TÜRKİYE DE DOĞAL TAŞ VE MERMER MADENCİLİĞİ İLE DIŞ TİCARET İLİŞKİSİ. Emrah KORKMAZ Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü

Transkript

1 E. KORKMAZ TÜRKİYE DE DOĞAL TAŞ VE MERMER MADENCİLİĞİ İLE DIŞ TİCARET İLİŞKİSİ Emrah KORKMAZ Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü ÖZET Dünya mermer potansiyelinin yaklaşık %40 ına sahip olan Türkiye bu potansiyelin sadece %1 ini kullanmaktadır. Türkiye de mermer üretimi özellikle 1985 yılından sonra artmaya başlamış ve her geçen yıl artmaya devam etmiştir. Türkiye, mermer üretiminde dünyada 6. sırada yer almaktadır. Doğal taş sektörünün tamamına yakını özel sektör tarafından işletilmektedir. Mermer sektöründe adet mermer ocağı, fabrika ve atölye mevcut olup yaklaşık kişi istihdam edilmektedir. Türkiye'de 2014 yılında yaklaşık 5 milyon mm3 doğal taş üretimi yapılmıştır. Türkiye de üretilen doğal taşların yaklaşık %83 ünü mermer, %16 sını traverten oluşturmaktadır. Doğal taşlar 1,9 milyar dolarlık (6,5 milyon ton) ihracat ile 2015 yılının en fazla ihraç edilen ürün grubudur yılında en fazla doğal taş ihracatı 727 milyon dolar ile Çin e yapılmıştır. Anahtar kelimeler: Mermer, Doğal Taş, İhracat, Dış Ticaret. Jel Kodları: F10, F14, Q32. NATURAL STONE AND MARBLE MINING WITH FOREIGN TRADE RELATIONS IN TURKEY ABSTRACT Turkey, having about 40% of the world's marble potential, is using only 1% of this potential. Marble potential of Turkey started to increase especially after 1985 and continued to grow each year. Turkey is ranked 6th in the world in the production of marble. Almost all of the natural stone sector are run by the private sector. There are 2560 marble quarries, 1500 factories and 7500 workshpos in the marble sector and nearly people are being employed. In 2014, approximately 5 million mm3 natural stone production was made in Turkey. Natural stones produced in Turkey are consists of nearly 83% of marble and 16% of travertine. Natural stone is the most exported product group of 2015 with the exports of 1.9 billion dollars (6.5 million tons). The most natural stone exports in 2015 were made to China with 727 million dollars. Keywords: Marble, Natural Stone, Export, Foreign Trade. JEL Classifications: F10, F14, Q GİRİŞ İnsanlık tarihinde inşaat malzemesi olarak kullanılan ilk örneklerden olan doğal taşlar, yerkabuğundan çıkartılarak doğrudan veya işlenmiş olarak çeşitli amaçlarla yapılarda kullanılan taşlardır. Doğada bulunan kayaçların hemen hemen tümü bu tanıma göre doğal taş kapsamına girmektedir. Doğal taşlar; kullanımlarına, sertliklerine ve kökenlerine göre ayrı ayrı sınıflandırılmaktadır. Örneğin mermer kullanım açısından parlatılarak kullanılan sınıfta yer almakta iken, sertliğine bakıldığında ise karbon trioksit(cc03)'li mineralleri içermesi 35

2 PARADİGMA, Cilt:1 Sayı:1 nedeniyle yumuşak taş olarak kabul edilmekte ve köken olarak metamorfik kökenli doğal taşlar içinde yer almaktadır. Doğal taş sektörü madenciliğin bir alt sektörü konumunda olup genellikle mermer sektörü olarak da bilinmektedir. Ancak, mermer teriminin jeolojik tanımı ile ticari anlamları arasında zamanla ortaya çıkan ayrışma nedeniyle, günümüzde sektörel tanımlama açısından mermer terimi yerine doğal taş terimi tercih edilmektedir. Jeolojik açıdan mermer terimi, kimyasal olarak kalker (kalsiyum karbonat) ağırlıklı çökel kayaçların uzun jeolojik dönemler içinde basınç ve ısı nedeniyle değişim geçirmesi sonucu oluşan, kristalli içyapıya sahip metamorfik kayaçları ifade etmektedir. Tarihsel açıdan doğal taş sektörü, esas itibariyle üretim ve işleme kolaylığı nedeniyle mermer üretimi ve işlenmesini temel alan bir yapı içinde ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Ancak