Türk Kültürüne Hizmette 20. Yıl

Transkript

1 78

2 Türk Kültürüne Hizmette 20. Yıl KAZAKİSTAN KIRGIZİSTAN ÖZBEKİSTAN TÜRKİYE TÜRKMENİSTAN ALTAY (R.F.) BAŞKURDİSTAN (R.F.) GAGA KAS (R.F.) KKTC SAHA - YAKUT (R.F.) TATARİSTAN (R.F.) TIVA (R.F.) AZERBAYCAN KAZAKİSTAN KIRGIZİSTAN ENİSTAN ALTAY (R.F.) BAŞKURDİSTAN (R.F.) GAGAVUZ YERİ (MOLDOVA) HAKAS (R.F.) KKTC SAHA - YAKUT (R. AZERBAYCAN KAZAKİSTAN KIRGIZİSTAN ÖZBEKİSTAN TÜRKİYE TÜRKMENİSTAN ALTAY (R.F.) BAŞKURDİS OLDOVA) HAKAS (R.F.) KKTC SAHA - YAKUT (R.F.) TATARİSTAN (R.F.) TIVA (R.F.) AZERBAYCAN KAZAKİSTAN ÜRKİYE TÜRKMENİSTAN ALTAY (R.F.) BAŞKURDİSTAN (R.F.) GAGAVUZ YERİ (MOLDOVA) HAKAS (R.F.) KKTC N (R.F.) TIVA (R.F.) AZERBAYCAN KAZAKİSTAN KIRGIZİSTAN ÖZBEKİSTAN TÜRKİYE TÜRKMENİSTAN ALTA.F.) GAGAVUZ YERİ (MOLDOVA) HAKAS (R.F.) KKTC SAHA - YAKUT (R.F.) TATARİSTAN (R.F.) TIVA (R.F.) AZERBA RGIZİSTAN ÖZBEKİSTAN TÜRKİYE TÜRKMENİSTAN ALTAY (R.F.) BAŞKURDİSTAN (R.F.) GAGAVUZ YERİ (MOLDO HA - YAKUT (R.F.) TATARİSTAN (R.F.) TIVA (R.F.)

3 Sevgili Okuyucu, Kardeş Kalemler, bu sayısında ismi ve çalışmaları Kerkük le bütünleşmiş, Irak Türkmen edebiyatı ve folklorunun bayrağını yaptığı çalışmalarla yükseklere kaldırmış, kendi adını bu renkli, zengin folklor ve edebiyatın ser levhasına yazdırmış bir abide şahsiyete; Ata Terzibaşı na ayırdı. Ata, dede, baba kültürümüzde saygın makamlardır. Ata Terzibaşı, isminin ve imzasının yanı sıra, Irak Türkmen edebiyatına kazandırdığı eserlerle Türk Dünyası için ata unvanını almıştır. Kazakistan ın başkenti Astana da toplanan V. Türk Dünyası Edebiyat Dergileri Kongresi, kendisine Türk Dünyası Edebiyatına Hizmet Özel Ödülünü verirken, bir anlamda onu Türk Dünyası edebiyatının Ata Yazarı olarak da ilan etmiş oluyordu. Türk Dünyasının Ata Yazarı Ata Terzibaşı, bu ödülü alan ilk yazardır. Ata Terzibaşı ile başlayan Türk Dünyası edebiyatına Hizmet Özel Ödülü Kongre uygun görürse belki gelecek yıllarda da Ata Yazarlık unvanını devam edecektir. Böylelikle başlayacak geleneğin yolbaşçısı da Ata Terzibaşı olacaktır. Ata Terzibaşı nı, hem edebiyatımıza yaptıkları büyük hizmetler hem de hukukçu kimliklerinden dolayı hep Türk Edebiyatı Vakfı nın kurucusu ve kendi hayatını edebiyatımıza vakfeden Şeyh-ül Muharririn merhum Ahmet Kabaklı ya benzetmişimdir. Harput ve Kerkük ün kültür ikizliği gibi bu iki abide ismimiz de edebiyatımıza hizmette adeta ikiz kardeşler gibi gelirler bana. Hizmetleriyle Ahmet Kabaklı, İstanbul un Ata sı, Ata Terzibaşı Kerkük ün Kabaklı sıdır. Ata Yazarımız Ata Terzibaşı, bu yıl 89 yaşında. O yalnızca edebiyat araştırmacısı olarak değil, aynı zamanda bir dergi yayıncısı olarak da kültür hayatındaki mücadelede yer aldı. Bugün şeref kurulu üyesi olduğu Türk Dil Kurumu sözlüğünde bulunmasa da Terzibaşı nın 55 yıl önce yayınladığı derginin adı Beşir di. Beşir, müjde getiren, müjdeci anlamına gelmekte. Yüce peygamberimize, Kur an ı kerim tarafından verilen sıfatlardan birisidir. Ata Terzibaşı, 1958 yılında çıkardığı dergi ile ve ömrü boyunca yaptığı çalışmalarla Irak Türklerinin kültür ve edebiyatı için kendisi de beşir olmuştur. Bugün Türk Dünyasının seçkin edebiyat dergilerinin editörleri, Ata Yazarımızı, Türk Dünyası edebiyatının Beşiri olarak selamlıyorlar. Ona, Yüce Mevla dan daha nice yıllar kültür ve edebiyatımıza hizmetle dolu uzun ömür diliyoruz. Değerli Dostlar, Kerkük den bu asırlık çınarımızın yanı sıra Azerbaycan ve Kırgızistan dan bu yıl 60 yaşlarını tamamlamış iki değerli yazarımız ve dostumuzu da selamlamak istiyorum. Aqil Abbas ve Aydarbek Sarmanbet dostlarımız da bu yıl 60. yaşlarını kutluyorlar. Türkistan da belki Hoca Hoca Ahmet Yesevi den beri Peygamber yaşını, her yıldan farklı olarak idrak etmek geleneği yaşamaktadır. Ahmet Yesevî, Peygamberimizin yaşına geldiğinde hazırladığı çilehanesine girip, gündüzlerini orada ibadetle geçirmişti. Hicrî takvimle 63 yıl olan Yüce Peygamberimizin ömrü miladî takvimle 60 yıla tekabül etmektedir. Reşad Mecid ve İbrahim Türkhan ın kendileri hakkında kaleme aldıkları yazılar yayınlayarak bu iki değerli dostumuzun peygamber yaşlarını kutluyor ve daha nice yıllar sağlıkla kültür ve edebiyatımıza hizmet dolu yıllar diliyoruz. Ali Akbaş

