Gök Olaylar Y ll TUG TÜB TAK ULUSAL GÖZLEMEV

Transkript

1 2007 Gök Olaylar Y ll TUG TÜB TAK ULUSAL GÖZLEMEV

2 Pt Sa Ça Pe Cu Ct Pz Pt Sa Ça Pe Cu Ct Pz Pt Sa Ça Pe Cu Ct Pz Pt Sa Ça Pe Cu Ct Pz Pt Sa Ça Pe Cu Ct Pz Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara 2007 Takvimi ve Ay n Evreleri

3 2007 nin Önemli Gök Olaylar Ay ve Günefl Tutulmalar 2007 de, iki Günefl tutulmas, iki de Ay tutulmas gerçekleflecek. Günefl tutulmalar ülkemizden gözlenemeyecek. lk Günefl tutulmas, 19 Mart ta gerçekleflecek ve Do u Asya ile Alaska dan parçal tutulma olarak görülebilecek. Y l n ikinci Günefl tutulmas 11 Eylül de gerçekleflecek. Bu tutulma da parçal tutulma olacak. Güney Amerika, Antarktika ve Atlantik Okyanusu nun güneyindeki baz ülkelerden izlenebilecek. Bu y l n Ay tutulmalar, 3/4 Mart gecesi ve 28 A ustos ta meydana gelecek. 3/4 Mart taki tutulma, tam Ay tutulmas olacak. Tam tutulma 37 dakika sürecek ve tutulma ortas saat 01:21 de olacak. Tutulma, 23:30 de bafllayacak ve 03:11 te sonlanacak. Bu tutulmayla ilgili ayr nt l zaman bilgisini, 14. sayfada bulabilirsiniz. 28 A ustos taki tutulma da tam tutulma olacak. Ancak, bu tutulman n hiçbir evresini ülkemizden göremeyece iz. Tutulma Afrika, Avrupa ve Asya n n Bat s d fl nda kalan yerlerden tamamen ya da k smen gözlenebilecek. Göktafl Ya murlar Göktafl Etkili oldu u En Etkin En yüksek ya muru zaman aral oldu u tarih say /saat Quadrant 28 Aral k 7 Ocak 3 Ocak 40 Lir Nisan 22 Nisan 20 Eta Kova 20 Nisan 17 May s 5 6 May s Perse 23 Temmuz 22 A ustos A ustos 60 Orion Ekim 21 Ekim 20 Aslan Kas m Kas m 40 kizler 6 19 Aral k 14 Aral k 60 Ay ve Gezegenlerin Konumlar yla lgili Terimler: Yer karşıkonum en büyük uzanım İç gezegen yörüngesi (Merkür, Venüs) üstkavuşum altkavuşum kavuşum Dış gezegen yörüngesi (Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün) Karfl konum: Gezegen - Yer - Günefl dizilifli. Altkavuflum: Yer - Gezegen - Günefl dizilifli. Üstkavuflum: Yer - Günefl - ç Gezegen dizilifli. Kavuflum: Yer - Günefl - D fl Gezegen dizilifli. En büyük uzan m: ç gezegenin Günefl le en büyük görünür uzakl. Enberi: Ay n Yer e en yak n oldu u konum. Enöte: Ay n Yer e en uzak oldu u konum. Günberi: Yer ve di er gezegenlerin Günefl e en yak n olduklar konum. Günöte: Yer ve di er gezegenlerin Günefl e en uzak olduklar konum. 3

4 Merkür Venüs Yer Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün Gezegenler Ceres Cüce Gezegenler Plüto Eris Gezegenin Yeni Tan m Uluslararas Astronomi Birli i, gezegenin tan m n yapt. Buna göre Plüto art k bir gezegen de il. Yeni keflfedilen ve Plüto'dan daha büyük oldu u düflünülen Eris ve küçük gezegelerden biri olan Ceres'le birlikte "cüce gezegenler" s n f na al nd. 9 gezegenden olufltu unu bildi imiz Günefl Sistemi ailesinde art k 8 gezegen var. Eskiden, y ld zlar n aras nda "gezen" y ld z gibi fl kl nesnelere "gezegen" denmiflti. Bu gökcisimlerinin, Günefl Sistemi ad n verdi imiz sistemimizde, Günefl in çevresinde doland klar yüzy llard r biliniyor. Geliflen teknoloji ile oluflan bilgi birikimi, "gezegen"in daha bilimsel tan m n gerektirmeye bafllam flt. Çünkü, geliflmifl teleskoplar sayesinde, Plüto benzeri baflka gökcisimleri keflfedilmeye baflland. Gökbilimciler, bu gökcisimlerinden daha yüzlercesinin oldu u düflünüyor. Bu, Plüto nun durumunun sorgulanmas n gerektirdi. Bu nedenle Uluslararas Astronomi Birli i (IAU) iki y l önce bir "Gezegen Tan mlama Komitesi" kurdu. Bu komitenin önerileri A ustos 2006' da Prag'daki IAU Genel Kurul toplant s s ras nda tart fl ld ve 24 A ustos 2006 da yap lan genel kurulun ilgili oturumunda karara ba land. Buna göre: Gezegen: a) Günefl çevresinde bir yörüngede dolanan, b) kendi kütleçekimi alt nda yuvarlaklaflacak kadar kütleye sahip olan ve c) yörüngesinin yak n komflulu unu 4

5 temizlemifl olan bir gök cismidir. Dysnomia Kütle çekim alan küreseldir, yani çekim kuvveti yöne ba l de il yaln z uzakl a ba l d r. Bu nedenle bir cismin kütlesi yeterliyse, kendi çekimi alt nda yuvarlaklafl r. c) maddesi flu anlama gelir: Gezegenin kendi uydusu olabilir ama Günefl çevresinde ayn yörüngeyi paylaflan baflka nesne olamaz. Ay, Yer'in uydusudur, Günefl etraf nda kendine özgü yörüngede de il, Yer etraf nda dolanmaktad r. Ayn flekilde, Jüpiter kendi komflulu unu temizlemifltir, onlarca uydusu kendi etraf nda dolanmaktad r. Bu yeni tan ma uyan 8 gezegen var: Merkür, Venüs, Yer, Mars, Jüpiter, Saturn, Uranüs ve Neptün. Cüce Gezegen: a) Günefl çevresinde bir yörüngede dolanan, b) kendi kütleçekimi alt nda yuvarlaklaflacak kadar kütleye sahip olan, c) yörüngesinin yak n komflulu unu temizlememifl olan ve d) kendisi bir uydu olmayan gök cismidir. Bu tan mlara göre, bu güne kadar 9. gezegen olarak bilinen Plüto art k gezegen de il. Çünkü gezegen tan m ndaki c) koflulunu sa lam yor. Plüto'nun uydusu diye bilinen Charon asl nda Plüto'nun uydusu de il onun Charon Eris Plüto 2005 FY EL61 Sedna Orcus Quaoar Varuna Bilinen en büyük Neptün ötesi cisimler ve bu gökcisimlerin orant l büyüklükleri. "ikizi". Bir gökcisminin uydu say labilmesi için, iki gökcisminin ortak kütle merkezinin, çevresinde doland gezegenin içinde kalmas gerekiyor. Bu durumda, Plüto "komflulu unu temizleyememifl say labilir y l nda keflfedilen ve bugüne kadar "asteroid" ya da "küçük gezegen" olarak bilinen Ceres ve geçici ad 2003 UB 313 olan (daha önce keflfedenler ile NASA taraf ndan 10. gezegen olarak duyurulan) yeni ad yla Eris, cüce gezegen s n f na girmekte. fiu anda IAU'nun "cüce gezegen" aday listesinde 12 nesne daha var. IAU, bunlar ve yeni keflfedilecekler hakk nda karar verecek ve isimlendirecek bir yöntem oluflturacak. Günefl Dizgesinin Küçük Nesneleri: Günefl etraf nda dolanan ve uydu olmayan di er bütün nesneler. Asteroid ya da "küçük gezegen" olarak bilinen nesnelerin ço u, kuyruklu y ld zlar ve di er küçük nesneler bu s n fa giriyor. 5

