ÖĞRETİM İLKE ve YÖNTEMLERİ. Murat GÖKALP

Transkript

1 ÖĞRETİM İLKE ve YÖNTEMLERİ Murat GÖKALP

2 Doç. Dr. Murat GÖKALP ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2016, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Redaksiyon: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Melike Serap Dalbudak Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Doç. Dr. Murat GÖKALP 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Ağrı merkezde doğdu yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi İngilizce Öğretmenliği Bölümünden mezun oldu. Edirne İpsala ve Erzurum Sabancı Ortaokulunda İngilizce öğretmenliği, Ağrı Eğitim Fakültesinde İngilizce okutmanlığı, 1998 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalında yüksek lisans, 2003 yılında ise aynı programda Doktora öğrenimini tamamladı de Sinop Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümünde yardımcı doçent doktor olarak öğretim üyeliği ve bölüm başkanlığı yaptı dan beri Samsun 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalında öğretim üyeliği yapmaktadır te Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalında doçent olmuştur. Lisans, yüksek lisans ve doktora programlarında Program Geliştirme, Öğretim İlke ve Yöntemleri, Eğitim Bilimine Giriş, Ölçme ve Değerlendirme, Bilgisayar Destekli Eğitim ve Rehberlik dersleri vermektedir. Yazar 6 yıl profesyonel futbol hakemliği, 8 yıl gözlemcilik yapmış, 2005 ten 2011 yılına kadar Futbol Federasyonu temsilciliği görevi yürütmüştür. Yerel gazetelerde genel yayın yönetmenliği, yerel TV genel müdürlüğü ve gazetecilik; yaptığı diğer işler arasında sayılabilir. Hâlen çeşitli yerel gazete ile internet gazetelerinde sosyal ve eğitim içerikli köşe yazıları yazmaktadır. Yazarın yurt dışı indeksli yayınlarda 15 ten fazla makalesi, ulusal ve uluslararası konferans, sempozyum ve kongrelerde sunulmuş 50 den fazla bildirisi ve ulusal hakemli dergilerde yayımlanmış 15 makalesi bulunmaktadır. Çek cumhuriyeti, Bosna Hersek ve Kırgızistan da Erasmus ve Mevlana programları kapsamında dersler veren Gökalp, 2015 ten bu yana görevlendirme ile Kırgızistan Manas Türk Üniversitesinde öğretim üyeliği yapmaktadır. Evli olan Gökalp, Özge ile Arda adlarında iki çocuk babasıdır.

