[Tıp Eğitiminde HIV/AIDS Üzerine Savunuculuk Projesi]

Transkript

1 [TıpEğitimindeHIV/AIDSÜzerineSavunuculuk Projesi] [HIV/AIDSkonusundaTıpEğitimiiçerisindeMüfredatÖnerileri] [AuthorName] ÖZET [TıpMüfredatıiçerisindeHIV/AIDS intıbbi,sosyal,etiketkileşimlerivebunun yanındahastahaklarıvehastayayaklaşımkonularındasadecebilgianlamında değildahafazlatutumvedavranışgeliştirmekonularındadatıpfakültesi öğrencileriüzerindebecerigeliştirmesigerekliliğinigördüktensonra,biztıp fakültesiöğrencileriolarakönerilerimizibutaslakdökümandabirarayagetirdik.]

2 Müfredat değişikliği neden gerekli? HIV/AIDS in büyük halk sağlığı sorunlarından biri olduğu düşünüldüğünde, sağlıkçalışanlarınınbugündedahilolmaküzeregelecektehiv/aidskonusuile bağlantıdaolacağıyadsınamayacakbirgerçektir. DSÖtarafındanyayınlananbildiridetıpöğrencileriningeleceğindoktorlarıoluşu ve şuanda mevcut durum karşısında 30 yıl süresince doktor olarak bulunacak, mevcutdurumvegelecekdurumudüzeltecekkişilerolduklarıdüşünülürisetıp öğrencilerinin HIV/AIDS konusunda yeterli düzeyde donatılmış olmalarının önemivurgulanmıştır.(ek1) Türkiye deki mevcut örneklerden yola çıkıldığında şuandaki tıp eğitiminde HIV/AIDS in yeri ve bu eğitimin hekimler üzerindeki etkisi yok denecek kadar azdır senesinde Pozitif Yaşam Derneği tarafından yayınlanan HIV ile yaşayan kişilerin uğradıkları hak ihlalleri raporunda en fazla hak ihlalinin (%60) sağlık çalışanlarıtarafındansağlıkkurumlarındameydanageldiğiortayakoyulmuştur. (Ek2) Buna ek olarak 2007 senesinde TurkMSIC (Türk Tıp Öğrencileri Uluslararası Komitesi)tarafındanyapılmışolanTıpFakültesiÖğrencileriArasındaHIV/AIDS bilgi, tutum araştırması sonuçları da geleceğin hekimleri olan tıp fakültesi öğrencilerinin bilgilerinin belirli konularda eksik olduğu ve ayrıca HIV pozitif kişilereyönelikayrımcıtutumsergiledikleriortayakonulmuştur. Burapordaözellikleilgiçekensonuçlarşuşekildedir: Araştırmayakatılanların%47,1 ikızöğrenciolup,yaşortalaması23,9 dur.elde edilen verilere göre 5. ve 6. sınıf öğrencilerinin %47,4 ü HIV in anne sütüyle bulaşabildiğini bilmemektedir. Anne sütü konusunda bilgi düzeyi öğrencilerin cinsiyetleri açısından anlamlı fark göstermektedir (p=0.001). Öğrencilerin

3 %12,4 ü HIV in sivrisinek aracılığı ile bulaşabileceğini ifade etmiştir. %75.9 u ELISAyöntemiyleantikortayiniiçingereklisüreyibilmemektediryadamevcut bilgisinden emin değildir. Araştırmaya katılanların %54,5 i HIV şüphesi olan hastayımuayeneetmedenöncetesteyönlendireceğinibelirtmiştir.öğrencilerin %15,4 ü HIV+ bir kişi ile tokalaşmaktan çekineceğini, %43,9 u HIV+ hastaların dışındaki hastaların bakımını üstlenmeyi tercih edeceklerini, %44,8 i HIV+ hastayı ameliyat etmekten kaçınacağını, %43,5 i ise HIV+ hastaların diğer hastalardanizoleedilmelerigerektiğinisöylemiştir.öğrencilerin%78,5 ihiv in bulaşyollarıkonusunda,%57,9 uanti HIVtesti,%78,9 uhiv+hastayayaklaşım, 67,9 u sağlık personelinin korunma yolları, %53 ü ise HIV/AIDS in etik boyutu konusundadahafazlaeğitimeihtiyaçduyduğunubelirtmiştir. Tıp fakültesi öğrencileri HIV/AIDS etik ve sosyal boyutu üzerine eğitime gerekduyduklarınıbelirtmiştir.%78,9 uhiv+hastayayaklaşım,%65,2 si HIV/AIDS in sosyal boyutu konusunda, %67,9 u sağlık personelinin enfeksiyonlardan korunma yolları, %58,3 ü ise HIV/AIDS in etik boyutu konusundadahafazlaeğitimeihtiyaçduyduğunubelirtmiştir. Uluslararası öneriler gözden geçirildiğinde, tıp eğitimi içerisinde HIV/AIDS in mezun olacak hekim adaylarına sağlaması gereken temel bilgi, yetenek ve tutumlardsötarafındanbelirtilmiştir. DSÖ önerileri kapsamında, aşağıda belirtilen konular HIV enfeksiyonu yönetiminde hekimlerin daha duyarlı ve ilgili davranması için tıp eğitiminde üzerindedurulmasıgerekenenelzemkonulardandır. HIVinepidemiyolojisivebulaş/bulaşmamayolları Belirtiler,semptomlarveHIVenfeksiyonunundoğalsüreci Testler:ELISA,HızlıTest,WesternBlot,CD4,ViralYükvs. HIVenfeksiyonundankorunmayolları,sağlıkçalışanlarıdahil HIVenfeksiyonununtanısı HIV/AIDS inpsiko sosyaletkisi Danışmanlıkvermebecerisi Hasta,ailevetoplumeğitimi Hastabakıcılık

