçen kurum, kuruluş ve kişilere kazı çalışmalarına destek oldukları için Teos Kazı Başkanı olarak teşekkür ederim yılı çalışmalarına, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Serdar Hakan Öztaner, doktora öğrencileri Araş. Gör. Canan Özbil, Araş. Gör. Duygu Özlem Yalçın (M.A.), Arkeologlar Görkem Yenice, Cem Pala, Hazal Ergin, Özlem Esen, Arda Atmaca ve Selin Gülgönül, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı öğrencileri Su Güneş Kabaklı, İbrahim Taşçıoğlu, Gözde Pektaş, Ebru Bağdatlıoğlu, Haşim Durak, Hayat Şabanoğlu, Seyhan Sarıoğlu, Ceren Balcı, Alican Araslı ve Ekin Dalbudak; Mimar- Restoratör Emrah Köşkeroğlu (M.A.), mimarlar Merve Çalışkan, M. Tuğba Günay Akşit ve Işılay Tiarnagh Sheridan; Akdeniz Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Adak, doktora öğrencisi Araş. Gör. Erkan Taşdelen; Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Araş. Gör. Dr. Rahşan Tamsü Polat (kazı başkan yrd.) ve Öğr. Gör. Yusuf Polat (M.A.) ve Fransa Bordeaux Ausonius * Prof. Dr. M. Kadıoğlu, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Sıhhiye / Ankara, e-posta: musakadioglu@gmail.com; 1

2 Enstitüsü nden nümismat Dr. Koray Konuk katılmışlardır. Ayrıca, yabancı ekip üyeleri olarak Almanya Köln Üniversitesi Coğrafya Bölümü nden Prof. Dr. Helmut Karl C. Brückner, doktora öğrencisi Friederike Stock ve Rilana Rauhut; Avusturya Arkeoloji Enstitüsü nden Prof. Dr. Michael Kerschner ile doktora öğrencisi Nora M. Voss ve jeofizik araştırmalarını sürdüren Christian Hübner ile Stefan Giese katılmışlardır yılı Teos çalışmalarında İzmir Arkeoloji Müzesi nden Sayın Mahir Atıcı Bakanlık Temsilcisi olarak görev almıştır. Öncelikle Bakanlık Temsilcim Sayın Mahir Atıcı ya, sonrasında tüm kazı ekibime göstermiş oldukları üstün gayretten ötürü çok teşekkür ederim yılı kazı sezonunda, öncelikli olarak 2010 yılında başlanılan antik kentin sayısal planının çıkarılmasına yönelik belgeleme çalışmalarına, antik kentin cadde-sokak sisteminin belirlenebilmesi için jeofizik ölçümlerine, Dionysos Tapınağı, Hellenistik Sur, Bouleuterion, Akropolis, Tiyatro, Agora Tapınağı kazı çalışmalarına devam edilmiştir. Ayrıca Teos çevre düzenleme projesi kapsamında eski 88 ada 21 parselde planlanan kazı evi ve müze-depo binasının inşasına başlanmıştır. Teos Çevre Düzenleme Projesi ve Uygulanması İle İlgili Çalışmalar: Teos antik kentinde 25 Temmuz 2010 tarihinde başlayan yeni dönem kazı çalışmalarının öncelikli amacı, kazı evi ve deposunun yapımı için gerekli olan uygun arazinin bulunması olmuştur. Teos 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı içerisinde kalan ve mülkiyeti hazineye ait taşınmazın, kazı evi yapımı için T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı na tahsisi konusunda gerekli başvuru, Teos kazı başkanlığınca 16 Ağustos 2010 tarihinde yapılmıştır. Söz konusu arazinin (eski 88 ada 21 parsel) kazı evi yapılmak üzere tahsisi 13 Mayıs 2011 de 2 yıllığına gerçekleşmiştir. Eski 88 ada 21 parselde kazı evinin inşası İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun 03 Aralık 2010 gün ve 5511 sayılı kararı ile prensipte uygun görülmüş ve gerekli izin ve projeler tamamlandıktan sonra konunun ele alınacağı 20 Nisan 2011 tarihli yazı ile kazı başkanlığına bildirilmiştir. Söz konusu parselde kazı evi, depo-müze ve gişe binalarının yapımı için 2011 yılı kazı çalışmaları kapsamında sondaj kazıları gerçekleştirilmiştir. Kazı sonuçlarını da içeren Teos Çevre Düzenleme Projesi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün uygun görüşü ile 24 Ekim 2011 tarihinde, İzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu na iletilmiştir. Söz konusu proje İzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun gün ve 318 sayılı kararı ile onaylanmıştır. Antik kentin ören yeri statüsüne kavuşturulabilmesi için şart olan bu proje ile antik kent yeniden hayat bulacak ve yeni ziyaretçilerine hizmet vermeye başlayacaktır. Bu bağlamda Ören Yeri Giriş Binası (Gişe), Müze-Depo, Bilgilendirme Merkezi, Kafeterya, Seyir Terasları, kent içerisindeki gezi güzergâhları (kısa, orta ve uzun tur), dinlenme alanları ile kazı evi inşa edilecektir. Kazı evi hariç 2

3 diğer inşaii faaliyetler T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nce yatırım programına alınmıştır yılı Ağustos ayı içerisinde ihalesi tamamlanan söz konusu projenin, inşaat çalışmaları Eylül 2012 tarihinde başlamıştır. 7 ay içerisinde tamamlanması planlanan proje, artan inşaat maliyetleri nedeniyle tamamlanamamış, ancak ören yeri için hizmet verecek olan müze-depo binası, gişe, tuvaletler ve turnike yapısının kaba inşaatı bitirilebilmiştir. Söz konusu yapıların ince işçiliğinin (kapı ve pencereleri içeren ahşap doğramalar, taban kaplaması, boya-badana, elektrik ve sıhhi tesisat armatürleri) 2014 yılı içerisinde tamamlanması planlanmaktadır. Yüklenici firma, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne inşaatı tamamlamak üzere, %50 keşif artışı için gerekli başvuruda bulunmuş olup bu başvuru onay aşamasındadır. Söz konusu keşif artışı Aralık 2013 te kabul edilmiş ve 2014 yılı içerisinde Teos Ören Yeri Çevre Düzenleme Projesi uygulaması tamamlanacaktır. Ayrıca Teos ören yeri çevre düzenleme projesi çerçevesinde planlanan kazı evi için gerekli olan finansman, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürü Sayın Abdülaziz Ediz in çabalarıyla İzmir Valiliği, İzmir İl Özel İdaresi kaynaklarından sağlanmıştır. 03 Aralık 2012 tarihinde kazı evinin ihalesi tamamlanmış ve Nisan 2013 te inşaat süreci başlamıştır yılı Ağustos ayı sonunda tamamlanması planlanan kazı evi inşaatı, yüklenici firmanın inşaatı savsaklaması sonucu maalesef tamamlanamamıştır. Kasım ayı sonu itibarı ile kazı evinin çatısı ancak kapatılabilmiştir. Aralık ayı içerisinde yapının ahşap tavan kaplamaları tamamlanabilmiştir yılının ilk aylarında tamamlanamayan iş kalemleri (kaba sıva, alçı, ahşap doğrama, cam, elektrik kablo tesisatı, su tesisatı ve taban kaplamaları) yapılarak kazı evi inşaatı tamamlanacaktır. Yılsonu itibarı ile yüklenici firmanın sözleşmesi feshedilerek, kazı evi inşaatının kalan kısmının, İzmir İl Özel İdaresi nin ikinci bir ihalesi ile tamamlanması planlanmaktadır. Bu durumda büyük ihtimalle 2014 yılı kazı çalışmalarına kadar hem kazı evi, hem müze-depo, hem de antik kent içerisindeki gezi yolları tamamlanmış olacak ve böylelikle Teos Antik Kenti 2014 yılı içerisinde ören yeri statüsüne kavuşmuş olacaktır. İzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun gün ve 318 sayılı kararı ile onaylanmış olan Teos Ören Yeri Çevre Düzenleme Projesi kapsamında planlanan kent içerisindeki KISA, ORTA VE UZUN TUR güzergâhları büyük oranda oluşturulmuş ve yön levhalarıyla desteklenmiştir. Ancak antik kent yapılarının kent içerisinde geniş alana yayılmış olması nedeniyle, kentin kolay gezilemediği ve tüm yapılara ulaşılamadığı geçen süre zarfında anlaşılmıştır. Ören yeri karşılama merkezinden kuzeye ayrılan yol ile antik kentin akropolü ve tiyatrosu (kısa tur); güneye ayrılan yol ile Dionysos Tapınağı, Agora ve Bouleuterion (orta tur) ile sarnıç ve güney limanı içeren (uzun tur) güzergâhlar kısmen oluşturulmuştu. Ancak söz konusu güzergâhlarda şahıslara ait parsellerin kamulaştırma sorununun kısmen çözülebilmiş olması ve her 3