4 Sahibi Avrasya Yazarlar Birliği Adına Yakup Ömeroğlu Genel Yayın Yönetmeni Yazı İşleri Müdürü Ali Akbaş Yazı Kurulu Osman Çeviksoy - Ataman Kalebozan Adem Yeşil - Ufuk Tuzman Rıza Heyet - Güllü Karanfil Düzeltme Cem Arslan Osman Oğuz Ata Terzibaşı Suphi Saatçi Ata Terzibaşı nın Hayatından Çizgiler Aydın Kerkük Terzibaşı nın Basılmış Eserleri Sesli Dergi Kapak & Tasarım İbrahim Sağlam Baskı Uçan Selefon & Ambalaj Büyük Sanayi 1. Cd. Alibey İşhanı No: 99/14-15 İskitler/Ankara Tel: (0312) Baskı Tarihi İdari Adres Hacettepe Mahallesi Hamamönü Sokak No: 24 Altındağ/Ankara Tel: Faks: kardeskalemler@ayb.org.tr Osman Hubiyev Senin Yaşaman İçin Süleyman Pekin Berat Bayrağı Zamirbek İmanaliyev Şiirler Şükrü Elçin Kerkük te Genç Bir Türk Bilgini: Ata Terzibaşı Abonelik Yurtiçi yıllık abone bedeli 120 TL, kurum ve kuruluşlar için 240 TL, Türk Cumhuriyetleri için 150 TL, Türk Cumhuriyetleri kurum ve kuruluşları için 260 TL, Avrupa için 130 Avro ve ABD için 200 $ dır. TC Ziraat Bankası Balgat Şubesi IBAN: TR Posta Çeki Hesabı: Avrasya Yazarlar Birliği No: kardeskalemler@gmail.com Erşat Hürmüzlü Üstad Ata Terzibaşı... Zili İki Kere Çalsanız Dergimiz Türk Dünyası Edebiyat Dergileri Kongresi üyesidir. KARDEŞ KALEMLER Dergisi, Avrasya Yazarlar Birliği tarafından TC yasalarına uygun olarak yayımlanmaktadır. Kardeş Kalemler in isim ve yayın hakları Avrasya Yazarlar Birliği ne aittir. Dergide yayınlanan malzemelerin her hakkı saklıdır. Kaynak gösterilerek dergiden alıntı yapılabilir. Yazıların sorumluluğu yazarlarına, ilanların sorumluluğu ise ilan sahiplerine aittir. Yerel Süreli Yayın ISSN Onur Çelik Şiirler Azize Kaya Çoban Çeşmesi ne Nazire Adem Yeşil Hasretin Yüreğimden Taştı 29

5 47 Önder Saatçi Ata Terzibaşı: Irak ta Türk Dilinin Yılmaz Bekçisi 58 Enver Mehmedhanlı Ana Bulvarda Abdulvahap Kara Alman Gelin İzzettin Kerkük Irak Türklerinin Medar-ı İftiharı Değerli Bilim Adamı Ata Terzibaşı Mehmet Ömer Kazancı Ata Terzibaşı nın Altın Kaleminden Çıkan Bir Eser Kerküklü Faiz Kırgızistan lı Tanınmış Gazeteci Yazar Aydarbek Sarmanbet in 60. Doğum Yıldönümüne İthafen Röportaj Mülakat: İbrahim Tükhan 66 Berik Şahanulı Pencere Silen Kadın Kamuran Özaktürk Limonlu Açık Çay Nesrin Askeran Ünal Hasretim ve Nedametim Aras Mahir Nakip Türk Kültürünün Mihenk Taşı Üstad Atâ Terzibaşı 87 Reşad Mecid Çok Yönlü Adam 44 Suphi Saatçi Türkmenlerin Ulu Çınarı Ata Terzibaşı Rahmi Ali İslâm Beytullah Erdi yi Tanımak

