IŞINLAMA YÖNTEMİİLE GIDALARIN KORUNMASI ve MİKROORGANİZMALARDAN ARINDIRILMASI

Transkript

1 IŞINLAMA YÖNTEMİİLE GIDALARIN KORUNMASI ve MİKROORGANİZMALARDAN ARINDIRILMASI Dr. Hasan ALKAN Gamma-Pak Sterilizasyon Sanayi ve Tic. A.Ş. Çerkezköy TEKİRDAĞ Slayt 1

2 IŞINLAMA İŞLEMİNİN BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Işınlama İşlemi Gamma IşıI şınları, Hızlandırılmış Elektron Demetleri X-Işınları kullanılarak larak sterilizasyon, gıda g ışınlamas nlaması ve polimerlerin modifikasyonu içini in kullanılan lan ileri teknoloji bir işlemdir. i Slayt 2

3 IŞINLAMA İŞLEMİNİN BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Soğuk bir yöntemdir. y İşlem esnasında nda sıcakls caklık artışı çok azdır. İşlem güvencesi g çok yüksektir. y Her türlt rlü mikroorganizmaya karşı etkilidir. Ürün üzerinde kalınt ntı bırakmaz. İşlem kontrolu çok kolaydır. Tek bir parametre ile işlem kontrolu yapılır r (Doz : zaman, hız) h Slayt 3

4 IŞINLAMA İŞLEMİNİN UYGULANDIĞI BAŞLICA ALANLAR SAĞLIK ALANINDA: Tek kullanımlık Tıbbi ürünler (cihaz/malzemeler) İlaç, ilaç kapları ve ilaç hammaddeleri Sağlık Bakım Ürünleri Kozmetik ürünler ve hammaddeleri GIDA ALANINDA: GIDA IŞINLAMASI (6 Kasım 1999 da Gıda Işınlama Yönetmeliği Doğrultusunda) Gıdaların korunması raf ömürlerinin arttırılması. Patojen mikroorganizmalardan temizlenmesi (gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi). Gıda ürünlerinde çimlenme ve filizlenmenin önlenmesi Karantina işlemi olarak kullanılması POLİMERLERİN MODİFİKASYONU Polietilen borularda çapraz bağlama işlemi (yerden ısıtma boruları, kablo izolasyonu, gaz ve su boruları) Slayt 4

5 GIDA IŞINLAMASI VE IŞINLAMA TESİSLERİNİN TARİHİ GELİŞİMİ 1921:İlk defa güçlü Röntgen cihazları (x-ışınları) ile domuz etindeki parazitlerin zararsız hale getirilmesinde uygulandı (ABD patenti alındı) 1930: Fransa da Metal Kaplar içerisinde kutulanmış hertürlü gıda maddesinin ışınlama (Röntgen ışınlaması)yöntemi ile korunması (Fransız patenti alındı) 1943:ABD de Askeri kumanyaların ışınlanması (Hamburger köftelerinin ışınlanması) üzerinde çalışmalar yapıldı. 1947: Brasch ve Huber Hızlandırılmış elektronlarda çiğ haldeki gıdaların muhafaza ve sterilizasyonu için rapor yayınlandı : Amerikan Hükümeti parasal destek sağlayarak çeşitli üniversitelerde konu araştırıldı. 1954: Amerikan Deniz Kuvvetleri ilgi duymuş ve MIT e araştırma kontratı vermiştir : FOA buğday ve buğday ürünlerinde böceklenmeyi önlemek 1964 de ise patateslerde filizlenmeyi önlemek için ışınlanmasına izin verilmiştir. 1958: Gama Işınlama cihazları Ticari olarak yapımına başlanmıştır. Slayt 5