4 durumda turların çok uzun oluşu ve geri dönüşlerin olması nedeniyle 2013 kazı sezonunda daha uygun güzergâhlar araştırılmıştır. Kamulaştırmanın asgari düzeyde yapılmasını ve antik kentte dolaşımı sağlayacak en kısa güzergâhların tespitini amaçlayan bu araştırmada, parseller arasında var olan ancak bitki örtüsü ile (diken, ağaç ve çalılık) tamamen kapanmış olan kadastral yolların kullanılabileceği düşünülmüştür. Böylece çok az miktarda kamulaştırma yapılarak kent içerisinde uygun dolaşım sağlanabilecektir. Ören yeri karşılama merkezi, tiyatro, akropol ve Dionysos Tapınağı arasında kalan alanda yer alan söz konusu kadastral yolların büyük bir bölümü 2013 yılı kazı çalışmalarında bitki örtüsünden arındırılmış ve kaplamasız yol olarak düzenlenmiştir yılı çalışmaları kapsamında ören yeri karşılama merkezi ile Dionysos Tapınağı ve tiyatro arasında kalan alandaki kadastral yolların açılması planlanmaktadır. Böylece ören yeri karşılama merkezinden doğu yönde antik kentin tiyatrosuna, güney yönde Dionysos Tapınağı na, ağaçların oluşturduğu gölgeli yollardan ulaşmak mümkün olacaktır. Aynı şekilde antik tiyatrodan akropole ya da Dionysos kutsal alanından tiyatroya gölgelikli yollardan ulaşılabilecektir. Söz konusu gezi güzergâhlarını içeren Revize-Teos Ören Yeri Çevre Düzenleme Projesi, İzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun onayına 2014 yılı içerisinde sunulacaktır. BELGELEME ÇALIŞMALARI Sayısal Kent Planı, Mimari Belgeleme ve Jeofizik Antik kentin sayısal kent planının çıkarılması ve cadde-sokak ilişkisinin araştırılmasına yönelik olarak 2010 yılından itibaren sürdürülen belgeleme çalışmaları kapsamında, Hellenistik Dönem kent suru içerisinde kalan, görünürdeki tüm yapı ve yapı kalıntıları 2012 kazı sezonu itibarıyla sayısal kent planına total station hassas ölçüm aleti kullanılarak (Nikon Nivo C3) işlenmiştir (Plan 1). Ayrıca arkeolojik kazıların sürdürüldüğü, Hellenistik Kent Suru (Plan 1), Dionysos Tapınağı Temenos Alanı (Plan 2), Akropolis (Plan 3), Bouleuterion (Plan 4) ile Tiyatro (Plan 5) 2013 kazı çalışmaları sonrasında elde edilen veriler kent planına eklenmiştir yılında başlanılan Dionysos Tapınağı nın plan rölövesine devam edilmiş, 3D dijital tarama ile elde edilen mimari blok ve yapı bölümlerinin çizimleri detaylandırılmış ve blok envanter numaraları rölöve üzerine işlenmeye devam edilmiştir (Plan 2). Ayrıca Bouleuterion ve batı nekropol alanının yüksek çözünürlükteki hava fotoğrafları model helikopter ile çekilmiştir (Resim 1-2). Antik kentin cadde-sokak sistemi ile toprak altındaki yapılarının araştırılmasına yönelik jeofizik çalışmalarına 2010 yılından itibaren olduğu gibi 2013 yılında da devam edilmiş ve önemli veriler elde edilmiştir (Res. 3-5). Özellikle ekili-dikili olmayan şahıs parsellerinde yüzeydeki ot temizliği yapıldıktan sonra jeomanyetik metot kullanılarak ölçümler gerçekleştirilmiştir. 22 Temmuz 6 Ağustos 2013 tarihlerinde 11 iş günü sürdürülen jeomanyetik ölçümlerde toplam 11,3 hektarlık 4

5 ( m 2 ) alan (85 Ada 8, 11-16, 21, 23-25; 89 Ada 19, 23-24, 33-35, 44-47, parseller; 100 Ada parseller) taranmıştır. Bu alana, 2011 ve 2012 yıllarındaki ölçümler de eklendiğinde toplam m 2 lik alan taranmış ve önemli sonuçlara ulaşılmıştır ve 2013 yılı jeofizik sonuçları, antik kentin cadde ve sokaklarında, orthogonal yani birbirlerini dik kesen ve birbirine paralel olan hippodamik bir sistemin varlığına işaret etmemektedir. Antik kent daha çok, gelişimini sonradan tamamlamış, cadde ve sokakları bir plan dâhilinde inşa edilmemiş bir kent görünümü arz etmektedir. Söz konusu jeofizik sonuçları arkeolojik kazılar ile test edildikten sonra, antik kentteki cadde-sokak sistemi kesinlik kazanacaktır. Arkaik Dönem mimari ve heykeltraşlık eserlerine yönelik çalışmalar Kentin erken dönemlerinin ve akropoldeki tapınak kompleksinin araştırılmasına yönelik çalışmalar kapsamında çoğu akropol çevresinde olmak üzere kentin çeşitli alanlarında ele geçen Arkaik Dönem mimari blok ve heykeltıraşlık eserlerinin envanter çalışmaları da 2012 yılından bu yana devam etmektedir. Bu çalışmalar ile kent ve çevresinden çeşitli dönemlerde ele geçen buluntuların envanterinin yapılması ve özellikle Teos un Arkaik Dönem mimarisinin araştırılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, hem 1980 li yıllarda kent çevresinde bulunarak kazı deposuna getirilen, hem de kent çevresinde yapılan yeni dönem kazı ve araştırmalar sonucunda bulunan sekizi taç bloğu dördü ise ion başlık parçası olmak üzere toplam 12 adet mimari blok kayıt altına alınmıştır. Bunların dışında Seferihisar Çıraklık Eğitim Merkezi bahçesinde birçok mimari blok ile birlikte atıl olarak duran bir adet Kybele kabartmalı stel de Arkaik Dönem e tarihlenmektedir. Sadece literatürde geçen bir adet aslan heykeli ile iki adet mimari eleman da kaydedilmiş olup nerede oldukları araştırılmaktadır. Aşağıda söz konusu buluntuların listesi yer almaktadır. Sıra No. 1 İB1 2 İB2 3 İB3 4 İB4 Envanter No. Blok Adı Buluntu Yeri Malzemesi İon Başlığı Parçası- Polster İon Başlığı Parçası- Köşe volütü İon Başlığı Parçası- Ekhinus İon Başlığı Parçası- Abakus 5 S1 Kybele Steli 6 T1 7 T2 Taç Bloğu Parçası (Anthemion) Taç Bloğu (Anthemion, Sağ Köşe) Akropolis in güney eteği, 89 Ada 47 Parsel, yüzey Kocakırtepe ile hemen yanındaki Külahlıtepe arasındaki Akarca ya giden yolun kenarında bulunmuş, 1980 lerde kazı deposuna getirilmiştir. kapının güneyinde, yarımadaya giden eski yolun iki gözlü köprüsünün, kuzey kemerinde devşirme olarak kullanılmış, 1980 lerde kazı deposuna getirilerek bahçeye gömülmüştür. Kazı deposu bahçesinde IB3 ile birlikte gömülü olarak bulunmuştur Seferihisar Çıraklı Eğitim Merkezi bahçesinden kazı deposuna getirilmiştir. Agora nın güneydoğu köşesi, yüzey Sığacık Kalesi nin güney kapısında devşirme olarak kullanılmış, İnce grenli beyaz mermer İnce grenli beyaz mermer İnce grenli beyaz mermer İnce grenli beyaz mermer İnce grenli kar beyazı mermer Orta-iri grenli beyaz mermer Buluntu Yılı 2011 Yeni 1980 ler 1980 ler 1980 ler 2012 Yeni 2013 Yeni 1980 ler Literatür Uz 1987, 48, 93, Lev. 23; Köenigs 2007 Uz 1987, 48, 92-93, Lev. 22b Uz 1987, 48, 91-92, Lev. 5