6 4 KARAÇAY-MALKAR Fotoğraf: N. Gamze Demir

7 5 senin yaşaman için OSMAN HUBİYEV * ÇEVİREN: UFUK TAVKUL Gece gündüz gitmiyor hatıralarımdan, Sen duruyorsun gülümseyerek karşımda. Ne çare, ümit kestik seni görmekten, Artık ebediyen kapandı ara. Dünyanın öbür ucunda can veriyor olsam da, Seni görmeye sürünerek gelirdim, Bir saat bile yaşaman için dünyada, Ben bütün ömrümü verirdim. Çok şeylere pişman oluyorum bugün ben, Gideceğin hiç gelmezdi aklıma. Senden razı olduğumu bütün kalbimle, Hiç söyleyemedim ki ben sana. Canını bile esirgemezdin bizden, Yoktu ucu bucağı sevginin. Şimdi af diliyoruz biz senden, Bizden karşılık görmedi, anam, emeklerin. * HUBİYEV, Osman ( ) Karaçay-Malkar yazar ve şairi. Kafkasya da Karaçay köylerinden Ogarı Teberdi de doğdu. Karaçay Özerk Bölgesi nin başkenti Mikoyan-Şahar da (şimdiki Karaçayevsk) İşçi Üniversitesi ni bitirdi. Stavropol da öğretmen enstitüsünün edebiyat fakültesinde okudu. Kızıl Karaçay gazetesinde ve Karaçay-Çerkes Özerk Bölgesi Radyo-Televizyonu nda çalıştı. 15 yaşında şiir yazmaya başladı. Karaçay-Malkar dilini büyük bir ustalıkla kullanmasıyla dikkati çekti. Gerek romanlarında gerekse şiirlerinde ustaca tasvirleri, güçlü ifade yeteneği ve kelime hazinesinin genişliği ile takdir topladı. Karaçay-Malkar edebiyatının gelişmesinde büyük emekleri geçti.

8 6 TÜRKİYE Fotoğraf: N. Gamze Demir

9 7 berat bayrağı SÜLEYMAN PEKİN Barat mavi bir çınar Göksoylu bir bayrak gibi dalgalanır ufukta Alnında ayın şavkı Yüreğinde yıldızlar Şen olasın mapusluk Dökülür dilinden son bir şarkı Sonsuzluğa yolculukta Barat beyaz bir çınar Ak köpükten dallarında işkence tomurcukları Dile kolay yirmiiki yıl Bir mücadele belgeselidir ömrün Bir hücrede bir büyük sevda sürdün Gülü yeşil gülşeni yeşil Dikenleri sarı Barat nûranî bir çınar Bir yağmur damlasıdır düşer Mekke ye Varır gider Hicret yurduna Çıkar Yâr-ı Güzîn in huzuruna Ey mutmain nefs, doksanyedi kanatlı turna Kim ki biriktirmiştir de sabrı selâmete ekleye ekleye Hayâllerimize dikmiştir bağımsızlık ağacı Seni asırlık çınar Barat Hacı Mart, 2003 İzmit

10 8 KIRGIZİSTAN Zamirbek İmanaliyev Şair Z. İmanliyev, 1951 yılında Isık Göl Eyaleti nin Ton ilçesine bağlı Ak Terek köyünde doğdu. Kırgız Teknik Üniversitesi nin öğretim üyelerinden olup, Matematik alanında Güncel Matematik kürsüsünde profesör olarak görev yapmaktadır. Şair, ilmî çalışmalarının yanı sıra, 1975 yılından beri edebiyat alanında da çalışmalar yapmaktadır yılında kaleme aldığı ve bestelenerek şarkı haline getirilen O, kızdar (Ah, kızlar) adındaki şiiri Ala Too dergisinde yayınlanarak, günümüzde de popüler bir şarkı olarak söylenmektedir yılında Ala Too Şiiri adındaki genç şairler yarışmasında birincilik almıştır. İlk şiir kitabı 1981 yılında Ümüttör (Ümitler) adıyla yayınlanmıştır. Son yıllarda yazmış olduğu birçok lirik şiiri, Kız Cibek Menen Tölögön (Cibek Kız ile Tölögön), Şahtın Köz Caşı (Şahın Gözyaşı) gibi destanları okurların büyük beğenisini kazanmıştır. Şair, Kırgızistan Milli Yazarlar Birliği nin üyesidir.

11 9 sen bana ayan eyle ZAMİRBEK İMANALİYEV ÇEVİREN: İBRAHİM TÜRKHAN Bekle, diye bana söyle sevdiceğim, Ben seni beklerken de bahtiyarım. Haberini senden alayım, unutsam da, Kaçarak benden koptu gençlik çağım. Zamanın tekrarlayan bir anını, Çekinme getir bana emanet et. Mevsimin peşin sıra geleceği vakti, Beklerken yüreğime dolsun gayret. Sen bana ayan eyle, gizemleri, Her biri derde şifa olaraktan. Peşinden gideceğim ben bu sefer Ömrümün baharının uzak kalan. ben sana döner gelirim Yağmurunu özleyince ilkbaharın, Eski zamanlardaki bir masal devam eder Döner gelirim sana gittiğim uzak diyarlardan Aksa da nehir gibi yıllarım birer birer. Sen bana yeniden karşılaşacak gibi durursun Ömrümün geçen baharını yeniden döndürerek. Ben seni yazmaya başlarım yeni baştan Mevsimin yapraklarını koparıp, biriktirerek. Yağmurunu hatırlayınca yeşil baharın, Bir hüzün yapışır gönlüme, koparılmayan. Seni aramaya başlarım arasından insanların Sana benzeyenlerden gözümü alamadan. Dağılır dört bir yana hasret bulutları Giderler ikilem içinde sağanağa dönüşemeden. Ben sana dönülmez yerden döner gelirim Karşılaşamadığım hayatta göremeden.