6 Y ld zlar n Parlakl k Sistemi Gökyüzündeki y ld zlar, hem gerçek parlakl klar na hem de bize yak nl klar na ba l olarak parlak ya da sönük görünürler. Y ld zlar n parlakl n ifade edebilmek için "kadir" birimi kullan l r. Sayma ve ölçme de erleri, mant ksal olarak, genellikle say lan ya da ölçülen de er artt kça artar; ölçülen de er azald kça azal r. Kadirde, bunun tam tersi olarak, ölçülen de er att kça kadir de eri azal r; ölçülen de er azald kça kadir de eri artar. Bu sistemin temeli, çok eskilere, M.Ö. 120'li y llara dayan r. Bu y llarda, Yunan gökbilimci Hipparcus, oluflturdu u y ld z katalo undaki y ld zlar basit bir sistemle s n fland rd. Bu s n fland rmaya göre, en parlak y ld zlar 1 kadir, en sönük olanlarsa 6 kadirdi. M.S. 140'l y llarda, Claudius Ptolemy, bu sistemi biraz daha geniflletti. Ayn s n fa giren fakat birbirinden biraz daha farkl parlakl klardaki y ld zlar da birbirinden ay rabilmek için, örne in, 2 kadir ile 3 kadir aras ndaki bir y ld z tan mlarken, "2. kadirden daha sönük" ya da "3. kadirden daha parlak" gibi ifadeler kulland. Y ld zlar n 1 kadirden 6 kadire kadar 6 s n fland r ld bu sistem, Ptolemy'den sonra 1400 y l daha sorunsuz olarak kullan ld. Teleskopu gökyüzüne çeviren ilk insan olan Galileo, Ptolemy'nin 6 kadir s n r n aflan y ld zlar oldu unu keflfetti. Böylece, o zamana de in 6 kadirle s n rl olan y ld z parlakl klar, art k bu s n r aflm flt. Teleskoplar gelifltikçe, gökbilimciler bu s n r daha da öteye götürdüler. 19. yüzy l n ortalar nda, gökbilimciler art k bu sistemi bir ölçe e yerlefltirmenin gere ini duymaya bafllad lar. Oxford'lu gökbilimci Norman Pogson, bir kadir olan bir y ld z n parlakl n n alt kadir olan bir y ld z n parlakl n n yaklafl k 100 kat oldu unu belirledi. Bu basit oran 1'e 100 öteki gökbilimcilerce de benimsendi. Buna göre, 100 1/5 'lük art fl (yaklafl k 2,512) iki kadir aras ndaki parlakl k fark na eflittir. Sonuç olarak ortaya ç kan logaritmik bir ölçektir. Tam olarak öyle olmasa da duyular m z yaklafl k olarak, alg lamada logaritmik olarak ifller. Bu da otomatik olarak ortaya neden logaritmik bir ölçe in ç kt n aç kl yor. Y ld z parlakl klar bir ölçe e

7 oturtulduklar nda, yeni bir problem ortaya ç kt. Baz bir kadirlik y ld zlar gerçekte ötekilerden parlakt. Buna da bir çözüm bulundu. Gökbilimciler, ç plak gözün göremedi i sönük y ld zlar için ölçe i nas l genifllettilerse, parlak y ld zlar için de onlara birden küçük de erler vererek ters yönde genifllettiler. Vega, Arkturus, Capella ve Rigel gibi y ld zlar 0 (s f r) kadir parlakl a yerlefltirildiler. Daha da parlak gökcisimleri için, ölçek daha da geniflletilerek, (-) de erler ald. Örne in gökyüzünün en parlak y ld z Aky ld z -1,5, Venüs en parlak durumundayken -4,4, dolunay -12,5, Günefl -26,7 kadir parlakl ktad r. 19. yüzy lda, y ld zlar n parlakl klar n foto raf çekerek ölçmek isteyen gökbilimciler, bir sürprizle karfl laflt lar. Göze ayn parlakl kta görünen y ld zlar, filmin üzerinde farkl parlakl klarda görünüyorlard. Bunun nedeni, foto raf filminin göze oranla mavi fl a daha duyarl olmas yd. Bunun üzerine ortaya yeni bir ölçek ç kt : Foto rafik parlakl k (m p ). Daha önceki parlakl ksa "görünür parlakl k (m v )" olarak de ifltirildi. Bu asl nda çok önemli bir keflif oldu. Çünkü, görünür ve mavi renklerdeki parlakl klar n fark, y ld z n renginin, dolay s yla da s cakl n n belirlenmesine olanak tan yordu. Günümüzde, bu ölçümler, de iflik renklerde filtreler kullan larak yap l yor. En çok kullan lan filtreler morötesi (U), mavi (B) ve görünür (V) dalgaboylar n geçiren filtrelerdir. B-V, bir y ld z n s cakl k ölçe ini verir. E er bu de er küçükse y ld z s cak, büyükse so uktur. Sar bir y ld z olan Günefl'in renk ölçe i 0,63, turuncu bir y ld z olan Betelgeuse'un renk ölçe i 1,85'tir. Mavi bir y ld z olan Bellatrix in (gama Orion) renk ölçe i kadirdir. Bir cismin tüm dalgaboylar ndaki Kadir fark Parlakl k fark 0,1 1,1 0,2 1,2 0,3 1,3 0,4 1,4 0,5 1,6 1,0 2,5 2 6, parlakl naysa bolometrik parlakl k denir. Bolometrik terimi, bolometre olarak adland r lan ve bir cismin yayd toplam fl may ölçen bir ayg ttan kaynaklanm flt r. Yukar da anlatt klar m z n tümü, do al olarak yerdeki bir gözlemcinin gözlemlerine dayan yor. Yaz n n bafl nda da de indi imiz gibi, her y ld z bize farkl uzakl ktad r. Bu nedenle, onlar n görünür parlakl klar, asl nda gerçek parlakl klar n pek yans tmaz. Y ld zlar n birbirlerine göre gerçek parlakl klar n ifade edebilmek için gökbilimciler yeni bir ölçek oluflturdular: "Mutlak parlakl k, M" ölçe i. Bir y ld z n mutlak parlakl, onun gözlemciye 10 parsek (1 parsek = 3,26 fl k y l ) uzakl kta oldu u varsay larak hesaplan r. E er 10 parsek uzaktan baksayd k Günefl bize 4,45 kadir parlakl kta görünecekti. Orion Tak my ld z 'n n en parlak y ld z olan Rigel'e ayn uzakl ktan baksayd k onu -8 kadir parlakl kta görecektik. Kuyrukluy ld zlar ve asteroidler için mutlak parlakl k tan mlamas daha farkl d r. Bir kuyrukluy ld z n ya da asteroidin mutlak parlakl, Günefl'teki bir gözlemcinin, cismi bir astronomi birimi (Dünya ile Günefl aras ndaki uzakl k, 150 milyon km) uzaktan bakt nda gördü ü parlakl kt r. 7

8 Y l Boyunca Gezegenler Gezegenlerin y l içinde ne zaman ve nerede gözlenecekleri, burada özet olarak veriliyor. Bu bilgileri, befl parlak gezegen için, ilerideki sayfalarda ayr nt l olarak bulabilirsiniz. Merkür: Günefl'e en yak n gezegen olan Merkür, Günefl do madan az önce do uda veya Günefl batt ktan sonra bat da bulunur. Alacakaranl kta ve çevrene (ufka) yak n bir konumda çevre ve hava koflullar uygunsa k sa süre gözlenebilir. Günefl do madan k sa süre önce, sabaha karfl do uda bulundu u zaman aral klar : 2 Mart - 25 Nisan, 8 Temmuz - 8 A ustos, 30 Ekim -1 Aral k. Bu dönemlerde dönem sonuna do ru daha parlak durumda olacak. Günefl batt nda k sa süre için bat da bulundu u zaman aral klar : 21 Ocak - 17 fiubat, 11 May s - 19 Haziran, 25 A ustos - 18 Ekim. Bu dönemlerde, dönem bafllar nda daha parlak görünecek. Venüs: A ustos ay ortas na kadar Günefl batt ktan sonra bat gökyüzünün (halk aras ndaki ad yla "akflam y ld z " olarak) en parlak gökcismi olacak. Bu tarihten sonra k sa bir süre, aç sal olarak Günefl'e yak n olaca için (Yer - Venüs - Günefl dizilifli) gözlenemeyecek. A ustos sonundan itibaren sabahlar do uda Günefl'ten önce do acak ve y l sonuna kadar do uda (halk aras ndaki ad yla "sabah y ld z " olarak) gözlenecek. Mars: Y l n ilk günlerinde sabaha karfl do acak olan "K z l Gezegen" do u ufkunda Günefl do ana kadar gökyüzünü süsleyecek. Her geçen gün daha erken do acak ve daha uzun süre gözlenebilecek olan Mars, A ustos ta Günefl batt nda akflam n ilk saatlerinde, Güney yönünde, meridyen yöresinde görülmeye bafllayacak ve Aral k ta (24 Aral k) ise Günefl ile karfl konumda (Günefl - Yer - Mars dizilifli) olup, Günefl batarken do u ufkunda do uyor olacak ve bütün gece gökyüzünde yeralacak. Jüpiter: Y l n ilk günlerinde sabaha karfl Mars tan k sa bir süre önce do acak olan "dev gaz gezegen" Jüpiter, do u ufkunda Günefl do ana kadar gökyüzünü süsleyecek. Her geçen gün daha erken do acak ve Haziran ay n n ilk haftas nda (5 Haziran) Günefl ile karfl konumda (Jüpiter - Yer - Günefl dizilifli) olacak. Günefl batarken do u ufkundan do acak ve bütün gece gökyüzünde olacak. A ustos un son haftas nda Günefl batt nda Güney yönünde meridyende olacak. Bu tarihten 8