6 8 T3 9 T4 10 T5 11 T6 12 T7 13 T8 14 A? 15 A? Aeol Kymalı Taç Bloğu Aeol Kymalı Taç Bloğu İon Kymationlu Taç Bloğu Parçası Aeol Kymalı Taç Bloğu Aeol Kymalı Taç Bloğu İon Kymationlu Taç Bloğu Aslan Heykeli (Kapılar daki eski Müzenin bahçesinde 870 no.lu heykel) Ion Kyması (Kapılar Müzesi) 16 A? Ion Başlığı 1980 lerde kazı deposuna getirilmiştir lerde kazı deposuna getirilmiş bloklar arasındaki bloğun buluntu yeri bilinmemektedir lerde kazı deposuna getirilmiş bloklar arasındaki bloğun buluntu yeri bilinmemektedir. 82 Ada 6 Parsel. Yüzeyde görülen blok, yanındaki 3 blok ile düzensiz sıra oluşturacak şekilde temelsiz ve harçsız, kuru duvarda kullanılmıştır. Bouleuterion, güneybatıdaki geç dönem duvarında devşirme olarak kullanılmıştır. Bouleuterion, sahne duvarının doğusu, B6 Bouleuterion, sahne duvarının doğusu, B6 Fransız Kazılarında Akropolis yakınlarında bulunmuştur. Teos ta bulunduğu kesin değildir. Fransız Kazılarında Akropolis te bulunmuştur. Orta grenli beyaz mermer İnce grenli beyaz mermer İnce grenli beyaz mermer, kireçtaşı 1980 ler 1980 ler? Gri Teos mermeri IX a,b, Lev Yeni, KST 2013 Yeni 2013 Yeni 2013 Yeni Geometrik Dönem den Klasik Döneme Kadar Teos ta Seramik Çeşitliliği 3194 Ada 5 ve 6 Parsel Seramikleri:? 1924 Uz 1987, 48, 94; BCH 1925, 185, Lev. XI Uz 1987, 94, Lev. 22 a Uz 1987, Lev. X b Michael Kerschner 2 Teos 3. Derece Arkrolojik Sit içerisinde kalan antik kuzey limanın güneybatısındaki 3194 ada, 5 parselde, İzmir Müze Müdürlüğü uzmanlarında yapılaşmaya esas sondaj kazıları gerçekleştirilmiş ve bu alanda geçen amorf seramikler kazı başkanlığına teslim edilmiştir. Söz konusu 5 numaralı parsel, güneye doğru yükselen tepenin kuzey yamacında, antik kuzey limana (günümüzde Teos Marina) hâkim bir konumdadır. İzmir Müzesi Müdürlüğü nce 3194 ada 5 ve 6 parsellerdeki sondaj kazılarında harçsız taş temeller üzerine kerpiçten inşa edilmiş dikdörtgen mekânların varlığı ortaya konulmuştur. Burada parçalar halinde ele geçen seramik buluntular yardımıyla bu alanın, MÖ 8. yüzyılın ikinci çeyreği ile (meander bezeli Kuzey Ionia proto-kotyle parçaları, Orta Geometrik II, Resim 6) geç 5. yüzyıl (Kuzey Ege ticari amphora parçaları Resim 7) zaman aralığında kullanıldığına işaret etmektedir. Bu alanda arkeolojik stratigrafi yardımıyla sondajlarda ortaya çıkarılan yapıların kontexte bağlı tarihlenmesini yapabilmek için, 6 numaralı sondajın kuzeyinde 1,5 x 3 m ölçülerinde 27 numaralı sondaj açılarak 6 numaralı sondaj genişletilmiştir (Resim 8, güneydoğudan görünüş). 6 numaralı sondajda birbirini takip eden iki taş duvar sırası ortaya çıkarılmıştır Bu her iki duvar 2 Prof. Dr. Michael Kerschner, Österreichisches Archäologisches Institut, Viyana. 6

7 birbirini takip eden farklı evreye aittir. Daha geç (genç) olan 4,60 metresi ortaya çıkarılan doğu-batı yönlü çift cidarlı duvarın kalınlığı 0,34 ile 0,44 m arasında değişmektedir. Söz konusu bu duvarın önünde yani kuzeyinde sadece üç büyük kireç taşı plakası korunmuş olan bir döşeme mevcuttur. Daha eski evreye ait olan duvar 0,37 m kalınlığında ve kuzey-güney doğrultulu temele sahiptir. Söz konusu bu duvar da çift cidarlıdır. Stratigrafik olarak her iki evreyi, yoğun büyük seramik parçaları içeren bir tahrip tabakası birbirlerinden ayırmaktadır (Kuzeybatı profil No. 4 Resim 9). Söz konusu tabaka, daha eski evre için Terminus ante quem ve daha geçe evre için Terminus post quem oluşturmaktadır. Eski 88 ada 21 parseldeki sondajlarda elde geçen seramik buluntularının değerlendirilmesi ve Sondaj kazı sezonunda 88 ada 21 parselde gerçekleştirilen 20 numaralı sondajın buluntuları ve stratigrafisi 2013 yılı çalışmalarında değerlendirilmiştir. 20 numaralı sondaj doğrudan doğruya 18 numaralı sondajın güneyine 0,50 m yürüme mesafesi bırakacak şekilde birleşmektedir. 18 numaralı sondajdan farklı olarak 20 numaralı sondajda sadece bir yapı evresi tespit edilebilmiştir. Burada 13 ve 15 numaralı duvarın belirlediği bir mekânın sadece kuzeydoğu kısmı koruna gelmiştir. Buradaki temel duvarları da çift çeperli olarak çakıl taşından oluşturulmuştur (önde Resim 9). Doğu-batı doğrultulu duvarın (13) önünde yuvarlak bir taş kaide bulunmaktadır (16). 13 numaralı duvarın kuzeyindeki dar alanda, başka bir mekân mı yoksa bir avlun mu var olduğu açık değildir. 15 numaralı duvarın doğusunda farklı yönde inşa edilmiş bir başka duvarın temeli mevcuttur ki bu duvar olasılıkla başka bir yapıya aittir (Resim 10, solda). 14 numaralı duvar, ilk yapının kuzeydoğu köşesine doğru dar açı ile birleşmektedir. 14 numaralı duvarın iç çeperinin doğrudan doğruya doğu önünde kırılmış iki amphora boynu kil taban içerisine gömülü olarak ele geçmiştir (Resim 11). Söz konusu amphora boyunları, başka amphora ların ayakta durabilmesi için ikincil kullanım olarak kaide görevi görmektedirler. Her iki amphora boynu da Bîrzescu 2012 ye göre Ionia I. Grubun 2. tipine aittirler ve MÖ 6. yüzyılın ikinci yarısında tarihlenmektedirler. Bu tarihten hemen sonra, doğudaki yapıda ele geçen Lotoslu tabak parçalarının gösterdiği üzere MÖ geç 6. yüzyılda bu her iki yapı tahrip olmuştur (Resim 12). Batıdaki yapının altında daha eski başka bir tabaka tespit edilmiştir ki bu tabakada Geç Geometrik seramik parçaları yoğunluktadır. Ancak yapısal olarak sınıflandırılamamaktadırlar. Bu Geç Geometrik tabakada ele geçen Geç Protogeometrik (MÖ 10/erken 9. yüzyıl) skyphos unun yüksek koni kaidesi tekil bir örnektir. 7

8 Bouleuterion un Mimari Belgeleme Çalışmaları Merve Çalışkan yılı mimari belgeleme çalışmaları kapsamında Meclis Binası (Bouleuterion) Ağustos ve Eylül aylarında çalışılmıştır. Ağustos ayında yapının batı ve güney cephesi fotogrametri tekniğiyle ölçülmüş ve Autocad programında çizilmiştir. Fotogrametri çalışmasında Nikon Nivo C3 total station, Nikon D300 fotoğraf makinesi (50 mm AF-objektif) ve Monobild imaj rektifiye programı kullanılmıştır. Bu teknikte, yapının mevcut batı duvarı üzerine 2x2 metrelik bir karolaj oluşturulmuş ve bu karolajın köşe noktalarına hedefler yapıştırılmıştır. Bu hedeflerin koordinatları total station ile ölçülmüş ve cephenin 2 x 2 m lik kısmı kadraja alınacak şekilde 50 mm lens kullanılarak fotoğrafı çekilmiştir. Daha sonra alınan koordinatlar kullanılarak cephe fotoğrafının düzeltme (rectification) işlemi Monobild programında gerçekleştirilmiştir (Resim 13). Yapının batı ve güney cephe çizimleri, düzeltilmiş fotoğraflar altlık olarak kullanılarak Autocad programında yapılmıştır. Batı cephesi çizimlerine, yapının ana cephesi esas olmak üzere, yapının güney duvarına saplanan ve güneye doğru devam eden atkılı pseudo-isodomik teknikle inşa edilmiş duvarın çizimi de batı cephesi çizimlerine dâhil edilmiştir. Bu duvarın agora nın batı portiko duvarı olduğu düşünülmektedir (Çizim 1). Yine ağustos ayında mimari belgeleme çalışmalarında, B7-B10 açmalarında yer alan mekânların duvarları plan olarak ölçülmüş ve çizilmiştir. Bu mekânların duvarları yapının batı cephesine 90 derecelik bir açıyla birleşmektedir (Plan 4a). Bu mekânların yanı sıra, yapının sahne duvarı doğusunda, in situ olmayan mimari bloklar, envanter numaraları verildikten sonra bulundukları yerlerde ölçülmüş ve yapının rölöve planına yerleştirilmiştir (Plan 4b). Bloklar belgelendikten sonra vinç ile kaldırılarak kazıya devam edilmiştir. B3 ve B6 açmasında gelecek yıl, yapının giriş portikosu zemin seviyesine inilmesi planlanmaktadır. B6 açmasında yer alan, yapı kuzey giriş kapısı belgelenmiş ve parodoi zemin seviyesinde ortaya çıkarılan mermer plaka ve tuğla döşeme izleri ölçülüp çizilmiştir. Bouleuterion orkestrası, yine ağustos ayında belgelenmiş ve yapının rölöve planına işlenmiştir. Orkestrada bulunan mermer plakalar ve harç izleri aynı şekilde total station ile ölçülmüş, detay çizimleri ise fotogrametri tekniği ile yapılmıştır. Bu çalışma yine aynı şekilde, belirlenen karolaja yapıştırılan hedeflerin koordinatlarının alınması ve orkestra hava fotoğraflarının çekilmesi şeklinde devam etmiştir. Eylül ayında Bouleuterion batı cephe duvarı restorasyon sonrası belgelenmiştir. Bu çizimde in situ olan bloklar bir hat ile belirtilmiştir (Çizim 2). Gelecek kazı sezonunda batı cephesinin kuzey 3 Mimar Merve Çalışkan, Orta Doğu Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi. 8