12 10 TÜRKİYE Anadolu m ONUR ÇELİK Ne zaman baksam sana, halim herc ü merc sersem; Gün gelir bedenimle toprağına düşersem; Fışkırıp toprağından göğe çıkar cesedim, Sevgilimi sorana sadece seni dedim. Sen de sonbahar gibi kayboldun yaprak yaprak, Dertli dertli içini çekmekte iken bayrak; Tutup onu göklere havalandırmam lazım, Esintisiz geçiyor, heyhat! Kışım ve yazım. Dert etme Anadolu m, mevsimin ekilecek, Türk ün nazlı bayrağı göndere çekilecek. Artık gölgem yok dedi, bin senelik çınarım, Kendi halime değil, vatanıma yanarım. Anadolu m! Yükünü bir tek bana verdiler, Sırtında taşı diye yollarıma serdiler; Taşıyamam Yükün zor, yükün çok, yükün büyük, Doğduk da toprağında dertten başka ne gördük? Her derde göğüs geren bir sineye sahipsin, Tüm yurt sensin fakat sen, öz yurdunda gaipsin; Satmadın namusunu mazlum olmana rağmen, Kendi milletin sana tuzak kuruyor resmen. Nazlı bayrak dedim ya, herkes onu bilecek, Anadolu m o bayrak yeniden dirilecek. Bu topraklarda doğdum, ölürüm bu toprakta, Teselli bulmuşum ben, ay yıldızlı bayrakta

13 11 giderim Yatağımdan kalkıp sabaha doğru, Kalbimin sözüne kanar giderim. Kolaydan ziyade seçerek zoru, Dünyanın tersine döner giderim. Ne sitem ederim, ne de şikâyet, Kalbim bana, ben Allah a emanet, Azrail kapıma geldiği saat; Tahtadan kutuya biner giderim. Hangi dost dostuna can feda eder? Yüreğim de bana terk et beni der, Vatanımda yerim kalmazsa eğer, Diyardan diyara konar giderim. Halime ben bile şaşıp kalmışım, Bedenimi karanlığa salmışım, Düşmanıma dahi varsa yanlışım; Cehennem narında yanar giderim

14 12 Fotoğraf: N. Gamze Demir

15 13 şafak söküyor Ve gece bitmeden akşama hasret, Güneş doğar şimdi, şafak söküyor. Daha ölmeksizin yaşama hasret, Kırmış dizlerini yere çöküyor. Her şey yarım kaldı, bütünü özler, O gün kavuşmuştu, o günü özler, Vatan ıraktadır, özünü özler; Şimdi gözlerinden yaşlar döküyor Zehracık Yaşadığım anlar soluk ve durgun, Bu kasvet ne zaman biter Zehracık? Kedere direnen yüreğim yorgun, Ayrılık ölümden beter Zehracık Yavru kedi gibi kuytuda kalıp, Yüreğimi kara sevdaya salıp, Bu sevda her lahza kalbimi alıp; Gaipten gaibe iter Zehracık. Gözleri gül gibi solup sararmış, Dört bir tarafını alevler sarmış, Duydum benim gibi dertleri varmış, Benim derdim bana yeter Zehracık. Gün geçer, dakika dakika sayıp, Gitti benden, gemisine atlayıp, Gök parçalanıyor, Asuman kayıp, Güneş bana neden benzer Zehracık? İstemem ben gibi üzülmeni de, Git, git buralardan al gölgeni de, Tek yönlü aşk dedikleri seni de; Benim gibi terk mi eder Zehracık?

16 14 TÜRKİYE AYB Metin ve Senaryo Yazarlığı Atölyesinden çoban çeşmesi ne nazire AZİZE KAYA Aşığa set olan dumanlı dağlar, Figanım duyar mı çoban çeşmesi. Irmaklar tutuşur, semalar ağlar Bahardır yaprağa çoban çeşmesi. Gönül gözü ile yâri görünce, Şirin mihrap oldu dua boyunca Ferhat safa ile aşka varınca Divan dur, şafağa çoban çeşmesi. Derdimin dermanı sendedir derdi, Göğsüne taş atsan yâre değerdi, Yolcuya su diye soğuk mey verdi, Mahzendir aşığa çoban çeşmesi.

17 15 Menzile varmayan yolu gören bu, Ah ile Kereme odu veren bu, Aşığın içinde, yara bere bu, Merhem ol yüreğe çoban çeşmesi. Leyla duvağına güller takar da, Yâri mecnun olmuş gezer sahrada, Sineyi soğutmaz, ufku yakarda Yağmur ol, afaka çoban çeşmesi. Şair şiirini aşkına bağlar, Sevdayı azıcık cemale yeğler, Değişse de zaman, değişse çağlar Damladır dudağa,çoban çeşmesi.

18 16 TÜRKİYE hasretin yüreğimden taştı ADEM YEŞİL Annem Gülsefa Yeşil e İsmi gül yurdunda sefan mı var Sefa yalnız meftun olanda var Bilmem bu gönül kimle coşsun Gül cemalin bu cihandan göçende gayrı Ne bülbül verir bu hazzı Ne güneşin şebnemde bir an aksi Ne de İstanbul semasındaki karanlığın Gümüşten ayı Vermez olur eyvah ki eyvah

19 17 Can hasta oldu ey dizlerim eğlen O muhtazar gönlüm bir tek yanındayken şen Nereye bu gidiş bu aheste seyir bilmez misin? Şu mahi hasretine bile susmayan dilim Onun Aman Hüdâ düşürse amansız derdine Çeksem taa ezelden ebede gâmını gözlerinin Bir kere olsun bu gâmdan aah çekmem Aah çekmeyen dilime meded ki meded Beyhude imiş seni böyle her an anmak Her mısrada seni nale-i hamuş ile anlatmak Beyhude Ya Rab! Takatim sende Senin göstereceğin onun mercan gözlerinde Kuşun koşmasına ne hacet kanadı varken Benim anlatmama ne hacet gözleri varken Taşmalı gönül gülistanından taşmalı Sedâdan dür dünyamda an be an uçmalı Bu hâl ile beni reha-yab eyle Ya Rab Zira onun gözlerinden bir lahze olsun uzak Yaşatma ki yaşatma

20 18 Türk Dünyası Edebiyatına Hizmet Özel Ödülü Sahibi Ata Terzibaşı Dosyası Ata Terzibaşı