6 GIDA IŞINLAMASI VE IŞINLAMA TESİSLERİNİN TARİHİ GELİŞİMİ : Soviyet Rusya da patateslerde filizlenmeyi önlemek ve hububatlarda böceklenmeyi önlemek için ışınlanmasına ve insan tüketimine izin vermiştir. 1980: Asıl gelişme 1980 li yıllardan sonra olmuştur. FAO, IAEA, WHO eksperler komitesinin 10 kgy e kadar ışınlanmış gıda ürünlerinin tüketilmesinde bir sakınca olmadığına karar vermesi ve 1983 yılında codex Alimantarius de gıda ışınlaması konusunda genel bir standart ve gıda ışınlama cihazları için bir yönetmelik yayınlandı :1983 ten sonra birçok ülke gıda ışınlamasını onaylayan yasal düzenlemeler yaptı :ABD kırmızı et ışınlamasına izin vermiştir. Ayrıca ışınlama yöntemini karantina kontrolu olarak alternatif yöntem olarak kabul etmiştir :Türkiye Gıda Işınlama Yönetmeliği yayınlayarak gıda ışınlamasına onay verdi :Codex Alimanteries gıda ışınlamasında doz sınırlarını kaldırarak teknolojik doz uygulamasını kabul etti :Işınlama karantina amaçlı olarak kullanılmaya başlandı. (Hawai, Tayland, Avustralya, Hindistan, Brezilya ve Meksika da ışınlanmış tropikal meyvelerin -mango, papaya, vb.- ABD, ye girmesine izin verildi.) Slayt 6

7 GIDA IŞINLAMASI VE IŞINLAMA TESİSLERİNİN TARİHİ GELİŞİMİ Halen 55 ülkede Gıda ışınlaması için yasal düzenleme yapılmıştır. Halen Dünyada 180 den fazla Gama Işınlama Tesisi bulunmaktadır. Bunlardan 70 kadarı (44 ülkede) gıda ışınlaması yetkisi almıştır. Elektron hızlandırıcı ve X- ışını cihazları adettir. Ancak bunlar hızla artmaktadır. TÜRKİYEDE KURULU IŞINLAMA TESİSLERİ Türkiyede gıda ışınlamaya elverişli çok amaçlı 2 adet gama ışınlama tesisi bulunmaktadır: Gamma-Pak Sterilizasyon A.Ş. Bünyesinde Çerkezköy de kurulmuş olan ticari amaçlı Co-60 Gama Işınlaması Tesisi. (Toplam 3 milyon Ci kapasiteli) TAEK Sarayköy ANKARA da UNOP/IAEA desteği ile kurulan ve ışınlama teknolojisini ülke çapında yaymak için kurulan Co-60 Gama Işınlama Tesisi ( Toplam 1 milyon Ci kapasiteli) Slayt 7

8 Tarih ve sayılı Gıda Işınlama Yönetmeliğine Göre İzin Verilen Işınlama Dozları Gıda Grubu Grup1-Soğanlar, kökler ve yumrular Grup 2- Taze meyve ve sebzeler (Grup 1 in dışındakiler ) Amaç Depolama sırasında filizlenme, çimlenme ve tomurcuklanmayı önlemek a)olgunlaşmayı geciktirmek b)böceklenmeyi önlemek c)raf ömrünü uzatmak d)karantina kontrolü Doz (kgy) Min. (x) Maks. 0,2 1,0 1,0 2,5 1,0 Slayt 8

9 Tarih ve sayılı Gıda Işınlama Yönetmeliğine Göre İzin Verilen Işınlama Dozları Gıda Grubu Grup3-Hububat, öğütülmüş hububat ürünleri,kabuklu yemişler, yağlı tohumlar, baklagiller,kurutulmuş sebzeler ve kurutulmuş meyveler Amaç a)böceklenmeyi önlemek b)mikroorganizmaları azaltmak c)raf ömrünü uzatmak Doz (kgy) Min. Maks. 1,0 5,0 5,0 Slayt 9