4 ÖN SÖZ Bilgi toplumunda dünyadaki yenilik ve gelişmelere ayak uydurmanın olmazsa olmazı, öğrenci merkezli evrensel ve bilimsel eğitim-öğretimi sürdürmektir. Bilgiye daha kolay ve hızlı ulaşmanın en iyi yolu iletişim kanallarını etkili kullanmaktır. Gelecek, beyin gücünü etkili kullananların avuçlarında saklı kalacaktır. Çağdaş eğitim, öğrencinin merak ve kararlılık duygusunun oluşacağı, yarışmacı değil, iş birliği içinde, ne yapacağını bilen, bilgiye ulaşmak için merak eden, sorgulayan, araştıran, inceleyen, bilgiyi keşfetmeye çalışan, kendi sorumluluğunun bilincinde, paylaşmaktan zevk alan, öğrenci merkezli eğitim-öğretimle mümkün olacaktır. Öğrenme öğretme süreci karmaşık bir süreçtir. Öğrenenlerin daha kolay öğrenmesini sağlayan en önemli kişi öğretmendir. Gelecek kuşakların donanımlı olabilmesi profesyonelliğin gereğini yerine getiren, öğrencilerin öğrenmelerine yol gösteren, iletişim kanallarını beceriyle kullanabilen, öğrencilere çoklu öğrenme ortamı hazırlayarak onlara yeteneklerini beceriye dönüştürebilecek fırsatlar sağlayan, güvenli bir öğrenme atmosferi oluşturan, bilgiye açlık hissettirmesini bilen, öğrenenlerin öğrenmelerine etkin yol gösteren, nitelikli öğretmenlerin varlığına bağlıdır. Geleneksel öğrenmeyi öğretme kavramı, yerini öğrenenin öğrenmesine rehberlik eden öğrenmeyi öğrenme kavramına bırakmalıdır. Okullar korkularak, istenmeden, zorunlu olarak gidilen mekânlar yerine; yaşamın, eğlenerek öğrenmenin gerçekleştirileceği merkezler olmalıdır. Bu kitabın temel amacı; eğitim fakülteleri öğrencileri, öğretmen adayları ve öğretmenlerin öğrenme-öğretme sürecini etkin kullanabilmelerine yardımcı olmaktır. Etkili öğrenmenin sağlanması; şüphesiz zamanın ekonomik kullanılması, kaynak araç ve gereçlerin öğrencilerin seviyelerine uygun seçilmesi, öğrencilere dönük amaç ve konularına uygun strateji, yöntem ve tekniklerin belirlenip kullanılmasına bağlıdır. Bu kitapta öğrenmeyi kolaylaştıracak teknikler yer almaktadır. Kitap, sekiz bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde eğitim ile ilgili temel kavramlar, ikinci bölümde öğretimde planlama, üçüncü bölümde öğretim strateji ve modelleri, dördüncü bölümde öğretim yöntem ve teknikleri, beşinci bölümde düşünme becerileri, altıncı bölümde öğretim araç ve gereçlerinin seçimi ve hazırlanması, yedinci bölümde etkili iletişim becerileri, sekizinci bölümde meslek ve öğretmenlik konuları yer almaktadır. Kitapta özellikle öğretmen adaylarının KPSS sınavlarındaki ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik 25 öğretim model ve yaklaşımı, 3 öğretim stratejisi, 6 öğretim yöntemi, 157 öğretim tekniği ve 15 düşünce becerisine yer verilmiştir. Öğretim teknikleri; bireysel ve grupla öğretim tekniği olarak ayrılmamış, alfabetik sıraya göre sıralanmıştır. Kitap, 27 yıllık üniversite öğretim elemanlığım ve KPSS deki 10 yıllık kişisel deneyimlerimden yola çıkılarak 2 yıllık bir süre içinde basıma hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanma sürecinde her zaman sabırla bana desteğini sunan sevgili eşim Fatoş a ve kızım Özge ile oğlum Arda ya teşekkür ederim. Doç. Dr. Murat GÖKALP Samsun Mayıs, 2016

5 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Eğitim...1 Öğrenme...1 Öğretme...2 Öğretim...2 Davranış...2 Yaşantı...2 Program...2 Formel Eğitim...2 İnformel Eğitim...3 Örgün Eğitim...3 Yaygın Eğitim...3 Müfredat Programı...3 Eğitim Programı...4 Öğretim Programı...4 Ders Programı...5 Eğitim - Öğretim ve Ders Programı Arasındaki Farklar...6 Eğitim-Öğretim Programlarının Yararları...6 İyi Bir Eğitim Programının Taşıması Gereken Özellikler...6 Eğitim Programlarının Temel Öğeleri...6 Eğitim Durumlarının Değişkenleri...7 Pekiştireç...7 İpucu...7 Dönüt...7 Düzeltme...8 Katılım...8 Genel Öğretim İlkeleri...8

6 viii Öğretim İlke ve Yöntemleri Çocuğa Görelik İlkesi8 Bilinenden Bilinmeyene İlkesi 8 Somuttan Soyuta İlkesi 9 Yakından Uzağa İlkesi 9 Tasarrufluluk (Ekonomiklik) İlkesi 9 Açıklık (Aleniyet) İlkesi 9 Aktivite (Öğrenci Merkezli) veya İş İlkesi 9 Hayata Yakınlık İlkesi 10 Bütünlük İlkesi 10 Otoriteye İtaat ve Özgürlük İlkesi (Sosyallik İlkesi) 10 Bilgi ve Becerinin Güvence Altına Alınması İlkesi 10 İKİNCİ BÖLÜM ÖĞRETİMDE PLANLAMA PLAN 11 Plan Yapmanın Önemi ve Gerekliliği 13 Plan Nedir ve Öğretimde Niçin Plan Yapmak Gerekir? 13 Eğitim Programlarında İhtiyaç Saptama\Belirleme 14 İhtiyaç Saptama Yaklaşımları 14 İhtiyaç Saptama\Belirleme Teknikleri 15 Programlama Modelleri 17 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖĞRETİM STRATEJİLERİ VE MODELLERİ STRATEJİLER STRATEJİLER 21 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi 21 Buluş Yoluyla (Keşif Yoluyla) Öğretim Stratejisi 23 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi 27 ÖĞRENME STRATEJİLERİ 30 ÖĞRETİM MODELLERİ (YAKLAŞIMLARI) 31

