Courtesy of French Ministry Of Culture and Communication / Immadras

Transkript

1 YERALTI SULARININ MİKTAR VE KALİTE ÖZELLİKLERİNİN ORTAYA KONMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ KONUSUNDAKİ UYGULAMALAR: GEDİZ HAVZASI ÖRNEK ÇALIŞMASI 21/09/2016 Courtesy of French Ministry Of Culture and Communication / Immadras

2 Tamamlanan Uygulama Adımları 1. YAS Kütlelerinin Belirlenmesi 2. Başlangıç Karakterizasyonu yeri ve sınırları, 2 maruz kaldığı baskılar: o o Kalite Noktasal ve yayılı kirleticiler Miktar Çekim ve suni besleme formasyonların genel karakteri, ekosistemler 6. İzleme gözetimsel hedeflenen çevresel duruma ulaşılıp ulaşılamadığının değerlendirilmesinde kullanılacak birim tüm YAS kütleleri için operasyonel 7. Eşik Değerlerin Belirlenmesi tüm YAS kütleleri için izleme sonuçları kullanılarak 5. Ayrıntılı Karakterizasyon kimyasal açıdan durum değerlendirmesi ölçülen kimyasal değerler kriterler ile karşılaştırılır eşik değerler risk altındaki her bir YAS kütlesinde, risk altında olarak tanımlanmasına sebep olan her bir kirletici 3. Baskı ve Etkilerin Belirlenmesi 4. Risk Değerlendirmesi risk altındaki YAS kütleleri için riskin daha hassas şekilde değerlendirilebilmesi alınması gereken önlemlerin belirlenmesi yol gösterici risk altındaki YAS kütleleri için 8. Durum Değerlendirmesi iyi durum korunması kötü durum iyileştirilmesi

3 Adım 6 PARAMETRELER Adım 5 Adım 4 Adım 3 Adım 2 Adım 1 Kütlelerin sınırlarını belirleyebilmek için jeolojik birimler kullanılır. 1. YAS Kütlelerinin Belirlenmesi Birimler su taşıma potansiyellerine göre gruplandırılır. YAS bulundurmayan birimler YAS kütlesi değil YAS bulunduran birimler (AKİFERLER) YAS ile bağlantılı ekosistemler belirlenir. YAS kütlesi olarak tanımlanır Akiferler hidrojeolojik özelliklerine göre sınıflandırılır. Sınırlı YAS bulunduran akiferler Verimli YAS bulunduran akiferler YAS kütlesi olarak tanımlanır Kütle sınırları içerisinde verimi 10 L/s nin üzerinde olan ve içme suyu temin edilen kuyu/kaynak var mı? EVET YAS kütlesi olarak tanımlanır HAYIR Puanlama yapılır Hidrolik İletkenlik Özgül Debi Nüfus Yoğunluğu Kütlenin aldığı toplam puan istatiksel analiz ile belirlenen kriter değerin üzerinde mi? EVET YAS kütlesi olarak tanımlanır YAS kütleleri (gerekli durumlarda) bölümlenir/birleştirilir/g ruplandırılır ve sınırları belirlenir. Adım 7 Arazi Kullanımı HAYIR YAS kütlesi değil 3

4 1. YAS Kütlelerinin Belirlenmesi 4

5 2. Başlangıç Karakterizasyonu yeri ve sınırları, maruz kaldığı baskılar: o Kalite Noktasal ve yayılı kirleticiler o Miktar Çekim ve suni besleme formasyonların genel karakteri, ekosistemler GENEL BİLGİLER JEOLOJİ HİDROJEOLOJİ HİDROJEOKİMYA BASKILAR 3. Baskı ve Etkilerin Belirlenmesi 4. Risk Değerlendirmesi 5