4 EvBakımı TerminalBakım PalyatifTedavi İnsanHaklarıveEtikKonular ToplumsalCinsiyet HukukiMeseleler Yukarıdabelirtilentümkonulartıpeğitimimüfredatıtarafındankapsanıyorsa eğer,önemliolanminimumşekildegenelçerçeveninçizilmişolmasıdır.çünkü bugünlerde,hivhakkındabilinenbirçokbilgivetecrübeolmasınarağmentıp fakültesiöğrencilerinintümbubilgilereulaşmasımümkündeğildirvekişinin kendiinsiyatifinebağlıdır.bugerçekliğinfarkındaolarak,genelolarakçoğutıp fakültesininamacı,mezunolandoktorlarınilkmüdahalesırasındaherhangibir kurumdavetoplumiçerisindeefektifolarakhizmetvermesinisağlamakve bununyanındakişilerinbilgivebecerileriniarttırmaktır. Buna rağmen, yeni mezun olmuş bir hekim, aşağıda belirtilen konularda yetenekliolmakdurumdadır: 1) HIV ile enfekte kişilerin tanı ve teşhisini yapabilmeli, ve tedavisini yürütebilmelidir. 2) Danışmanlıksağlayabilmeliveyönlendirmeservislerinikullanabilmelidir, 3) Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonların tanısını koyabilmeli ve tedavisini yapabilmelidir, 4) HIVileenfektehamilekadınhastalarınyönetiminiyapabilmelidir, 5) Taburcu planlaması, yönlendirme ve izleme değerlendirme yapabilmelidir, 6) Gereklitestlerikullanabilmelivesonuçlarıyorumlayabilmelidir, 7) Ailevesosyaldesteksağlamalıdır, 8) Hastahaklarınıkorumalıdır,

5 9) Davranışdeğişikliğiyaratmalıdır, 10) Uluslararası korunma yöntemlerini hasta ayırt etmeksizin kullanabilmelidir, 11) Kanvekanürünlerikullanımınahakimolmalıdır. Araştırma bulgularının tüm yapılan araştırmaların ve uluslararası önerilerin ışığında tıp eğitiminde HIV/AIDS e daha geniş yer verilmesi gerektiğini görmekteyiz. Bizler geleceğin doktorları, tıp fakültesi öğrencileri olarak, tıp eğitiminin, öğrencilere yeterli bilgiyi sağlamanın yanı sıra meslek hayatına yönelikolumlututumvedavranışlarıkazandırmayıamaçlayanuygulamalarıda kapsamasıgerektiğinidüşünmekteyiz. Aşagıda belirtilen öneriler HIV/AIDS konusunda deneyimli sayın hocalarımız (Enfeksiyon Hastalıkları, Tıp Eğitimi, Halk Sağlığı, Mikrobiyoloji, Tıp Etiği ABD dan hocalarımız), tıp öğrencileri ve HIV pozitif kişiler tarafından derlenmiştir.

6 Müfredatdeğişikliğiyapılabilecek departmanlar: (Aşağıdaverilenlistebirtıpfakültesindenalınanörnektir.Hertıpfakültesi müfredatındatümhepsininolmasıbeklenmemektedir.seçilecekolankonulartıp fakültelerininkendidurumlarıgözönündedurularakyapılmalıdır.) 1) TıpEğitimi SağlıkPersonelinin enfeksiyonlardankorunma yolları Tutumvedavranışgeliştirme 2) TıpEtiği HIV/AIDSveTıbbiEtik 3) DavranışBilimleri HIV/AIDS tehastahekim ilişkisi 4) Mikrobiyoloji HIV invirolojisi HIV virüsününyapısı,hivtesti, stratejileri 5) Farmakoloji Antiretroviralilaçlarınetki mekanizması YanEtkileri AlternatifTedaviseçenekleri 6) KadınDoğumHastalıkları HIVveGebelik HIVpozitifgebeninyönetimi OKSkullanımı Çocuksahibiolmak 7) EnfeksiyonHastalıkları GenelCYBE HIVveCYBElerinetkileşimi HIV intedavisi Danışmanlıkvepartner bilgilendirmesi 8) GenelCerrahi Enfeksiyonlardankorunma yolları Kanvekanürünlerinindoğru kullanımı

7 9) Pediatri NeonatalHIVEnfeksiyonu Memeemzirme ÇocuklardaHIV/AIDSin yönetimi 10) AdliTıp HastaHakları Tedaviolmahakkı Gizlilik Hastayakınının bilgilendirilmesi 11) KronikHastayaYaklaşım KronikHastalığasahipolan kişilerinhayatlarındaki dinamiklerianlamak Hastagözündenhastalığa bakabilmek Hastanıngereksinimlerini anlayabilmek Hasta Hekimilişkisinidüzene koymak 12) PDÖ İnteraktifeğitimtekniklerive davranışdeğişikliğieğitimi Güvenlicinselyaşam Gençlerinüremevecinsel sağlığı Korunmayöntemlerive prezervatif Bubelirlemelersonrasındaherbirdersteüzerindedurulabilecekkonular,vebu konularileilgiligerekçelendirmeleribudökümandabulabilirsiniz.