9 köşesi ve yapı kuzey duvarının çizilmesi planlanmaktadır sezonunda yapılan ölçümler yapının kesit ölçümlerini de içermektedir. Bu kesitler oturma sıralarını (cavea) ve analemma duvarını görecek şekilde kuzey-batı yönünde, sahne duvarı ve yapı girişlerini görmek üzere güney-doğu yönünde, yapının strüktürü ve cavea-orkestra-sahne ilişkisini göstermek üzere kuzey-doğu yönünde bir kısa kesit şeklindedir. Gelecek kazı sezonu içerisinde kesit çizimlerine devam edilecektir. Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ve Eser Bilgi Bankası Serkan Örnek yılı çalışmaları kapsamında Teos arkeoloji kazısında bulunan tüm envanterlik eserlerin kent planına koordinatlı bir şekilde işlenerek envanter veri tabanı oluşturulmuştur yılında başlanan veri tabanında ilk önce iyileştirmeler yapılmıştır Veritabanı gereksiz verilerden temizlenerek daha hızlı çalışabilmesi sağlanmıştır. Belirli bir mesafedeki buluntuları gruplayan, buluntuların yoğunluklarını hesaplayan ve buluntuları belirli özelliklerine göre kategorilere ayıran araçlar, buluntu veritabanı üzerinde analiz yapabilmek amacıyla geliştirilmiştir. Buluntuları fişlemek ve rapor haline getirmek için araçlar geliştirilmiş ve daha sonra bu rapor ve fişlere buluntuların fotoğrafları da eklenmiştir. Jeofizik haritalar, hava fotoğrafları, uydu görüntüleri ve buluntu veritabanı birleştirilerek tek bir veritabanı haline getirilmiştir. Kadastral harita, ada-parsel numaraları ve mülkiyet durumlarını gösteren özellikleriyle veritabanına eklenmiştir. Teos Çevre Düzenleme Projesi gösterimleriyle birlikte ve halihazır haritadaki eş yükselti eğrileri veritabanına eklenmiştir. Eşyükselti ve uydu fotoğrafları ile alanın 3 boyutlu haritası oluşturulmuştur. Bu harita üzerinde jeofizik verileri, yer altındaki derinliklerini temsil edebilecek şekilde eklenmiştir. Bütün veriler, GPS cihazlarıyla da eşgüdümlü çalışabilecek ortak bir yerel koordinat sitemi olan TUREF-27 koordinat sistemine dönüştürülmüştür. Gösterimler elden geçirilerek en uygun gösterimler seçilmiştir. Yine bu veritabanında yazıt veritabanı oluşturulmuş ve bulunan yazıtlar veritabanına eklenmiştir. Ayrıca çevredeki Tümülüsler de veritabanına eklenmiştir. Seramik ve Küçük Buluntu Belgeleme Çalışmaları Rahşan Tamsü Polat 5 Seramik ve küçük buluntuları belgeleme çalışmaları, 2013 yılı kazı çalışmalarında ele geçen küçük buluntular ile yıllarında kentin güney limanı ve limanda tespit edilen Şapel ile 2012 yılı kazı sezonunda Hellenistik Dönem sur yapısı çevresinde yapılan sondajlarda ele geçen seramik 4 Ege Üniversitesi, Şehir Bölge Planlama Bölümü öğrencisi 5 Ar. Gör. Dr. Rahşan Tamsü Polat, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, C-111, 26470, Tepebaşı/ Eskişehir, Tel /4082; rahsantp@anadolu.edu.tr; ratamsu@gmail.com 9

10 buluntularını kapsamaktadır yılı kazı sezonunda ele geçen seramik ve küçük buluntular, seviyelerine göre sistematik olarak toplanmış ve poşetlenmiştir. Bir sondajda kazılan seviye sayısı 1 den başlayarak seviyeler numaralandırılmıştır. Poşetlenen seramikler içinde tarihlendirmeye yardımcı belirgin profil veren ya da özel nitelikteki seramik parçaları seçilmiş, çizimleri yapılmıştır. Çizilen seramik ve küçük buluntuların detaylı tanımları, bilgi formlarına işlenmiş, ölçekli fotoğrafları çekilmiştir. Bu fotoğraflama işlemlerinin yanı sıra seramiklerin seviyelerine göre toplu olarak yani konteksti ile de fotoğrafları çekilmiştir. Bu işlemlerin ardından milimetrik kâğıda yapılan çizimler taranarak bilgisayar ortamına aktarılmış ve dijital ortamda çizimleri tamamlanmıştır. Belgeleme çalışmalarının ardından değerlendirme çalışmalarına geçilmiştir. Bu aşamada, eserlerin benzer örnekleri literatürde bilinen örnekler ile karşılaştırılmış ve tarihlendirmeleri yapılmıştır yılı kazı sezonunda toplam 22 adet envanterlik eser ile 121 adet etütlük eser müzeye teslim edilmiştir. Bu eserler içerisinden iyi nitelikte olan 83 eserin çizimi yapılmış, tümünün ayrıntılı fotoğrafları çekilerek envanterlik ve etütlük eser bilgi fişleri tamamlanmıştır. Güney Liman ve Şapel Seramikleri: yılı kazı sezonunda antik kentin güneyinde yer alan güney liman iskelesinde ortaya çıkarılan Şapel deki kazı çalışmalarında ele geçen seramikler değerlendirilmiş ve burada bulunan seramiklerin form yoğunluğu belirlenmiştir. Güney limanın iskelesinde ve Şapel de ele geçen kap formları arasında en yoğun grubu amphora ların oluşturduğu belirlenmiştir. Amphora lar dışında çömlek, tencere türünde pişirme kapları da sayısal olarak yoğundur (Grafik 1-2). Güney limanın iskelesinde ele geçen seramiklerin genel olarak tarihlendirilmesine bakıldığında, az miktarda Geç Geometrik Dönem seramik parçaları, MÖ 3. yüzyıla tarihlenen Thasos ve MÖ Geç 2. yüzyıla tarihlenen Kos 6 tipinde üretilmiş ticari amphora dipleri (Çizim 3 a-b), MÖ 2. yüzyıl ortası-mö 1. yüzyıla tarihlenen kâse, tabak, çanak parçaları ile MS yüzyıla tarihlenen amphora parçaları bulunur (Çizim 3c). Bu durum güney limanda uzun süreli bir kullanımın varlığına işaret etse de seramik örneklerin daha iyi araştırılması gerekmektedir. Güney liman iskelesindeki şapelde ele geçen seramikler içerisinde iyi kaliteli yeşil sırlı 7 ve sgrafitto parçalar, Zeuxippus I tipinde seramikler ile MS 13. yüzyıla tarihlenen kahverengi ve yeşil lekeli Bizans seramikleri 8 ele geçmiştir. Bu seramikler benzer örnekler yardımıyla MS 12. yüzyılın ilk yarısına 9, tarihlenebilir (Resim 14-15). Buradaki seramik formları arasındaki, dinsel törenlerde 6 I. B. Zeest, Keramičeskaja tara Bospora (MatIsslA 83) (1960) 160 Fig. 53 b. 7 L. Döğer, Byzantine Ceramics Excavations at Smyrna Agora ( and ), Byzas 7, 2005, , Pl. XI a, 8 Döğer 2005, Pl. XIII, XV h. 9 H. Morgan, The Byzantine Pottery, Corinth XI (1942) No , Fig