9 sonra, her geçen gün daha erken batacak ve akflam gökyüzünde bat ufkumuzda yer alacak. Aral k ay n n son günlerinde Günefl ile aç sal olarak yak nlaflacak (Yer - Günefl - Jüpiter dizilifli) ve gözlenemeyecek. Satürn: Gökyüzünün güzel görünümlü halkal dev gaz gezegeni Satürn, y l n ilk günlerinde Aslan tak my ld z nda yeralacak ve Günefl batt ktan bir süre sonra do acak. 10 fiubat ta Günefl'in karfl konumunda (Satürn - Yer - Günefl dizilifli) olaca ndan Günefl batarken do acak ve gece boyu gökyüzünde görülecek, sabah Günefl do arken batacak. Bu tarihten sonra, Günefl batt nda do u gökyüzünde her geçen gün daha yükselmifl konumda görülecek ve her geçen gün daha erken batacak. May s ortas nda Günefl batt s rada Güney yönümüzde meridyen yöresinde bulunacak ve A ustos ortas na kadar akflamlar gökyüzümüzün bat s nda yeralacak. Bu tarihlerden sonra Günefl le kavuflum konumunda (Yer - Günefl - Satürn dizilifli) olaca ndan bir süre gözlenemeyecek. Eylül ortas ndan itibaren sabahlar Günefl do madan önce bir süre do u ufkumuzda gözlenebilecek. Uranüs: fiubat ortalar na kadar akflam gökyüzünde bat ufkunda gözlenecek olan bu dev gaz gezegen bu tarihlerde Günefl le aç sal olarak yak nlaflaca (Yer - Günefl - Uranüs dizilifli) için bir süre gözlenemeyecek. Mart sonuna do ru bu kez do u ufkumuzda Günefl do madan önce her geçen gün daha erken olmak üzere do acak. 9 Eylül günü karfl konumda (Uranüs - Yer - Günefl dizilifli) olaca ndan, Günefl batarken do acak ve gece süresince gökyüzünde bulunacak. lerleyen günlerde her geçen gün daha erken do acak ve Günefl batt nda bat ya yaklaflm fl olacak. Aral k n ilk günlerinden sonra sadece akflamlar bat ufkunda görülebilecek. Uranüs y l boyunca Kova tak my ld z s n rlar içinde yeralacak. Neptün: O lak tak my ld z s n rlar içindeki yerini y l sonuna kadar koruyacak olan dev gaz gezegen y l n ilk günlerinde k sa süre akflam bat gökyüzünde gözlenecek. Daha sonra Günefl ile kavuflum konumuna (Yer - Günefl - Neptün dizilifli) gelecek ve Mart ortas na kadar gözlenemeyecek. Bu tarihlerden sonra sabahlar Günefl do madan önce her geçen gün daha erken do acak ve 13 A ustos'ta karfl konumdayken (Neptün - Yer - Günefl dizilifli) Günefl batarken do acak ve tüm gece gökyüzünde yer alacak. Kas m ortas ndan sonra da bat ufkuna yak n, akflam gökyüzünde izlenebilecek. Plüto: Plüto art k gezegen s n f n n bir üyesi de il! O art k "Cüce gezegenler" s n f n n bir üyesi 9

10 Ocak 2007 Gezegenler Bu ay hava karar rken ilk beliren gezegen Venüs. Gezegen, henüz bat ufkunun üzerinde fazla yükselmemifl olsa da, rahatl kla görülebilir. Venüs'ü görebilmek için, akflam alacakaranl n n sonlar na do ru bat - güneybat ufku üzerine bakmak gerekiyor. Ay n bafllar nda, gezegen henüz alacakaranl k bitmeden batt için görülmesi zor olabilir. Ancak ay n ortalar ndan sonra, gezegeni görmek çok daha kolay olacak. Merkür, akflam n öteki parlak gezegeni. Ne var ki gezegenin, ay n ilk günlerinde Günefl'le aras ndaki görünür uzakl k çok düflük. Ancak, ay n sonlar na do ru gezegen Venüs'ün alt nda, görünür hale gelecek. Merkür'ü görebilmek için, Günefl batt ktan yaklafl k 45 dakika sonra bat -güneybat ufkunun hemen üzerine bakmak gerekiyor. Gezegen, fiubat ay n n ilk haftas nda da gözlem için uygun konumda olacak. Ocak'ta en uzun süre gözlenebilen gezegen Satürn. Gezegen hava karard ktan yaklafl k 3 saat sonra do mufl oluyor. Gezegeni görebilmek için, saat 20:00'dan sonra do u ufkuna bakmak gerekiyor. Satürn, Aslan Tak my ld z 'n n en parlak y ld z Regulus'la yak n konumda. Satürn, Regulus'a göre daha parlak ve ay boyunca y ld zl zemindeki konumunu koruyor. Satürn, önümüzdeki birkaç ay, teleskoplu gözlemciler için iyi bir hedef olacak. Hem parlak hem de görece yak n konumda oldu undan, küçük bir teleskop bile gezegenin halkalar n görebilmek için yeterli. Jüpiter, sabaha karfl güneydo u ufkundan do uyor. Bölgedeki en parlak gökcismi oldu undan, ay rt edilmesi çok kolay. Jüpiter'in hemen alt ndaki turuncu y ld z Akrep'in k rm z dev y ld z Antares. Mars, Jüpiter'den de geç do uyor. Mars' görebilmek için sabah alacakaranl n n bafllamas n beklemek gerekiyor. Ancak, bundan sonra gezegen ufkun üzerinde biraz yükselmifl oluyor. Mars' n parlakl Antares'inkinden biraz düflük. Ancak, ikisi aras ndaki renk benzerli i dikkat çekici. lerleyen günlerde Mars, ufkun üzerindeki konumunu korurken, Antares yükselecek. Bu nedenle, aralar giderek aç lacak. TUG un RTT150 teleskopu Dünya da ilk kez, Güneş in yüksek ayırma güçlü taç tabaka tayfını alıyor. 10

11 Dolunay 3 Ocak Sondördün 11 Ocak Yeniay 19 Ocak lkdördün 27 Ocak Gök Olaylar 3 Ocak Yer günberide (Günefl'e en yak n konumda ~147 milyon km) 6 Ocak Ay - Satürn çok yak n görünümde 15 Ocak Ay - Jüpiter yak n görünür konumda 17 Ocak Ay - Mars yak n görünür konumda 20 Ocak Ay - Venüs çok yak n görünümde 27 Ocak Ülker - Ay yak n görünümde 30 Ocak Ay Mars' n karfl konumunda KUZEY Ejderha Büyük Ayı Küçük Ayı Kutupyıldızı Kral Vaşak Zürafa Kraliçe Andromeda Kanatlı At DOĞU Aslan Regulus Satürn Suyılanı Yengeç Küçük Köpek Büyük Köpek İkizler Procyon Tekboynuz Akyıldız (Sirius) Arabacı Avcı Tavşan Kapella Perseus Aldebaran Boğa Irmak Üçgen Koç Irmak Balina Balıklar BATI GÜNEY 1 Ocak 22:00 15 Ocak 21:00 31 Ocak 20:00 11

12 fiubat 2007 Gezegenler Venüs, fiubat ay nda alacakaranl ktan kurtuluyor ve ay sonunda Günefl batt ktan 2,5 saat sonras na kadar gözlenebiliyor. Henüz hava kararmadan Venüs'ü gökyüzünde bulabilirsiniz. Bunun için, Günefl batt ktan dakika sonra bat -güneybat ufku üzerine bakabilirsiniz. Bu s rada, gezegenin ufka aç sal uzakl yaklafl k 20 derece olacak. (Bu uzakl k, kolunuzu uzatt n zda yaklafl k bir kar fl n z n aç kl kadard r.) Bu flekilde gezegenin ufka uzakl n yaklafl k olarak belirleyebilirsiniz. Hava biraz daha karard nda, gezegen kendini o kadar belli edecek ki, gözden kaç rman z olanaks z. Merkür, ay n bafllar nda y l n en iyi konumlar ndan birine geliyor. Merkür 2 Şubat akşamı batı - güneybatı ufku ve Venüs, 9 fiubat'ta yak n görünür konuma gelecekler. Bu s rada Merkür'ü bulabilmek için, Günefl batt ktan sonra yaklafl k yar m saat beklemek gerekiyor. Venüs'ün sa alt na do ru bakarsan z Merkür'ü görebilirsiniz. Gezegen, ay n ortalar ndan bafllayarak h zla alçalacak ve birkaç gün içinde gözden kaybolacak. Satürn, bu ay en uzun süre gözlenebilecek gezegen. Çünkü Günefl batt nda do uyor, tüm gece gökyüzünde kal yor. Satürn, bize yak n konumda oldu undan, teleskoplu gözlemciler için çok iyi bir hedef. Jüpiter, gece yar s ndan 2 saat sonra, Mars ise sabah alacakaranl ndan hemen önce do uyor. Ay (21 Şubat) Şubat akşamları batı - güneybatı ufku Ay (20 Şubat) Venüs Merkür Venüs Ay (19 Şubat) 12

