ROMA İMPARATORLUĞU ROMA KENTLERİ. Böyle. Yanıtı toplumsal yapının özelliklerinde bulabilir miyiz?

Transkript

1 ROMA İMPARATORLUĞU ROMA KENTLERİ Böyle büyük bir imparatorluk nasıl kuruldu? Yanıtı toplumsal yapının özelliklerinde bulabilir miyiz? 1

2 Böyle büyük bir imparatorluk nasıl kuruldu? YENİLİKLER SİYASAL BÜTÜNLEŞME YÖNTEMLERİ FİZİKSEL BÜTÜNLEŞME YÖNTEMLERİ ULAŞIM Deniz yolları kara yolları ile desteklendi TOPRAK SİSTEMİ LATİFUNDİA ASKERİ ÜSTÜNLÜK YAYILMA (FETİHLER) DİN Evrenselleştirildi =herkesin inanç sisteminden izler var. POLİTEİZM = çoktanrıcılık SİYASAL İSTİKRAR Merkeziyetçi yapı; ama, Eyaletlerde otonomi ROMA İMPARATORLUĞU BAŞLANGIÇ 2

3 Roma, Akdenize uzanan kara parçasının (Latium) merkezinde yer alıyordu. Burada yaşayan insanlara Latinler deniyordu. Latinler büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık yapıyor, buğday, üzüm ve zeytin yetiştiriyorlardı. Roma nın kuzeyinde Etrüskler, güneyinde Yunan kolonileri bulunuyordu. Coğrafi konum ve topoğrafya Roma ya başlıca 3 avantaj sağlıyordu: 1. Tepeler üstüne kurulmuştu; düşman saldırılarına karşı korunaklıydı. 2. Tiber Nehri, güçlü bir ulaşım aksı oluşturuyordu. Her türlü mal taşımacılığı için çok uygundu. 3. Akdeniz yalnızca 23 km uzaktaydı. Böylece kent, ticaret yapacak kadar denize yakın, düşman gemilerden gelecek saldırılardan korunacak kadar uzaktaydı. M.Ö. 200 _ Roma yarımadanın tümüne egemen olmaya çalışıyordu. 3

4 YAYILMA SAVAŞ = EKONOMİK BÜYÜME 1. Savaş kazanmak = yeni kaynaklar ganimet, toprak, köle Savaş tutsakları köle olarak çalıştırılırdı Ticaret yapılacak alan ve kapasite büyüyordu. 2. Savaş kazanmak = gelecek garantisi: Ele geçirilen topraklar, çoğu zaman, emekli askerlere verilirdi. 4

5 M.Ö. 50 Roma tüm Akdeniz i kontrol ediyordu. YAYILMAYI KOLAYLAŞTIRAN ETMENLER TEKNOLOJİ ÖRGÜTLENME KURUMSAL YAPILANMA TEKNOLOJİK GELİŞME : YENİ ARAÇLAR, YÖNTEMLER TOPRAK KULLANMA VE MÜLKİYET SİSTEMİ LATİFUNDİUM: Fethedilen toprakların dağıtılması sırasında ortaya çıkan geniş araziler; Roma eyaletlerindeki temel tarımsal birim (büyük çiftlikler) 5

6 TOPLUMSAL YAPI BİLİM BİLİM & TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ EKONOMİK EKONOMİK DÜZEN DÜZEN TOPLUMSAL TOPLUMSAL DÜZEN DÜZEN & KÜLTÜR KÜLTÜR ARAÇ ZAMAN KAYNAK MEKAN ÜRETİM DÜZENİ işbölümü DAĞITIM BÖLÜŞÜM TÜKETİM KÜMELER SINIFLAR KURUMLAR Aile; eğitim; yargı; siyaset vb. NORMLAR Ahlak,estetik,görgü; Beklenen davranışlar; Günlük yaşam alışkanlıkları TEKNOLOJİK GELİŞME Yenilikler Buluşlar: YENİ ARAÇLAR Buluş: KARGA Bir tür ahşap geçit / köprü Askerlerin, savaş sırasında gemiden gemiye geçebilmesi için 6