6 BAŞLANGIÇ KARAKTERİZASYONU 2. Başlangıç Karakterizasyonu GENEL BİLGİLER YAS kütle kodu / numarası Merkez noktası koordinatı Alanı Çevreleyen YAS kütleleri havza, alt-havza kodu, kütle no (1-76) (Ör: TR05YAS04052) konum hakkında genel bir bilgi (UTM koordinatı) kütlenin kapladığı alan (km²) çevresinde yer alan diğer YAS kütleleri JEOLOJİ Litolojik yapı ayrıntılı litolojik bilgiler (varsa) DSİ kuyu loglarından Jeolojik birim YAS kütlesini oluşturan birim (jeoloji haritası DSİ, 2015) HİDROJEOLOJİ YAS seviyesi Yıllık seviye değişimi Akifer tipi Akifer kalınlığı Hidrolik iletkenlik YÜS kütleleri/sulak alanlar alansal bilgi (birden fazla izleme noktası varsa min /maks) zamansal bilgi (nokta bazında hesaplanan en yüksek seviye farkı) DSİ ve İl Özel İdaresi kuyuları (Serbest, basınçlı vb.) DSİ ve İl Özel İdaresi kuyuları (birden fazla kuyu varsa min/maks) pompa testleri analizinden (birden fazla kuyu varsa min/maks) Kütle sınırları içindeki YÜS kütle kodları ve sulak alanlar HİDROJEOKİMYA Fizikokimyasal parametreler ph, EC, TDS, 0 T (birden fazla kuyu varsa min/maks) Baskının türü genel bilgi (tarım, evsel-kentsel, sanayi, tarım, jeotermal, maden vb.) Arazi kullanımı arazi kullanımı bilgileri CORINE 2012 BASKILAR Olası tehlikeli maddeler Çekimlerin amacı YASGEP (Endüstri: NACE kodu, Tarım: pestisit, Maden: ağır metal, vb.) içme-kullanma, tarım, sanayi 6 Suni beslenim miktar değerlendirmesi için (Gediz Havzasında söz konusu değil)

7 2. Başlangıç Karakterizasyonu No GÖRDES YAS Kütlesi Karakterizasyonu Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesit ve Yeri 1 YAS kütle numarası ve kodu 49; TR05YAS04049 GENEL BİLGİLER 2 Merkez noktası koordinatı ; Alanı (km²) Çevreleyen YAS kütleleri TR05YAS04052, TR05YAS04050, TR05YAS04047, TR05YAS04046, TR05YAS04045 JEOLOJİ 5 Jeolojik birim Kıtasal kırıntılı kayaçlar, gölsel karbonatlı kayaçlar, karbonatlı ve kırıntılı kayaçlar 6 Litolojik yapı - 7 YAS seviyesi (m) (minimum, maksimum) Yıllık seviye değişimi (m) 12.8 HİDROJEOLOJİ 9 Akifer tipi Serbest, Yarı basınçlı, Basınçlı 10 Akifer kalınlığı (minimum, maksimum) Hidrolik iletkenlik (m/gün) (minimum, maksimum) Kütle sınırları içerisindeki YÜS kütleleri ve sulak alanlar - GEN_045; GEN_046; GEN_047_6; GEN_047_7; GEN_047_8; GEN_047_9; GEN_047_5; GEN_047_4; GEN_047_3; GEN_047_2; GEN_047_1; GEN_049; GEG_007 HİDROJEOKİMYA 13 Fizikokimyasal parametreler ph ( ), T C ( ), EC µs/cm ( ) 14 Baskının türü Maden, Evsel - Kentsel, Tarım 15 Arazi kullanımı (CORINE) Orman, Kuru Tarım, Seyrek Orman, Mera ve Çayırlık, Kırsal Yerleşim, Kentsel Yerleşim, Maden Çıkarım Sahaları BASKILAR 16 Olası tehlikeli maddeler (YASGEP) Pestisit; Nitrat; Ağır metaller 17 Çekimlerin amacı İçme - Kullanma, Tarım 18 Suni beslenim Yok 7