13 Dolunay 2 fiubat Sondördün 10 fiubat Yeniay 17 fiubat lkdördün 24 fiubat Gök Olaylar 3 fiubat Ay Satürn yak n görünür konumda 4 fiubat Merkür - Venüs yak n görünümde(6 o ) 7 fiubat Merkür en büyük do u uzan mda (18 o ) 10 fiubat Satürn Yer'e en yak n konumda 12 fiubat Ay - Jüpiter yak n görünür konumda 15 fiubat Ay - Mars yak n görünür konumda 18 fiubat Ay - Merkür yak n görünür konumda 19 fiubat Ay - Venüs yak n görünür konumda 23 fiubat Ay - Ülker yak n görünür konumda KUZEY Ejderha Çoban Küçük Ayı Kutupyıldızı Kral Kraliçe Büyük Ayı Zürafa Andromeda DOĞU Başak Aslan Regulus Satürn Yengeç Vaşak İkizler Küçük Köpek Kapella Arabacı Üçgen Perseus Koç Boğa Aldebaran Balıklar Balina BATI Kupa Suyılanı Procyon Tekboynuz Büyük Köpek Akyıldız (Sirius) Avcı Tavşan Irmak Irmak Yelken GÜNEY 1 Şubat 22:00 15 Şubat 21:00 28 Şubat 20:00 13

14 Mart 2007 Gezegenler Akflam gökyüzünde iki gezegen yer al yor. Bunlar Venüs ve Satürn. Venüs, akflam alacakaranl nda Günefl batt ktan yaklafl k 2.5 saat sonras na kadar gözlenebiliyor. Satürn, hava karard nda do ugüneydo u ufku üzerinde bulunuyor. Gezegeni gökyüzünde bulmak için Aslan n en parlak y ld z Regulus un bat s na bakmak gerekiyor. Parlakl ysa 0 kadir, yani yak n ndaki y ld zlardan biraz daha fazla. Jüpiter, ay n bafllar nda 02:00 civar, ay n sonlar ndaysa gece yar s civar güneydo u ufku üzerinden do uyor. Mars, sabah alacakaranl ktan hemen önce do u ufkunda beliriyor Mart sabahları doğu - güneydoğu ufku Tam Ay tutulmas 3/4 Mart gecesi tam Ay tutulmas meydana gelecek. Tam tutulma 37 dakika sürecek ve tutulma ortas saat 01:21 de olacak. Tutulma zamanlar flöyle: Yar gölge tutulma bafllang c : 22:16 Parçal tutulma bafllang c : 23:30 Tam tutulma bafllang c : 00:44 Tutulma ortas : 01:21 Tam tutulma sonu: 01:58 Parçal tutulma sonu: 03:11 Yar gölge tutulma sonu: 04:25 Gezegen ay boyunca konumunu koruyor ve bu nedenle gözlem süresi çok k sa. Merkür, ay boyunca sabah gökyüzünde. Gezegen ay n ortalar nda gözlenebilecek kadar yükselmifl oluyor Mart akşamları batı ufku Ay (23 Mart) Ülker Ay (22 Mart) Merkür Mars Ay (16 Mart) Ay (15 Mart) Venüs Ay (21 Mart) Ay (17 Mart) 14

15 Dolunay 3 Mart Sondördün 12 Mart Yeniay 19 Mart 2 Mart Ay - Satürn yak n görünür konumda 3 Mart Tam Ay Tutulmas (Tutulma ortas 01:21) 12 Mart Ay - Jüpiter yak n görünür konumda 16 Mart Ay - Mars yak n görünür konumda 17 Mart Ay - Merkür yak n görünür konumda 21 Mart kbahar Il m (Ekinoks) 21 Mart Ay - Venüs yak n görünür konumda 22 Mart Merkür en büyük bat uzan mda (28 o ) 23 Mart Ay - Ülker kümesi yak n görünümde 29 Mart Ay, Mars n karfl konumunda lkdördün 25 Mart Gök Olaylar KUZEY Ejderha Küçük Ayı Kral Kraliçe Andromeda Kuzeytacı Kutupyıldızı Üçgen Çoban Büyük Ayı Zürafa Perseus Kapella Koç DOĞU Başak Arkturus Berenices in Saçı Aslan Vaşak Yengeç Arabacı İkizler Boğa Aldebaran Balina BATI Spika Satürn Regulus Küçük Köpek Procyon Avcı Irmak Karga Kupa Suyılanı Tekboynuz Büyük Köpek Akyıldız (Sirius) Tavşan GÜNEY Yelken 1 Mart 22:00 15 Mart 21:00 31 Mart 20:00 15

16 Nisan 2007 Gezegenler Gökyüzünün en parlak gezegeni Venüs, akflam gökyüzünde yükselmeyi sürdürüyor. Ay sonunda gezegen Günefl ten yaklafl k 3.5 saat sonra bat yor. Gezegeni görebilmek için Günefl batt ktan k sa bir süre sonra bat ufku üzerine bakmak gerekiyor. Gezegen giderek bize yaklaflt için, art k bir dürbünle ya da küçük bir teleskopla disk fleklinde görülebilir. Satürn, ay sonunda Günefl in batmas yla en yüksek konumuna ulaflm fl oluyor. Gezegen, hava karard nda gözlem için en iyi konumda. Ancak, gece yar s civar bat yor Nisan akşamları batı ufku Jüpiter, ay n bafllar nda gece yar s güneydo u ufkundan do uyor. Ay sonrar ndaysa 22:30 civar do mufl oluyor. Gezegen, bu bölgede bulunan en parlak gökcismi oldu undan ay rt edilmesi kolay. Mars, geçen aylarda oldu u gibi, sabah alacakaranl n n hemen öncesinde do u ufkundan yükseliyor. Gezegen çok parlak de il. Ancak bulundu u bölgede parlak y ld zlar olmad için ve gezegenin turuncu rengi sayesinde kolayca ay rt edilebilir. Merkür, ay boyunca sabah gökyüzünde olmas na karfl n, ufuktan yeterince yüksek olmad için gözlenmesi zor. Yaln z ay n ilk günlerinde Günefl do madan yaklafl k yar m saat önce do u ufku üzerinde görülebilir. Ay (20 Nisan) Aldebaran Venüs Ülker Ay (19 Nisan) Ay (18 Nisan) 29 Mart 2006 tam Güneş tutulmasının TUG da çekilen fotoğrafı 16

17 Dolunay 2 Nisan Sondördün 10 Nisan Yeniay 17 Nisan lkdördün 24 Nisan Gök Olaylar 8 Nisan Ay - Jüpiter yak n görünür konumda 11 Nisan Venüs - Ülker yak n görünümde 14 Nisan Ay - Mars çok yak n görünümde 16 Nisan Ay - Merkür yak n görünümde 19 Nisan Ay - Ülker yak n görünümde 20 Nisan Ay - Venüs yak n görünümde 25 Nisan Ay - Satürn çok yak n görünümde KUZEY Kral Kraliçe Lir Vega Kuzeytacı Ejderha Küçük Ayı Kutupyıldızı Zürafa Perseus Herkül Kapella Arabacı Venüs Boğa DOĞU Yılan Çoban Arkturus Başak Büyük Ayı Berenices in Saçı Aslan Vaşak Yengeç Satürn Regulus İkizler Küçük Köpek Avcı Procyon Tekboynuz Aldebaran BATI Terazi Spika Kupa Suyılanı Büyük Köpek Akyıldız (Sirius) Karga Yelken GÜNEY Pompa 1 Nisan 23:00 15 Nisan 22:00 30 Nisan 21:00 17