7 YAYILMAYI KOLAYLAŞTIRAN ETMENLER TEKNOLOJİ ÖRGÜTLENME YENİ YÖNTEMLER ÇOK DİSİPLİNLİ BİR ORDU 1 LEJYON = 4-6 bin ağır piyade + 1 süvari birliği + hafif (ok, mızrak) piyade. LEJYON = sürekli askeri örgütlenme biçimi DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI ROMA KENTLERİ İmparatorluğun büyüme sürecinde kentlerin rolü neydi? 7

8 ROMA KENTLERİ KURULUŞ BİÇİMLERİ Sisteme içselleştirilmiş kentler İşgal edilen ülkelerde mevcut kent ORGANİK DOKU Koloniler Boş alanlarda kurulmuş, emekli askerlerin yerleştirildiği kentler IZGARA DOKU Garnizon kentler Sınır boylarında askeri karakolların çevresinde büyümüş kentler IZGARA DOKU Bir koloni kenti: ARLES ARLES, Fransa Roma yerleşimi önceden planlanır Ordunun hızlı hareket edebilmesi için Kentin kolay denetlenebilmesi için 8

9 TİMGRAD, Cezayir DÜNYA GÖRÜŞÜ GÜÇLÜ, İSTİKRARLI BİR DEVLET TOPLUMSAL HAREKETLİLİK ŞANSI İDEOLOJİ - EKONOMİ İLİŞKİSİ Kent, siyasal erkin odağı ve düzenin gücünün simgelendiği yer Romalı doğaya hayranlık duyuyor, ama doğayı kent yaşamının dışında tutuyor; doğallık kaygısı yok! Kentli kırdan ve tarımdan kopuk. 9

10 ROMA, İtalya DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI _ ROMA KENTLERİ NÜFUS.. Görece büyük nüfus BİÇİM/DOKU.Yerleşim önceden planlanır; Ordunun hızlı hareket edebilmesi için Kentin kolay denetlenebilmesi için ALTYAPI. Gelişmiş (akarsu; kanalizasyon; yollar) KAMU HİZMETLERH ZMETLERİ Sağlık, temizlik, eğitim, kültür, eğlence, itfaiye, güvenlik ÖLÇEK. büyük Ordunun & sistemin gücü her şeyden önemli Devletin/sistemin gücünün gösterilmesi önemli ESTETİK:. Gösteriş; teatral etki; teknik ustalık Akslar, meydanlar, anıtlar önemli. Yunan kent geleneğinin izleri + ileri teknoloji 10

11 ROMA Siyasal erkin ve ekonomik gücün mekandaki yansımaları: KAMU HİZMETLERİ SİMGELER AYRIŞMALAR Donatılar, altyapı Doku, ölçek, tasarım Günlük yaşam, konut, eşyalar KAMU HİZMETLERİ YOLLAR, KÖPRÜLER SARNIÇLAR, SU KEMERLERİ, SU BORULARI, KANALİZASYON; 11

12 ULAŞIM Roma İmparatorluğunun yol sisteminin toplam uzunluğu 85,004 km idi ve 372 bağlantısı vardı. M.S. 30 da Mısır alındıktan sonra Hindistan, Güneydoğu Asya, Çin, Orta Doğu, Afrika ve Avrupa ile düzenli ticaret yapıldı. İSPANYA ROMA YOLLARI HISTRIA; ISTRIA 12

13 Roma yolu, MARDİN Mil taşları M.Ö. 124 den sonra yolların çoğuna miltaşları kondu. MİL milia passuum = bin passum = ca m Passum = Bir tekerleğin çember uzunluğu; kabul edilen standart ~1.48m Roma_Forumda bir mil taşı kalıntısı 13

14 M.Ö. 450 Roma yasalarına göre bir yolun genişliğinin düz yerlerde 8m., virajlarda 16m. olması gerekiyordu. Yol yapmak ve yol bakımı devlet ideolojisinin bir parçası haline gelmişti. Roma yolu, Pompei Yol yapımı_ Trajan sütunu üzerinde 14

15 KÖPRÜLER Pons.Fabricius Tiber.nehri Roma ordusu bir ırmağı geçerken Roma köprüsü, MARDİN FİZİKSEL BÜTÜNLEŞME YÖNTEMLERİ Roma köprüsü (Tiber nehri) ROMA 15