8 Noktasal Kirleticiler YÜKSEK BASKI BASKILARIN BELİRLENMESİ ORTA BASKI Yayılı Kirleticiler Baskı Sınıflarının Belirlenmesi DÜŞÜK BASKI BASKI YOK Yağış-Rasat Analizi 2. Baskı ve Etkilerin Belirlenmesi MİKTAR Çekim-Beslenim Analizi YAS seviyelerinin uzun dönem kayıtları varsa: uzun dönem sürekli verisi olan rasat kuyularının belirlenmesi ölçülen seviyelerin zamansal değişimlerinin incelenmesi değişimlerin nedenlerinin analizi (iklimsel, antropojenik, vb.) yağışın eklenik sapma grafiklerinin değerlendirilmesi havza genelinde etkileri doğrudan yansıtacak uzun dönem trendlerini ortaya koyan izleme sonuçları yoksa: kütledeki toplam çekim miktarının hesaplanması kütlenin toplam beslenim miktarının belirlenmesi çekim/beslenim oranının hesaplanması hesaplanan orana göre baskı sınıfının belirlenmesi Tarımsal Faaliyetler kütle sınırları içerisindeki tarım alanlarının büyüklüklerinin belirlenmesi CORINE 2012 bu alanların havza genelinde YAS kütlelerindeki dağılımıları dikkate alınarak tarımsal baskı sınıflarının oluşturulması Hayvancılık Faaliyetleri köy bazında hayvan sayılarının belirlenmesi hayvan başına birim kirletici (N, P) yüklerinin belirlenmesi kütle sınırları içerisindeki toplam kirletici yüklerinin hesaplanması toplam yüklerin havza genelinde YAS kütlelerindeki dağılımı dikkate alınarak hayvancılık baskı sınıflarının oluşturulması Katı Atık Depolama atık depolama sahalarının kapasitelerinin belirlenmesi bunların havza genelinde YAS kütlelerindeki dağılımı dikkate alınarak baskı sınıflarının oluşturulması KALİTE Kentsel Aktiviteler nüfusa bağlı atıksu oluşumu katsayılarının belirlenmesi yerleşim yerlerinin nüfuslarının belirlenmesi kütle sınırları içerisindeki toplam atıksu miktarının hesaplanması bu değerlerin havza genelindek YAS kütlelerindeki dağılımı dikkate alınarak baskı sınıflarının oluşturulması Endüstriyel Faaliyetler Jeotermal Faaliyetler kütlelerin, endüstriyel faaliyetler varsa yüksek baskı; endüstriyel faaliyetler yoksa baskı yok şeklinde sınıflandırılması kütle sınırları içerisindeki jeotermal kuyu sayılarının belirlenmesi bunların havza genelinde YAS kütlelerindeki dağılımı dikkate alınarak baskı sınıflarının oluşturulması 8 Madencilik Faaliyetleri kütle sınırları içerisindeki maden sayılarının belirlenmesi bunların havza genelinde YAS kütlelerindeki dağılımı dikkate alınarak baskı sınıflarının oluşturulması

9 3. Baskıların Belirlenmesi Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskılar yüksek baskı : 12 orta baskı : 40 düşük baskı : 22 baskı yok : 2 9

10 3. Baskıların Belirlenmesi Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Baskılar yüksek baskı : 10 orta baskı : 27 düşük baskı : 20 baskı yok : 19 10

11 3. Baskıların Belirlenmesi Katı Atık Depolama Faaliyetlerinden Kaynaklanan Baskılar yüksek baskı : 5 orta baskı : 6 düşük baskı : 10 baskı yok : 55 11

12 3. Baskıların Belirlenmesi Kentsel Aktivitelerden Kaynaklanan Baskılar yüksek baskı : 5 orta baskı : 15 düşük baskı : 39 baskı yok : 17 12

13 3. Baskıların Belirlenmesi Endüstriyel Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskılar yüksek baskı : 19 orta baskı : 0 düşük baskı : 0 baskı yok : 57 13