18 May s 2007 Gezegenler Venüs, bu ay içinde y l n en iyi durumuna ulafl yor. Parlakl biraz daha artarak -4.2 kadire ulaflan gezegen, ay n ortalar ndan sonra kizler tak my ld z n n ortas na ulafl yor. Ay sonundaysa kizler in parlak y ld zlar olan Castor ve Polluks la bir dizi oluflturacak konuma geliyor. Venüs ü gece saat 23:30 a kadar gökyüzünde görmek mümkün. Merkür, ay n ilk günlerinden bafllayayak, akflam gökyüzünde yükseliyor. Gezegen, ay n ortalar na do ru gözlenebilecek kadar yükselmifl olacak. Haziran n ilk günlerinde y l n en iyi konumuna gelecek olan Mayıs akşamları batı - kuzeybatı ufku gezegen, May s sonunda Günefl ten neredeyse iki saat sonra bat yor. Parlakl yaklafl k -1 kadir olan gezegeni görebilmek için, Günefl batt ktan yaklafl k yar m saat sonra bat -kuzeybat ufku üzerine bakmak gerekiyor. Jüpiter, ay n bafllar nda alacakaranl n bitiminden k sa bir süre sonra do uyor. Ay sonundaysa, Günefl batt ktan hemen sonra do uyor. Gezegeni görebilmek için, akflam saatlerinde güneydo u ufku üzerine bakmak yeterli kadir parlakl sayesinde gezegen kendini belli ediyor. Satürn, hava karard nda en yüksek konumunda, neredeyse baflucuna yak n konumda bulunuyor. Gezegen, gece yar s civar bat yor. Ay (20 Mayıs) Venüs Ay (19 Mayıs) Ay (18 Mayıs) Merkür Ay (17 Mayıs) Toroslarda akşamüzeri Ay ve Venüs 18

19 Dolunay 2 May s Sondördün 10 May s Yeniay 16 May s lkdördün 23 May s Gök Olaylar 5 May s Ay - Jüpiter yak n görünümde 13 May s Ay - Mars yak n görünümde 17 May s Ay - Ülker kümesi yak n görünümde 18 May s Ay - Merkür yak n görünümde 20 May s Ay - Venüs yak n görünümde 22 May s Ay - Satürn çok yak n görünümde KUZEY Kraliçe Perseus Deneb Kral Zürafa Kuğu Lir Vega Ejderha Kutupyıldızı Küçük Ayı Büyük Ayı Vaşak Kapella Arabacı Venüs İkizler DOĞU Yılancı Herkül Yılan Kuzeytacı Çoban Arkturus Başak Berenices in Saçı Aslan Satürn Regulus Yengeç Küçük Köpek Procyon Tekboynuz BATI Kupa Jüpiter Akrep Spika Karga Suyılanı Antares Terazi Pompa Erboğa GÜNEY 1 Mayıs 23:00 15 Mayıs 22:00 31 Mayıs 21:00 19

20 Çizelgenin Kullanımı Ülkemiz için Güneş'in ve parlak gezegenlerin yıl içinde doğma, batma ve en büyük yüksekliğe eriştikleri zamanlar bu çizelge ile kolayca bulunabilir. Sayfa, saatler üst ve alt tarafta olacak şekilde kullanıldığında ay ve günlerin yeraldığı sağ ve soldaki iki eğri alan arasındaki bölge Örnek: Aylara ait günleri temsil eden yatay çizgiler ile gezegenlere ait renkli çizgilerin kesim noktasını yukarıdan veya aşağıdan zamanlar ile çakıştırdığınızda gerekli bilgiye ulaşabilirsiniz. Buna göre, 14 Mart gecesi gezegenlerin durumunu öğrenmek için soldaki eğri alanda Mart ayının 14'üne ait çizgiyi sağa doğru izlemek gerekir. Gezegenlere ait renkli çizgilerin bu 14 Mart çizgisini kestiği noktayı yukarıdan veya aşağıdan zamanlar ile

21 Güneş'in ufkun altında olduğu gece zamanını göstermektedir. Yaz saati uygulamasının olduğu günlerde kullanılan zamanlara bir saat eklenmesi gerekmekte. bilgiye ulaşırız. Zamanlar yaklaşık olmak üzere; Güneş 18:10'da batacak, Venüs 20:50'de batacak, Satürn 22:20'de meridyene gelecek (en büyük yüksekliğe erişmesi), Jüpiter 01:00'de doğacak, Mars 04:30'da doğacak,satürn 05:00 te batarken Merkür doğacaktır. Jüpiter meridyene 05: 40 ta geldikten 20 dakika sonra da Güneş doğacaktır.

22 Haziran 2007 Gezegenler Merkür, 2 Haziran da en büyük uzan ma (Günefl ten en uzak görünür konuma) geliyor. Gezegen, bu s rada Günefl ten yaklafl k 2 saat sonra bat yor. Ancak, ilerleyen günlerde gezegen ufkun üzerinde h zla alçalacak, bu s rada parlakl da azalacak. Merkür, ay n ortalar ndan sonra art k görülemeyecek kadar alçalacak. Venüs, art k akflam gökyüzünü terk etmeye haz rlan yor. Ay n bafllar ndan itibaren ufkun üzerinde giderek alçal yor. Ay n ilk günlerinde gezegene küçük bir teleskopla bak ld nda, dördün evresinde oldu u görülebilir. Gezegen, giderek Yer e yaklaflt için görünür büyüklü ü artarken, yüzeyinin fl k alan bölümü de azal yor. Satürn, 0.5 kadir parlakl kta ve Aslan Tak my ld z nda yer al yor. Gezegen, art k gece yar s ndan önce bat yor. Gezegen, akflam gökyüzünde Venüs e göre daha h zl alçald için, ay sonunda Venüs le çok yak n görünür konuma ulafl yor. Jüpiter in parlakl biraz daha artarak -2.6 kadire ulafl yor. Gezegen, Günefl batt nda güneydo u ufkundan do uyor ve bütün gece gökyüzünde yer al yor. Gezegen, ufuktan pek fazla yükselmedi i için, teleskoplu gözlemciler için en iyi gözlem zaman gece yar s civar. Jüpiter, bu s rada güneyde ufkun üzerindeki en yüksek konumuna ulaflm fl oluyor. 2 Haziran akşamı batı ufku Haziran akşamları batı ufku Satürn Regulus Ay (19 Haziran) Pollux Castor Satürn Venüs Venüs Ay (18 Haziran) Ay (17 Haziran) Pollux Castor Merkür Ay (16 Haziran) Merkür 22

23 Dolunay 1 Haziran Sondördün 8 Haziran Yeniay 15 Haziran lkdördün 22 Haziran Dolunay 30 Haziran Gök Olaylar 1 Haziran Ay - Jüpiter yak n görünümde 2 Haziran Merkür, en büyük do u uzan mda (23 o ) 7 Haziran Jupiter Yer'e en yak n konumda 9 Haziran Venüs en büyük do u uzan mda (45 o ) 10 Haziran Ay - Mars yak n görünümde 13 Haziran Ay - Ülker yak n görünümde 16 Haziran Ay - Merkür yak n görünümde 18 Haziran Ay - Venüs çok yak n görünümde 19 Haziran Ay - Satürn çok yak n görünümde 21 Haziran Yaz gündönümü (en uzun gündüz, en k sa gece) 28 Haziran Ay - Jüpiter yak n görünümde KUZEY Kraliçe Zürafa Deneb Kral Kutupyıldızı Küçük Ayı Vaşak İkizler Yunus Kuğu Lir Vega Ejderha Büyük Ayı Venüs DOĞU Kartal Altair Herkül Çoban Kuzeytacı Berenices in Saçı Arkturus Aslan Satürn Regulus Suyılanı BATI Kalkan Yılancı Yılan Başak Kupa Yay Jüpiter Spika Karga Antares Akrep Terazi GÜNEY Erboğa 1 Haziran 23:00 15 Haziran 22:00 30 Haziran 21:00 23

24 Temmuz 2007 Gezegenler Venüs, ay n bafllar nda alacakaranl n bitiminden k sa bir süre sonra bat yor. Gezegenin akflam gökyüzündeki günleri art k s n rl. Ay n ortalar nda, art k alacakaranl k içinde batmas na karfl n en yüksek parlakl na ulafl yor. Gezegen, bu s ralar Yer e yak nlaflt için hilal evresinde gürülüyor. Ayr ca, görünür büyüklü ü de iyice artt ndan, art k bir dürbünle bile hilal biçimi görülebilir. Venüs ve Satürn, ay n ilk günü çok yak n görünür konumda olacaklar. Jüpiter, Venüs batt ktan sonra akflam gökyüzünün en parlak ve iyi konumda olan gezegeni. Gezegen, hava karard nda güney-güneydo u yönünde yer al yor. Bu bölgede ondan daha parlak bir y ld z ya da gezegen bulunmad için ay rt edilmesi kolay. Mars, art k sabah gökyüzünde yükseliyor. 0.7 kadir parlakl yla ve turuncu rengiyle Koç tak my ld z nda kendini belli ediyor. Gezegen henüz Yer e yeterince yaklaflmad için, teleskoplu gözlemciler için pek çekici bir hedef de il. Satürn, Mars a göre daha parlak olmakla beraber, akflam gökyüzünde iyice alçald için ay n bafllar nda zorlukla görülebiliyor. Ay n ortalar ndan sonra, iyice alçalan gezegeni görmek mümkün olmayacak. Merkür, ay n tamam n sabah gökyüzünde geçiriyor. Ay n ortalar ndan sonlar na kadar, do ugüneydo u ufku üzerinde sabah alacakaranl içinde gözlenebilecek kadar yükselmifl oluyor. 1 Temmuz akşamı batı ufku Temmuz akşamları batı ufku Regulus Venüs Satürn Ay (18 Temmuz) Ay (17 Temmuz) Venüs Satürn Ay (16 Temmuz) Ay (15 Temmuz) 24