16 Gümbet, Bodrum SARNIÇ SU DEPOLAMA VE AKTARIM SİSTEMİ Roma donanmasına su sağlayan Misenum sarnıcı SU KEMERİ _SEGOVİA, İspanya 16

17 SU KEMERİ Point du Gard-Aquaduct_Nimes,Fransa AQUA MARCIA MARCIA SU KEMERİ AQUA CLAUDIA CLAUDIA SU KEMERİ Roma da 13 su kemeri vardı. Hamamlara, konutlara, 200 çeşmeye günde 1 milyon m 3 su veriliyordu. 17

18 SU KEMERİ AQUA CLAUDIA BUGÜN Bozdoğan Su Kemeri, İstanbul (Geç Roma/Erken Bizans ve Fatih dönemi) Hadrianus (M.S ) Su Kemeri veya Valens (M.S ) Su Kemeri 18

19 Su yolları, EFES KAMUSAL ALAN ve DONATI ÇEŞMELER, HAMAMLAR, TUVALETLER KÜTÜPHANELER, TİYATROLAR FORUMLAR, ÇARŞILAR 19

20 KAMUSAL ALAN KAMUSAL ÖZEL AYRIMI Farklı tanımlar 1. Liberal ekonomist model: Kamusal alan = Devlet idaresinin alanı Özel alan = Pazar ekonomisinin alanı 2. Cumhuriyetçi Erdem modeli: Kamusal alan = Politik topluluk ve yurttaşlık alanı; politika, tartışma, müzakere, kollektif karar alma, birlikte eylem alanı. 3. Toplumsallık modeli: Kamusal alan = Toplumsal yaşamın alanı Özel alan = Mahremiyetin alanı Trajan Çeşmesi_MS _Efes 20

21 ALTYAPI KAMUSAL ALAN Roma hamamı, KARTACA, Tunus Decius Hamamı 21

22 Roma hamamı SPA, Bath_İngiltere ALTYAPI KAMUSAL ALAN Genel tuvalet, EFES ALTYAPI KAMUSAL ALAN 22

23 KÜLTÜR MEKANLARI Kütüphane / Tiyatro / Odeon / Gymnasium Kütüphane, EFES GYMNASIUM 23

24 Tiyatro, Aspendos Odeon Domitian, Roma Konser salonu Kapasite: dinleyici Müzik ve şiir yarışmaları için. GÖSTERİ MEKANLARI DİNLENCE / EĞLENCE OYALAMA 24

25 25

26 SARAY Colosseum Circus Maximus The Circus Flaminius (M.Ö. 221) Stadium Domitia, Roma 26

27 EKONOMİ TOPLUMSAL YAŞAM KAMUSAL ALAN EMPORİUM HORREA FORUM KAPALI ÇARŞILAR 27

28 ROMA KENTLERİ TOPTAN & PERAKENDE TİCARET Farklılaşmış, uzmanlaşmış, Ayrışmış mekanlar EMPORİUM Toptancıların yerleşimi; zamanla duvarla çevrilmiş; kentin çeperinde. HORREA Buğday, yağ depoları; kentin içinde. FORUM & KAPALI ÇARŞILAR Perakendeciler; iş kollarına göre kümelenmiş olarak; kentin merkezinde Zanaatkarın işliği & konutu bir arada; Perakendecinin evi & konutu ayrı. EMPORIUM_ Roma Toptancıların, yabancı tüccarların (kent dışındaki) yeri; zaman içinde duvarla çevrilmiş. Tiber Nehri kenarındaki bir emporiumun uzunluğu 487m, derinliği 90m dir. Nehirden gelen mallar burada depolanır, gerektikçe Roma ya gönderilirdi. 28

29 HORREA, Ostia-İtalya: Buğday / yağ deposu; kentin çeperinde Küçük Çarşı (piccolo-mercato) Augusta Forumu Yunan formları ileri mühendislik becerisiyle birleştirilmiş. 29