14 3. Baskıların Belirlenmesi Jeotermal Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskılar yüksek baskı : 3 orta baskı : 3 düşük baskı : 1 baskı yok : 69 14

15 3. Baskıların Belirlenmesi Madencilik Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskılar yüksek baskı : 10 orta baskı : 7 düşük baskı : 10 baskı yok : 49 15

16 3. Etkilerin Belirlenmesi Kimyasal izleme verisi yok ETKİLERİN BELİRLENMESİ Kimyasal izleme verilerinin değerlendirilmesi Kimyasal izleme verisi mevcut Kütlede yeraltı suyunun kullanım amacının belirlenmesi İçme-kullanma Sulama İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik Sulama Sularının Kalitesi ve Kullanılmış Suların Yeniden Kullanılması Hakkında Yönetmelik Taslağı Anlizi yapılan parametreler arasından her iki yönetmelikte de sınır değeri belirlenmiş olanların seçilmesi Seçilen parametreler in ölçülmüş değerlerinin yönetmeliklerce belirlenmiş sınır değerler ile karşılaştırılması Seçilen parametreler kullanılarak kütle bazında etkilerin (kimyasal durumun) değerlendirilmesi VERİ YOK 16 ETKİ VAR POTANSİYEL ETKİ ETKİ YOK

17 3. Etkilerin Belirlenmesi Etki Haritası Etki : 23 Potansiyel etki : 7 Etki yok : 25 Veri yok : 21 17

18 Adım 1 RİSK DEĞERLENDİRMESİ 4. Risk Değerlendirmesi İnsani faaliyetlerin YAS kütleleri üzerindeki baskıları YAS miktarı üzerindeki baskılar YAS kalitesi üzerindeki baskılar Suni besleme Çekimler Yayılı kirleticiler Noktasal kirleticiler Baskıların değerlendirilmesi Baskıların değerlendirilmesi YÜKSEK BASKI RİSK ORTA BASKI POTANSİYEL RİSK DÜŞÜK BASKI RİSK YOK BASKI YOK Mevcut bilgilerin değerlendirilmesi YÜKSEK BASKI RİSK Kimyasal izleme verisi yok ORTA BASKI Kimyasal izleme verisi mevcut Etkilerin (kimyasal durumun) değerlendirilmesi ETKİ VAR DÜŞÜK BASKI POTANSİYEL ETKİ BASKI YOK Kimyasal izleme verilerinin değerlendirilmesi RİSK ETKİ YOK RİSK YOK Adım 2 Adım 3 Yeterli bilgi var Yeterli bilgi yok DRASTIC uygulaması Baskılara göre risk belirlenmesi Hassasiyet belirlenmesi Orta Düşük/Baskı Yok Adım 4 Hassasiyet Baskı matrisleri ile risk belirlenmesi RİSK POTANSİYEL RİSK RİSK YOK 18

19 4. Risk Değerlendirmesi 19

20 5. Ayrıntılı Karakterizasyon 1. YAS kütle numarası ve kodu Genel Bilgiler 2. Merkez noktası koordinatı 3. Alanı 4. Çevreleyen yeraltı suyu kütleleri Jeoloji 5. Jeolojik birim 6. Litolojik yapı Hidrojeoloji 7. YAS seviyesi 8. Yıllık seviye değişimi 9. Akifer tipi 10. Akifer kalınlığı 11. Hidrolik iletkenlik 12. Kütle sınırları içerisindeki YÜS kütleleri ve sulak alanlar Hidrojeokimya 13. Fizikokimyasal parametreler Tabakalanma Akifer(ler) Lokasyon Porozite Komşu YAS kütleleri sınır koşulları (beslenim, boşalım, akımsız) Kimyasal sınıf Etki parametreler Baskılar 14. Baskının türü 15. Arazi kullanımı (CORINE) 16. Olası tehlikeli maddeler (YASGEP) 17. Çekimlerin amacı Çekim miktarı Beslenim Baskı unsurları Arazi Kullanımı Arazi kullanımı (CORINE) Büyük yüzey depolama yapıları Suni beslenim