8 MüfredatDeğişikliğiSonrasındaTıpFakültesi ÖğrencilerininBilgiveDavranışkazanmasını beklediğimizkonular: (Herdersiniçeriğinegirmedenöncebirtıpfakültesiöğrencisininmezun olduğundaedinmesigerekenbilgivedavranışlaraşağıdakigibisıralanmıştırve buyeteneklerikazanabilmesiiçinüzerindedurulmasıgerekenkonular detaylandırılmıştır.) A) HIV ile enfekte kişilerin tanı ve teşhisini yapabilmeli, ve tedavisiniyürütebilmelidir. Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) Ülkedekigenelmorbiditepaterni 2) HIVprevalansı(bölge,yaş,seksvs.) 3) HIVvirolojisiveimmünolojisi 4) HIVpatogenezi 5) CD4veHIVViralYükü 6) Hastalığınbelirtileri(Pulmoner,Dermal,Oral,Nörolojik,Neoplastikvs.) 7) Tanı(Tanıkriterleri CDC,WHO,Avrupa,Ulusaletc.) 8) HIV inyönetimi Tedavi OpportunistikEnfeksiyonlar Hastaeğitimi Beslenme Korunma Psikolojiketkenler 9) GenelFırsatçıEnfeksiyonlar TB PCP Diare FungalEnfeksiyonlar

9 10) İlaçlar Fırsatçıenfeksiyonlariçinkullanılanrejimler Anti retroviralilaçlar YanEtkiler Masraflar 11) Koruyucutedavi TB,PCP Kontaminasyonsonrasıprofilaksi Kotrimaksazolveantimikrobiyallerinrolü 12) PediatrikHIVEnfeksiyonu 13) HIVveGebelik 14) EnfeksiyonlardanKorunmaYöntemleri 15) Psikolojiketkenlerveyaşamkalitesi Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) İletişimteknikleribecerisi 2) Anamnezalmavefizikselmuayene 3) Gereklitestlerinistenmesiveraporlanması 4) KüreselKorunmayöntemlerininuygunolarakkullanılması 5) Cinselyaşamanamnezininalınması 6) Problemçözmeveanalitikdüşünme 7) Takımçalışmasıbecerisi 8) Ayrımcıolmayanbiryaklaşımuygulaması

10 B) Danışmanlık sağlayabilmeli ve yönlendirme servislerini kullanabilmelidir Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) HIVEnfeksiyonuvetedavisi 2) HIVtanısı,aydınlatılmışonam 3) Kültürveinanışlar 4) HastaHakları 5) Danışmanlık,danışmanlığınamacı,süreciveiçeriği 6) Testlerindeğerlendirilmesi 7) Danışmanlıkservisleri 8) Etikdeğerler Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) Danışmanlıkvermeyipratikdeneyimlemesi 2) İletişimbecerisi 3) Sevkraporunuyazabilmebecerisi C) Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonların tanısını koyabilmeli vetedavisiniyapabilmelidir, Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) BulaşmaYolları 2) CYBE(Belirtileri,Labtestlerivs.) 3) Kullanılantedavi 4) Sendromunyönetimi,komponentleriveetkileri 5) HIV CYBEetkileşimi 6) KadınlardakiCYBE 7) Partnerinbilgilendirilmesi

11 Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) Muayeneetmebecerisi(Mikroskobikinceleme,smearalınmasıvs.) 2) Kondomundoğrukullanımınıngösterilmesi 3) Danışmanlıkvermebecerisi 4) İletişimBecerisi D) HIV ile enfekte hamile kadın hastaların yönetimini yapabilmelidir Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) VertikalBulaş(mekanizması,riskleri,emzirmeninrolüvs.) 2) Eknedenlerinetkisi(AZTkullanımı,Kombinasyontedavisi) 3) HIVpozitifannehastadatercihler Kontrasepsiyon Hamilekalınması Hamileliğinsonaerdirilmesi 4) NeonatalHIVEnfeksiyonununtanısı 5) NeonatalHIVEnfeksiyonundaprognoz 6) NeonatalHIVEnfeksiyonununtedavisi 7) HIVpozitifgebeliğinyönetilmesi Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) Anamnezalma 2) İletişimbecerileri 3) Danışmanlıkhizmetleri 4) Doğumungerçekleştirilmesi(Korunmayöntemlerineuyularak) 5) Doğumsonrasıbakım

