Kendinizi geliştirmek için ana baba olmaktan daha iyi bir gerekçe bulamazdınız! İşte, eğitimin gerçekten şart olduğu nokta burası...

Transkript

1 A L İ Ç A N K I R I L I : 1947 yılında Çankırı da doğdu. İlk ve ortaokulu Çankırı da, Liseyi Üsküdar Fen Lisesinde bitirdi. Gazi Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olduktan sonra bir hocasının tavsiyesi üzerine Ankara Üniversitesi Psikoloji bölümüne devam etti ve mezun olduktan sonra Amerika da Alabama Üniversitesi nde Çocuk Psikolojisi ve Davranışları konusunda yüksek lisans ve araştırmalar yaptı. Başarılı çalışmalarından dolayı kendisine Onursal Amerikan Vatandaşlığı belgesi verildi. Yurda döndükten sonra değişik kamu ve özel eğitim kurumlarında görev aldı, 1990 yılında kendi isteği ile emekli oldu. Gazete ve dergilere çocuk eğitimi ve psikolojisi alanında makaleler yazan, Anne Baba Okullarında sunumlar yapan, yurt içinde ve yurt dışında konferanslar veren Pedagog Ali Çankırılı nın çok sayıda çeviri ve telif eserleri bulunmaktadır. Kendinizi geliştirmek için ana baba olmaktan daha iyi bir gerekçe bulamazdınız! İşte, eğitimin gerçekten şart olduğu nokta burası... yayın no: 275 ANA BABA OKULU OKULU Genel yayın yönetmeni: Ergün Ür Yayınevi editörü: Özkan Öze Tashih: Emine Aydın iç düzen/kapak: Zafer Yayınları isbn: Sertifika no: Mahmutbey mh. Deve Kald r mı cd. Gelincik sk. no:6 Ba c lar / stanbul, Türkiye Tel: (0 212) Fax: (0 212) / zafer@zaferyayinlari.com Copyright Baskı: Kasım, 2011 Baskı-cilt: Vesta Ofset,

2 içindekiler Önsöz...9 Giriş: Ana Baba Okulu nun Önemi ve Amacı BÖLÜM: ÇOCUKTA KİŞİLİK GELİŞİMİ Çocuk Ailenin Aynasıdır Güvenli veya Güvensiz Kişilik (0-3 Yaş) Bağımlı veya Bağımsız Kişilik (3-4 Yaş)...31 Öğretilmiş Çaresizlik ve Ağlayan Anne...36 Çocuklarda Sorun Çözme Eğitimine Bir Örnek Sorumlu veya Sorumsuz Kişilik (4-6 Yaş)...41 Çocuklarda Arkadaşlık İlişkileri...45 Çocuklarda Saldırgan Davranışlar...49 Saldırgan Davranışların Nedenleri Saldırgan Davranışları Nasıl Önleyebiliriz?...52 Saldırgan Davranışları Önlemede Ailenin ve Okulun Rolü...55 Saldırgan Davranışı Önlemede Seçenek Sunma ve Mola Yöntemi...58