21 19 TÜRKİYE Ata Terzibaşı OSMAN OĞUZ Türkmeneli nin hası Ata Terzibaşı dır Edeb ilim yuvası Ata Terzibaşı dır Çalışır gece gündüz Bilgi hikmet doğru söz Türkmeneli nde yıldız Ata Terzibaşı dır Kimseye etmez nefes Allah tır baki heves Baş eğen Tanrı ya bes Ata Terzibaşı dır Hiç gelmesin acığı Sözümün en açığı Söz hikmet dağarcığı Ata Terzibaşı dır Alnı açık başı dik Kanaatkâr bir melik İradesi som çelik Ata Terzibaşı dır Çalışır gece gündüz Durmaz kış bahar yaz güz Söz söyleyen düpedüz Ata Terzibaşı dır Sözleri deniz olan Sohbeti leziz olan Her yerde aziz olan Ata Terzibaşı dır Türkmeneli bilgini Dolaşır hep engini İlim irfan zengini Ata Terzibaşı dır Üstadımızın engin hoş görüsüne

22 20 Edebiyat musiki Her şeyin odur ilki Yurdumuzun has mülkü Ata Terzibaşı dır Toplar Türkmen dilini Hakka bağlar belini En çok seven ilini Ata Terzibaşı dır Her zaman ayık olan Çevreye fayık olan Her şeye layık olan Ata Terzibaşı dır Gözdesi yurdu ili Çevresi sevgi seli Türkmenlerin öz dili Ata Terzibaşı dır Bilgece eder kelam Daim görür ihtiram Türkmencede elifbam Ata Terzibaşı dır Yalan olmaz sözünde Dünya yoktur gözünde Öz ararsan özünde Ata Terzibaşı dır Dolaşmaz diyar diyar Ülkesinde bahtiyar Hâlâ bir genç ihtiyar Ata Terzibaşı dır El açıp yalvar Hakka Yar yok Mevla dan başka Yetişen cümle halka Ata Terzibaşı dır Hak yolunu fikreden Her nimete şükreden Daim Rabbi zikreden Ata Terzibaşı dır Oğuz der olsun selam Koy bilsin cümle âlem Susmayan altın kalem Ata Terzibaşı dır

23 21 KERKÜK Ata Terzibaşı nın Hayatından Çizgiler SUPHİ SAATÇİ * Kerkük ün tanınmış ve soylu ailelerinden olan Ata Terzibaşı, Piryadı Mahallesi nde dünyaya gelmiştir. Terzibaşı nın 14 Kasım 1924 te doğduğunu, babası Hacı Ömer Efendi nin tuttuğu not defterinden öğreniyoruz. İlk tahsilini mahalle mektebinde yaptı. 8 yaşına kadar süren bu ilk tahsili sırasında Ku an-ı Kerim in hatminden başka Gülistan, Güldeste ve Fuzûlî nin eserlerini okudu. İlkokulu, ortaokulu ve liseyi Kerkük te tamamladı. ( ) Bağdat Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1950 yılında mezun oldu. Kerkük te serbest avukatlık mesleğine başladı. Bir süre Kerkük te yayımlanan Afak gazetesinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı yıllarında Beşir adlı haftalık edebiyat ve kültür gazetesini yayımladı. 26 sayı çıkan bu gazetenin kapatılması üzerine, Mart 1959 tarihinde tutuklanarak Hille ye sürüldü. Böylece diktatör Abdülkerim Kasım döneminde Irak Türkmenlerine uygulanan baskılardan nasibini aldı. Daha sonra, tekrar Kerkük teki avukatlık mesleğine döndü. Avukatlık mesleğini emekli olana kadar sürdürdü yılında geçirdiği bir bisiklet kazası sonucu, bacağı kırıldı. Koltuk değnekleri ile tedavisi süren Terzibaşı, kaza tarihinden beri evinden dışarı çıkamamaktadır. Hayatını tamamen Irak Türkmenlerinin edebiyatını, dilini, folklorunu ve basın tarihini araştırmağa adayan Terzibaşı, ilk yazılarını Bağdat ın günlük gazetesi olan el-cihad da neşretmiştir. Bu arada Bağdat ta çıkan günlük gazetelerden es-sicl, el-şura, en-nahza, en-nida, el-feth: Kahire de haftalık dergi olarak çıkan er-risale; Halep te aylık dergi olarak çıkan el-hadis, Beyrut ta çıkan el-edib gibi yayın organlarında yazmıştır. * 1946 yılında Kerkük te dünyaya göz açan Prof. Dr. Suphi Saatçi İstanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektör Yardımcısı olarak çalışmaktadır. Türkmen edebiyatı ve kültürüyle ilgili 25 i aşkın eseri bulunmaktadır.