12 E) Taburcu planlaması, yönlendirme ve izleme değerlendirmeyapabilmelidir Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) Bakımınvetedavinindevamedipetmemesigerektiğini 2) Evdebakımıngerekliliğini 3) SağlıkpersonelininveSivilToplumunrolünü 4) Devamlıtakibinönemini 5) Sevkvetaburcuetmekriterlerini 6) Kişilerinfinansalsorunlarını Anlayabilmelidir. Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) İletişimbecerileri 2) Eğitimvermebecerisi hastayayönelik 3) SivilToplumkuruluşlarıilebirlikteçalışmasağlamabecerisi F) Gerekli testleri kullanabilmeli ve sonuçları yorumlayabilmelidir Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) HIVtestininyapılmasıgerekenkoşullar 2) Teststratejisi 3) Mevcuttestlerinbilgisi ELISA Hızlıtestler WesternBlot HIVViralYükTesti 4) Testlerinduyarlılığı,güvenilirliliğivehassasiyeti 5) Testsonuçlarınındeğerlendirilmesi

13 6) Gönüllütestvedanışmanlıkhizmetleri 7) Aydınlatılmışonam 8) Geneltestlerinbilgisi 9) Tanıöncesivesonrasıdanışmanlık 10) Kanveorganlarıngörüntülenmesi Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) NezamanHIVtestiistenmeli 2) Testsonuçlarınındeğerlendirilmesi 3) Gizliliğinsağlanması G) Ailevesosyaldesteksağlamalıdır Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) HIV/AIDS inepidemiyolojisi 2) Hastanıngereksinimduyduğubakımhizmetleri 3) Aileninvetoplumunhastalıküzerindekirolü Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) Toplumsağlığıçalışmalarınadesteksağlayabilmeli 2) SivilToplumçalışmalarınakatılım,eğitimdesteğininverilmesi H) Hastahaklarınıkorumalıdır Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) İnsanHaklarıvetedaviyeulaşım 2) Ayrımcılık ve dışlanma(izolasyon ve karantinaya alınan vakaların halen varlığınındevamedebilmesi) 3) Gizlilikveaydınlatılmışonam 4) Güçlendirmevetoplumsalcinsiyet

14 5) Etikveyasalar(tedaviyeerişim,eğitimeerişim,çalışmayaşamı) Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) İnsanlararasıiletişim 2) Gizliliğinsürdürülmesi 3) Savunuculukçalışmaları Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenentutumise: 1) Tüminsanlarasaygıduyması 2) Sempativeempati I) Davranışdeğişikliğiyaratmalıdır Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) Epidemiyoloji(HIV/AIDStrendi,bulaşmayolları,ülkeprevalansıvs.) 2) Bulaşmayolları(vertical,horizontalvekazara) 3) Bulaşmamayolları 4) HIVilebağlantılıortayaçıkanhastalıklar(TB,PCPvs.) 5) Riskli davranışlar (kadınlar, güvenli seks, toplumda sık görülen riskli davranışlar) 6) Kondompromosyonu Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) İletişimteknikleri 2) Tanıkoymabecerisi 3) Takımçalışmasıbecerisi 4) Anamnezalma 5) Doğrudilinkullanımı 6) Kondomundoğrukullanımınıngösterebilme

15 J) Uluslararasıkorunmayöntemlerinihastaayırtetmeksizin kullanabilmelidir Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) KüreselönlemlerveherhastanınHIV+veyaHepatitBgibikarşılanması 2) Normaldoğumönlemleri 3) Kontaminasyonyönetimi Kontaminasyonsonrasıprofilaksi 4) Sterilizasyonyöntemleri Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) Küreselenfeksiyonlardankorunmaönlemleriniuygulamak K) Kanvekanürünlerikullanımınahakimolmalıdır. Bilgisahibiolmasıbeklenenkonular: 1) Ulusalkantransfüzyonkuralları 2) Kanvekanürünleriningüvenilirkullanımı 3) Otologtransfüzyon 4) Bağışyapılan/yapankişininkanınınincelenmesi Bu bilgileri kullanabilmesi için bir tıp fakültesi öğrencisinin sahip olması beklenenbecerilerise: 1) Güvenilirvegüvenilirolmayankanıntayini 2) Gönüllübağışlarınteşvikedilmesi 3) Otologtransfüzyonundenetlenmesi