3 2. BÖLÜM: AİLEDE ÇOCUK EĞİTİMİ Çocuk Eğitiminde Annenin Rolü Çalışan Annelerde Çocuk Eğitimi Sorunu...69 Çocuğa Kim Bakacak? Ön Yargılar ve Çalışan Anne Psikolojisi...72 Üvey Annelerde Çocuk Eğitimi Sorunu...74 Üvey Anne Gerçekçi Olmalıdır...77 Üvey Anne, Kendisini Çocukların Yerine Koyup Onları Anlamaya Üvey Çocuk, Eğitimi En Zor Çocuktur...82 Çocuk Eğitiminde Babanın Rolü Bir Babanın İtirafları...85 Kadın ve Erkek Rolleri Değişti mi?...88 İletişim Engelleri: Çocuk Eğitiminde Yapılan Yaygın Hatalar Tipik 12 İletişim Engeli:...90 İletişim Engelleri Çocuk İçin Ne Anlama Geliyor?...91 Çocuk Eğitimine Farklı Bir Yaklaşım: Kabul Dili ve Etkin Dinleme Kazananlar: Kaybedenler: Arada Kalanlar: Kaybeden Yok: Kaybeden Yok Yöntemiyle Çözüm Üretme Etkin Dinleme Yöntemiyle Sorunu Çözme: Kabul Dili ve Etkili Dinlemenin Avantajları: Kapı Aralayıcılar: Çocuklarda Davranış Bozuklukları Uyum ve Davranış Bozuklukları Nasıl Önlenebilir? Çocuğun Kişilik Gelişiminde Televizyonun Etkisi Obezite ve Otizmde Televizyonun Etkisi Şiddete Yatkınlıkta Televizyonun Etkisi Televizyonun Zararlı Etkilerine Karşı Anne Babalara Tavsiyeler Çocuklar Televizyon Karşısında Denetimsiz Eyvah, Çocuğum İnternette! İnternet Nedir, Ne İşe Yarar? İnternette Sizi ve Çocuğunuzu Bekleyen Tuzaklar Ailede ve Toplumda Şiddet Artıyor Mu? Şiddet Kültürünün Yerleşmesinde Ailenin Rolü Çözüm Yine Ailede Sorunların Çözümünde Aile Toplantısı Toplantıların Aileye Kazandırdığı Değerler Aile Toplantısının Kuralları Çocukların Manevi Eğitimi ve Duygusal Zekâ Duygusal Zekânın Gelişiminde Anneye Güven Duygusunun Önemi Çocuklarda Zihinsel Gelişim Çocuk Eğitiminde Davranış Dili Söz Dilinden Daha Etkilidir İsraf Nimet Verene Saygısızlıktır Çocuklarımıza Allah ı Nasıl Anlatmalıyız? Çocuğun Allah Hakkındaki Soruları Çocuk Allah a Korku İle Değil, Sevgi İle Bağlanmalı Çocuğun Cinsel Eğitimi Çocuğun Yaratılışa Ait Soruları Çocuklarımızı Cinsel Tacize, Karşı Nasıl Koruyacağız? Anne Baba Olarak Bize Düşen Görevler Kardeş Kıskançlığı ve Kardeş Kavgaları Kardeş Kıskançlığının Belirtileri Anne Babalara ve Aile Büyüklerine Tavsiyeler Kardeş Kavgaları ve Başa Çıkma Yolları...201

4 Ergenlik Çağı: İletişim, Uyum ve Kimlik Arayışı Sorunları Hızlı Vücut Değişimine Tepkiler Ergen Çocuğun Psikolojisi Kimlik Edinmede İdeal Anne Baba Modelinin Önemi Ergenin Temel Davranış Biçimleri Anne Babaların Ergen Hakkında Şikâyetleri Ergenlerin Anne Babalar Hakkında Şikâyetleri Ergenlerde Arkadaşlık İlişkileri Arkadaşlıkta Romantik İlişkiler Anneden/Babadan Gence Mektup BÖLÜM: EMEKLİLİK VE YAŞLILIK DÖNEMİ Emeklilik ve Yaşlılık Dönemi Sorunları Emekliliğe Hazırlık Eğitimleri Emeklilik Döneminin Özellikleri ve Sorunları Emekliliğe Uyum ve Emeklilik Dönemleri Emekliliğe Uyum Teorileri Emeklilik Dönemine Uyumda Boş Zaman Faaliyetlerinin Önemi Emekliliğe Uyum Sürecinde Farklı Emekli Profilleri: Emeklilik Döneminde Hayat Tatminini Etkileyen Faktörler Emeklilik ve Yaşlılık Sendromu Emeklide alınganlık ve depresyon belirtisi Kadınlarda Emekli Koca Sendromu: Yaşlılık ve Evde Bakım Hizmetleri Yaşlılara Karşı Tutum ve Davranışlarımız Güzel Bakan Güzel Görür Yaşlılara Karşı Görevlerimiz Önsöz ANA BABA OKULU NDA ve seminerlerimde anneler sıklıkla: Çocuk eğitimi kaç yaşında başlar, yani çocuk ne zaman söylediklerimizi anlamaya başlar? diye soruyorlar. Cevap olarak: Çocuk eğitimi ana rahminde başlar diyorum. İlk anda sözlerim abartılı geliyor. Ancak ileri teknolojik araçlarla yapılan son bilimsel araştırmalar ana rahmindeki embriyonun 8. haftadan itibaren annesinin ruhsal durumundan haberdar olduğunu, annesi tarafından istenip istenmediğini hissettiğini ve bunu bilinçaltı hafızaya kaydettiğini göstermektedir. Bebeğini isteyen annenin beyni sevgi (oksitosin) ve şefkat (endorfin) hormonları üretmekte; o güne kadar sağlığına ve beslenmesine dikkat etmeyen anne, bebeği için periyodik olarak doktor kontrolüne gitmekte ve beslenmesine dikkat etmektedir. Çeşitli sebeplerle hamile kalmak istemeyen bir kadın, kazara hamile kaldığını öğrendiği gün mutsuz olur, bebeğini doğurmak istemez. Bebeğini istemeyen bu kadının beyni sevgi ve şefkat hormonları üretmez, düşük veya kürtaj yoluyla ondan kurtulma çareleri arar. Bunu başaramayıp doğurmak zorunda kaldığı zaman kundaktaki birkaç günlük bebeğini bir cami kapısına bırakıp kaçar.