25 Sondördün 7 Temmuz Yeniay 14 Temmuz lkdördün 22 Temmuz Dolunay 30 Temmuz Gök Olaylar 1 Temmuz Satürn - Venüs çok yak n görünümde 7 Temmuz Yer günötede (Günefl'e en uzak konumda: 152 milyon km) 9 Temmuz Ay - Mars yak n görünümde 10 Temmuz Ay - Ülker yak n görünümde 11 Temmuz Ay - Jüpiter'in karfl konumunda 14 Temmuz Venüs en parlak görünümünde 16 Temmuz Ay - Satürn yak n görünümde 17 Temmuz Ay - Venüs yak n görünümde 25 Temmuz Ay - Jüpiter yak n görünümde KUZEY Zürafa Andromeda Kraliçe Vaşak Kutupyıldızı Kral Küçük Ayı Deneb Ejderha Büyük Ayı Aslan DOĞU Kanatlı At Kuğu Yunus Altair Lir Vega Herkül Kuzeytacı Yılan Çoban Arkturus Başak Berenices in Saçı BATI Oğlak Kartal Kalkan Spika Karga Terazi Yay Jüpiter Antares Akrep GÜNEY Erboğa 1 Temmuz 23:00 15 Temmuz 22:00 31 Temmuz 21:00 25

26 A ustos 2007 Gezegenler Jüpiter, akflam saatlerinde, alacakaranl ktan sonra ç plak gözle gözlenebilen tek gezegen. Günefl batt nda güneybat ufku üzerinde bulunuyor ve art k gece yar s ndan önce gökyüzünü terk ediyor. Venüs, ay n ilk günleri akflam gökyüzünde olmas na karfl n, ufka çok yak n görünür konumda oldu undan gözlenemiyor. Gezegen, 18 A ustos ta altkavuflumdan (Yer - Venüs - Günefl dizilifli) geçtikten sonra art k sabah gökyüzünde. Bu tarihten sonra gezegen sabah gökyüzünde h zla yükselecek ve ay sonunda sabah alacakaranl bafllad nda do mufl oluyor. Mars, art k gece yar s ndan önce do uyor. Gezegen, yak n nda bulunan Aldebaran dan biraz daha parlak. Mars ve bir k rm z dev olan Aldebaran, benzer renkleri sayesinde güzel bir ikili oluflturuyorlar. Gezegeni görebilmek için, geceyar s civar do u ufku üzerine bakmak gerekiyor. Merkür, ay n ilk günleri sabah gökyüzünde, pek iyi bir konumda 14 Ağustos geceyarısı doğu ufku Ülker Mars Aldebaran olmasa da k sa bir süre gözlenebiliyor. Gezegen, ay n son günleri akflam gökyüzünde yükseliyor; ancak erkenden batt için görmek zor. Satürn, Günefl le çok yak n görünür konumda. Gezegen, 21 A ustos ta kavuflumdan (Yer - Günefl - Satürn dizilifli) geçtikten sonra sabah gökyüzünde. Ne var ki, gezegen ay sonuna kadar gözlenebilecek kadar yükselmiyor. TUG da günbatımı 26

27 Sondördün 5 A ustos Yeniay 12 A ustos lkdördün 20 A ustos 5 A ustos Mars - Ülker yak n görünümde 7 A ustos Ay - Ülker - Mars yak n görünümde 9 A ustos Venüs - Satürn yak n görünümde 12 A ustos Ay - Merkür çok yak n görünümde 13 A ustos Ay - Satürn çok yak n görünümde (örtme) 18 A ustos Satürn - Merkür çokyak n görünümde 22 A ustos Ay - Jüpiter yak n görünümde 28 A ustos Tam Ay tutulmas (ülkemizden gözlenemeyecek) Dolunay 28 A ustos Gök Olaylar KUZEY Perseus Zürafa Üçgen Kraliçe Kutupyıldızı Büyük Ayı Balıklar Andromeda Kral Küçük Ayı Ejderha Berenices in Saçı DOĞU Kanatlı At Deneb Kuğu Yunus Vega Lir Herkül Kuzeytacı Arkturus Başak BATI Kova Altair Kartal Yılancı Yılan Güneybalığı Oğlak Kalkan Jüpiter Terazi Yay Akrep Antares GÜNEY 1 Ağustos 23:00 15 Ağustos 22:00 31 Ağustos 21:00 27

28 Eylül 2007 Gezegenler Jüpiter, güneybat ufku üzerinde bulunuyor ve ay n ilk günlerinde havan n kararmas ndan yaklafl k üç saat sonra bat yor. Ay sonunda, gezegenin gözlenebilece i süre iyice k sal yor. Merkür de ay boyunca akflam gökyüzünde yer al yor. Ne var ki, Günefl batt nda ufka çok yak n konumda bulundu undan ç plak gözle görmek çok zor. Ancak Günefl batt ktan yaklafl k 20 dakika sonra akflam alacakaranl içinde bir dürbün yard m yla bat -güneybat ufku üzerine bak ld nda gezegeni görmek mümkün olabilir. Geçen ay sabah gökyüzüne geçen Satürn, ay n ilk günlerinde alacakaranl ktan kurtuluyor ve günler ilerledikçe daha da erken do uyor. Satürn, ay sonuna gelindi inde 03:30 civar do uyor. Gezegeni görebilmek için, bu s rada do u ufku üzerine bakmak gerekiyor. Ay sonunda, sabah n ilk fl klar yla birlikte, gezegen do u ufku üzerinde iyice yükselmifl oluyor Eylül sabahları doğu ufku Satürn Ay (10 Eylül) Ay (8 Eylül) Ay (9 Eylül) Regulus Venüs Venüs, sabahlar do u ufku üzerinde. Ay n bafl ndan itibaren, gezegenin görünür yüksekli i h zla artacak. Gezegen, ay n sonlar na do ru en parlak durumuna gelecek. Mars, 23:00 civar do uyor ve parlakl n art rarak 0 kadire ulafl yor. Art k, Aldebaran la aras ndaki parlakl k fark ay rt edilebilir düzeyde. TUG daki teleskop binaları 28

29 Sondördün 4 Eylül Yeniay 11 Eylül lkdördün 19 Eylül Dolunay 26 Eylül Gök Olaylar 4 Eylül Ay - Mars yak n görünümde 8 Eylül Ay - Venus yak n görünümde 10 Eylül Ay - Satürn çok yak n görünümde 11 Eylül Parçal Günefl tutulmas (Ülkemizden izlenemeyecek) 13 Eylül Ay - Merkür yak n görünümde 18 Eylül Ay - Jüpiter yak n görünümde 23 Eylül Venüs en parlak görünümünde 23 Eylül Sonbahar l m (gece - gündüz süreleri eflit) 29 Eylül Merkür en büyük do u uzan mda (26 o ) 30 Eylül Ay - Ülker yak n görünümde Vaşak KUZEY Arabacı Kapella Büyük Ayı Perseus Zürafa Kutupyıldızı Kraliçe Küçük Ayı Çoban DOĞU Üçgen Koç Andromeda Balıklar Kral Ejderha Deneb Vega Lir Kuğu Herkül Kuzeytacı Yılan Arkturus BATI Balina Kanatlı At Yunus Altair Yılancı Kova Oğlak Kartal Kalkan Jüpiter Fomalhaut Güneybalığı Yay GÜNEY 1 Eylül 23:00 15 Eylül 22:00 30 Eylül 21:00 29