16 TıpEğitimi TıpEğitimiderslerimizialırkenöğrendiğimizşeylerdenbirisiTıpEğitimininYeri veönemidiğeriisepratiklersayesindetıpeğitimininaynızamandauygulamalı birbilimolduğunugöstermekvebunabirbaşlangıçyapmaktır. TıpEğitimiderslerimizsırasında,konularıteorikvepratikolmaküzereiki kısımdainceleriz. Pratikkısmındaöğrendiğimizbecelerilerdenbirkaçıise,enjeksiyonuygulaması, sondauygulamasıvsdir. HIV/AIDSbağlamındabukonularüzerindedurabileceğimizkonular: 1) SağlıkPersonelininenfeksiyonlardankorunmayolları 2) TıpEğitimindetıpöğrencilerinintutumvedavranışgeliştirmesi konularıdır. SağlıkPersonelininenfeksiyonlardankorunmayolları SağlıkPersonelininEnfeksiyonlardanKorunmayöntemlerihakkındaDünyaTıp Derneğinin yayınladığı HIV/AIDS ve Tıp Mesleği bildirisinde bahsedilmektedir. Bu konu Tıp Eğitiminde büyük yer etmekle birlikte üzerinde pek de fazla durulmayan konulardan biridir, bu nedenle özellikle uygulamalı dersler sırasındabukonuüzerindedurulması,tıpfakültesiöğrencilerininönerilerinden birisidir. SağlıkHizmetleriOrtamındaHIV denkorunmayolları 17. Doktorların ve bütün sağlık hizmetleri çalışanlarının güvenli bir çalışma ortamına hakları vardır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, iş ortamında HIV e maruz kalma sorunu, sağlık sektöründeki çalışan gücünde yüksek etkilenme oranlarınanedenolmuştur.bazıdurumlardaçalışanlarhivileenfekteolmakta,bazı durumlarda da HIV geçişi korkusu çalışanları işlerinden gönüllü olarak ayrılmaya itmektedir. Aynı şekilde, hastaların da sağlık uzmanlarından ve sağlık kurumlarındanhivbulaşıriskinekarşıenüstderecedekorunmayahaklarıvardır. a. Düzenli enfeksiyon kontrol prosedürleri ve en güncel ulusal ve uluslararası standartlarauygunevrenseltedbirlertümsağlıkhizmetlerindeuygulanmalıdır.

17 Bu, HIV e maruz kalmış sağlık uzmanlarına uygulanan koruyucu ART kullanımı prosedürlerinidekapsar. b. Doktorları ve hastaları enfeksiyona karşı koruyan tedbirlerin yürürlükte olmadığı durumlarda doktorlar ve ulusal tıp dernekleri durumu düzeltmeye yönelikgirişimlerdebulunmalıdırlar. c.hivileyaşayandoktorlar,hastalığındiğerlerinebulaşmariskinidoğurabilecek herhangi bir aktivite içinde bulunmamalıdırlar. HIV e olası maruz kalma durumunda, doktorun yapmak istediği eylem belirleyici faktör olacaktır. Herhangibireyleminkabuledilipedilemeyeceği,bulaşıcıhastalıklarkonusunda belli ihtisası olan sağlık hizmetleri çalışanları heyeti veya komitesi tarafından belirlenmelidir. d.tıbbihizmetlerinsağlanmasında,doktordanhastayabulaşıcıhastalıkgeçmesi riski söz konusuysa, bu riskin hastalara açıklanması tek başına yeterli değildir, ayrıca hastalar, doktorlardan kendilerine hastalık bulaştırma ihtimali riskini artırmayacaklarınadairgüvencealmalıdırlar. e. Riskin mevcut olmadığı durumlarda, doktorun kendi tıbbi durumunu hastalarınaaçıklamasımantıklıbiramacahizmetetmeyecektir. Bu bildirinin yanında CDC Center for Disease Control tarafından çıkartılmış olanbildiridedesağlıkpersonelininenfeksiyonlardankorunmahakkındatutum vedavranışgeliştirebilmesiiçinbukonununeğitimiçerisinegirmesigerektiğini ortayakoyulmuştur.(ek1) Sağlık personelinin her hastayı HIV ve Hepatit gibi kan ile bulaşabilen bir enfeksiyonu olan bir hasta gibi düşünerek hareket etmesi gerekliliği tıp eğitimi sırasındaverilebilmelidir.tıpfakültesiöğrencilerisadecehivveyahepatitgibi kan ile bulaşabilen enfeksiyonu olan hastayla karşılaştıklarında bu tedbirlerin kullanılmasınındoğrubiryaklaşımşekliolmadığınıanlayabilmelidirler.

18 Tıp Eğitiminde tıp öğrencilerinin tutum ve davranış geliştirmesi Tıp öğrencileri arasında yapılan çalışmanın sonuçlarına da bakıldığında bilgi düzeyi ile tutum ve davranış geliştirmenin aslında parallel olmadığı ortaya çıkmıştır.birkaçsonucabaktığımızzamanbunudaharahatgörebilmekteyiz. Çalışmaya katılan öğrencilerin bilgi yeterlilikleri ve yanlış inanışları karşılaştırıldığında anlamlı fark görülmekte(p = 0,001). El sıkışma/öpüşme ile HIV bulaşının olmayacağını söyleyen öğrencilerin %14 ü HIV + bir hasta ile tokalaşmaktan çekineceğini belirtirken, el sıkışma/öpüşme ile HIV bulaşının olacağını söyleyen öğrencilerin %33 ü HIV + bir hasta ile tokalaşmaktan çekineceğini belirtmiştir. Bu verinin sonucunda doğru bilginin kişilerin yanlış inanışlarını değiştirdiğini söyleyebiliriz. Ancak buradan da görüldüğü üzere sadecebilgitamdayeterliseviyedetutumdeğişikliğinenedenolmamaktadır. Ancak kişilerin bazı durumlar karşısında pozitif tutum ve davranış geliştirdiği görülmüştür. Çalışmadan alınan bazı verilere bakıldığında bunu daha ayrıntılı görmemizmümkünolacaktır. Çalışmaya katılan öğrencilerin hastanelerinde HIV/AIDS sağlık hizmeti verilmesine göre de tutumlarında değişiklik olduğu görülmüştür. Okudukları hastanede HIV/AIDS sağlık hizmeti verildiğini belirten öğrenciler, HIV + olduğundanşüphelendiğihastayayaklaşırkenherhastayauygulanmasıgereken enfeksiyon kontrol yöntemlerini kullanacaklarını belirtmişlerdir (p = 0,005). HIV/AIDSsağlıkhizmetiverilmeyenhastanelerdeokuyanöğrencilerintutumları arasındaanlamlıfarkmevcuttur. HIV+bireyilekarşılaşmalarıileyanlışinanışlarıkarşılaştırıldığındaanlamlıfark görülmektedir.hiv+hastailekarşılaşmayanöğrencilerdahafazlaorandahiv+ hasta ile tokalaşmaktan çekineceğini ifade etmiştir (p = 0,001). Buradan da görüldüğü gibi bilgilerini pratik ile takviye eden öğrencilerin yanlış inanışları dahaazdır. Araştırmanın bu çıktılarına da bakıldığında tıp fakültesi öğrencilerinin okudukları hastanede HIV/AIDS sağlık hizmeti veriliyorsa ve tıp fakültesi