son dönemde ortaya çıkan teknolojik gelişmeler mermerlerin yanı sıra birçok başka doğal taşın da benzer amaçlarla üretilmesi ve işlenmesine olanak sağlamış, böylelikle doğal taş sektörünün tanımı ve kapsamı önemli ölçüde genişlemiştir (Kalkınma Bakanlığı, 2015). Dünya coğrafyasında mermerler (kristalin kalker), Alp-Himalaya Kuşağı olarak bahsedilen ve Ege Adaları ndan Anadolu Yarımadası na, İran dan Pakistan a, Hindistan'dan (Himalaya Yükseltisi) Çin'e kadar uzanan alanda bulunmaktadır. Bahsedilen bu geniş alan genellikle aynı yapıya sahiptir. Bunu yanı sıra, metamorfik (başkalaşım) masifler içinde ortaya çıkan mermerler ve magmatik orijinli olan kayaçlar, Hersiniyen Orojenik kuşağına ait olan, Kanada, İsveç, Anadolu, Urallar-Sibirya, Güney Afrika, Güney Amerika ve Avustralya yı içine alan bölgede görülmektedir (MİGEM, 2015). Doğal taşlar özellikle yapı sektöründe ve sanatta eski çağlardan bu yana kullanılan en önemli malzeme olmuştur. İç ve dış mekân mimarisi, inşaat, kaplama, döşeme, süsleme ve heykelcilikte kullanılan doğal taşlar; atmosfer şartlarına dayanıklılığı, işlenebilirliği ve geniş kullanım olanaklarıyla günümüz modern yapı sektörü için de önem taşımaktadır. Bu önem son yıllarda dünya çapında ve özellikle Türkiye'de doğal taş sanayi ve ticaretinin yükselişine paralel olarak artmaktadır. Anadolu da çeşitli medeniyetler tarih boyunca zengin mermer ve doğal taş kaynaklarını kullanarak önemli eserler meydana getirmiştir. Bu coğrafyada mermer kullanımı Hititler döneminde başlamış, Helenistik Dönem ve Roma İmparatorlukları zamanında altın çağını yaşamıştır. Mermer Selçuklu ve Osmanlı İmparatorlukları döneminde de kullanılmıştır. Özellikle Marmara Adası, Gebze, İzmit, İzmir ve Bilecik yöresindeki mermer ocakları kullanılarak cami, han, hamam ve saray gibi yapılar inşa edilmiştir. Mermer üretimi Cumhuriyet in ilk dönemlerinde ekonomik sıkıntıların da etkisiyle sadece belirli bölgelerde devam etmiştir. Bu dönemde mermer daha çok okul inşaatı veya demiryolu gibi kamu yapılarında kullanılmıştır. Anıtkabir in inşaatı sırasında Denizli ve Afyon daki mermer ocakları çalıştırılmış, çıkarılan mermerler Avrupa dan getirilen modern makinelerle işlenmiştir. Mermer sektörü 1970 li yıllara kadar çok yavaş bir tempoda ilerlerken, 70 li yıllardan sonra inşaat sektörünün canlanmasıyla, 1980 sonrası iç talebin artması, dışa açılma ve yatırım teşviklerinin uygulanmaya başlamasıyla hızlı bir ivmeyle yükselişe geçmiştir (İTO, 2016). Dünya genelindeki doğal taş rezervlerine bakıldığında karbonatlı kayaç rezervlerinin yoğun olduğu ülkelerin Türkiye, İspanya, Portekiz, İtalya, İran, Yunanistan ve Pakistan olduğu görülmektedir. İşletilebilir magmatik kayaç (sert taş) rezervlerinin çok olduğu ülkelere bakıldığında Çin, Rusya, Hindistan ve Brezilya ön plana çıkmaktadır. Dünyadaki doğal taş üretim miktarlarına bakıldığında sektörde söz sahibi olan ülkenin Çin olduğu görülmektedir. Dünyanın en önemli mermer fuarı organizasyonu olarak kabul edilen Xiamen Stone Doğal Taş ve Mermer Fuarı Çin de düzenlenmektedir. Bu fuara oldukça yoğun bir katılım olmaktadır. Son yıllarda Hindistan da sektörde önemli bir konuma gelmiştir. Bunun önemli 36