7 İçindekiler ix Anlamlı Öğrenme Aktif Öğrenme Basamaklı Öğrenme Beyin Temelli Öğrenme Bilgisayar Destekli Öğretim Bireyselleştirilmiş Öğretim Carroll un Okulda Öğrenme Modeli (John Carroll) Çoklu Zekâya Dayalı Öğrenme - Çoklu Zekâ Kuramı (Howard Gardner) Dunn ın Öğrenme Stili Gregorc Kaynaştırma Modeli Gestalt Kuramı Öğretim Etkinlikleri Modeli (Robert Gagné) Glaser in Temel Öğrenme Modeli İş Birliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Kolb un Yaşantı Temelli Öğrenme Stili Modüler Öğretim Probleme Dayalı Öğrenme Proje Temelli Öğretim Programlı Öğretim Slavin in Etkili Öğretim Modeli Senaryo Temelli Öğrenme Tam Öğrenme (Benjamin Bloom) Kuantum Öğrenme Uzaktan Eğitim Yapılandırmacılık DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÇAĞDAŞ ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Yöntem Seçimini Etkileyen Başlıca Faktörler

8 x Öğretim İlke ve Yöntemleri Anlatma Yöntemi Deney Yöntemi Problem Çözme Yöntemi Örnek Olay İncelemesi Yöntemi Soru-Cevap Yöntemi ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Açık Oturum Tekniği Akrostiş Tekniği Akvaryum ( İç Çember (Fishbowl) )Tekniği Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği Argümantasyon (Dayanaklandırma) Tekniği Artı/Delta Tekniği Arkası Yarın Tekniği At Nalı Tekniği Ayna Çalışmaları Tekniği Balık Kılçığı Tekniği Benzetişim Tekniği (Analoji) Analoji (Simülasyon) Tekniği Arama Konferansı Tekniği Basın Toplantısı Tekniği Belenky Kuramı Tekniği Ben Kimim? Tekniği Ben Neyim? Tekniği Beyin Eseri/Ürünü Tekniği Beyin Fırtınası (Fikir Taraması - Buluş Fırtınası) Tekniği Bilgi Kartları Tekniği Bilinen Şarkıya Yeni Söz Yazma Tekniği Bilişsel Çıraklık Tekniği Bil-İste-Öğren Tekniği

9 İçindekiler xi Burada Herkes Öğretmen Tekniği Buzz (Fısıltı Vızıltı) Tekniği Brifing Tekniği (Tartışma Yöntemi) Büyük Grup Tartışması Tekniği (Tartışma Yöntemi) Bunu Kim Yapar? Tekniği Buzkıran Tekniği Buzzy Tekniği Çalışma Yaprağı Tekniği Çalıştay (Workshop) Tekniği Çember Tekniği Dedikodu Tekniği Dedikodu Halkası Tekniği Delphi Tekniği Demeç Tekniği Diyalog Tamamlama Tekniği Diyalog Tekniği Doğru mu, Yanlış mı? Tekniği Düşün-Eşleş-Paylaş Tekniği Düşün-Tartış-Yaz-Paylaş Tekniği Düşün-Tartış-Paylaş Tekniği Düşün-Tartış-Yaz Tekniği Elma Dersem Git, Armut Dersem Kal Tekniği Rol Oynama - Drama - Yaratıcı Drama Teknikleri Rol Oynama Tekniği Drama Tekniği Yaratıcı Drama Tekniği Düşünce İlişkisi Kurma Tekniği Düşünce Taraması Tekniği