19 öğrencisihiv+birhastailekarşılaşmışisetutumvedavranışlarınındahapozitif yönde olduğu görülmektedir. Tıp eğitimi diğer bölümlerin en temeli olduğu düşünülürse tıp eğitiminin davranış geliştirmeye yönelik bir eğitim olduğunu savunmasıvediğerbölümderslerinedetutumvedavranışgeliştirmeyeyönelik interaktif derslerin konulmasının sağlamak amacıyla projenin en önemli hedef bölümlerindenbirisiolarakkarşımızaçıkmaktadır. TıpEtiği Hastahakları,insanlığınevrimineparalelolarakortayaçıkan,dayanışmahakları da denilen, üçüncü kuşak insan haklarındandır. İnsan hakları, gelişimine ve niteliğine göre üç kuşakta tanımlanmaktadır. Buna göre birinci kuşak insan hakları, bireyin hakları olarak diğer bireylere karşı doğduğu anda elde ettiği haklarolan;yaşamahakkı,özgürdoğmahakkıgibihaklardır.bireylerindevletle ilişkilerinden doğan ikinci kuşak insan hakları eğitim hakkı, sağlıklı yaşama hakkı, çalışma hakkı olarak tanımlanabilecek haklardır. Toplumun her bir bireyini etkileyecek toplumsal haklar olarak tanımlanabilecek, dayanışma hakları da denilen üçüncü kuşak insan hakları ise çevre hakkı, tüketici hakları, hasta hakları olarak belirmektedir. Hasta hakları tıbbi etiğin temel konularındanbiridir. HIV/AIDS, özellikleri nedeniyle, doğrudan hasta haklarının gelişimine katkı sağlamaktadır. HIV(+) olduğunu öğrenen kişi AIDS hastalığının belirtileri görülene dek, bulaşıcı bir hastalıkla günlük yaşamını sürdürme uğraşı yanında, hastalığın gidişini yavaşlatmayı amaçlayan pahalı bir tedaviyi almak için çaba harcamakzorundadır.hastalığınınduyulmasıveönyargılarlauğraşmakorkusu, her ölümcül hastalıktaki Neden ben? sorusunun yarattığı psikolojik ortamda, zorlayıcı tedbirlerle vahim sonuçlar doğurabilmektedir. Hem toplum sağlığının korunması açısından hem de hasta bireyin sorunlarının insani yöntemlerle çözümlenmesiaçısındanaids dehastahaklarıçokönemtaşımaktadır. Hakları korunmayan ya da ayrımcılık yapılan bireyler enfekte olmaya daha duyarlıdırlarvehastalığınduygusalyüküilebaşetmegüçlükleridahafazladır.