21 5. Ayrıntılı Karakterizasyon Genel Bilgiler Jeoloji Hidrojeoloji Hidrojeokimya Baskılar Arazi Kullanımı Sınıflandırma Baskı Etki Risk 21 Diğer Harita Hidrotipler Piper grafikleri Kesitler Kuyu kütükleri

22 6. İzleme Projenin süresi ve kapsamı dikkate alınarak, ikisi yağışlı biri kurak koşulları temsil edecek şekilde üç dönem izleme İzlenecek noktaların belirlenmesi : SYGM ve DSİ nin de katılımıyla düzenlenen çalıştay Bu noktaların belirlenmesi aşamasında, kütledeki tüm kuyu ve kaynakların konumları kütledeki baskı unsurlarının konumları yeraltı suyu akım yönleri çekimlerin yoğunlaştığı alanlar kütlenin miktar ve kalite durumunu en iyi şekilde temsil edebilecek noktalar seçilmiştir. İlk dönem izleme :

23 6. İzleme İzlenecek parametrelerin belirlenmesi aşamasında, YASGEP projesi kapsamında Gediz Havzası özelinde belirlenen endüstriyel aktivitelerden ve bu aktivitelerde uygulanan proses türüne bağlı olarak yeraltı suyuna taşınması muhtemel kirletici listesinden faydalanılmıştır. Yine aynı proje kapsamında, gerçekleştirilen havzada yaygın olarak kullanılan pestisitler de izleme programına dahil edilmişlerdir. Bu listeye ek olarak GMTY Projesi kapsamında 43 nokta gerçekleştirilen yüzey suyu analizleri ölçülen kirleticilerden yeraltı sularına geçme potansiyeli bulunan 7 parametre 23

24 6. İzleme YAS risk durumu da izleme programının, izleme sıklığının ve izlenecek parametrelerin belirlenmesi konusunda yol gösterici bir kriterdir. SÇD risk altındaki YAS kütlelerinde hem gözetimsel hem operasyonel izleme risk altında olarak tanımlanmamış YAS kütlelerinde gözetimsel izleme Ancak risk durumları belirlenirken değerlendirmeye alınan parametreler incelendiğinde, özellikle tarımsal kaynaklı kirliliğin bir göstergesi olan pestisitler ile endüstriyel faaliyetler sonucu ortaya çıkan kirleticilerin analizleri yapılmamıştır. Arka plan seviyelerinin belirlenmesine olanak vermesi bakımından, tüm YAS kütlelerinde YAS görülme potansiyeli olan tüm kirleticilerin analizi yapılarak bu parametrelerin konsantrasyonlarının tespit edilmesi uygun görülmüştür. 1. dönem izleme programı operasyonel izleme 24