3 E. KORKMAZ bir nedeni Hindistan ın özellikle ihracatçı ülkelerin ilgi odağı haline gelmesidir. Doğal taşlar yapı sektöründe fazlaca kullanılmaktadır. Bu sektöre hammadde tedarik eden en önemli ülkelerin başında Çin, Türkiye ve Hindistan gelmektedir. Bunun dışında Türkiye ile aynı kuşak içerisinde yer alan İran'ın da ilerleyen dönemlerde doğal taş sektöründe önemli bir yere gelebileceği öngörülmektedir (MİGEM, 2015). 2. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE DOĞAL TAŞ ÜRETİMİ Çalışmanın bu kısmında öncelikle dünyada doğal taş üretimi ve doğal taş rezervleri kıtalar itibariyle incelenecektir. Bunu takiben Türkiye de doğal taş rezervleri ve üretimi incelenecektir DÜNYADA DOĞAL TAŞ ÜRETİMİ Mermer, kireçtaşı, traverten ve oniks gibi doğal taşları içine alan karbonatlı kayaçlar genellikle Alp-Himalaya kuşağında görülmektedir. Rezervlerin çok olduğu ülkelere bakıldığında Portekiz, İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, İran ve Pakistan olduğu görülmektedir. Sert taş olarak da bilinen işletilebilir magmatik kayaçların dünyadaki rezervleri göz önüne alındığında Brezilya, İspanya, Ukrayna, Norveç, Finlandiya, Rusya, Güney Afrika, Çin, Pakistan ve Hindistan ın önemli rezervlere sahip olduğu söylenebilmektedir. Fakat dünya mermer rezervlerine ilişkin sağlıklı sayısal verilere ulaşmak oldukça güçtür. Devlet Planlama Teşkilatı (2001) nın mermer madenciliği ile ilgili yaptığı bir çalışmada kıtaların sahip olduğu ve işlettikleri doğal taş türlerinden bahsedilmiştir. Avrupa kıtasındaki doğal taş rezervlerine bakıldığında, her çeşit kayacın mermer olarak değerlendirildiği İtalya da Carrara Mermer yatakları, Sardunya Granitleri çok önemlidir. Bunun dışında zengin kireçtaşı ve mermer rezervleri bulunmaktadır. İspanya kireçtaşı, mermer ve özellikle açık pembe renkli zengin granit rezervlerine sahiptir. Portekiz de kalker, mermer ve granit yatakları bulunmaktadır. Yunanistan kalker, mermer ve serpantin yataklarına sahiptir. Almanya da kalker, granit, diyorit ve diğer magmatik taş rezervleri bulunmaktadır. Bu yataklar halen işletilmektedir. Avusturya da bej ve gri renkli kalker yatakları ile serpantin rezervleri bulunmaktadır. Belçika da kireçtaşı rezervleri bulunmaktadır. Özellikle Devoniyen yaşlı siyah kalker rezervleri önemlidir. Bulgaristan da mermer, kireçtaşı ve granit oluşumları bulunmaktadır. Çekoslovakya kalker, breş ve granit yataklarına sahiptir. Finlandiya da granit, siyenit ve labradorit yatakları önemlidir. İngiltere de değişik renk ve litolojide mermer yatakları bulunmaktadır. Özellikle gri renkli granitleri halen işletilmektedir. İsveç te granit, siyenit ve labradoritten oluşan magmatik taş yatakları bulunmaktadır. İsviçre de bej ve gri renkli kireçtaşı rezervleri bulunmaktadır. Norveç te granit, diyorit, siyenit ve labradorit yatakları bulunmaktadır. Ukrayna da Granit ve labradorit yatakları bulunmaktadır. Yugoslavya kireçtaşı, mermer ve traverten yataklarına sahiptir. Asya kıtasındaki doğal taş potansiyeli bulunan ülkeler incelendiğinde özellikle Çin değişik renk ve desenlerde kireçtaşı, mermer ve magmatik taş rezervlerine sahiptir. Hindistan da ise değişik renkli kalker ve mermer, granit, gabro ve diyorit rezervleri bulunmaktadır. Güney Kore nin değişik renk ve desende kalker ve granit rezervleri mevcuttur. Hong-Kong da kalker ve magmatik taş rezervleri bulunmaktadır. İran ın kalker, mermer oniks ve traverten rezervleri bulunmaktadır. Azerbaycan da granit oluşumları yer almaktadır. Japonya da kalker, gabro, diyorit ve granit rezervleri bulunmaktadır. Kuzey Kore de değişik renk ve desende kalker ve granit rezervleri mevcuttur. Türki Cumhuriyetlerde ise kalker ve magmatik taş rezervleri bulunmaktadır (DPT, 2001). 37