24 22 Terzibaşı Kerkük te çıkan haftalık Kerkük gazetesi, Afâk ve Beşir gazeteleri, Irak Türkmenlerinin kültür tarihinde önemli bir yere sahip Bağdat ta aylık dergi olarak çıkan Kardeşlik te Irak Türkmenlerinin edebiyatı, dili ve folkloru üzerine Türkçe ve Arapça makaleler yayımlandı. El-Turasü ş-şa bi dergisinde Türkmen kültürü ve folkloru üzerine Arapça yazılar yazdı. Bundan başka Kerkük ün önemli sorunları; Ziya Gökalp, Ahmet Ağaoğlu ve Fuat Köprülü gibi Türk fikir hayatının simalarını ele alan ve tanıtan; ayrıca hukuk, genel kültür konularında, sosyal, toplumsal alanlarda fikir yazıları kaleme aldı. Türkiye de ise Yeşilada, Türk Sanatı, Türk Dili, Türk Yurdu, Türk Kültürü ve Türk Edebiyatı gibi yayın organlarında yazı ve araştırmaları çıkmıştır. Bu arada Türk Ansiklopedisi için Irak Türkmenlerinin kültür tarihine ait maddeler yazdı. Yazılarında A. T., Ataullah Terzibaşı, Ata Terzibaşı, Mecit Türkekul ve Ömerzade Allahverdi adlarını kullandı. Ancak kullandığı en yaygın imza Ata Terzibaşı dır. Terzibaşı, Irak ta yapılan ilmî kongrelere, Türkiye deki Milletlerarası Türkoloji ve Türk folkloru kongrelerine sunduğu bilimsel tebliğlerle de büyük ilgi çekti. Özgün çalışmaları ile büyük takdir toplayan Terzibaşı Mayıs 1964 te Türk Dil Kurumu Yardımcı Üyeliğine, Haziran 1996 da da Şeref Üye ligine seçilmiştir. Değerli bir Türkolog olarak tanınan Terzibaşı, Irak Türkmenlerinin kültür tarihini aydınlatan çalışmaları ile de takdir kazanmıştır. Irak ve Ortadoğu ülkelerinden başka, özellikle Türkiye, İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti nde bükük itibar görmüştür. Eserleri Türkiye ve Azerbaycan kütüphanelerine giren Terzibaşı, Irak Türkmen literatürünün en tanınmış ve en seçkin âlimi olarak, Türkmen toplumunun da gururu olmuştur. Halen Kerkük te yaşayan ve 89. doğum yıldönümünü idrâk eden Ata Terzibaşı ya, sıhhat ve afiyet içinde daha nice yıllara diyoruz. Terzibaşı, 300 e varan makale ve inceleme yazılarından başka, yirmi dolayında kitaba imza atmıştır.

25 23 KERKÜK Terzibaşı nın Basılmış Eserleri AYDIN KERKÜK * Irak ta Türk/Türkmen milleti üstadımız Ata Terzibaş yı medar-ı iftiharı sayarak onunla dünya durdukça güvenip iftihar edecektir. O hayatın keyif ve safasına aldırmadan uzun bir ömrü harcayarak Irak ta Türkmen kültürünün gelişmesi, geliştirilmesi, yenileşmesi ve devam etmesi için önemli çalışmalar yapmış ve Türkmen kütüphanesine elliye yakın, eser kazandırmıştır. Buna ilaveten hocamızın onlarca yazısı Türkiye nin Türk dili Türk Yurdu, Türk Sanatı Türk kültürü gibi dergilerinde yayımlanmıştır. Irak ta 2003 ten önce Beşir gazetesiyle (Kar- Terzibaşı ayrıca 1950 yılından günümüze değin dil, tarih, edebiyat, folklor alanında muhtelif dergi ve gazetelerde sayısız makaleler yayınlamıştır. Biz 2003 yılında hocamızın hayatı ve eserleri hakkında hazırlamış olduğum kitabımızda üç yüze kadar makalesini, adıyla yayımlandığı yere işaret ederek tespit etmiş bulunuyoruz. Üstadın ilk yazısı öğrencilik dönemine rastlar. Bu yazı zamanında Mısır da en yaygın ve büyük şöhret kazanmış el-risale dergisinde yayımlanmıştır. Daha sonraki yazılarını Lübnan, Beyrut, Halep, Bağdat, Kerkük, İstanbul gibi şehirlerin yine yaygın nitelikte olan bazı dergi ve gazetelerinde neşretmiştir. * Aydın Kerkük, Irak Türkmen Edebiyatçılar Birliği başkan yardımcısı, Türkmenéli gazetesi yazı işleri yayın sekreteri.

26 24 deşlik) 1 dergisinde yazı ve araştırmalarını yayımlayan hocamız, 2003 ten sonra Kerkük te Türkmenéli dergisinin her sayısında bir yazı yayınlamaktadır. Ayrıca İstanbul da Kerkük vakfı tarafından çıkarılan (Kardarlık) 1 dergisinde de ara sıra kimi yazılarının neşretmektedir. Terzibaşı nın basılmış kitapları sırasıyla şunlardır: 1. Şarkı ve Türküler, Bağdat, Ta likat âla el-ta likat el Vafiye, Bağdat, 1954, Arapça 3. Kerkük Hoyratları ve Manileri, birinci baskı, cilt Bağdat, ikinci cilt Kerkük 1956, üçüncü cilt Kerkük Kitabın ikinci baskısı, yeni harflerle, 1970 yılında Bağdat ta yapılmıştır. Üçüncü baskı ise 1975 yılında İstanbul da ya- 1 Irak Türkleri tarafından iki adaş dergi çıkarılmaktadır. Bunlardan KARDEŞLİK adlısı Bağdat ta Mayıs 1961 de yayın hayatına başlamıştır. Yarı Türkçe yarı Arapça olarak çıkarılan bu derginin genel yayın yönetmenliğini Dr. Mehmet Ömer Kazancı yapmaktadır. Oysa ikinci dergi İstanbul da KARDAŞ- LIK adıyla çıkarılmaktadır. Kardaşlık Irak Türklerince kardeşlik sözcüğü yerine kullanılmaktadır yılında yayın hayatına başlayan bu derginin genel yayın yönetmenliğini Dr. Suphi Saatçi yapmaktadır. pılmıştır. 4. Kerkük Havaları, Birinci baskı Bağdat 1961 ikinci baskı İstanbul 1980, üçüncü baskı, birinci ve ikinci cilt Bağdat. 5. Kerkük Eskiler sözü, 1962, Bağdat. 6. Kerkük şairleri: - Birinci cilt 1963 Bağdat İkinci cilt 1968 Kerkük Üçüncü cilt1988 Bağdat Dördüncü cilt 2000 Kerkük Beşinci cilt 2000 Kerkük Altıncı cilt 2000 Kerkük Yedinci cilt 2000 Kerkük. Sekizinci cilt 2001Kerkük. Dokuzuncu cilt 2001Kerkük Onuncu cilt 2004 Kerkük. Onbirinci cilt 2005 Kerkük. Onikinci cilt 2006 Kerkük. Onüçüncü cilt 2012 Kerkük. Bu eserler şu sırada Türkiye de basılmak üze-