11 kullanıldığı bilinen üç adet buhurdanlık, şapelin işlevine uygun buluntu grubudur (Resim 16, Çizim 3 d-f). Hellenistik Sur Seramik ve Küçük Buluntuları: Bu çalışmalar yılı Hellenistik Dönem suru çevresinde yapılan kazılarda ele geçen seramikleri ve küçük buluntuları kapsamaktadır. Bu değerlendirme Hellenistik Dönem surunun kullanım evrelerinin belirlenmesini, özellikle kent surunun daha erken ve daha geç kullanımının var olup olmadığını sorgulamayı hedeflemektedir. Bu amaçla Hellenistik Dönem suru çevresinde gerçekleştirilen sondajlarda ele geçen ve tarihlendirme için uygun olan seramik ve küçük buluntular ele alınmıştır yılında Güney Giriş 1 de saptanan Mazgal 1 de yapılan temizlik ve sondaj kazılarında ele geçen seramikler arasında, MÖ 2. yüzyıl ortaları ya da biraz daha geç döneme tarihlenen maltız parçaları, yarı küresel formlu iç bükey ve dışa dönük dudaklı kâseler, tabaklar, batı yamacı stilinde yapılmış kâseler ve kalıp yapımı Megara kâse parçaları 10 bulunmuştur (Çizim 4 a-c). Bu alanda ele geçen küçük buluntular arasında ise tahtta oturan Ana Tanrıça figürinlerine ait parçalar 11 ile çeşitli figürlerinlere ait kol ve bacak parçaları tüm ve parça halde bulunmuş pişmiş toprak kandiller ve bir adet bronz spatül 12 yer alır. Ana tanrıça figürini 13 ve tüm olarak ele geçen Ephesos tipi kandil buluntusu benzer örneklerin yardımıyla MÖ 2. yüzyıla tarihlenirken, ele geçen bitkisel bezemeli ve çizgisel bezemeli kandiller ve bir polykandilion da MÖ 1. yüzyıla tarihlenir 14 (Resim 17). Hellenistik Dönem buluntularının yanı sıra bu alanda az miktarda Roma Dönemi ne tarihlenen seramik parçaları ile birlikte bir adet MS 50-MS 100 lere tarihlenen burun ucu kalp şeklinde yapılmış pişmiş toprak kandil 15 ele geçmiştir. Bu durum bu alanın Roma Dönemi nde de kullanım gördüğüne işaret etmektedir. Güney girişteki Mazgal 1 de şu an inilen seviyede ele geçen seramik ve küçük buluntular, bu alanın MÖ 2. yüzyıl ortasından sonra yoğun olarak kullanıldığını göstermektedir. Güney girişte yapılan kazılarda girişi koruyan iki adet kule saptanmıştır. Bu kulelerden girişin batısındaki kule, Güney Giriş Kule 1, girişin doğusundaki kule de Güney Giriş Kule 2 olarak adlandırılmıştır. Güney Giriş Kule 1 de yapılan kazılarda ele geçen seramik repertuarı arasında MÖ yüzyıla tarihlenen tava kulpları, sigillata parçaları, MÖ 1. yüzyıla tarihlenen fusi formlu 10 Maltız benzeri için bkz. J. W. Hayes, The Hellenistic And Roman Pottery (1991) 75-76, Pl. XVIII, 6, OD 2435; yarı küresel kâse benzerleri için bkz. Hayes 1991, Fig. LVII, 37, Fig. 57: 6, OD 2135; H. Liko, Hellenistische Keramik aus der Grabung beim sogennannten Lukasgrab, (Ed. F. Krinzinger) Studien zur hellenistischen Keramik in Ephesos, 2001, 83-98, Taf. 55,4; Megara kâseleri için bkz. E. Dereboylu, Weiβgrundige Keramik und hellenistische Reliefbecker aus dem Hanghaus 2 Ephesos, (Ed. F. Krinzinger) Studien zur hellenistischen Keramik in Ephesos, 2001, 21-44, Taf. 22, 196, 23, 213; G. G. Tuluk, Hellenistische Reliefbecker im Museum von Ephesos, (Ed. F. Krinzinger) Studien zur hellenistischen Keramik in Ephesos, 2001, 162, Taf. 40, Abb. 13a, Kat. Nr S. Besques, Une Aphrodite au collier de Myrina signée par Ménophilos, Antike Kunst 26, , 1986, 22-36, pl. 40, f, D J. Raeder, Priene: Funde aus einer Griechischen Stadt (1983) 19, Nr. 294, Besques 1986, pl. 40, f, D D. Weldemar, Les Lampes Antiques trouvées à Delos, BCH 32, 1908, , Fig S. Loeschke, Lampen aus Vindonissa (1919) 237, Abb. 7, H. (MS. 1. yy ort.-ms. 1. yy. 3. Çeyreği); D. M. Bailey, A Catalogue of the Lamps in the British Museum Vol 3 Roman Provincial Lamps London, British Museum (1988); C.R. Fitch, N.W. Goldman, The Lamps (Cosa 5), (1994),

12 unguentarium parçaları ve MÖ 1. yüzyıl sonu MS 1. yüzyıla tarihlenen amphora dipleri ile derin çanakçömlek ve güveç parçaları yer alır. Güney Giriş Kule 2 de yapılan kazılarda ele geçen buluntu ve seramikler arasında bitkisel ve geometrik bezemeli kalıp yapımı Megara kâse parçaları, fusi formlu unguentarium lar ve unguentarium lara ait dip parçaları, MÖ lere 16, Ephesos tipinde üretilmiş, yuvarlak burunlu kalıp yapımı kandiller de benzer örnekler yardımıyla MÖ 2 yüzyılın 4. çeyreği-mö 1. yüzyıla tarihlendirilebilir 17 (Resim 18, Çizim 4 d-f). Güney Giriş Kule 2 de ele geçen diğer kâse ve çanaklara ait parçalar ile sigillata formlarından belirgin bir form olan Doğu Sigillata B grubu olarak adlandırılan sigillata formları da MÖ 1. yüzyıl ortalarına tarihlenir 18. Kentin güneyinde, giriş yapısının yaklaşık olarak 85 m batısında belirlenen kule, Güney Kule 2 olarak adlandırılırken, Kule 2 nin yaklaşık 135 m batısında saptanan kule de Güney Kule 1 olarak isimlendirilmiştir. Siyah glazürlü kraterlere ait profilli kaideler Atina Agora sında ele geçen örnekler yardımıyla MÖ arasına tarihlendirilebilir 19. Bu alanda batı yamacı stilinde yapılmış kantharos parçaları da MÖ 3. yüzyıl sonlarına tarihlenir. Güney Kule 2 de yapılan kazılarda ele geçen seramikler arasında, yakın benzerlerinin Burgaz kazılarında ele geçtiği ve MÖ 4. yüzyılın 3. çeyreğine tarihlenen çok miktarda tripot parçası 20, siyah glazürlü echinus bowl olarak adlandırılan içe dönük ağız profilli sığ kâse ile kırmızımsı-kahverengi, siyah astarlı balık tabağı parçası yer alır (Resim 19-20, Çizim 4g-h). Ele geçen kâse benzer örneklerden yola çıkarak MÖ arasına tarihlendirilirken, balık tabağı da MÖ arasına tarihlenir 21. Bu durum Güney Kule 2 nin kazılan seviyeye göre en erken MÖ 4. yüzyıldan itibaren kullanım gördüğünü göstermesi açısından önemlidir. Güney Kule 1 de yapılan kazılarda ise, diğer sondajlara göre daha az seramik parçası ele geçmiştir. Bunlar arasında MÖ 2. yüzyıl ortası-mö 1. yüzyıla tarihlenen Rhodos tipi amphora dipleri, MÖ 2. ve MÖ 1. yüzyıla tarihlenen fusi formlu unguentarium lara ait gövde ve dip parçaları, MÖ 1. yüzyıl ortası-ms 1. yüzyıl ortalarına tarihlenen dil motifli discuslu pişmiş toprak kandil parçası yer alır. 16 Kerameikos, Asine ve Stobi de bulunan örneklerden yola çıkarak MÖ 2. yy ın 2. yarısı önerilebilir. N. Kunisch, Grabfunde aus dem Stadtgebiet von Bergama, içinde: Pergamon Gesammelte Aufsätze, PF I, Berlin, 1972, Taf. 69, Nr.: 387, 6-7, 388, 390; I. Hägg J. M. Fossey, The Hellenistic Nekropolis and Later Structures on the Middle Slopes , içinde: (Ed. I. Hägg, R. Hägg) Excavations in the Barbouna Area at Asine 4. Acta Universitatis Upsaliensis, Boreas 4.4, (1980), Fig. 68, Nr. 7; V. R. Anderson-Stojanović, The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria, AJA 91, 1987, , Fig R. H. Howland, Greek Lamps and Their Survivals, The Agora 4, (1958) J.W. Hayes, Sigillate Orientali, içinde: Enciclopeidie dell Arte Classica e Orientale. Atlante dele Forme Ceramiche II. Ceramica Fine Romana nel Bacino Mediterraneo, 1985, 1-96; Tav. XXIII, 6, Forma V. 19 S. I. Rotroff, Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material, I-II, The Athenian Agora, Vol. XXIX (1997) , Pl. 57, N. Atıcı, Defining Cooking Activity Areas of Burgaz Domestic Units in the 4 th Century BC. 2003, (Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara, 2003, Pl. VII, Fig. 23, Echinus kâse tipi için bkz. Rotroff 1997, 347, Fig. 65, ; balık tabağı için bkz. Rotroff 1997, 316, Fig. 50,