4 PARADİGMA, Cilt:1 Sayı:1 Devlet Planlama Teşkilatı (2001) nın raporuna göre Afrika kıtasındaki doğal taş potansiyeli bulunan ülkeler göz önüne alındığında G. Afrika Cumhuriyeti farklı renk ve desende çok geniş granit ve diğer mağmatik taş rezervlerine sahiptir. Kongo da kalker, granit, gabro, diyorit ve amfibolit rezervleri bulunmaktadır. Mısır ve Sudan da kalker, granit, siyenit, gabro ve diyorit yatakları bulunmaktadır. Nijerya kalker ve granit rezervlerine sahiptir. Mozambik tekalker, granit ve siyenit rezervleri bulunmaktadır. Amerika kıtasında doğal taş potansiyeli bulunan ülkelerdeki duruma bakıldığında ABD de kalker, breş, konglomera, granit; siyenit, serpantin ve diyabaz oluşumları bulunmaktadır. Arjantin de zengin oniks, kalker ve granit rezervleri bulunmaktadır. Brezilya da çok geniş granit rezervleri bulunmaktadır. Bunun dışında kalker, oniks ve Kanada Granit ve serpantin rezervleri bulunmaktadır. Meksika da oniks, traverten ve kalker rezervleri mevcuttur (DPT, 2001). Son olarak Okyanusya kıtasında doğal taş potansiyeli bulunan ülkelere bakılırsa Avustralya çok farklı türde mermer rezervlerine sahiptir. Son yıllarda granit yatakları işletilmeye başlanmıştır. Endonezya da bazı adalarda kalker, granit ve diyorit rezervleri bulunmaktadır. Yeni Zelanda da ise kalker ve granit oluşumları bulunmaktadır. Dünya genelinde doğal taş üretiminin artmasını sağlayan nedenlerden biri, doğal taşların yapı ve dekorasyon malzemesi olarak kullanılmaya başlanmasıdır. Özellikle son yıllardaki artış, üretim ve işleme teknolojilerindeki gelişmelere paralellik göstermektedir. Teknolojinin hızla gelişmesiyle işleme teknikleri mükemmel bir hal almıştır. Böylelikle doğal taşlar, kolay ve ekonomik olarak istenen şekle getirilebilmekte ve kullanım alanlarını genişletmektedir. Dünyadaki doğal taş tüketici sayısının artmasının bir diğer önemli sebebi de, tasarımcıların ve özellikle mimarların doğal taşlardan elde edilen malzemeleri daha fazla tercih etmesi olmuştur. Ayrıca ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artması ve piyasa fiyatlarının düşmesi de tüketimin artmasına yardımcı olmuştur. Uzmanlar gelecek yıllarda bu gelişmenin süreceği tahmininde bulunmaktadırlar. Grafik 1: Dünya Doğal Taş Üretiminde İlk 10 Ülke. Kaynak: İMO (a), Dünya doğal taş üretimindeki ilk on ülkeye bakıldığında Çin in ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Tek başına toplam üretimin %23,5 ini gerçekleştirmektedir. Çin i takip eden ülkeler sırasıyla Hindistan, İtalya, İspanya, İran ve Türkiye dir. Dünya üretiminde Çin ve Türkiye nin gelişimi dikkat çekmektedir. Asya kıtasında önemli üretim potansiyeline sahip 38

5 E. KORKMAZ olan ülkeler Çin, Hindistan, İran iken Avrupa kıtasında söz sahibi olan ülkeler İtalya, İspanya, Türkiye ve Portekiz dir (İMO-a,2016) TÜRKİYE DE DOĞAL TAŞ ÜRETİMİ Türkiye zengin doğal taş rezervlerine sahiptir. Türkiye de bulunan mermer yatakları masif niteliği gösteren metamorfik temeller içinde küçük ya da büyük yayılımlı mercek şeklindedir. Traverten ve oniks rezervleri ülkemizin bilinen kırık hatları boyunca gelişmiştir. Türkiye magmatik taş (sert taş) rezervleri için ayrıntılı araştırmalara yer verilmemiştir. Bunun nedeni kırıklı yapısı, anklav içeriği, renk ve homojenlik yönünden sorunlu olmasıdır. Sert taş rezervlerinin artırılması amacıyla ülke genelinde çok sayıda araştırma yapılmalıdır. Türkiye nin bilinen mermer rezervleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1: Türkiye de İşletilebilir Mermer Rezervleri Bölge İl İşlenebilir Rezerv x 1000 m 3 Kaynak: DPT, Marmara Ege İç Anadolu Balıkesir Bursa Kırklareli Afyon Aydın İzmir Muğla Kütahya Uşak Ankara Eskişehir Kırşehir Niğde Toplam Türkiye doğal taş bakımından zengin bir potansiyele sahiptir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın verilerine göre Türkiye de 4 milyar m 3 işletilebilir mermer, 2,8 milyar m 3 işletilebilir traverten, 1 milyar m 3 granit rezervi bulunmaktadır. Bugüne kadar yapılan araştırmalarda Türkiye de yaklaşık 650 farklı renk ve dokuda mermer çeşidinin olduğu tespit edilmiştir. Başlıca doğal taş türleri, çeşitli renk ve desenlerde mermer, traverten, granit, bazalt, gabro, diyabaz, diyorit, serpantin, vb. şeklindedir. Doğal taş sektörünün önemli bir istihdam kaynağı oluşturduğunu görmek için rezervlerin ve mermerdeki çeşitliliğin birlikte değerlendirmesi isabetli olacaktır. Doğal taş rezervlerine bakıldığında Türkiye nin dünya pazarında önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir yılında Türkiye maden ihracatı içinde ilk sırayı alan doğal taş sektörü uzun yıllar ekonomi içindeki gerçek potansiyeline ulaşamamıştır. Doğal taş sektörünün 1985 yılında 39