27 25 re Latin harflerine aktarılmaya çalışılmaktadır. 7. Arzı Kamber Matalı (Arzu Kanber Masalı): Birinci baskısı 1964 yılında, Bağdat ta yapılmıştır. İkinci baskısı 1967 yılında, Tahran da yapılmıştır. Üçüncü baskısı 1971 yılında, İstanbul da yapılmıştır. Dördüncü baskısı 1971 yılında Bakü de yapılmıştır. Bu kitap Sümer Nusret Merdan tarafından Fransızcaya çevrilerek 2000 yılında, Cenevre de basılmıştır. 8- Irak Türkmenleri Arasında Yağmur Duası Ankara 1976,12 sayfalık bu eser Üstadın 1976 yılında Türkiye de düzenlenen bir Folklor kongresinde sunmuş olduğu bir tebliğden oluşmaktadır 9- Kerkük Matbuat Tarihi, birinci baskı, (birinci ve ikinci cilt Kerkük) ikinci baskı, Latin harfleriyle, 2008, İstanbul. 11.Kerkük te İmarat ve Tesislerin Manzum Tarihleri, birinci baskısı 2005 Kerkük, ikinci baskı, Latin harfleriyle, 2008, Kerkük. 12.Fuzuli nin İcmal-i Aşk kitabının Tercümesi, 2006 Kerkük. 13.Kerküklü Şeyh Rıza ve Türkçe Şiirleri, üç bölüm, her bölümü bir kitap halinde 2006 yılında Kerkük te basılmıştır. 14.Kerküklü Kabil, 2007, Kerkük. 15.Türkmen Keşkülü, Latin harfleriyle, iki cilt, 2010, Kerkük. 16.Sergüzeşt-i Sa adet Mutlu Hac Rüyası üç cilt, 2007, Kerkük. 17.Kerkük lü Faiz dört cilt, 2008, Kerkük. 18.Kerkük Dolaylarında Olayların Manzum Tarihleri, 2009 Kerkük. 19.Kerkük Ağzı Türkmence Sözlük, birinci cilt, 2011, Kerkük, eski harflerle yazılan bu cilt yalnız elif harfiyle başlayan sözcükleri kapsamaktadır. 20.Erbil Şairleri, Kerkük, 2004

28 26 TÜRKİYE Kerkük te Genç Bir Türk Bilgini: Ata Terzibaşı ŞÜKRÜ ELÇİN * Türkiye dışındaki Türklerin ilim, fikir ve sanat alanlarındaki çalışmalarını siyasî sebepler, yayın işlemeciliğinin muntazam kurulamaması ve döviz gibi engeller çoğu zaman takibe imkân vermiyor. Bu yazımızda hayatı, eserleri ve araştırmaları hakkında bazı tesadüfler neticesi elde ettiğimiz bilgiyi sunacağımız Ata Terzibaşı nın yaşadığı eski bir kültür merkezi Irak ve dolayısıyla Kerkük de bu ölçüye girmektedir. Irak ta Türkmenler (Irak Türkleri) arasında dil, edebiyat ve folklor araştırmaları yapan Ata Terzibaşı, Kerküklü Molla Ahmed in oğlu Abdurrahman Ağa nın soyundandır. Terzibaşı soyadı bu zattan gelmektedir. Dedesi Abdüllatif Efendi Osmanlılar devrinde tabur imamlığı yapmıştır. Bir fikir adamı olan Abdüllatif Efendi bazı eserler bırakmıştır. Sergüzeşt-i Saadet (Bir Hac Seyahatnamesi), Layihat üs sugur El tergib ül cünd ül Mansur ve Tuhfe-i Askeriyye kitaplarının en önemlilerindendir. Babası Ömer Terzibaşı Belediyede memurluk etmektedir. Ata Terzibaşı, 14/11/1924 tarihinde Kerkük te Piryadiler mahallesinde doğdu. Önce mahalle mektebine verildi. Orada Kur an-ı hatmetti. Sonra ilköğrenimini altı sınıflı Türk mektebinde tamamladı. Kerkük te Arapça öğretim yapan liseyi bitirdikten sonra 1946 da Bağdat Hukuk Fakültesine girdi yılında mezun oldu. Memleketi Kerkük e döndü ve avukatlığa başladı. &bsp Ata Terzibaşı, yazı hayatına 1945 yılında atıldı. Bu tarihten itibaren çeşitli dergi ve gazetelerde yazıları çıkmaktadır. Kahire de (El Risale) Beyrut ta (El Edip), Halep te (El Hadis), İstanbul da çıkmış (Türk Yurdu) ve Ankara da çıkmakta olan Türk Dili bu arada sayılabilir. Kerkük te (Kerkük) ve (Afak) gazetelerinin yazarları arasında yer alan Ata Terzibaşı, Arap- * Türk araştırmacı ve yazar Şükrü Elçin (doğum. 23 Eylül 1912) yıllarca Türk Kültü-rünü Araştırma Enstitüsü başkanlığı yaptı. Türk Kültürü dergisini önce yazı işleri mü-dürü olarak daha sonra imtiyaz sahibi olarak neşretti. Halk Edebiyatı na Giriş adlı kitabı dolayısıyla 1984 te kendisine Türkiye İş Bankası tarafından Halk Bilim Büyük Ödülü verildi. Elçin 5 Kasım 2008 de Ankara da vefat etti. Bu yazıyı Türk Yurdu der-gisinde 1961 yılında yayımlamıştır.