13 2013 yılında kentin doğu surlarında bir, batı surlarında iki adet sondaj açılmıştır. Bu alanlarda ele geçen seramik ve küçük buluntuları değerlendirme çalışmalarının ise 2014 yılı kazı sezonunda yapılması planlanmaktadır. Bouleuterion Seramikleri: Bouleuterion da gerçekleştirilen çalışmalarda, orkestra üzerinde bulunan toprak dolgu, 2011 ve 2012 yıllarında kazılmıştır. Bu alandaki kazı çalışmalarına başlamadan önce bu dolgu tabakasının 1/20 ölçekte kesiti çizilmiştir (Çizim 5 a). Böylece bu alanda ele geçen buluntular dolgu tabakasına göre takip edilecektir. Orkestra alanı S1+S2 ile S6 olarak adlandırılmıştır. S1+S2 olarak adlandırılan kısım 2011 yılında kazılmıştır. Bu alanda yapılan çalışmalarda ele geçen seramikler ile 2012 yılında kazılan ve S6 olarak adlandırılan alanda ele geçen seramikler dönemsel olarak örtüşmektedir. S6 olarak adlandırılan alanda geniş çanaklar, güveçler, amphora lar, kâse ve tabaklar ile unguentarium parçaları, sigillata lar ele geçmiştir. Üst seviyede MS yüzyıla tarihlenen çeşitli formlarda üretilmiş amphora lara ait ağız, kulp ve dip parçaları 22, yeşil sırlı seramik parçaları bulunmuştur (Resim 21). Bununla birlikte MÖ geç 2. yüzyıla tarihlenen seramik parçaları ile amphora diplerinin de bu seviyede bulunmuş olması, üst tabakada bir akıntı ya da dolgunun olduğunu düşündürmektedir. Seramik parçalar arasında ele geçen fusi formlu unguentarium parçaları, MÖ yılları arasına tarihlenmektedir 23. Bunun dışında kazılan alanda ele geçen sigillata lardan Doğu Sigillata B grubu olarak sınıflanan formda ele geçen tabaklar 24, çömlek parçaları ile amphora lar da benzer örnekler yardımıyla MS 1. yüzyıla tarihlendirilebilir 25. Batı Nekropol de Ele Geçen Çatı Kiremitleri: Seferihisar İlçesi, Sığacık Mahallesi Akkum Mevkii nde 1258 no lu parsele ulaşım sağlayacak olan imar yolunda İzmir Arkeoloji Müzesi tarafından gerçekleştirilen kurtarma kazılarında ele geçen çatı kiremitleri, 11 ve 20 no lu mezara aittirler. Birçok parçaya ayrılmış olan kiremitler öncelikle tasnif edilerek birleşebilen parçalar yapıştırılmış, eksik bölümler kiremit tozu ile renklendirilmiş alçı ile tümlenmiştir. Toplamda 15 adet çatı kiremidinden farklı profil özelliğine sahip 3 örneğin çizimleri yapılmıştır. Bu kiremitlerin saptanabilen uzunlukları 0,58-0,615 m, genişlikleri 0,62-0,67 m, kalınlıkları da 0,05-0,06 m arasında değişmektedir (Resim 22-23, Çizim 5 b-c). Hemen hemen aynı standartlarda üretilmiş olan kiremitlerin hamur dokusu gözenekli, pişme dereceleri de düşük olduğundan dayanıklı bir yapıya sahip değillerdir. Büyük olasılıkla bu nedenle söz konusu kiremitler, herhangi bir yapıda kullanıma uygun olmadıklarından mezarlarda kullanılmış olmalıdırlar. Lahit Restorasyonu: Teos Antik Kenti Batı Nekropol ünde, tespit edilen, benzer 22 M. Bonifay D. Pieri, Amphores du V e au VII e s. A Marseille: Nouvelles Donnees sur la Typologie et le Contenu, JRA 8, 1995, , 107, Fig Anderson-Stojanović 1987, 109, Res. 1 b. 24 Hayes 1985, Tav. XXIII, 6, Forma V. 25 J. P. Joncheray, Contribution A I'étude de l'épave Dramont D (campagnes ), CAS 2, 1973,

14 örneklerinden MÖ 6. yüzyıla tarihlenen Klazomenai tipinde üretilmiş lahit pek çok parçaya ayrılmış halde bulunmuştur. Pervazlarında siyah boya kalıntıları görülen ve boyutlarından bir çocuk mezarına ait olduğu anlaşılan lahidin parçaları, Arkeolog-Restoratör Y. Polat tarafından bir araya getirilmiş, kırık yüzeylerin kalker, bitki kökleri ve toprak kalıntıları dişçi aletleri ve fırçalar yardımıyla mekanik olarak temizlenmiştir. Temizlenen parçalar epoksi türü yapıştırıcı ile birleştirilmiştir. Eksik olan kısımlar da kiremit tozu ile renklendirilen alçı ile tümlenmiştir. Restorasyonu yapılan lahit envanterlik eser olarak İzmir Arkeoloji Müzesi ne teslim edilmiştir (Resim 24-25). Kent Çevresindeki Tümülüs Araştırmaları Antik kentin nekropol alanları ile ilgili araştırmalar kapsamında kent çevresindeki tümülüslerin belgeleme çalışmalarına 2013 yılında başlanmıştır. Kentin doğusunda, Sazlıgöl Mevkii nde 11, Tepecik Mevkii nde 2, Çamlık Mevkii nde 1 ve Karagöl Mevkiinde 1 adet olmak üzere onbeş tümülüs GPS cihazı ile ölçülerek kent planına eklenmiştir. Bulundukları mevkiiye göre adlandırılan ve numaralandırılan tümülüslerin büyük kısmı tescillenmiş ve 1. Derece Arkeolojik Sit Sınırları içerisinde yer almaktadır. Bu tümülüslerin neredeyse hepsinde kaçak kazı çukurları bulunmaktadır ve tamamı tahribata açıktır. Karagöl antik mermer ocağının kuzeybatısında 2012 yılı içerisinde kaçakçılar tarafından tahrip edilen ve sonrasında İzmir Müze Müdürlüğü tarafından kurtarma kazısı yapılan Karagöl Tümülüs 1 ise daha önce bilinmediği için henüz tescillenmemiştir. Bu konuda, İzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu na başvuru yapılmıştır yılında özellikle Sazlıgöl tümülüs alanında jeoradar ölçümleri ile daha detaylı araştırmalar yapılacaktır. Aşağıdaki tabloda Teos tümülüslerine ait veriler yer almaktadır: Adı Denizden Yükseklik Çap Yükseklik Koordinat Sazlıgöl Tümülüs 1 (SGT-1) 31 m 53,65 m 11 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 2 (SGT-2) 30 m 40 m 9 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 3 (SGT-3) 30 m 26 m 4 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 4 (SGT-4) 34 m 18 m 1 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 5 (SGT-5) 37 m 25 m 5 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 6 (SGT-6) 25 m 58,52 m 7 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 7 (SGT-7) 26 m 27 m 6 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 8 (SGT-8) 33 m 68,49 m 9 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 9 (SGT-9) 30 m 46 m 6 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 10 (SGT 10) 26 m 30 m 4 m ,N, ,E Sazlıgöl Tümülüs 11 (SGT-11) 34 m 50,30 m 8 m ,N, ,E Haritacilar Sitesi Tümülüsü ( T-12) 36 m 61 m 12 m ,N, ,E Güneşlikent Tümülüsü (T-13) 62 m 64 m 13 m ,N, ,E Karagöl Tümülüsü 01 44,70 m Çamlık Tümülüsü 14

15 Kent çevresindeki antik taş ocaklarına yönelik olarak Turgut ve Beyler Köyü ndeki mermer ocakları araştırılmıştır. Teos antik kentinin 10 km kuzeyinde yer alan Turgut Köyü yakınlarındaki ocak africano mermer ocağı olması açısından önemlidir. Yaklaşık 100 m çapındaki ocak tamamen bitki örtüsü ile kaplanmıştır. Ocağın çevresindeki yarı işlenmiş mermer bloklar buranın ocak olarak kullanıldığını göstermektedir. EPİGRAFİK ARAŞTIRMALAR Mustafa Adak 26 Teos ta 2013 yılında sürdürülen kazı çalışmalarında dört ayrı alanda toplam 24 adet yazıt ele geçmiştir. Bu epigrafik belgelerin buluntu yerleri ve içerikleri şu şekildedir: I. Sur kazı çalışmaları esnasında 3 yazılı blok gün ışığına çıkarılmıştır. Güney Liman daki doğu surunda devşirme malzeme olarak kullanılan ve 30 satırdan oluşan Erken Klasik Dönem e ait bir lanetleme metni içerik ve nitelik açısından 2013 yılının en önemli epigrafik buluntusudur. Şiirsel bir dille kaleme alınmış, bloktaki yıpranmalardan dolayı kısmen zor okunan bu metin Teos ta daha önce tespit edilmiş olan ünlü Teiorum Dirae grubu ile ilişkilendirilmemelidir. Bu grup bir kamu kararını yansıtmaktadır, yani tüm Teos halkı topluma zarar verecek her türlü potansiyel düşmana karşı lanet okumaktadır. Ares in de adı geçtiği yeni buluntu ise muhtemelen Samos kökenli olan tek bir şahsın lanetini içermektedir. Batı kent surunun kuzey ucunda bir kule duvarında orijinal konumunda (in situ) tespit edilen inşaat yazıtında surun bu kısmında gerçekleşen imar faaliyetleri hakkında bilgi verilmektedir. 9 satırdan oluşan tam korunmuş bu yazıtta yer alan bilgiye göre taş ve kerpiç kısımlardan oluşan surun bu bölümü için kent kasasından 5560 drakhma 4 obolos ve ayrıca 320 Aleksandros drakhma sı harcama yapılmıştır. Bu yazıtın yakınında yine surda ortaya çıkarılan, üzerinde Hellenistik Dönem de kaleme alınan bir mezar metninin yer aldığı bir blok (burada mezar sahibinin ismi Herodotos olarak verilmiştir), geç dönemlerde gerçekleşen sur onarım çalışmalarında devşirme malzemelerin kullanıldığını göstermektedir. II. Bouleuterion kazısı ve çevre düzenlemesi sonucunda 2013 yılında çeşitli dönemlere ait 5 adet yazıt parçası ele geçmiştir. Aralarında muhtemelen sepulkral içerikli bir arkaik yazıt ve Ptolemais hanedanlığının kralları ile Lucius Munatius (Plancus?) un adının geçtiği parçalar anılmaya değerdir. Yazıtta Lucius Munatius un nominatif halde anılması Marcus Antonius a yakınlığıyla bilinen bu şahısın MÖ 40 yılında Asia Prokonsülü iken Kraliçe VII. Kleopatra ve atalarına bir adak sunduğunu akla getirmektedir. Buluntuların içinde en önemli olanı Augustus ve Tiberius kültünün 26 Prof. Dr. M. Adak, Akdeniz Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü Öğretim Üyesi, Kampüs/Antalya e-posta: madak@akdeniz.edu.tr 15