30 Ekim 2007 Gezegenler Jüpiter, akflam alacakarakl sona erdikten yaklafl k iki saat sonra bat - güneybat ufkundan bat yor. Jüpiter in parlakl ay boyunca -2 kadir civar nda olacak. Merkür, ay n büyük bölümünü akflam gökyüzünde geçirmesine karfl n, ufka çok yak n konumda. Ay sonuna do ru sabah gökyüzüne geçen gezegen h zla yükselecek ve sabah gökyüzünde gözlenebilecek kadar yükselecek. Satürn, ay n bafllar nda 03:30 civar nda do uyor. Günler ilerledikçe daha da erken do an Satürn, sabah n ilk fl klar yla birlikte, do u ufku üzerinde iyice yükselmifl oluyor. Ay n ortalar nda, Venüs ve Regulus la yak n konuma geliyor ve güzel bir üçlü oluflturuyorlar. Venüs, -4.4 kadirle parl yor ve sabah Günefl do madan yaklafl k 3.5 saat önce do uyor. Gezegen, ay boyunca do u ufkunun üzerindeki yükselimini koruyor. 6-9 Ekim sabahları doğu ufku Ay (7 Ekim) Regulus Satürn Ay (8 Ekim) Ay (9 Ekim) Ay (6 Ekim) Venüs Mars, 22:00 civar nda do uyor. Bo a tak my ld z s n rlar ndan ç kan gezegen art k kizler de. Antalya daki TUG yönetim binasından Hilal evresindeki Ay ın toroslar üzerinden batışı 30

31 Sondördün 3 Ekim Yeniay 11 Ekim lkdördün 19 Ekim Dolunay 26 Ekim Gök Olaylar 2 Ekim Ay - Mars yak n görünümde 7 Ekim Ay - Venus - Satürn yak n görünümde 12 Ekim Ay - Merkür yak n görünümde 15 Ekim Venüs - Satürn yak n görünümde 16 Ekim Ay - Jüpiter yak n görünümde 23 Ekim Ay - Satürn yak n görünümde 28 Ekim Ay - Ülker yak n görünümde 28 Ekim Venüs en büyük bat uzan mda (47 o ) KUZEY Vaşak Büyük Ayı Çoban Arabacı Zürafa Küçük Ayı Kapella Kutupyıldızı Ejderha Herkül Perseus Kraliçe Kral Aldebaran Vega DOĞU Boğa Koç Üçgen Andromeda Deneb Lir Kuğu Yunus Yılancı BATI Kanatlı At Altair Balıklar Kartal Kalkan Balina Kova Oğlak Yay Fomalhaut Güneybalığı GÜNEY 1 Ekim 23:00 15 Ekim 22:00 31 Ekim 21:00 31

32 Kas m 2007 Gezegenler Jüpiter, akflam alacakarakl sona erdikten k sa bir süre sonra sonra bat - güneybat ufkundan bat yor. Ay sonundaysa henüz alacakaranl k bitmeden batm fl oluyor. Jüpiter in parlakl ay boyunca -2 kadir civar nda olacak. Merkür, sabah gökyüzünde. Ay n ilk günleri gezegen daha sabah alacakaranl bafllamadan do uyor. Günler geçtikçe gezegen giderek alçal yor ve ay sonunda alacakaranl kta kayboluyor. 4-8 Kasım sabahları güneydoğu ufku Venüs Satürn Ay (4 Kasım) Ay (5 Kasım) Satürn, ay n bafllar nda geceyar - s ndan iki saat, sonlar ndaysa geceyar s civar do uyor. Regulus la aras aç lan gezegen, bu y ld zla yaklafl k ayn parlakl kta. Satürn, teleskoplu gözlemciler için güzel bir hedef durumunda. Venüs, -4.4 kadirle parl yor ve sabah Günefl do madan yaklafl k 3.5 saat önce do uyor. Gezegen, ay boyunda do u ufkunun üzerindeki yükselimini pek de ifltirmese de ay n sonlar na do ru biraz alçal yor. Mars, ay n bafl nda 22:00 civar nda do uyor. Ancak, ilerleyen günlerde gezegen h zla yükselimini art r yor ve ay sonunda alacakarakl ktan k sa bir süre sonra do uyor. kizler de buluna gezegen, Castor ve Polluks tan biraz daha parlak Kasım akşamları güneybatı ufku Ay (6 Kasım) Ay (14 Kasım) YAY Merkür Ay (7 Kasım) Ay (13 Kasım) Jüpiter Spika Ay (12 Kasım) Ay (8 Kasım) 32

33 Sondördün 1 Kas m Yeniay 9 Kas m lkdördün 17 Kas m Dolunay 24 Kas m Gök Olaylar 4 Kas m Ay - Satürn yak n görünümde 5 Kas m Ay - Venus yak n görünümde 8 Kas m Ay - Merkür yak n görünümde 8 Kas m Merkür en büyük bat uzan mda (19 o ) 12 Kas m Ay - Jüpiter yak n görünümde 24 Kas m Ay - Ülker yak n görünümde 27 Kas m Ay - Mars yak n görünümde KUZEY Büyük Ayı Ejderha Herkül Vaşak Küçük Ayı DOĞU İkizler Mars Avcı Zürafa Arabacı Kapella Perseus Üçgen Aldebaran Boğa Koç Kutupyıldızı Kral Kraliçe Andromeda Vega Lir Deneb Kuğu Yunus Kanatlı At Altair Kartal BATI Irmak Balıklar Tavşan Balina Kova Oğlak Irmak Fomalhaut Güneybalığı GÜNEY 1 Kasım 22:00 15 Kasım 21:00 30 Kasım 20:00 33

34 Aral k 2007 Gezegenler Jüpiter i akflam gökyüzünde birkaç ayl na son kez görmek için son f rsat ay n ilk günleri. Jüpiter, bu s rada henüz alacakaranl k sona ermeden bat yor. Birkaç gün içinde gezegen tamamen gözden kaybolacak. Gezegen, 23 Aral k ta kavuflumdan (Yer - Günefl - Jüpiter dizilimi) geçtikten sonra art k sabah gökyüzünde olacak. Ancak, bu ay içinde gözlenebilecek kadar yükselmeyecek. Mars, bu ay n en uzun süre gözlenebilen gezegeni. Mars, Günefl in batmas yla do uyor ve tüm gece gökyüzünde yer al yor. Gezegen, 24 Aral k ta karfl konuma gelecek. Bundan önce, 18 Aral k ta da Yer e bu y l n en yak n konumuna gelecek. Ancak, bu yak nlaflma, 2003 teki gibi olmayacak. A ustos 2003 te Yer ve Mars aras ndaki uzakl k yaklafl k 56 milyon kilometreydi. Bu y lki yak nlaflmada, uzakl k 88 milyon kilometre olacak. Gezegenin yüzey ayr nt lar n görebilmek için, en az ndan 15 cm ayna ya da mercek çapl bir teleskop gerekiyor. Venüs, -4.2 kadir parlakl kta. Gezegen, sabah Günefl do madan 4-6 Aralık sabahları güneydoğu ufku Venüs Spika Ay (6 Aralık) Ay (5 Aralık) Ay (4 Aralık) yaklafl k 3 saat önce do uyor. Gezegen, günler ilerledikçe do u ufkunun üzerinde yavafl yavafl alçal yor. Satürn, geceyar s ndan önce do mufl oluyor. Gezegen 0.7 kadirle parl yor ve Aslan Tak my ld z ndaki konumunu koruyor. Satürn, teleskoplu gözlemciler için güzel bir hedef. Merkür, Günefl e çok yak n görünür konumda oldu u için bu ay gözlenemeyecek. TUG da gözlenen 29 Mart 2006 tam Güneş tutulmasının tüm evrelerinin fotoğrafı 34

35 Sondördün 1 Aral k Yeniay 9 Aral k lkdördün 17 Aral k Dolunay 24 Aral k Sondördün 1 Aral k Gök Olaylar 1 Aral k Ay - Satürn yak n görünümde 5 Aral k Ay - Venus yak n görünümde 9 Aral k Ay - Antares - Merkür yak n görünümde 10 Aral k Ay - Jüpiter yak n görünümde 20 Aral k Merkür - Jüpiter yak n görünümde 21 Aral k Ay - Ülker yak n görünümde 22 Aral k K fl gündönümü (en uzun gece, en k sa gündüz) 24 Aral k Ay - Mars çok yak n görünümde 28 Aral k Ay - Satürn yak n görünümde KUZEY Büyük Ayı Ejderha Vega Küçük Ayı Lir DOĞU Yengeç Küçük Köpek Procyon İkizler Vaşak Mars Arabacı Kapella Boğa Zürafa Aldebaran Kutupyıldızı Perseus Üçgen Kraliçe Koç Kral Andromeda Deneb Kuğu Kanatlı At Yunus BATI Tekboynuz Avcı Balıklar Kova Akyıldız (Sirius) Büyük Köpek Tavşan Irmak Balina Irmak GÜNEY 1 Aralık 22:00 15 Aralık 21:00 31 Aralık 20:00 35