10 Tarih ve sayılı Gıda Işınlama Yönetmeliğine Göre İzin Verilen Işınlama Dozları Gıda Grubu Grup 4- Çiğ balık, kabuklu deniz hayvanları ve bunların ürünleri ( taze veya dondurulmuş), dondurulmuş kurbağa bacağı Grup 5- Kanatlı, kırmızı et ile bunların ürünleri ( taze veya dondurulmuş) Amaç a)bazı patojenik mikroorganizmaları azaltmak b)raf ömrünü uzatmak c)paraziter enfeksiyonların kontrolü a)bazı patojenik mikroorganizmaları azaltmak b)raf ömrünü uzatmak c)paraziter enfeksiyonların kontrolü Doz (kgy) Min. (x) (xx) (x) (xx) Maks. 5,0 3,0 2,0 7,0 3,0 3,0 Slayt 10

11 Tarih ve sayılı Gıda Işınlama Yönetmeliğine Göre İzin Verilen Işınlama Dozları Gıda Grubu Grup 6- Kuru sebzeler, baharatlar,kuru otlar, çeşniler ve bitkisel çaylar Grup 7- Hayvansal orijinli kurutulmuş gıdalar Amaç a)bazı patojenik mikroorganizmaları azaltmak b)böceklenmeyi önlemek a)böceklenmeyi önlemek b)küflerin kontrolü Doz (kgy) Min. (x) Maks. 10,0(xx x) 1,0 1,0 3,0 (x) Minimum doz düzeyi d belli bir zararlı organizma için i in belirlenebilir. (xx) Minimum doz düzeyi d gıdang danın n hijyenik kalitesini temin edecek düzeyde belirlenebilir. (xxx)) 10 kgy in üzerindeki maksimum doz düzeyleri, d gıdang danın tümündeki minimum ve maksimum doz ortalaması 10 kgy i aşmayacak şekilde uygulanır Slayt 11

12 GIDA IŞINLAMA TESİSLERİ 1. GAMA IŞINLAMA TESİSLERİ a) Kaynak olarak Co-60 veya Cs-137 izotopları kullanılır. b) Büyük boyutlu paket/koli/ paletlerde işlem yapılabilir. c) Fason olarak iş yapan büyük tesisler %95 oranında Co-60 tercih edilir. d) Kan ışınlama gibi küçük üniteler Cs-137 kullanılır. Co-60 Kaynakları Doz hızı yüksektir(a) Işınlarının giriciliği yüksektir (1.25 MeV) (A) Metalik formda kullanılır (güvenli) (A) Bu sistemler için özel üretilir A) Yarılanma ömrü kısadır (5.3 sene) (D.A) Cs- 137 Kaynakları Doz hızı düşüktür (D.A) Işınlarının giriciliği azdır (0.66 MeV) (D.A) Tuz şeklinde kullanılır / güvenirliği az (D.A) Fisyon ürünüdür (A/DA) Yarılanma ömrü uzundur (A) Slayt 12

13 Slayt 13 GAMMA-PAK A.Ş. KUTULU IŞINLAMA CİHAZI

14 Slayt 14 ÜRÜN YÜKLEME ve BOŞALTMA

15 Slayt 15 GAMMA-PAK IŞINLAMA TESİSİ (DONDURULMUŞ ÜRÜNLERİN IŞINLAMAYA HAZIRLANMASI)

16 Slayt 16 GAMMA-PAK IŞINLAMA TESİSİ (SOĞUTUCU)

17 Slayt 17 GAMMA-PAK IŞINLAMA TESİSİ (DEPO GİRİŞ ÇIKIŞ)

18 ELEKTRON HIZLANDIRICILI GIDA IŞINLAMA TESİSLERİ Radyoaktif kaynak içermezler. i Radyasyon röntgen cihazlarında olduğu u gibi elektrik/elektronik cihazlarla üretilir. İşletilmeleri gama tesislerine göre g masraflı ve karmaşı şıktır. 10 MeV e kadar hızlandh zlandırılmış elektron demetleri küçük üçük k paket ve kolilerin ışınlanmas nlanmasında nda kullanılır. Daha ziyade fabrikalarda bant sonu üretimler için i in uygundur. Slayt 18