16 Teos ta uygulanmasını içeren, alt parçası 2010 yılında bulunan kararnamenin üst kısmıdır. Söz konusu belgeleme çalışmaları ayrıca 2012 Bouleuterion kazılarında bulunan ve kazı evine getirilen 22 adet yazıt parçası üzerinde de yapılmıştır. III yılında Agora tapınağında başlatılan kazı çalışmalarında tapınağın duvarlarında devşirme malzeme olarak kullanılan 10 adet yazıt parçası tespit edilmiştir. İlk okumalar, 3 büyük fragmanın onur yazıtı, başka bir parçanın ise bir mezar şiiri olduğunu göstermektedir. Onurlandırma yazıtlarından birisi İmparator Hadrian a, bir diğeri ise çocuk müsabakasında galibiyet elde eden Metrodoros a aittir. IV yılında başlatılan tiyatro kazısında daha önce Pockocke ve Chandler tarafından bulunarak eksik okumalarla yayınlanan (CIG 3082; IGR IV 1568), ancak sonraki yıllarda tekrar kaybolan bir yazıt tekrar gün ışığına çıkarılmıştır. Büyük bir heykel kaidesinin üzerine işlenen 21 satırı korunmuş bu yazıtta Tiberius Klaudius Philistes çeşitli maddi desteklerinden dolayı Dionysos Tekhnitleri tarafından onurlandırılmaktadır. Yazıttan kendisinin 3 defa agonothethes memuriyetini üstlendiğini ve her dört yılda bir gerçekleşen Dionysia Kaisareia bayramını cömert bir şekilde finanse ettiğini öğrenmekteyiz. Teos kentinin Flaviuslar Dönemi nde önde gelen vatandaşlarından biri olan Tiberius Klaudius Philistes a ilişkin önce bulunan yazıtların hiç biri bu şahsın üstlendiği memuriyetler hakkında belgi içermemekteydi. Bu belgeden ayrıca kentin önde gelen Dionysia bayramının Augustus tan itibaren İmparator kültü ile birleştirilerek kutlandığı anlaşılmaktadır. Tiyatroda ele çeken ve daha önce lex agonistica olarak tanımlanan yazıt parçasının (CIL 3061) yukarıda tanıttığımız onurlandırmanın alt parçası olduğu tespit edilmiştir. V. Tiyatronun 200 m güneydoğusunda 2010 yılında tespit edilen Geç Hellenistik Dönem e ait Demeter ve Kore tapınağına ait büyük bir arşitrav bloğun çevresinde yapılan temizlik çalışmaları esnasında aynı yazıtın devamı bulunmuştur. Bu iki parçanın yaklaşık 200 m kuzeydoğusunda aynı arşitravın üçüncü bir parçası ortaya çıkmıştır. Bu parçalar tapınağın kentin doğu kısmında aranması gerektiğini göstermektedir. Kısmen ayakta duran kentin doğu surunun kenarında ayrıca bazı yeni mezar yazıtları ortaya çıkmıştır. Hellenistik Dönem özellikleri taşıyan ve oldukça kısıtlı bilgi içeren bu yazıtların biri Dionysios oğlu Eukrates e aittir. 16

17 JEOARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR Güney Liman Antik Kıyı Şeridinin Araştırılması Helmut Brückner, Friederike Stock, Levent Uncu yılında, bugün büyük ölçüde karalaşmış durumda olan Teos antik kentinin güney limanı çevresinde Antik Dönem deki kıyı çizgisinin araştırılmasına yönelik olarak, Almanya nın Köln Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü ve Bilecik Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü (Yrd. Doç. Dr. Levent Uncu) öğretim üyelerinin katılımıyla jeoarkeolojik çalışmalara başlanmıştır. Bu çalışmalar kapsamında, güney limanın alüvyal dolgularında, güneyden kuzeye doğru 3 adet delgi-sondaj gerçekleştirilmiştir (Resim 26-27). 1 numaralı delgi (Teo 1) yaklaşık olarak Güney limanının 600 m kuzeyinde, jeofizik araştırmalarında hiçbir anomali alınamayan alanda (82 Ada 50 Parsel) gerçekleştirilmiştir. 11,00 m derinliğe ulaşılan delgi-sondajında yüzeyden -11,00 m ile -6,20 m arasında çok ince taneli deniz otu ve denizel kavkı kabukları içeren sığ denizel sedimanları tespit edilmiştir. Bu katmanın üzerinden - 4,50 m ye kadar denizel kumlar (altta bulunan sedimanlardan daha iri taneli) içeren sedimanlar bu alanın dalga etkisinde hareketli bir zemin olduğuna ve su derinliğinin fazla olmadığına işaret etmektedir. -2,50 m ye kadar, köşeli taşlar içeren deniz kumlardan oluşan bir tabaka mevcuttur. Köşeli taşların büyüklüğü, yaklaşık olarak 6 cm ye kadar (sondaj makinasını dolduracak kadar) ulaşmaktadır. Söz konusu bu taşlar, akarsu girişine ve alanın yavaş yavaş dolduğuna işaret etmektedir. -2,50 m den günümüz yüzeye kadar akarsu ve karasal çökeller yer almaktadır. 2 numaralı delgi (Teo 2) güney liman iskelesinin 2 km kadar kuzeyindeki bir zeytinlik içerisinde yer almaktadır (92 Ada 13 Parsel). Yüzeyden -10,00 m derinliğe ulaşılan sondajda Teo 1 numaralı sondajdakine benzer sedimanlara rastlanmıştır. Buna göre, kıyı şeridinin kuzeye doğru devam ettiği hatta bu düzlüğün batısındaki yükseltiden dolayı, Isthmos Yarımadası nın erken dönemlerde bir ada olduğu ileri sürülebilir. Ulaşılan tabanda, sığ deniz, deniz otu ve deniz kabuklarıyla birlikte ince taneli sedimanlar tespit edilmiştir (-10,00 m ile -8,30 m). Bu katmanın üzerindeki -8,30 m ile -4,30 m katmanında ise gittikçe irileşen sedimanlar yer almaktadır. Bu katmanda köşeliden yuvarlağa doğru değişen taşlar ve denizel kabuklar bulunmaktadır. -4,30 m den -3,55 m ye kadar tekrar çok ince taneli sedimantasyon söz konusudur. Bu sedimantasyon, olasılıkla deniz tarafından sınırlanan kıyısal alana 27 Prof. Dr. Helmut Brückner, Geographisches Institut, Universität zu Köln Albertus-Magnus-Platz Köln; Dip. Geog. Friedericke Stock, Geographisches Institut der Universität zu Köln, Albertus-Magnus-Platz, Köln; Yrd. Doç. Dr. Levent Uncu, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Gülümbe Yerleşkesi, 11080, BİLECİK. 17

18 işaret etmektedir. Burada bir lagün oluşmuş olabilir ki bu lagün zaman zaman denizle birbirine bağlanmıştır (iri taneli katmanlar 2,70 m den 3,20 m ye). Bu katmanın üzerinden günümüz yüzeyine kadar akarsu depoları ve karasal çökeltiler bulunmaktadır. Teo 3 sondajında (82 Ada 5 Parsel) ise 6,00 m derinliğe kadar ulaşabilmiştir. Tabandan - 2,40 m ye kadar olan katmanlar diğer sondajlarla çok durgun bir sedimantasyon özelliği göstermektedir. Olasılıkla burada deniz otu ve deniz kabuklarını içeren liman sedimantasyonu söz konusudur. Bu katmanın üzerinde daha kalın taneli katmanlar günümüz taban seviyesine kadar takip edilebilmektedir ki bu limanın alüvyonla dolduğuna işaret etmektedir. Muhtemelen uzun süreden beri sahil akıntısının etkisi belirgindir ki halen günümüzde bile sahilde kumlar birikmiştir. Bu alanda sürdürülecek olan diğer sondaj çalışmaları antik limanın kıyı şeridi ve limanın dolması hakkında bilgiler verecektir. Bunun araştırılması antik kentin tarihi için çok önemlidir. İlk test sondajları denizin karaya doğru sokulmuş olduğunu göstermiştir. Karbon 14 (C14) tarihlemeleriyle limanın dolmasının kesin bir kronostratigrafisi elde edilecektir. KAZI ÇALIŞMALARI Akropolis Kazı Çalışmaları Canan Özbil 28 Teos Akropolis i kentin kuzeyinde, kuzey ve güney limanlara hâkim bir tepe olan ve günümüzde Kocakır Tepe olarak adlandırılan tepede yer alır. Kentin en yüksek kesimi olan akropol ve çevresi, erken dönem yerleşimine dair verileri ortaya koyması açısından önem taşımaktadır yılında akropolün doğu kesiminde yapılan C Çukuru kazılarında MÖ yüzyıl yoğun olmakla birlikte MÖ 7. yüzyıl sonlarına tarihlenen tabakalar tespit edilmiştir. Akropol çevresindeki savunma duvarlarının(?) yanı sıra, akropolün hemen hemen merkezinde yer alan kayalık alan üzerine inşa edilmiş tapınak ve bunun güneyindeki sunak yapısı da kentin en erken mimari kalıntılarındandır. Araştırmacılar tarafından hekatonpedon olarak tanımlanan ve MÖ 8. ile 6. yüzyıllara tarihlenen tapınak ve sunağı günümüzde sadece temel düzeyinde koruna gelmiştir yılında mevcut kalıntıları belgelenerek rölövesi çıkarılan söz konusu yapıların ve bu bağlamda hem akropolün kullanım süreci, hem de kentin Arkaik ve öncesi döneminin araştırılmasına yönelik kazı çalışmalarına ilk olarak 2012 kazı sezonunda başlanmıştır (AK 1, Plan 3). Tapınağın kuzeydoğu köşesinde gerçekleştirilen AK 1 sondajında ele geçen buluntular, kentin bu alanında MÖ 8. yüzyıl ortalarından Geç Antik Dönem e kadar kültürel izlerin varlığını ortaya koymuş ancak yapı evreleri hakkında bilgi vermemiştir yılı çalışmalarında ise akropoldeki yapılaşmanın araştırılması için tapınağın yaklaşık 20 m doğusunda yer alan ve sunak olarak 28 Canan Özbil, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı, Sıhhiye/Ankara, e- posta: ozbilcanan@gmail.com 18