6 PARADİGMA, Cilt:1 Sayı:1 Maden Kanunu kapsamına alınmasıyla birlikte sektörde yeni bir döneme girilmiştir. Sektör bu tarihten sonra her geçen yıl biraz daha büyümüştür (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2016). Modern üretim yöntemlerine geçilen günümüzde mermer işleme kapasiteleri sürekli büyümektedir. Sayıları sürekli artan modern tesisler sayesinde yıllardır blok mermer şeklinde yapılan ihracat artık büyük oranda işlenmiş ürün hale getirilerek yapılmaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2016) ndan alınan verilere göre mermer sektöründe adet mermer ocağı (mermer işletme izinli ruhsat sahası), küçük ve orta ölçekli fabrika ve atölyede bulunmaktadır. Tamamına yakını özel sektör tarafından üretilen doğal taş sektöründe yaklaşık kişi istihdam edilmektedir. Afyon Şeker, Elazığ Vişne, Bilecik Bej, Akşehir Siyah, Denizli Traverten, Manyas Beyaz, Kaplan Postu, Ege Bordo, Milas Leylak, Gemlik Diyabaz ve Süpren Türkiye'nin uluslararası pazarda en tanınmış mermer çeşitleridir (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2016). Ege Bölgesi nden çıkarılan mermer dünyadaki prestijli yapıların favorisi haline gelmeye başlamaktadır. Bu bölgede çıkarılan mermer zengin bir renk armonisine ve çeşidine sahiptir. Bundan dolayı dünyada hangi renk moda haline gelmeye başlarsa bölgede o renk mermer üretimine yoğunluk verilmektedir. Gün geçtikçe artan kalite Ege mermerine olan ilgiyi arttırmaktadır. Ege mermerinin isim yapmasının nedenlerinden birisi İzmir, Afyonkarahisar, Denizli, Uşak, Muğla, Burdur ve Balıkesir de farklı renk ve desende 25 mermer çeşidinin çıkarılmasıdır. Ege mermerinin kullanıldığı önemli projelere bakılırsa, ABD nin New York taki John Fitzgerald Kennedy Havaalanında 6 bin 780 metrekarelik bölümde kullanılan Burdur bej mermeri dikkat çekmektedir. Ayrıca Disneyland ın Avustralya daki eğlence merkezi de 18 bin metrekare genişliğindeki Afyon mermerleriyle süslenmiştir. Aynı şekilde Vatikan daki Saint Pierre Kilisesi nin giriş kısmındaki sütun ve kaplamalarda da Afyon İscehisar mermerleri kullanılmıştır. Riyad da kurulan Merkez Bankası da (Central Bank of Riyad) Muğla Beyaz mermeriyle donatılmıştır. Bunun yanında Suudi Arabistan daki Kral Abdülaziz Üniversitesi, Kazakistan daki Almaty Havaalanı ve Özbekistan daki Amerikan Büyükelçiliği de Ege mermerini kullanan şanslı yapılardandır. Ege Bölgesi mermerleriyle süslenen diğer yapılar Yunanistan daki tatil köyleri, Las Vegas daki bazı casinolar, Finlandiya nın özel tasarım villaları olarak sayılabilir ( 2016). 3. DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ Bu bölümde yer alan değerlendirmeler; Devlet Planlama Teşkilatı Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007) ve (2016) kaynaklarından derlenerek hazırlanmıştır SEKTÖRÜN GÜÇLÜ YÖNLERİ Doğal taş sektörünün güçlü yönlerinden en önemlisi yüksek rezerv miktarıdır. Tür, renk ve desendeki çeşitlilik, dünyanın Türk mermerine olan talebindeki artış, mermer üretimindeki makinelerin ve teknolojilerin gelişmesi, dünya sıralamasında önemli olan bir fuara ev sahipliği yapması ve son dönemdeki pazarlama stratejilerinde meydana gelen gelişmeler sektörün diğer güçlü yönleridir. Ayrıca güçlü örgütlenme yapısı da, İhracatçı Birlikleri ve sivil toplum kuruluşlarının etkin aktiviteleri, güçlü yönlerindendir. 40