19 Slayt 19 RHODOTRON ELEKTRON HIZLANDIRICILARI RESİMLERİ

20 Slayt 20 LİNEER HIZLANDIRICI ve IŞINLAMA

21 Slayt 21 LİNEER HIZLANDIRCILI IŞINLAMA TESİSLERİ

22 X- IŞINI GIDA IŞINLAMA TESİSLERİ 5 Mev kadar hızlandh zlandırılmış elektronlardan elde edilen X-ışıX ışınları kullanılır. Gama ışınlay nlayıcıları gibi büyük b k paket /koli ve paletle işlem i yapmaya uygun sistemlerdir. Harcanan elektrik gücüne g göre elde edilen ışın n gücüg düşüktür. X-X ışını cihazları çok hızlh zlı işlem yapmaları nedeni ile KARANTİNA NA ışınlamas nlaması için in çok uygundur. ABD de 7.5 Mev hızlandırılmış elektron demetlerinden elde edilen X ışınlar nları FDA tarafından onaylandı Slayt 22

23 Slayt 23 X- Işınlı Işınlama Tesisi

24 Slayt 24 LİNEER HIZLANDIRICI SİMİLATÖRÜ

25 GIDA IŞINLAMASINDA DOZİMETRİ VE İŞLEM KONTROLÜ - Gıda IşıI şınlama Tesisleri Uluslararası Gıda Kodeksinde tanımlanm mlanmıştır. ( Rev-2003). IşıI şınlama tesisleri bu tanıma uygun olmalıdır. - Gıda IşıI şınlaması ve işlem i kontrolü, bu kodekste tanımlanm mlanmış kriterlere uygun olmalıdır. - Gıda ışınlamas nlamasında nda dozimetri işlemleri i kodekste refere edilen ISO/ASTM standartlarını karşı şılamalıdır. -Ürünlere uygulanan dozun ölçümü uluslararası izlenebilir dozimetreler ile yapılır. Doz ölçümünde kullanılan lan dozimetreler doz haritalaması sonucu belirlenen noktalara yerleştirilir. IşıI şınlama sonrasında nda ölçülerek Gıda IşıI şınlama Sertifikası düzenlenir. Slayt 25

26 Slayt 26 ÖRNEK GIDA IŞINLAMA SERTİFİKASI

27 GIDA IŞINLAMA TESİSLERİNDE İŞLEM KONTROLÜNDEKİ GENEL GEREKLİLİKLER 1- Gıda ışınlama tesisleri lisanslanmış ve kayıtl tlı olmalı, 2- Gıda ışınlama tesisleri güvenli, g etkili ve gıda g hijyeni sağlayacak şekilde tasarlanmalı, 3- Gıda ışınlama tesisleri eğitimli e ve uygun personel tarafından çalıştırılmalı, 4- Tesis içindeki i indeki işlem i kontrolü, dozimetrik kayıtlar dahil bütün n proses kontrol kayıtlar tları tutulmalı, 5- Tesis kayıtlar tları yetkili otorite denetimlerine açık a k olmalı, 6- Denetimler, Uluslararası Gıda IşıI şınlaması uygulama tavsiyelere uygun olmalıdır. (CAC/RCP Rev.2003) Slayt 27