19 adlandırılan alanda çalışmaya karar verilmiştir. Doğuya doğru 5 derecelik sapma ile kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen bir alanı kaplayan yapının mevcut kalıntıları yaklaşık 9,55x30 m ölçülerindedir. Üst yapıya ait bir veri bulunmamakla birlikte, yerel kireç taşından, ön (dış) yüzleri düzgün kesilmiş bloklarla yapılmış olan euthynteria özellikle kuzey yarıda oldukça iyi korunmuştur. Bu alanın güneydoğu iç köşesinde AK2 olarak adlandırılan sondaj kazısı gerçekleştirilmiştir (Plan 3, Resim 28). Kuzey-güney doğrultusunda 1,30 m, doğu-batı doğrultusunda 2,20 m ölçülerindeki sondajda yüzey kotu +30,35 m dir (P23=0,00 m). +30,03 m kotunda temel bloklarının çıkması üzerine açma güney yönünde 0,60 m daha genişletilmiştir. Yapılan çalışmalarla, açmanın doğu ve güney kenarlarında 3 adet temel bloğu in situ olarak ele geçmiştir. Kuzeybatı köşede devam eden derinleşme çalışmalarında ise yoğun taş dolgu ile karşılaşılmış ve çalışmalar sona erdirilmiştir (Resim 29). 29 Ağustos-2 Eylül 2013 tarihlerinde sunağın iç kısmında yapılan bu çalışmalar sonucunda ele geçen az sayıdaki seramik parçaları MÖ 6. yüzyıldan Geç Hellenistik-Erken Roma Dönemi ne kadar çeşitlilik göstermekle birlikte herhangi bir tarihlenebilir yapı katmanı konusunda bilgi vermemektedir. İnsan ve hayvanlar için herhangi bir tehlikeye yol açmaması için açma çukuru, temel blokları seviyesine kadar taşla doldurularak kapatılmıştır. Sunağın kuzey ucuna göre daha fazla tahrip olmuş ve daha alt seviyede bulunan güney kesimindeki mimariyi anlayabilmek amacıyla, güneydoğu köşede AK3 olarak adlandırılan bir sondaj daha açılmıştır (Plan, Resim 30). Çalışmaların ilk aşamasında, sunağın doğu kenarı boyunca takip edilebilen temel bloklarının güneye doğru devam edip etmediği araştırılmıştır. Yüzeyde görülen in situ bloklardan en güneydekinin, güney ucundan itibaren +29,89 kotundan başlayan çalışmalarla 1,00 m uzunluğunda ve yaklaşık 0,50 m derinliğinde gerçekleştirilen kazı çalışmaları ile söz konusu bloğun önü tamamen açılmıştır. Bloğun altında bir blok daha olduğu ancak güneye doğru devam etmediğinin saptanması üzerine (Resim 31) çalışmalara, blok sırasının batı iç kesiminde devam edilmiştir. Kuzey-güney doğrultusunda 3,00 m, doğu-batı doğrultusunda 5,00 m ölçülerindeki sondaj ile sunağın güney ucundaki temel mimarisini anlamak ve sondajın kuzey sınırında yüzeyde görülen ancak in situ olup olmadığı anlaşılmayan blokların temel ile ilişkisini araştırmak amaçlanmıştır. +29,89 m den başlayan çalışmalarda, yüzey toprağının altında yoğun miktarda küçük ve orta büyüklükte taş ve açık kahverengi toprak dolgu tabakasına rastlanmıştır (Çizim 6). +27,93 m kotunda ise üç adet kireç taşı bloğun oluşturduğu bir zemine ulaşılmış ve çalışmalar +27,73 m kotunda sonlandırılmıştır (Resim 32). Sondajın kuzey sınırını oluşturan blokların temel bloklarının devamı olduğu ve bu alanda 4 sıra halinde bir duvar meydana getirdiği görülmüştür (Resim 33, Çizim 7). Ele geçen seramik ve küçük buluntular MÖ 7. yüzyıl sonundan Roma Dönemi ne kadar çeşitlilik göstermekle beraber AK2 de olduğu gibi herhangi bir kültür katmanına işaret etmemektedir. Buna karşılık özellikle zemindeki blokların seviyesinden MÖ 7. ve 6. yüzyıllara 19

20 tarihlenen seramik parçalarının ele geçmesi üst kotlardaki dolguya göre bu alanda daha homojen bir tabaka ortaya koymaktadır. Önümüzdeki yıl seramikler üzerine yapılacak çalışmalarla daha detaylı bilgilere ulaşılması beklenmektedir. Her iki sondajdan elde edilen veriler, akropolün doğu ucunda yer alan sunak yapısının yoğun taş dolgu üzerine inşa edildiğini ve tepenin bu kısmında yapılaşmanın mümkün kılınabilmesi için kireç taşı bloklardan güçlü bir teraslama sisteminin uygulandığını göstermiştir yılında tapınak ve sunakta yapılacak araştırmalar ile alt yapı ve stratigrafi açısından daha net bilgilere ulaşılması hedeflenmektedir. Dionysos Tapınağı Kazı Çalışmaları Canan Özbil 18. yüzyıldan itibaren araştırmacıların ilgisini çeken Dionysos Tapınağı nda farklı dönemlerde kazı, belgeleme ve araştırma çalışmaları yürütülmüştür. Bu çalışmalar ile tapınak hakkında birçok veri elde edilmesine karşın, yayınların yetersiz olması ve orijinal verilere ulaşmanın güçlüğü 2010 yılında başlayan yeni dönem çalışmaları ile tapınağın mevcut haliyle yeniden ele alınmasını gerektirmiştir. Bu kapsamdaki çalışmalar ilk olarak genel temizlik çalışmaları ve ardından belgeleme çalışmaları olarak gerçekleştirilmiştir yılında 3D lazer tarama yöntemi ile belgelenen kutsal alanda, plan detaylarının işlenmesi ve mimari blok envanterine yönelik çalışmalar 2011 yılından beri sürdürülmektedir. Tapınak ve stoa larına ait blokların bir kısmının civardaki yapılarda kullanılmak üzere taşınmış olduğu bilinmektedir. Ayrıca farklı dönemlerdeki kazı ve araştırmalar sırasında bazı bloklar İzmir Müzesi ne götürülmüş, bazıları ise 80 li yıllarda yapılmış olan bekçi evine taşınmıştır. Yine, kazı ve araştırma çalışmaları sırasında yapılmış olması muhtemel düzenlemelerle de birçok bloğun orijinal buluntu yeri değişmiş olmalıdır. Bütün bu olumsuz etkenlere karşın yeni dönem çalışmalarında, tüm blokların mevcut buluntu durumlarının çizim ve fotoğraf ile belgelenmesi esas alınmıştır yılından itibaren yürütülen bu çalışmalar ile tapınak ve stoa lara ait yaklaşık bin adet bloğa numara verilmiş ve bu mimari bloklar dijital plana işlenerek büyük çoğunluğunun fotografik belgelemesi tamamlanmıştır. Ayrıca geçen 3 yıl içerisinde kırık blokların parça restorasyonuna da başlanmıştır kazı sezonu başında temenos alanının kuzeybatı köşesinde, rölöve çalışmaları tamamlanmış ve bu alandaki blokların tamamı plan üzerinde belgelenmiştir. Seferihisar Belediyesi nin desteği ile Kazı Başkanlığı nca alınan 30 tonluk mobil vinç ile bu alandaki tüm mimari bloklar, temenos alanının kuzeyindeki boş alana taşınarak burada sınıflandırılmıştır (Resim 34, 35). Bu şekilde, hem parça restorasyonuna yönelik çalışmalar ivme kazanmış hem de 60 lı yıllardaki kazı çalışmalarından sonra, kutsal alandaki kapsamlı kazı çalışmalarının önü açılmıştır. Mimari blokların 20