20 HIV ile yaşayan bireylere karşı ayrımcılık, onların insan haklarının ciddi bir biçimdeihlalidemektir.damgalanmaveayrımcılık, arzuedilmeyenfarklılıkları olanbireylere,diğerbireyler,ailevetoplumuntutumveeylemlerisonucuoluşur. HIV/AIDSileilgilidamgalanmayakatkıdabulunanfaktörler;HIV/AIDS inyaşamı tehdit edici bir hastalık olması, HIV bulaşma korkusu, eşcinsellik, damar içi madde bağımlılığı gibi damgalayıcı davranışlar ile birlikte görülmesi, HIV ile yaşayanbireylerinhastalıklarındansorumlututulmaları,diniveahlakiinançlar, HIV ın bulaş yoluna ilişkin yanlış bilgiler, HIV ile kontamine olma korkusu, HIV/AIDS hastasına bakım verme korkusu, cinsellikle ilgili dinsel öğretiler, etkilervekültürelnormlar,yasalolmayanyollarladamariçimaddekullanımıile ilgilidurumlarolaraksıralanabilir. Sonuç olarak sağlık profesyonellerinde; HIV/AIDS hastalarını kınama, ayıplama, kötü insanlar olarak düşünme, izole etme, kaçınma, uzak durma, hasta ve ailesinin tedavisini ve bakımını reddetme, utanma ya da ayıplanma korkusu nedeniyle cinsellikle ilgili tartışamama, riskli davranışlar, HIV den korunma ve bakıma ilişkin tartışma ve danışmanlıktan kaçınma, HIV/AIDS hastasınaveailesineyargısızvedestekleyicibiçimdeyaklaşamamayadaisteksiz yaklaşma gibi istenmeyen ve etik açısından hoş görülemez davranışlar gözlenebilmektedir. Bu araştırmada da görüldüğü gibi Pozitif Yaşam Derneğinin HIV + kişilerin karşılaştığı hak ihlalleri raporu ele alındığında sağlık personelinin etik anlayış anlamındaeksiklikleriortayaçıkmıştır.ek TıpEtiğiilkelerinebakıldığındaözellikleHIV/AIDSilealakalıolarakbirkaçözel durum mevcuttur. HIV/AIDS ile yaşayan insanlar gibi bulaşıcı ve salgın hastalıklara sahip hastaların, toplumu korumak amacıyla kamuoyuna duyurulmasıbireyinözerkliğineyapılmışbirsaldırıolarakdeğerlendirmektedir. Böyle bir durumda yalnız özerkliğe saygı ilkesinin ihlali ile kalınmamakta, aynı zamandahastasırrınınkorunmasıilkesideçiğnenmişolmaktadır.zorunlusağlık taramaları,aşıuygulamalarıgibihalksağlığıhizmetlerininhalkaulaştırılmasında da, kimi zaman bireyin kendi hakkında karar verme hakkı göz ardı edilmekte, dolayısıylaözerkliğesaygıilkesiihlaledilebilmektedir.

21 Sonuç olarak, Tıp Etiği dersleri içerisinde örnek bir vakanın paylaşılması, öğrencilerin bu konu hakkında daha duyarlı hale gelmesini sağlayacaktır. Tıp eğitiminde etik anlayışın verilmesi geleceğin doktorları olan günümüzün tıp fakültesi öğrencilerinin değer yargılarının gelişmesine ve insan hakları bakış açısınıgeliştirmesineyarayacaktır. ÖzellikleHIV/AIDSalanındavurgulanmasıgerekenkonular: 1) ÖzelhayatınveAileYaşantısınınGizliliğininKorunması HIV tanısı ve diğer tıbbî tanılar sadece tıbbî zorunlulukta ve hakim kararı gibi yasadaizinverilmişdurumlardaaçıklanabilir.buzorunluluksadecehekimlerve sağlıkpersoneliileilgiliolmayıptümyurttaşlarıngörevidir,sorumluluğudur. 2) TıbbiÖzenveMeslekiStandart Hastadoktorabaşvurduğuandanitibaren,doktorlahastaarasındahukuksalbir sözleşme yapıldığı kabul edilir. Bu sözleşme ile doktor, hastaya gerekli tıbbî özeni göstereceğini, dikkatli davranacağını, tüm bilgisini kullanacağını, Hasta Haklarınauygundavranacağınıtaahhütetmişkabuledilir. Tedavişartlarıoluşmadantedaviyebaşlanmasıveyatedavininetkiliolmadığının görülmesinerağmenaynendevamedilmesi,tedavideözenkusuruvekötütıbbî uygulamaniteliğindedir. Doktor, tıbbî özen gösterme yükümlülüğü çerçevesinde hareket ederken, uluslararası platformda belirlenmiş olan mesleki standartlara göre hareket etmekledeyükümlüdür. 3) AyrımcılıkYasağı Ayrımcılıkyasağınagöreherkes;ırk,renk,cinsiyet,dil,din,siyasalveyabaşkabir görüş, ulusal veya sosyal köken, mülkiyet ve doğum gibi herhangi bir statüye gore ayrımcılık yapılmaksızın uluslararası sözleşmelerle koruma altına alınan tümhakveözgürlüklerdenyararlanabilir.

22 Ayrımcılık yasağı yalnızca yukarıdaki tanımda bahsi geçen siyasal, sosyal ve ekonomik statüleri değil, kişilerin sağlık sorunları nedeni ile ayrımcılığa maruz kalmasını da yasaklar. Örneğin HIV tanısı almış birinin, herkes kadar bütün haklarından yararlanmaya hakkı vardır ve aynı durum karşısında farklı muameleyetabitutulamaz. BunedenlehiçkimseHIVstatüsüsebebiylediğerkişilerleveeşitşartlardasağlık hizmetlerindenyararlanmasıengellenemez;tecritedilemez. 4) Bilgiverilmesininusulü Bilgi, gerektiğinde tercüman kullanarak, hastanın anlayabileceği şekilde, tıbbî terimlermümkünolduğuncakullanılmadan,tereddütveşüpheyeyerverilmeden vehastanınruhîdurumunauygunvenazikbirifadeileverilir. 5) TedaviHakkı Herhastanın; Irk,dil,dinayrımıgözetmeksizineşitolarak,saygınbirşekildesağlık hizmetlerindenyararlanma, Sağlıkkuruluşunu,hekiminivediğersağlıkpersoneliniseçebilmeve değiştirebilme, Kendisiyleilgilitıbbîkararlaravetedaviplanınakatılmaveyatedavi planınıreddetmeve Tıbbîbakımaheranulaşabilmehakkıvardır. HastaameliyatöncesiHIVtestinireddetmehakkınasahipkenhekimbuhastayı tedaviden kaçınma hakkına sahip değildir. Tedaviyi reddetme durumunda hekim, kamuda çalışıyor ise görevi kötüye kullanma suçu; özelde çalışıyorsa daayrımcılıksuçuişlemişolur.ayrıcatedavidenmahrumkalanhastamaddive manevizararıntazminiyolunadagidebilir. Yine aynı şekilde düzenlenmiş olan kişinin HIV statüsüne dayanılarak sağlık hizmetininreddedilmesiyadakişininhivtestiyaptırmayazorlanmasımümkün