7 E. KORKMAZ 3.2. SEKTÖRÜN ZAYIF YÖNLERİ Doğal taş sektörünün zayıf yönleri incelendiğinde ortaya çıkan sonuçlar aşağıda sıralanmıştır. Yüksek enerji maliyetleri, sektörel teşvik eksikliği, kalifiye eleman eksikliği, işletme sermayesi noksanlığı, sektör içi fiyat rekabeti, yüksek işçilik, sigorta, prim vb. giderler, standardizasyon ve ölçüm eksikliği, envanter eksikliği, tasarım ve mimari örgütlenmeler ile iletişim eksikliği, taşımacılık, liman yetersizliği ve pahalılığı, mermer ve doğal taş ruhsatlarının finans kurumlarınca teminat sayılmayışı, doğal taş sektöründen uzak olan, değişik sektörlerde firmaların bilinçsiz ve hazırlıksız olarak sektöre girme çabaları sektörün zayıf yönlerinin oluşturmaktadır SEKTÖRÜN FIRSATLARI Avrupa ülkelerindeki doğal taş rezervlerinin tükenme eğiliminde olması ve üretimdeki düşüş sektörün fırsatlarındandır. Ayrıca yabancı şirketlerin ve kurumsallaşmış büyük firmaların doğal taş madenciliğine olan ilgisi, ülkemizin jeolojik yapısı gereği verimli yeni rezerv alanlarının var olması ihtimali, dünyada doğal taş ürünlerine talebin her geçen yıl artma trendinde olması, sektörde ikinci ve üçüncü nesil temsilcilerin firma yönetimlerinde yer almalarında artış diğer fırsatlar olarak değerlendirilebilir SEKTÖRÜN SORUNLARI TBMM de yalnızca Madencilik Sektörünü temsilen bir bakanlığın bulunmayışı önemli bir sorundur. Bunun yanı sıra işletmeye geçiş sürecinde pek çok kurum, kuruluş ve bakanlıklardan alınması gereken izinlerde karşılaşılan zorluklar, kamu kurumlarınca ithal doğal taş kullanımına eğilim, yargı sürecinde karşılaşılan yetersiz bilirkişilikler ve bu bilirkişiliklerin seçilme yöntemleri, her kademede karşılaşılan bilinçsiz çevre baskısı, ülkemizin oldukça geniş bir alanında terörün sebep olduğu olumsuzluklar nedeni ile yeni kaynak aramalarının yapılamıyor olması da sektörün sorunlarını oluşturmaktadır. 4. DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜNÜN TÜRKİYE DIŞ TİCARETİNDEKİ YERİ Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) kaynaklarına göre "Görünür, Muhtemel ve Mümkün" olmak üzere, 13.9 milyar ton (5,2 milyar m 3 ) toplam doğal taş rezervine sahip olan Türkiye, Marmara Adası'ndan başlayan 4000 yıllık üretim geçmişiyle, dünyanın en eski doğal taş üreticilerinden biridir. Tablo 2: Türkiye'nin Doğal Taş Rezervleri Rezervler m 3 Ton Bilinen Rezervler Muhtemel Rezervler Mümkün Rezervler Toplam Potansiyel Kaynak: DPT, DOĞAL TAŞ ÜRETİM DEĞERLERİ Günümüzde klasik mermer üretim yöntemleri terk edilerek modern üretim yöntemlerine geçilmiştir. Mermer işleme kapasiteleri sürekli büyümekte, modern 41

8 PARADİGMA, Cilt:1 Sayı:1 tesislerimizin sayısı sürekli olarak artmakta ve uzun yıllar blok mermer üzerine olan ihracatımız artık büyük oranda mamul hale getirilerek yapılmaktadır adet mermer ocağı, fabrika ve atölyeye sahip mermer sektöründe yaklaşık kişi istihdam edilmektedir. Türkiye'de 2014 yılında yaklaşık 5 milyon m 3 doğal taş üretimi yapılmıştır. Grafik 1: Türkiye doğal Taş Üretim Değerleri. Kaynak: T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye de üretilen doğal taşların yaklaşık %83 ünü mermer, %16 sını traverten oluşturmaktadır. Tablo 3 te 2010 ile 2014 yılları arasındaki doğal taş üretim değerleri verilmiştir. Maden Adı Tablo 3: Türkiye Doğal Taş Üretim Değerleri 42 Üretim Birim İgnimbrit m 3 Mermer m 3 Oniks m 3 Traverten m 3 Toplam m 3 Andezit ton Bazalt ton Granit ton Dek. Taş vd ton Serpantin ton Yapıtaşı ton Diyabaz ton Gabro ton Toplam ton Kaynak: T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2016.