36 TÜB TAK Ulusal Gözlemevi Türkiye de bir ulusal gözlemevi kurulmas gereklili i, ilk kez 1960 l y llar n sonlar na do ru dile getirildi. 70 li y llarda say lar az olan gökbi - limciler, bu düflünceyi gerçeklefltir - mek için ilk ad mlar atmaya baflla - d lar. Önce TÜB TAK bünyesinde Uzay Bilimleri Araflt rma Ünitesi (UBAÜ) kuruldu, ard ndan gözlemevi için en uygun yerin belirlenmesi çal flmalar bafllad. Uzun süren inceleme gezileri sonras nda belirlenmifl dört aday tepede, y llar aras nda meteoroloji ve gece görüfl kalitesi gözlemleri yap ld ve Antalya da Sakl kent yak n ndaki Bak rl tepe, incelenen yerler aras nda en uygun gözlem yeri olarak belirlendi y l nda TÜB TAK deste i ile bafllayan kurulufl çal flmalar s ras nda, 2550 metre yükseklikteki Bak rl tepe ye yol yap ld, elektrik götürüldü. 1 Nisan 1995 tarihinde, TÜB TAK Ulusal Gözlemevi resmen kuruldu y llar nda binalar n yap m, 40 cm lik ve 150 cm lik 36 teleskoplar n kurgular tamamland ve gökcisimlerinden ilk fl klar al nd. 5 Eylül 1997 tarihinde dönemin Cumhurbaflkan ve Baflbakan n n da kat ld klar bir törenle aç l fl yap ld y l nda Paris Gözlemevi ile yap lan bir anlaflma çerçevesinde Günefl, gezegen ve y ld z gözlemleri yapmak üzere Danjon Astrolab getirildi ve Akdeniz Üniversitesi Yerleflkesi nde kuruldu. NASA n n da destekledi i, Michigan Üniversitesi ile ortaklafla yürütülen bir proje çerçevesinde, tüm dünyadaki dört taneden birisi olan tam otomatik teleskop ROTSE IIId, 2003 y l içersinde TUG da yerini ald ve 2004 y l içerisinde çal flmalar na bafllad. Bu dört gözlem aleti ile çal flmalar sürdürülüyor. Bunlar n yan s ra, 150 cm lik Türk - Rus ortak teleskopu (RTT150) ile kullan lmak üzere, Kazan Üniversitesi taraf ndan yap lan Coude tayfölçeri ve TUG un yapt rd TFOSC tayfölçeri ve kameras 2004 yaz aylar nda kuruldu ve deneme gözlemleri sonras nda çal flmalara

37 bafllad. Böylece Ulusal Gözlemevi miz, geliflmifl gözlemevlerinde bulunan donan mlara sahip ve Türkiye de tayf gözlemi yap l r konuma gelmifl oldu. TUG un ülkemizde gökbilimin geliflmesine olan katk lar daha da artacak, geliflen gözlem olanaklar ile üniversitelerimize gözlem deste ini sürdürecektir. TUG'da kullan lan teleskoplardan RTT150 Rusya Tataristan Kazan Devlet Üniversitesinin mal d r ve 2015 y l na dek sürecek bir anlaflma çerçevesinde TUG'a kuruldu ve gözlem zaman n n sadece %40 kadar Türk gökbilimcilerinin kullan m na aittir. ROTSE IIId, ABD Michigan Üniversitesi ile yap lan bir proje çerçevesinde TUG'a kuruldu. Günefl gözlemlerinde kullan lan Astrolab, Paris gözlemevinin hibesidir. Hollanda Utrecht Üniversitesinin hibesi durumundaki T40 teleskopu 2006 y l Haziran ay nda yeni ve geliflmifl 40 cm lik bir teleskop (YT40) ile de ifltirilmifltir. Gözlemciler, YT40 ile TUG'a gelmeden uzaktan gözlem yapabilmektedirler. RTT150 gözlemleri için % 40 gözlem zaman Türk gökbilimcilerine yetmemektedir. Çözüm olarak, 2005 y l nda bafllat lan çal flmalarla, 1m ayna çapl robotik - tam otomatik bir teleskop (T100) yapt r lmaktad r. Uzaktan eriflim ile gözlem yap labilecek olan bu robotik teleskopun tüm zaman Türk gökbilimcilerine ait olacakt r. Bunlar n yan s ra, yeni kurulmufl olan YT40 teleskopu da geçici olarak kullan lmaktad r. YT40 teleskopu, 60 cm ayna çapl robotik - tam otomatik geliflmifl bir teleskop (T60) ile yerde ifltirecektir. Böylece Ulusal Gözlemevi'nde Türk gökbilimcilerinin, kendi mal olan teleskoplar 2008 yaz bafl nda kurulmufl olacakt r. Gözlemevinde, gökbilim çal flmalar n n yan s ra fl k kirlili i konusundaki çal flmalara katk da bulunuluyor. Halka, ve amatör gökbilimcilere yönelik gökbilim, gökyüzü hakk nda e itim ö retim çal flmalar da sürdürülüyor. 37

38 Haberler... 5 Eylül TUG un Aç l fl n n 10. Y ldönümü TUG, dönemin Cumhurbaflkan ve Baflbakan taraf ndan 5 Eylül 1997 günü aç lm flt m yükseklikteki Bak rl tepe'de oldukça genifl kat l mla yap lan aç l fltan bu yana 10 seneyi geride b rakt k y l n n 5 Eylül günü ve öncesinde 10. Aç l fl Y ldönümü ile ilgili etkinlikler düzenlenecek. Yap lacak etkinlikler çeflitli yollardan duyurulacak. Teleskop Aynas Yap m Çal fltay ( stanbul Kültür Üniversitesi) Temmuz 2007 tarihleri aras nda, ülkemizdeki amatör ayna yap mc lar n bir araya getirilmesi ve stanbul Kütür Üniversitesi'nde kurulacak bir atölyede konunun uzmanlar olan Haldun MENAL ve Richart Dick PARKER yönetiminde teorik ve uygulamal olarak teleskop aynas yap m planlan yor Temmuz II. Uluslararas Amatör Astronomi Sempozyumu ( stanbul Kültür Üniversitesi) Birincisi 2005 y l nda düzenlenen ve Amatör Astronomlar bir araya getirip yap lan gözlemlerin ve di er çal flmalar n de erlendirilece i ikinci sempozyum bu y l AAVSO baflkan Dr. Arne A.HENDEN, yard mc s Dr. Matthew TEMPLETON, Dick PARKER, Haldun MENAL ve Gamze MENAL kat l m ile gerçekleflecek. Kat l mc lar n sunumlar yan nda Ayna Yap m Çal fltay n n sonuçlar da tart fl lacak. letiflim: Yard.Doç.Dr.Ayten KOÇ Telefon: Faks: E-posta: a.koc@iku.edu.tr 38

39 Haberler Ulusal Gökyüzü Gözlem fienli i 10. Ulusal Gökyüzü Gözlem flenli i, A ustos 2007 tarihlerinde yap lacak. TÜB TAK, 1998 y l ndan bu yana, her y l, amatör gökbilimcileri bir araya getiren bir gökyüzü gözlem flenli i düzenliyor. TÜB TAK Bilim ve Teknik Dergisi ve TUG un düzenledi i flenli e kat labilmek için gökyüzüne ilgi duymak d fl nda bir önkoflul yok. Gökyüzü gözlem flenliklerinde, gökbilime ve amatör gökbilimcili e yönelik çeflitli etkinlikler yer al yor. Bunlar aras nda, bilgilendirici seminerler, gökyüzü gözlemleri, TÜB TAK Ulusal Gözlemevi Gezisi, çeflitli oyun ve yar flmalar yer al yor. Amatör gökbilim topluluklar ve gökbilimciler de flenli e kat l yorlar. Gökyüzü gözlemleri, ç plak gözle ve teleskoplarla, gökyüzünü çok iyi tan yan uzman gözlemciler eflli inde yap l yor. Sakl kent, gözlem koflullar bak m ndan çok uygun bir yer. Ulusal Gökyüzü Gözlem flenli i yle ilgili duyurular, TÜB TAK n Bilim ve Teknik ile Bilim Çocuk dergilerinde flenlik tarihinden birkaç ay önce yap l yor. flenli e baflvuru, yine bu dergilerde verilen baflvuru formlar arac l yla yap labiliyor. Ifl k Kirlili i ve Kentsel Ayd nlatma ( stanbul Kültür Üniversitesi) 9. Ulusal Gökyüzü Gözlem şenliği nde Bakırlıtepe ve gökyüzünün en zengin bölgesi olan Yay bölgesi Eylül 2007 tarihleri aras nda, Ayd nlatma Türk Milli Komitesi, TÜB TAK Ulusal Gözlemevi ve stanbul Kültür Üniversitesi taraf ndan ortaklafla düzenlenen uluslararas sempozyumda özellikle kent ayd nlatmas ile ilgili araflt rma, tasar m, uygulama ve üretim konular nda deneyim ve bilgi al flverifli yap lacak, fl k kirlili inin de iflik alanlardaki etkileri ve karanl k gökyüzü için çevre korumas konular ndaki geliflmeler tart fl lacak. 39