23 değildir. Bunun tek istisnası bu testin kişinin kendi sağlığı için yapılacak olmasıdır. 6) SağlıkDurumuileilgilibilgialma Hasta; sağlık durumunu, kendisine uygulanacak tıbbî işlemleri, bunların faydaları ve muhtemel sakıncaları, alternatif tıbbî müdahalusülleri, tedavinin kabul edilmemesi halinde ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçları ve hastalığın seyri ve neticeleri konusunda sözlü veya yazılı olarakbilgi istemek hakkına sahiptir. Sağlıkdurumuileilgiligerekenbilgiyi,bizzathastaveyahastanınküçük,temyiz kudretinden yoksun veya kısıtlı olması halinde velisi veya vasisi isteyebilir. Hasta,sağlıkdurumuhakkındabilgialmaküzerebirbaşkasınadayetkiverebilir. Gerekgörülenhallerdeyetkininbelgelendirilmesiistenilebilir. Hasta, tedavisi ile ilgilenen tabip dışında bir başka tabipten de sağlık durumu hakkındabilgialabilir. DavranışBilimleri Hastahekimilişkisininverildiğidavranışbilimleriderslerinde,HIV/AIDSkonusu dahilinde de hasta hekim ilişkisinin tedaviye uyumdaki yeri gibi konular üzerinde durulması, hekimin danışmanlığının hastanın sağlığı üzerindeki etkisi gibi konular üzerinde durulması, şu andaki hekimlerimizin ayrımcı yaklaşımlarınıazaltacakvehekiminhastaüzerindekiönemlirolünübirkezdaha ortayakoyacaktır. HIV/AIDS alanında yapılan araştırmalar tedaviye uyumun ve devamlılığın HIV/AIDS inmortalitevemorbiditesiniazalttığınıortayakoymuşturvetedaviye uyumda en etkin rol oynayan kişinin ise doktor olduğu reddedilemeyecek bir gerçektir.

24 HIV/AIDStanısıveyönetimindehekiminönemliroloynadığıendeğerlianlar,ilk görüşme, test öncesi bilgilendirme, tanının açıklanması ve hasta takibinde hekim hastailişkisidir. Birleşmiş Milletler Genel Asemblesi HIV/AIDS Özel Oturumu (UNGASS) 2001 sırasında HIV/AIDS yanıtında önemli olan konulardan ve ülkelerin imzaladığı maddelerden birisi de, destek ve tedavinin önleme çalışmaları içerisinde yer aldığı,testöncesivesonrasıdanışmanlıkvetestinkabuledilebilirolmasınında bir nevi koruma çalışması olduğunu savunmaktadır. Kişilerin sağlık çalışanları ileyakınilişkilerkurabilmesivesağlıkmerkezlerindenherhangibirayrımcılığa uğramadanbilgi,danışmanlıkvetedavialabilmeleriungass ıimzalayanülkeler arasındaolantürkiye nindeerişmesigerekenhedeflerdenbirisidir. 1) İlkgörüşme PozitifYaşamDerneği nin3seneliktecrübesivebelirlikaynaklarındagösterdiği üzere hastanın hekim ile ilk görüşmesi hastanın ileryen süreçteki durumunu büyükölçüdeetkilemektedir.hekimileilkgörüşmesisırasındahekiminayrımcı davranmasıyadakötümuameledebulunması,öncelikleintihareğilimineneden olmaktadır ve bunun yanında bu travma sonrasında kişiler hastalığın ilerleyen aşamalarındahastaneyegitmektençekinmekte,tedaviyireddedebilmektedir. 2) Testöncesibilgilendirme UNGASS deklerasyonu sırasında üzerinde durulan konulardan birisi de test öncesi ve sonrası bilgilendirmenin bireylerin bilgi düzeyini arttırarak, HIV/AIDS e bağlı önyargıları azaltacağı ve böylelikle HIV/AIDS yayılımını da azaltacağı ortaya konmuştur. UNGASS Deklerasyonu efektif koruma, destek ve tedavi stratejilerinin içerisinde hastaların test öncesi ve sonrası danışmanlığa ulaşması ve kişilerin ayrımcılık ile karşılaşmayacağı sağlık kurum ve personelindenhizmetalmasınınönemivurgulanmıştır. Hekim adaylarımız test yapmadan önce kişiye bilgilendirme yapmalıdır. HIV/AIDSbilgilendirmesiiçerisindebugörüşmedeverilmesigerekenenönemli konularise: HIV/AIDS inartıkkronikbirhastalıkolması