5 A N A B A B A O K U L U A N A B A B A O K U L U Birkaç günlük değil, birkaç saatlik bebeğini bir bez parçasına sarıp çöp kutusuna atan, hatta boğduktan sonra toprağa gömen canavar ruhlu anneler var. Yazılı ve görsel medyada bu tür haberlere çok sık rastlıyoruz. Bu haberi duyan vicdan sahibi bir insan kendi kendine: Bir anne bunu nasıl yapar? diye sormadan edemez. En vahşi bildiğimiz hayvanlar bile yavrularına karşı şefkat gösterdikleri, kendileri yemeyip yavrularına yedirdikleri ve dış tehlikelere karşı korudukları halde; insan sıfatı taşıyan bir anne yavrusuna nasıl kıyabilir? Kıyabilir, çünkü onun kanında sevgi ve şefkat hormonları yoktur, vicdanı kararmış, kalbi taşlaşmıştır. Evet, kısaca temas ettiğimiz gibi, hamile bir anne adayının bebeğini istemesi çok önemli. Ana rahmindeki bebek bunu hissetmekte, anneye güven duymaktadır. Bununla birlikte, kişilik gelişimi açısından doğumu takip eden ilk iki yıl anne çocuk beraberliği de çok önemlidir. Bu süreyi anneden ve anne sütünden ayrı geçiren çocuklarda güven duygusu oluşmamaktadır. Kuran da bebeğin iki sene emzirilmesi tavsiye edilirken bu gerçeğe dikkat çekilmektedir. Anneye güven duygusu diğer güven duygularının da temelini oluşturur. Babaya güven, insanlara güven, hatta Allah a güven duygusunun temelinde anneye güven duygusu vardır. İlk iki seneyi anneden ve annenin yerine geçecek bir sütanneden ayrı geçiren çocuklarda özgüven, benlik saygısı ve maneviyat duygusu da gelişmemektedir. Çocuk ayağa kalkıp konuşmaya başladıktan sonra anne baba yavaş yavaş yardım elini çekmeli; tuvalet ihtiyacını giderme, elini yüzünü yıkama, yemeğini yeme, dişini fırçalama, elbiselerini giyip çıkarma, oyuncaklarını toplama gibi kendi ihtiyaçlarını anne babanın yardımı olmadan yerine getirecek şekilde eğitmeli ve teşvik etmelidir. Anneler aşırı koruma içgüdüsüyle çocuğu yapabileceği işlerde hazıra alıştırmamalıdır. Hazıra alışan çocuklar anneye bağımlı hale gelmekte; öğretilmiş çaresizlik adını verdiğimiz yetenek tutukluğu yaşamaktadırlar. Okul çağına gelmiş çocuğunu eliyle besleyen, çocuk doyduğu halde iki kaşık fazla yedirmek için zorlayan, çocukla çatışma yaşayan anneler var. Anne baba okulunda bunları anlattığımız zaman, anneler hemen savunmaya geçiyorlar: Ama hocam, biz yedirmezsek, yemiyor diyorlar. Ben de gülerek diyorum ki: Fakirin çocuğu sokakta yağ sürülmüş bir dilim ekmeği iştahla yerken seninki neden et yemeğine burun kıvırıyor; yemek istemiyor? Çünkü zorla yediriyorsunuz; acıkmasına fırsat vermiyorsunuz. Çocuk acıkma zevki yaşayamıyor, yediği şeyin tadını alamıyor, nimete saygı duymuyor. Çocukluğu yokluk içinde geçen, baskı ile büyüyen anne babalar çocukları sıkıntı yaşamasın, baskı görmesin diye her isteğini yerine getiriyor, davranışlarına sınır koymaktan kaçınıyorlar. Her isteğini yerine getirip davranışlarına sınır koy