25 İzleme - Kalite Genel Kalite Parametreleri İyonlar Metaller Pestisitler Diğer Organikler SÇD Öncelikli Birinci Öncelikliler İkinci Öncelikliler GMTY Sıcaklık Cl - Al Bentazone Aklonifen Trikloroetilen Acetaldehyde Fluoranthene İletkenlik CN - As Carbofuran Alaklor BTEX Acetic acid ph CO 3-4-(1,1,3,3 - tetramethylbutyl)-phenol B Chlorantraniliprole Alpha cypermethrin PCB ler Acroleine Bis(2-etilhekzil) terefitalat RP HCO 3 - Ba Chlorsulfuron Atrazin Tetrakloroetilen Benzaldehyde Ti Fe NH 4 -N Be Clopyralid Bifenoks Bromorphon V Mn NO 2 -N Cd Clothianidin Chlorfenvinphos Butanal Ag Ca NO 3 -N Co Cyromazine Mg SO 4-2 Na S -2 Cu Ethoprophos Chlorpyrifos (Chlorpyrifos-ethyl) Butanone Cr Dimethoate Cybutryne Carbon tetrakloride Cypermethrin (8 isomers) Chlorodibromometan K Hg Fenarimol Dichlorvos Chloroethene Si KOİ Mo Imidacloprid Dikofol Diklorobromometan BOİ Ni Mesotrione Diuron Diklorometan ÇOK Pb Metalaxyl Endosulfan Fitalatlar TOK Sb Metam potasyum Endosulfan (alfa) Formaldehid T-P Se Methomyl Heptaklor Formic acid ÇO Sr Methoxyfenozide Heptaklor epoksit Heptanal F Zn Metolachlor Isoproturon Heptanone Fenol Monocrotophos Kinoksifen Hexanal Myclobutanil Simazin Hexanone Nicosulfuron Terbutirin Kloroform Omethoate Oxadixyl Pirimicarb Propamocarb hcl Thiamethoxam Triadimenol Triasulfuron Tribenuron methyl Trifluralin MTBE (methyl-tertiarybutyl-ether) Octanal Octanone PDE ler Pentanal Pentanone Propionaldehyde Tritosulfuron 25

26 Genel Kalite Parametreleri İyonlar Metaller SÇD Öncelikli Birinci Öncelikli İkinci Öncelikli GMTY İzleme Kalite Pestisitler Diğer Organikler Analizi yapılan parametre grubu : 132 Analizi yapılan parametre parametre : 151 İçme Suyu Limit Değeri bulunan : 76 Sulama Suyu Limit Değeri bulunan : 21 ÇKS değerleri belirlenmiş olan : 109 İLD, SLD ve ÇKS belirlenmiş olan : 14 LOD üzerinde kalan parametre : 66 LOD altında kalan parametre : 85 26

27 İzleme Kalite LOD üzerinde kalan parametre : 66 LOD altında kalan parametre : 85 27

28 İLD, SLD ve ÇKS belirlenmiş olan 14 parametre Parametre Birim İçme Suyu Limiti Sulama Suyu Limiti YO-ÇKS İletkenlik µs/cm Flörür (F - ) mg/l Nitrat Azotu mg NO 3 -N/L Alüminyum (Al) µg/l Arsenik (As) µg/l Bor (B) µg/l Kadmiyum (Cd) µg/l Krom (Cr) µg/l Bakır (Cu) µg/l Nikel (Ni) µg/l Kurşun (Pb) µg/l Selenyum (Se) µg/l Demir (Fe) µg/l Mangan (Mn) µg/l

29 İLD, SLD ve ÇKS belirlenmiş olan 14 parametre Parametre Birim İçme Suyu Limiti Sulama Suyu Limiti YO-ÇKS İletkenlik µs/cm Flörür (F - ) mg/l Nitrat Azotu mg NO 3 -N/L Alüminyum (Al) µg/l Arsenik (As) µg/l Bor (B) µg/l Kadmiyum (Cd) µg/l Krom (Cr) µg/l Bakır (Cu) µg/l Nikel (Ni) µg/l Kurşun (Pb) µg/l Selenyum (Se) µg/l Demir (Fe) µg/l Mangan (Mn) µg/l

30 Sonraki adımlar Bir sonraki İlerleme Raporunun sunulmasına kadar geçecek süreçte: 3. İlerleme Raporu: 2. dönem (kurak dönem) izleme çalışmalarının gerçekleştirilmesi Yeraltı suyu kütleleri için arka plan seviyelerinin değerlendirilmesi ve Eşik Değerlerin Belirlenmesi Yeraltı suyu kütlelerinin miktar ve kalite açısından ön değerlendirilmesinin yapılması İlgili rehber dökümanların hazırlanması 30

31 Teşekkürler Courtesy of French Ministry Of Culture and Communication / Immadras