29 27 ça (Elsakaf el hadise) ve Türkçe (Beşir) adlı haftalık edebî gazetelerin de sahibidir. 22 Mart 1959 da tevkif edildikten sonra (Hille) şehrine sürgün edilen Ata Terzibaşı, nihayet özlediği hürriyetine kavuşmuş ve yazı hayatına tekrar başlamıştır. Ata Terzibaşı, yaşadığı çevrenin dil, edebiyat ve folklorunu büyük bir gayret ve sabırla incelemekte ve çok faydalı araştırmalar neşretmektedir. Aşağıda bahis konusu edeceğimiz basılmış (Kerkük hoyratları ve manileri) adlı üç ciltlik emek mahsulü eserlerinden başka (Kerkük Havaları), (Kerkük Eskiler Sözü), (Kerkük Ağzı), (Türkmen Sözlüğü), (Kerkük şairleri), (Nazarat ü camia fi tarih el edeb el türki: Türk edebiyatına toplu bir bakış) gibi muhteviyatı itibariyle zengin kitaplarını da hazırlamaktadır. Ata Terzibaşı nın, ancak folklor ve halk edebiyatı ile uğraşanların takdir edebilecekleri büyük emek ve çalışma mahsulü (Kerkük hoyratları ve manileri) üç cilt olarak hazırlanmıştır. Birinci cilt, hoyrat ve mani tarzının menşe ve tekâmülünü ele alan mühim bir incelemedir. 1347/1955 yılında Bağdat ta Darülmarife matbaasında basılmıştır. Şu konuları işlemektedir. Bir önsözden sonra kaynaklar ve tenkit (10-20), Kerkük hoyratları ve manileri (20-22), Hoyrat lafzının aslı (22-28), hoyrat ve manilerin edebî mefhumu (28-32), hoyratlarda cinas(32-39), hoyrat ve manilerin mevzuu (39-44), hoyratla mâni arasında mukayese (44-46), hoyrat ve manilerin doğuşu (46-51), vakıalara dayanan hoyrat ve maniler (51-73), hoyratın musiki bakımından menşe ve tekâmülü (73-80), hoyrat ve manilerin söyleniş tarzı (80-105), tanınmış hoyrat çağıranlar ( ), başka ülkelerde hoyrat ve manil ( ), Kerkük hoyrat ve manilerinin özel vasfı ( ), umumî netice ( ), indeks ( ) bir açıklama (164). İkinci cilt, 1956 tarihinde Kerkük te Terakki matbaasında basılmıştır. Alfabe sırasına göre dizilmiş 850 kadar cinaslı hoyratı içine almaktadır. Üçüncü cilt 1957 de aynı matbaada basılmış olup içinde 1200 kadar cinassız hoyrat ve mani vardır. Ata Terzibaşı, maddî ve manevî birçok güçlükleri yenerek ortaya koyduğu eserinin ilk cildinde birbirine bağlı ve çözülmesi, ancak mukayeseli incelemelerle mümkün olacak meseleleri bir bütün olarak ele almıştır. Bu kadar çetin işlerin tam bir neticeye ulaştırılması insafla söylemek lâzımdır ki müelliften beklenilemez. Bugüne kadar Irak ta ve Türkiye de folklor enstitüleri kurulmadığı için, araştırıcılar, tek başlarına âdeta susuz bir çölde seyahat eden yolcuları andırıyorlar. Devrimiz, iş ve fikir birliğine dayanıyor. Bu bir gerçek olduğu halde dilci, edebiyatçı, musikici, folklorcu ve etnograf... bizde ilim seyahatini yalnız yapmaktadır. Bu hal, hemen her sahada sağlam ve müspet neticelere gitmeyi engelliyor. Folklor ilminin usullerine sadık kalarak bugünden düne doğru bir müşahede ile eserini ortaya koymuş olan Ata Terzibaşı da yukarıda belirttiğimiz sebepler yüzünden bazı konuları tam bir hedefe götürememiştir kanaatindeyiz. Bunun iki konu üzerinde -hoyrat lâfzının menşei ve hoyratlarda musiki- belirtmek istiyoruz. Bilindiği üzere Irak ta Türkmenler arasında olduğu kadar Güney ve Doğu Anadolu da da Hoyrat yahut Horyat sözü yaşamaktadır. Ata Terzibaşı nın, bu sözün aslı hakkında yerli kaynaklardan topladığı malzeme şüphesiz bir kıymet ifade etmektedir. Ancak bu bilgiler, eski Türk dili mahsulleri ve Azerbaycan, Irak ve Anadolu da yaşamış kavim ve milletlerin dillerinde bulunması mümkün malzeme ile karşılaştırılmadıkça istenilen netice elde edilemez. Hoyrat sözü ve kavramı oldukça bir mahallilik göster-mektedir. Bugün için çok daha umumî ve hoyratı da içinde bulunduran mani hakkında bile meçhuller içindeyiz. Beste, şekil, kompozisyon ve söyleyiş bakımından hoyrattan pek az ayrılan manilerin şimdilik ilk metinlerine Kutadgu Bilig de rastlamaktayız. Türk nazmının en eski şeklini teşkil eden mani üzerinde Samoiloviç, (İslam Dünyası, s.1, 1917) den sonra Tuyug adlı pek mühim makalesinde Fuat Köprüü (Türk Dili ve Edebiyatı hakkında araştırmalar, 1934) dolayısiyle