6 A N A B A B A O K U L U A N A B A B A O K U L U mayınca çocukların mutlu olacaklarını sanıyorlar. Gerçekte bu varsayım doğru değildir. Her isteği yerine getirilen çocuklar sahip oldukları nimetlerin kıymetini bilmezler. Davranışlarına sınır konmadığı için neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğrenemez; şımarık, anne babalarına ve büyüklere karşı saygısız olurlar. Anne babalar yanlış yaptığını fark edip sınır koymaya ve disiplin uygulamaya kalktığında çocuklar direnç gösteriyor, baskı ve ceza işe yaramıyor. Sınırlar trafik levhaları gibidir. Çocuklar doğruyu yanlışı bizim koyduğumuz sınırlarla öğrenirler. Sınırlar çocuğun hoşuna gitmese de, kendi iyiliği için konduğunu bilir. Annem babam bana değer veriyor, iyi bir çocuk olmam için çaba gösteriyor diye düşünür. Anne babalar, nasıl sınır konacağı konusunda bilgi sahibi olmadıkları zaman; kızmayı, bağırıp çağırmayı, kulak çekmeyi, dövmeyi ve ceza vermeyi sınır koyma olarak anlamaktadır. Çünkü kendi anne babalarından öyle görmüşlerdir. Kitap fuarında bir imza gününde kitap imzaladığım sırada bir baba Bağırmadan, Sinirlenmeden, Ceza Vermeden Çocuklara Söz Geçirme Sanatı isimli kitabımı eline aldı: Olmaz öyle şey! dedi. Bağırmadan, ceza vermeden çocuklar sözümüzü dinler mi? Arka kapak yazısını okumaya ve içine bakmaya gerek görmeden kitabı yerine koydu. Anlaşılan bu işe aklı yatmamıştı. Sence bu mümkün değil mi? dedim. Yüzüme baktı. Bu kitabı sen mi yazdın? dedi. Sanırım, kitabı beğenmediği gibi, beni de pek yazara benzetememişti. Güldüm. Yazması kolay, gel benim çocuklara bağırmadan, sinirlenmeden, ceza vermeden söz geçir de göreyim dedi. Empati yapıp kendimi onun yerine koyunca hak verdim. Pek çok anne baba gibi, o da anne baba olma ve çocuk yetiştirme konusunda hiçbir eğitim almadan evlenmiş, baba olmuştu. Kendi babasından gördüğü gibi çocuk yetiştirmeye çalışıyordu. Yine imza gününde bir anne ile 10 yaşlarında kız çocuğu masamın önünde durdular. Anne Ben Nereden Geldim isimli kitabım çocuğun dikkatini çekti. Kitabı aldı, içine göz gezdirmeye başladı. Annesi: Bırak onu yerine! dedi. Her çocuk gibi o da bu sorunun cevabını merak ediyordu: Anne bu kitabı bana alır mısın? dedi. Anne: Hayır! dedi. Sana söylüyorum, bırak onu yerine! Çoğu anne baba gibi, bu anne de neyin doğru neyin yanlış olduğuna, hangi kitabı okuyacağına çocuk adına karar veriyordu. Çocuk merak etmiş, izin verin de alsın dedim. Sert bir ses tonuyla: Size ne, çocuk benim değil mi, istemiyorum! dedi, çocuğun elinden tuttu, çekiştirerek masamdan uzaklaştırdı. Eğer bu anneyle konuşma fırsatı bulabilseydim, o kitabı neden almak istemediğini soracaktım. Kim bilir aklından neler geçiyordu. Gerçi tahmin edebiliyordum; ama yine de sebebini ondan duymak isterdim