28 IŞINLANMIŞ ÜRÜNLERİN GÜVENLİĞİ VE ETKİ MEKANİZMASI FAO /IAEA /WHO EKSPERLER KOMİTES TESİ ÇALIŞMALARI /KARARLARI (1964,1970,1980) Gıda IşıI şınlaması Dünyada en kapsanlı araştırılan gıda g koruma yöntemidir. Eksperle komitersi 500 den fazla araştırma rma raporunu incelendi. Eksperler komitesi 1980 yılında y ışınlanm nlanmış gıda ürünlerinin insan sağlığı yönünden nden güvenirlilig venirliliği i toplantısında; nda; Ortalama 10 kgy e kadar ışınlanm nlanmış gıda ürünlerinin tüketiminin t BESİN N DEĞER ERİ TOKSİKOLOJ KOLOJİK K ve BİYOLOJB YOLOJİK K yönden y güvenilir g olduğu u ve 10 kgy e kadar ışınlanm nlanmış gıda ürünlerinde toksikolojik çalışmaların yapılmas lmasına gerek bulunmadığı ığını kabul etmiştir. tir Uluslararası Codex; ; bütün b n dozlarda ışınlanm nlanmış gıda ürünlerinin güvenli olduğunu unu beyan eder. Slayt 28

29 IŞINLAMA TESİSLERİNDE PERSONEL VE ÇEVRE GÜVENLİĞİ Işınlama tesisleri yüksek y güvenlik g standartlarına na haizdir. Işınlama odasından cihaz çalışırken kontrol odası ve çalışma alanlarına na radyasyon sızınts ntısı olmayacak şekilde tasarlanmaktadır. r. Işınlama tesisleri radyoaktif atık üretmez. Ömrü dolmuş kaynaklar tekrar üretici ülkeye gönderilir. g Işınlama tesisleri çalışmaları esnasında: nda: Katı,s,sıvı veya gaz atık üretmeyen, yüksek basınç, ısı ve gürültg ltü meydana getirmeyen çevre dostu tesisler olarak tanımlan mlanır. Slayt 29

30 IŞINLAMA TALEP EDEN MÜŞTERİYİ BİLGİLENDİRME Ürünün n ambalajlanması,, uygun koli boyutları ambalaj maddeleri hakkında bilgi verilmekte, Doz seçimi için i in test ışınlamalar nlamaları yapılmakta ve müşterinin m onayı alınmakta, İhraç edilecek ülke mevzuatı ve kabul edilen dozlar hakkında bilgi verilmekte gerekirse bunlar müşteriden m istenmekte, Işınlamadan sonra muhafaza koşullar ulları hakkında bilgi verilmekte, Nakliye için i in yardımc mcı olunmakta, Etiketleme işlemi i yapılmakta ve mevzuata göre g etiketleme hakkında bilgi verilmektedir. Slayt 30

31 3. ULKELERDEN AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNE IŞINLANMIŞ GIDA İHRACATI AB mevzuatına göre, g Avrupa Birliği dışındaki ülkelerden AB ülkelerine ışınlanm nlanmış gıda ürünü ihracatı için in gıdang danın ışınland nlandığı tesisin AB Komisyonu tarafından 1999/2/EC Direktifine göre g denetlenmiş ve onaylanmış olması gerekmektedir. Slayt 31

32 Slayt 32 AB RESMİ GAZETE - GAMMA-PAK ONAYI

33 Slayt 33 AB RESMİ GAZETE GAMMA-PAK ONAYI

34 Slayt 34 IŞINLANMIŞ GIDA SEMBOLÜ (RADURA)

35 Slayt 35 IŞINLANMIŞ GIDALAR MARKET REYONLARINDA

36 GIDA IŞINLAMA BROŞÜRLERİ htt Slayt 36

37 IŞINLANMIŞ GIDA BROŞÜRLERİ Slayt 37

38 Slayt 38 GIDA IŞINLAMA BROŞÜRLERİ

39 IŞINLANMIŞ GIDA ÜRÜNLERİ Gamma, Elektron ve X Işınları ile İşlem Görmüş Gıda Ürünleri Slayt 39

40 Slayt 40 IŞINLANMIŞ BAHARAT ÖRNEKLERİ

41 Slayt 41 IŞINLANMIŞ GIDA AMBALAJLARI - TÜRKİYE

42 Slayt 42 IŞINLANMIŞ GIDA AMBALAJLARI - TÜRKİYE

43 Slayt 43 IŞINLANMIŞ GIDA AMBALAJLARI