10 xii Öğretim İlke ve Yöntemleri Eğitsel Oyunlar Tekniği Ekiple Öğretim Tekniği Eylem Araştırmaları Tekniği Forum Tekniği Gezi-Gözlem Teknikleri Gezi Tekniği Gözlem Tekniği Görüş Geliştirme Tekniği Görüşme Tekniği Gösteri - Gösterip Yaptırma (Demonstrasyon) Tekniği Güç Alanı Analizi Tekniği Güdümlü Tartışma Tekniği Haber Toplama Tekniği Hazineyi Bul Tekniği Heykel Çalışmaları (Donuk İmge) Tekniği Hızlı Tur Tekniği Hikâye Haritası Tekniği İstasyon Tekniği İş Başında Eğitim Tekniği Karar Ağacı Tekniği Karşılaştırma Tablosu Tekniği Karar Verme Tekniği Kart Gösterme Tekniği Kart Eşleştirme Tekniği Kartopu Tekniği Kavram Kartları Tekniği Kavram Haritaları Tekniği Karşılıklı Öğretim Tekniği Kavramsal Değişim Metinleri Tekniği Kavram Kargaşası Yaratma Tekniği

11 İçindekiler xiii Kavramsal Karikatür Tekniği Kavram Ağları (Sistematik Ağ) Tekniği Kese Kâğıdı Tekniği Kırmızı Koltuk Tekniği Konuşma Biletleri Tekniği Köşeleme Tekniği Kollegyum Tekniği Konuşma Halkası Tekniği Konferans Tekniği Kum Saati Tekniği Kutuplaşma Tekniği Laboratuvar Tekniği Mahkeme Tekniği Mektup - Telgraf Oyunu Tekniği Merdiven Sıralama Tekniği Mikro Öğretim Tekniği Mim (Pandomim) Tekniği Münazara Tekniği Kim Olduğunu Bul ( Nesi Var? ) Tekniği N-1K Tekniği Otobüs Tekniği Öğrenme Galerisi Tekniği Öğrenme Halkası Tekniği Öğrenme Yaprakları Tekniği Örgütleme Yaklaşımı Tekniği Öykü Oluşturma Tekniği Öykü Tamamlama Tekniği Panel Tekniği Pareto Diyagramı Tekniği Parlamenter Münazara Tekniği

12 xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri Pazar Yeri Tekniği Phillips 66 Tekniği (Donald Phillips) Poster - Afiş Hazırlama Tekniği Rakam Oyunu Tekniği Reklam Hazırlama Tekniği Renk Kartları Tekniği Rüya Tekniği Sandviç Tekniği Scamper Tekniği Seminer Tekniği Sempozyum Tekniği Sendika Tekniği Serbest Kürsü Tekniği Sergi Tekniği Sıcak Sandalye Tekniği Sıcak-Soğuk Oyunu Tekniği Sınıflama Tekniği Sinektik (İlişkilendirme) Tekniği Siz Olsaydınız, Ne Yapardınız? Tekniği Slogan Oluşturma Tekniği Sokrat Semineri Tekniği Soru Bankası Tekniği Son Söz Tekniği Soru Ağı Tekniği Sorun Çözme Evi (Kalite Evi) Tekniği Soru Turu Tekniği Söylev Tekniği Sözlü Tarih Tekniği SWOT Analizi Tekniği Şiir Yazma Tekniği

13 İçindekiler xv TGA (Tahmin-Gözlem-Açıklama) Tekniği Talih Çizgileri Tekniği Tarihsel Empati Tekniği Tereyağı-Ekmek Tekniği Tombala Tekniği Top Taşıma Tekniği Tutor Destekli Öğretim Tekniği Vee Diyagramı Tekniği Yanlışı Bulma Tekniği Yapılandırılmış Grid Tekniği Yapılandırmacılık Teknikleri e Modeli e Modeli Yaratıcı Yazma Tekniği Zihin Haritalama Tekniği Zıt Panel Tekniği Zihinde Canlandırma Tekniği BEŞİNCİ BÖLÜM DÜŞÜNME BİÇİMLERİ (BECERİLERİ) DÜŞÜNME BİÇİMLERİ Analitik Düşünme Bütünleştirmeci (Birleştirici) Düşünme Eleştirel Düşünme Lateral Düşünme Iraksak Düşünme Empatik Düşünme Yakınsak Düşünme Meta-bilişsel Düşünme - Üst Biliş Yansıtıcı Düşünme