7 A N A B A B A O K U L U A N A B A B A O K U L U Sokakta, pazarda, alışveriş merkezinde, misafirlikte çocuk anne babayı dinlemediği ve hatalı bir davranışta bulunduğu zaman içimizden hemen anne babayı, özellikle anneyi, suçlarız: Ne biçim çocuk yetiştirmiş deriz. Öğretmen okulda ders dinlemeyen, kurallara uymayan, arkadaşıyla kavga eden, ödevini yapmayan çocuğa bakıp sorumsuz bir çocuk yetiştirmişler diyerek anne babayı suçlar. Sokakta mendil satan, ayakkabı boyayan, dilencilik yapan çocuklara bakar anne babalarını suçlarız. Kapkaç yapan, araç kundaklayan, polise taş atan gençleri görüp anne babalarını suçlarız. Anne babaları suçlarız, ama eğitmeyiz. Ülkemizde her gün yüzlerce genç evleniyor. Evlilik konusunda hiçbir eğitim almadan karı koca oluyor, evliliği yürütmeye çalışıyorlar. Yine hiçbir eğitim almadan dünyanın belki en zor işi olan çocuk yetiştirme sorumluluğunu üstleniyorlar. Kendi anne babalarından gördükleri gibi evliliği yürütmeye ve çocuk yetiştirmeye çalışıyorlar. Farkında olmadan anne babalarının hatalarını tekrar ediyorlar. Gençler iyi bir meslek sahibi olmak için senelerce tahsil yapıyor, üniversiteler bitiriyorlar. Sürücü belgesi almak için bile aylarca kursa gidiyor, usta bir sürücüden direksiyon dersi alıyorlar. Aynı gençler evlenmek, evliliği sağlıklı yürütmek (karı koca olmak) ve çocuk yetiştirmek (anne baba olmak) için hiçbir eğitim almıyorlar. Ülkemizin ve toplumumuzun geleceği adına bu bir çelişki, bir kayıp değil mi? Yeni evlenenlere ve çocuk eğitiminde sorun yaşayanlara yardımcı olmak için ilköğretim okullarında, belediyelerde ve özel eğitim kurumlarında ana baba okulu programları başlattık. Başladığımız ilk aylarda öğrenci sayımız çok sınırlıydı. Çünkü davet ettiğimiz öğrenci velilerinin çoğu anne babanın okulu mu olur diyerek faydasına inanmamıştı. Gelenleri de: Gidelim bakalım, belki bir işe yarar diyerek gelmişlerdi. Programa başladığımızın haftası dolmadan öğrenci sayımız ikiye katlanmıştı. Gelenler faydasına inanmış, arkadaşlarını ve komşularını da getirmişlerdi. Anne baba eğitiminden faydalananların sadece ana baba okuluna devam eden velilerle sınırlı kalmasını istemedik. Okuyucularımızın da ders notlarımızdan yararlanmasını istedik. Böylece Ana Baba Okulu adıyla elinizdeki kitap ortaya çıktı. Beğeneceğinizi umuyoruz. Pedagog Ali Çankırılı 14 15

8 giriş: Ana Baba Okulu nun Önemi ve Amacı ANA BABA OKULU NUN amacı yeni evlenen anne baba adayı gençleri ve çocuk sahibi anne babaları her konuda ideal bir aile oluşturacak şekilde bilgilendirmek ve eğitmektir. Anne babayı eğittiğinizde aileyi eğitmiş, aileyi eğittiğinizde toplumu eğitmiş olursunuz. Çünkü ailenin çekirdeğini anne baba, toplumun çekirdeğini de aile oluşturmaktadır. Aile, neslin devamı, çocukların bakımı ve yetiştirilmesi, yeni nesillere kültürel kimliğin, dini ve ahlaki değerlerin kazandırılması, tarihsel ve toplumsal bilincin aktarılması, sevgi saygı ve şefkate dayalı tutum ve davranışların kazandırılması gibi temel görevleri üstlenen ve yerine getiren bir sosyal kurumdur. Hayati öneme sahip bu görevlerinden dolayı ailenin yerini tutacak, resmi veya özel, başka bir kurum yoktur. 17