9 E. KORKMAZ 4.2. DOĞAL TAŞ İHRACAT DEĞERLERİ 2015 yılında Türkiye de gerçekleşen toplam ihracatın değeri 143,7 milyar dolardır.bu değerin içinde madencilik sektörünün payı %2,7 dir. Madencilik sektörünün ihracatı 2014 yılına oranla %16 azalmış ve 3,9 milyar dolarda kalmıştır. Grafik 3: 2015 Yılı Türkiye Maden İhracatının Gruplara Göre Dağılımı (%) Kaynak: İMMİB, Doğal taşlar 1,9 milyar dolarlık (6,5 milyon ton) ihracat ile 2015 yılının en fazla ihraç eden ürün grubu olmuştur. Metalik cevherler 1 milyar dolar (3 milyon ton) ile ikinci, endüstriyel mineraller 765 milyar dolar (10 milyon ton) ile üçüncü sırada yer almıştır. Grafik 3 te maden ihracatının ürün gruplarına göre dağılımı verilmiştir yılı Türkiye toplam maden ihracatında en fazla ihraç edilen ürün 873 milyon dolar (4,3 milyon ton) ile ham, kabaca yontulmuş veya blok mermer/traverten olmuştur. Bu ürünü 753 milyon dolar (1,5 milyon ton) ile işlenmiş mermer takip etmiştir. 1,9 milyar dolar olarak gerçekleşen doğal taş ihracatı 2014 yılına göre %10,3 azalış göstermiştir. Son 11 yıldaki doğal taş ihracatı Grafik 4 te gösterilmektedir BLOK İŞLENMİŞ 43

10 PARADİGMA, Cilt:1 Sayı:1 Grafik 4: Yılları Blok/İşlenmiş Doğal Taş İhracatı (Milyon Dolar) Kaynak: İMMİB, Özellikle işlenmiş ürünler dünya doğal taş ticaretinde önemli bir yere sahiptir yılında Türkiye de toplam doğal taş ihracatının yaklaşık %52 sini işlenmiş ürünler oluşturmuştur. Grafik 5 te Türkiye doğal taş ihracatının ürün gruplarına göre dağılımı verilmiştir. Grafik 5: 2015 Yılı Türkiye Doğal Taş İhracatının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı Kaynak: İMMİB, yılında en fazla doğal taş ihracatı 727 milyon dolar ile Çin e yapılmıştır. Aynı dönemde ABD ye 325 milyon dolar, Suudi Arabistan a 113,5 milyon dolarlık ihracat yapılmıştır. Bu ülkeleri sırasıyla Irak, Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Fransa, İsrail, Kanada ve İngiltere takip etmektedir. Grafik 6 da 2015 yılında Türkiye nin doğal taş ihraç ettiği ilk 10 ülkenin dağılımı verilmiştir. Grafik 6: 2015 Yılında Doğal Taş İhracatında İlk 10 Ülke Kaynak: İMMİB,

11 E. KORKMAZ Tablo 4 te en fazla doğal taş ihraç edilen ülkelerin 2014 ve 2015 yılındaki ihracat rakamları ve değişim oranları verilmiştir. Türkiye nin doğal taş ihracatı 2015 yılında 2014 yılına göre %10,4 azalmıştır. Ülkeler bazında doğal taş ihracının bir önceki yıla oranla değişimine bakıldığında Çin, Irak, Fransa, Kanada ve İngiltere ye yapılan ihracat azalmıştır. ABD, Suudi Arabistan, Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve İsrail e yapılan ihracatın arttığı gözlemlenmektedir. Tablo 4: 2015 Yılında Türkiye Doğal Taş İhracatında İlk 10 Ülke % DEĞİŞİM ÜLKE DEĞER MİKTAR DEĞER MİKTAR (KG) (USD) (KG) (USD) MİKTAR DEĞER ÇİN ,51-12,21 ABD ,47 0,32 SUUDİ ARABİSTAN ,10 2,65 IRAK ,23-27,71 HİNDİSTAN ,78 13,09 BİRLEŞİK ARAP ,82 2,92 EMİRLİKLERİ FRANSA ,32-12,76 İSRAİL ,05 5,14 KANADA ,89-19,91 İNGİLTERE ,02-14,42 DİĞER ,81-17,33 TOPLAM ,57-10,38 Kaynak: İMMİB, SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Dünya doğal taş rezervinin %40 ına sahip olan Türkiye nin toplam rezervi yaklaşık 13,9 milyar tondur. 