14 xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri 10. Yaratıcı Düşünme Dönüşümsel Düşünme Refleksif Düşünme Hipotetik Düşünme Tümevarım Düşünme Tümdengelim Düşünme ALTINCI BÖLÜM ÖĞRETİM ARAÇ-GEREÇLERİNİN SEÇİMİ VE HAZIRLANMASI Öğretimde Kullanılan Araçlar Görsel/Sözel Öğrenenler İşitsel/Sözel Öğrenenler Devin-Duyumsal Öğrenenler Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Duyusal Bellek Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek Araç-Gereçlerin Öğretimdeki Yeri ve Önemi Eğitim Araç ve Gereçleri Nasıl Tasarlanmalıdır? Araç-Gereçlerin Seçiminde Göz Önünde Bulundurulacak Esaslar YEDİNCİ BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ İletişim Nedir? İletişim Kavramı İletişim Süreci Etkin İletişim Süreci İletişimin Unsurları İletişim Engelleri ve İletişimi Geliştirme Yöntemleri İletişim Türleri

15 İçindekiler xvii 7- İletişim Şekilleri Dinleme Becerileri A- Pasif (Edilgin) Dinleme B- Etkin (Katılımlı) Dinleme İletişimde Beden Dili ve Önemi Empati Sen Dili Yerine Ben Dili Kullanmak Ben Dili Sen Dili Etkin İletişim İçin Öneriler Düşünceler Nasıl İfade Edilmelidir? Eleştiri Konusunda Nelere Dikkat Edilmelidir? Tartışma Konusunda Nelere Dikkat Edilmelidir? Zamanlama Konusunda Nelere Dikkat Edilmelidir? Dinleme Konusunda Nelere Dikkat Edilmelidir? Başkalarının Gözü ile Bakmanın Önemi Nedir? İlgi ve Sevgi Konusunda Nelere Dikkat Edilmelidir? SEKİZİNCİ BÖLÜM MESLEK VE ÖĞRETMENLİK Meslek Nedir? Öğretmenlik Mesleği Öğretmenliğin Temel Özellikleri İyi Bir Öğretmende Bulunması Öngörülen Özellikler Öğretmenin Mesleki Özellikleri KAYNAKÇA

16 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Eğitim Eğitim bireyin yaşamını dengeli ve verimli bir şekilde sürdürebilmesini, içinde yaşadığı topluma yapıcı ve yaratıcı bir üye olarak katkıda bulunabilmesini sağlayacak bir araçtır. Eğitimin genel işlevi bireyin topluma uyumunu sağlamaktır. Ertürk (1994) eğitimi bireyde istendik yönde davranış değiştirme süreci olarak tanımlamaktadır, bu tanımda öne çıkan iki durum eğitimin istendik olduğu ve bir süreç sonunda oluştuğudur. İstendik kavramından bireyde istenen özelliklerin belirli bir plan ve program dâhilinde yürütülmesi, tesadüflere bırakılmaması anlaşılmaktadır. Öğrenme Eğitim; bireyin, doğuştan ölünceye kadar, yaşantısı yoluyla davranışlarında gerçekleşen değişim sürecidir. Bireyde eğitim, yaşadığı ortamlarda ve sonra da planlı olarak eğitimin yürütüldüğü okullarda devam etmektedir. Eğitimin okulda planlı ve programlı bir şekilde yer, zaman, mekân içinde sınırlandırılmış olarak yürütülen kısmına öğretim denir. Öğrenme, yaşantı ürünü olarak meydana gelen davranışlardaki kalıcı izli değişmedir. Öğrenmeye bağlı davranışlar genel olarak iki yolla kazanılır. Bunlar planlı eğitim ya da gelişi güzel kültürleme ürünü olan davranışlardır. Planlı eğitim, daha çok okullarda ya da benzer kurumlarda, belli bir plan program dâhilinde, istendik davranış kazandırmaya çalışmaktadır. İstendik davranışları kazandırmak her zaman mümkün olmadığı gibi, bazen de istenmeyen davranışlar oluşabilir. Bu davranışların oluşması çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. Eğitimde istenen davranışın oluşması; eğitim programlarının etkili planlanması, hazırlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve iyi bir öğrenme ortamı yaratmakla mümkün olabilir. Her şey iyi bir plan ve programla mümkündür.