1,59 milyar tonluk bilinen rezervi ile dünya ihtiyacını uzunca yıllar karşılayabilecek potansiyele sahiptir. Türkiye dünya genelinde yüksek oranda mermer rezervlerine sahip olmasına rağmen elinde olan bu kaynağı yeteri kadar kullanamamaktadır. Dünya doğal taş üretiminde Türkiye 6. sırada yer almaktadır. Son yıllardaki üretim değerlerine bakıldığında, üretimin bilinen rezervlerin %1 ine bile tekabül etmediği görülmektedir. Türkiye de özellikle 1980 li yıllardan sonra hızlı bir gelişim sürecine giren mermer sektörünün önemi gün geçtikçe artmaktadır yılında doğal taş ihracatı 469 bin ton (DPT, 2001) iken 2005 yılında 3,6 milyon tona (DPT, 2007) çıkmıştır yılında ise 6,5 milyon ton olan doğal taş ihracatı, Türkiye de doğal taş ihracatının sürekli artmasına rağmen hala istenilen seviyeye ulaşamadığını göstermektedir. Dünya nın doğal yapı malzemelerine olan ilgisinin giderek artmasıyla birlikte Türkiye nin rezervleri de göz önünde bulundurularak doğal taş ihracatının gün geçtikçe artması beklenmektedir. Türkiye nin mermer potansiyeli ve değişik türden mermer kaynaklarına sahip olması, dünya doğal taş piyasalarında yer edinmesini sağlamıştır. Türkiye de üretilen mermerlerin orijinal ismiyle dünyaya tanıtılması ve Türkiye mermerlerinin markalaştırılmasıyla doğal taş ihracatında zirveye daha çok yaklaşılacaktır. Markalaşmanın sağlanabilmesi için kalitenin yanında iyi bir tanıtıma da ihtiyaç 45

12 PARADİGMA, Cilt:1 Sayı:1 duyulmaktadır. Bunun için Türkiye de dünya çapında büyük doğal taş fuarları düzenlenmeli ve ayrıca dünyadaki önemli doğal taş fuarlarında tanıtımların iyi yapılması gerekmektedir. Devlet ile mermer sektöründeki firmaların ortaklaşa yapacağı iyileştirmelerle Türkiye nin sahip olduğu potansiyeli daha etkin kullanmasına olanak sağlanacaktır. Uluslararası pazarlarda söz sahibi olunduğu takdirde doğal taş ihracatı artacak ve ülke ekonomisine katkı sağlanmış olacaktır. Sonuç olarak Türkiye nin önemli pazarlara yakın olması, jeopolitik konumu, doğal taş kalitesi göz önüne alındığında üretime gelecek teşviklerle birlikte yakın gelecekte doğal taş ihracatında en önemli ülke haline gelmesi muhtemeldir. Bunun için ar-ge faaliyetlerine, teknolojik gelişmelere, kaliteyi ucuza mal etmeye, zamanında teslimata ve pazarlamaya çok büyük önem verilmelidir. KAYNAKÇA Devlet Planlama Teşkilatı (DPT). (2001). Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri II. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, ANKARA. Devlet Planlama Teşkilatı (DPT). (2007). Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Dokuzuncu Kalkınma Planı, ANKARA. Dünya Gazetesi. Erişim Tarihi: 22/04/2016. İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri (İMMİB). Erişim Tarihi: İstanbul Mermer ve Granit İşleyicileri Esnaf Odası (İMO-a-). Erişim Tarihi: İstanbul Mermer ve Granit İşleyicileri Esnaf Odası (İMO-b-). Erişim Tarihi: İstanbul Ticaret Odası (İTO). Mermer. Erişim Tarihi: 25/04/2016. T. C. Kalkınma Bakanlığı, (2015). Madencilik Politikaları Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Onuncu Kalkınma Planı, ANKARA. T.C. Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM). (2015). Doğal Taş - Mermer. Mart T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. Doğal Taşlar. TR/Sayfalar/Dogal-Taslar. Erişim Tarihi: Yaymer. Şaha Kalkan Mermer Sektörü. Erişim Tarihi: 25/04/