17 2 Öğretim İlke ve Yöntemleri Öğretme Öğretme, öğrenmeyi sağlama ya da gerçekleştirme faaliyetidir. Amaç değil, öğrenmeyi gerçekleştirmede işe koşulan araçtır. Öğretim Eğitim bireyde davranış değişikliği meydana getirme süreci iken, öğretim bu davranış değişikliğinin okulda, planlı ve programlı bir şekilde yapılması sürecidir. Eğitim her yerde, öğretim daha çok okulda yapılmaktadır. Davranış Davranış, organizmanın etkiye karşı göstermiş olduğu tepkidir. Eğitim açısından gözlenebilir, ölçülebilir ve istenir olmalıdır. Davranışları üç grupta toplayabiliriz: Doğuştan gelenler (göz kırpma, ağlama gibi) Geçici olanlar (Alkol, yüksek ateş vb. nedenlerle ortaya çıkarlar.) Sonradan kazanılanlar (öğrenme ürünleri) Yaşantı Yaşantı; bireyin çevresindeki insanlarla, dahası çevresindeki herhangi bir şeyle etkileşimi sonucunda elde ettiği deneyimlerin tümüdür. İki çeşit yaşantı vardır; bunlar Yaşanmış Yaşantı ve Kazanılmış Yaşantı dır. Yaşanmış yaşantı, yaşantının genel tanımıyla aynıdır. Yani bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu elde ettiği deneyimdir. Kazanılmış yaşantı ise bireyde kalıcı izli davranış değişikliği meydana getiren yaşantı türüdür. Kalıcı izli davranış değişikliğine öğrenme denir. Program Hedeflere ulaşmak için yapılan etkinliklerin düzenlendiği süreçtir. Yapılacak işin bölümlerini, her bölümün yapılış sırasını, zamanını ve nasıl yapılacağını gösteren bir tasarımdır. Eğitim ve öğretim faaliyetlerin genel yapısı; eğitim programı, öğretim programı ve ders programlarından oluşmaktadır. Öğrenme-öğretme sürecinde eğitim programı, öğretim programı, ders programı, müfredat programı, program geliştirme kavramlar üzerinde kısaca durmakta yarar vardır. Eğitim, formel eğitim ve informel eğitim olmak üzere, iki türlüdür. Formel Eğitim Belirli bir plana ve programa bağlı olarak yürütülen eğitim etkinliklerdir. Formel eğitim, kurumsaldır. Örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere, iki türlü gerçekleştirilir.

18 Eğitimle İlgili Temel Kavramlar 3 Temel Özellikleri a. Planlı ve programlı olma b. Belirli hedefleri gerçekleştirmeye dönük olma c. Özel bir mekân ve ortamda gerçekleşme d. Öğretmenlerce (profesyonellerce) verilme e. Özel hazırlık ve materyal gerektirme İnformel Eğitim Gelişigüzel, rastgele, plansız yapılanlardır. Olumlu yanları kadar, olumsuz yanları da vardır. Örgün Eğitim Okulöncesi eğitim; ilkokul, ortaokul, lise ve yükseköğretim kademelerinden oluşan eğitim türüdür. Örgün eğitim Türk millî eğitiminin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak hazırlanmış eğitim programları ile, belirli bir yaş grubundaki bireylere yönelik olarak okullarda yapılan sürekli eğitim faaliyetlerini kapsar. Yaygın Eğitim Örgün eğitime (okullara) hiç girmemiş, örgün eğitimin herhangi bir basamağında bulunan, örgün eğitiminin herhangi bir basamağından ayrılmış ya da örgün eğitimi tamamlamış bireylere ve bir meslekte sürdüren bireylere, ilgi ve ihtiyaçlarına göre verilen eğitim faaliyetlerini kapsar. Yaygın eğitim; bireylere meslekleri ile ilgili bilgi, deneyim ve görgülerini arttırmayı amaçlayan hizmet içi eğitim ve değişik ilgi ve ihtiyaçları karşılamaya yönelik olarak yapılan halk eğitimi olmak üzere, iki türlü gerçekleştirilir. Müfredat Programı Müfredat kelimesi, sözcük anlamıyla bir bütünü meydana getiren ayrıntılar olarak tanımlanmaktadır. Bu kavram 1950 li yıllardan sonra yerini eğitim programı kavramına bırakmıştır. Büyükkaragöz e göre ise müfredat programı, öğretmenin okutacağı konuların en ince ayrıntısına kadar teker teker sıralanması olarak ifade edilebilir. Bu tanımlara bakıldığında ders ve konu listesi olarak algılanan müfredat programının, eğitim programı ile aynı anlamda kullanılması yanlıştır.

19 4 Öğretim İlke ve Yöntemleri Eğitim Programı Eğitim, planlı ve programlı bir süreçtir. Bu sürecin başarılı olması, eğitim programlarının ihtiyaca uygun olarak saptanması ve uygulanması ile mümkündür. Bir ülkede eğitim sisteminin genel yapısı içerisinde eğitim programları önemli bir rol oynamaktadır. Eğitim programlarının başlıca öğelerini hedefler, hedeflere ulaşmak için aktarılacak içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirme oluşturmaktadır. Nitekim bu verileri eğitim programının aşağıdaki tanımlarında görmek mümkündür. Eğitim programını yaşantı odaklı bir temele oturtan Campell, eğitim programını bir kurstaki öğrenci grubu olarak görmenin yanlışlığına değinerek onu öğrencilerin öğretmenlerin rehberliğinde geçirdikleri tüm yaşantılar olarak tanımlamaktadır (Oliva, 1987). Taba ise eğitim programının ögelerini dikkate alarak yaptığı tanımlamada, eğitim programının öğrenme için bir planlama olduğu gerçeğini öne çıkarmakta ve onun amaçlar, özel hedefler, içerik seçimi ve organizasyonu, öğrenme ve öğretme durumları ile ürünlerin değerlendirilmesi süreci olduğuna dikkat çekmektedir. Eğitim programı; bireylere kazandırılacak amaçları, bu amaçları gerçekleştirmek için seçilen içeriği, içeriğin öğrenciye nasıl verileceğini gösteren öğretme-öğrenme süreçlerini ve değerlendirme etkinliklerini içine alan, çok kapsamlı ve çok boyutlu bir süreçtir. Öğretim Programı Öğretim programı Varış a göre, eğitim programı için anlam taşıyan, genellikle belli bilgi kategorilerinden oluşan ve okulların bazılarında beceriye ve uygulamaya ağırlık veren bilgi ve becerinin, eğitim programının amaçları doğrultusunda ve planlı bir biçimde kazandırılmasına dönük bir program anlamına gelir. Demirel in tanımında öğretim programını eğitim programından ayıran nokta, bir dersin etkili verilmesi için yapılan planlı çabaların tümü olmasıdır. Küçükahmet in öğretim programı tanımı, Varış ınkiyle benzerlik göstermektedir. Ona göre, öğretim programı eğitim programının alt bir kategorisidir ve genellikle belli bilgi kategorilerinden oluşup bazı okullarda beceriye ve uygulamaya geniş yer veren bilgi ve becerinin, eğitim programının amaçları doğrultusunda planlı bir biçimde kazandırılmasına dönük olarak hazırlanan programdır. Bu tanımlarda ortaya çıkan ortak nokta; öğretim programının, eğitim programının bir alt kategorisi şeklinde ve okullarda beceri ve uygulamaya dönük olarak bir dersin eğitimi ile ilgili planlı ve programlı olarak yürütülen faaliyetlerin tümü olarak görülmesidir.