30 İmparator Trajan Çarşısı İmparator Trajan Çarşısı 30

31 İmparator Trajan Çarşısı KONUTLAR KONUT KONUT & TİCARET 31

32 KONUT & TİCARET Zanaatkarın işliği & konutu bir arada; Perakendecinin evi & konutu ayrı. Varsıl Romalılar bile evlerinin girişindeki odaları dükkan olarak kiraya verirdi. Bu dükkanlar doğrudan sokağa açılır ve evin geri kalanı ile hiçbir bağlantısı olmazdı. Evin dış kapısı, ATRIUM a kadar uzanan uzun bir koridora açılırdı. Bir Roma evinde yaşam DOMUS Aristokrat varsıl evi; tek ailelik büyük konut (konak). 32

33 DOMUS 33

34 CUBICULUM (yatak o.) ATRIUM ALAE ATRIUM ALAE TABLINUM BAHÇE MUTFAK 34

35 TARIM - KIRDAN KENTE GÖÇ KENTTE SPEKÜLASYON Pek çok çiftçiye Roma da yaşamak çekici geliyor. Roma göç alıyor; nüfus artıyor. Kentsel topraklara talep artıyor; Aşırı nüfus yoğunluğu nedeniyle taşınmaz fiyatları yükseliyor. DOKU DEĞİŞİYOR. SPEKÜLATÖRLER DOĞUYOR Apartman yaptırmak karlı bir iş haline geliyor. Hemen her senatörün konut yatırımları ve kiraya verdiği daireleri var. Her senatörün taşınmaz işleriyle ilgilenen, kiralarını toplayan ve REALTOR denilen bir emlakçı sı var. 35

36 TOPRAK FİYATININ ARTMASININ KENTSEL DOKUYA ETKİSİ 1. TABAN ALANI KÜÇÜLDÜ Varsıllar, geniş alana yayılmış 1-2 katlı konutlar (DOMUS) yerine çok katlı konutlarda oturmaya başladı. 2. TEK AİLELİK KONUTLAR ÇOK AİLELİK KONUTLARA DÖNÜŞTÜRÜLDÜ Yoksullar, eski tek ailelik konutlarda, birkaç aile bir arada yaşamaya başladı. Bu yapılarda parça parça değişiklikler yapıldı, bölümler eklendi. ROMA KENTLERİ KONUT KONUT & TİCARET INSULAE Kentin merkezindeki çok-ailelik konut blokları. Zemin katlarında tavernalar (tabernae) bulunurdu. Üst katlarda aşağı sınıflar Alt katlarda yukarı sınıflar IV.yy.da yapılmış bir sayıma göre Roma da yaklaşık 44,000 apartman (insulae) ve 1750 bağımsız konak (domus) bulunuyordu. 36

37 INSULAE Roma da (insulae) 4 katlı apartman blokları Yapı malzemesi: ahşap, tuğla, çini En eski insulae tipi Girişin üstünde iki kat. İlk yapılan apartmanlar (insulae) 3-4 katlı ve ahşaptı.. Sonraları, yangın riski nedeniyle çoğunlukla tuğladan yapıldı. 37

38 INSULAE, Ostia, İtalya Roma yakınındaki bir liman lenti olan Ostia da, bugüne dek korunmuş pek çok insulae bulunmaktadır. Ayrıca, Pompei de ve İspanya da Italica da da apartman (insulae) bulunmaktadır. INSULAE, Ostia, İtalya Girişlerde TBARNAE (aşçı dükkanları) var 38

39 Beş katlı bir INSULAE; yaklaşık 25 m. yükseklikte. İmp. Augustus un 20m yükseklik sınırına karşın yapılabilmiş. İ.S. 1 de Vitrivius şöyle yazmıştı: Roma nın muazzam büyüklüğü nedeniyle çok sayıda konut gerekmektedir. Toprak, bu nüfusun tümünün zeminde yerleşebileceği kadar çok değildir. Bu durum bizi konutları göğe doğru yükseltmeye zorlamaktadır. 39

40 KENT YAYILIYOR Spekülatörler kentin içinde ve çevresindeki kırsal alanlarda toprak alıyor. Kent bu kırsal alanlara doğru yayılıyor. DOMUS Çoğunlukla kent dşında kusadasi real estate DOMUS ROMA da nüfus arttıkça, varsıllar kent dışına kaçtı. 40

41 TOPLUMSAL YAPI ve KÜLTÜR GÜNLÜK YAŞAM, EYLEMLER, EŞYALAR, STATÜLER, FARKLILAŞMALAR Savaş tutsakları KÖLELER Köle çocukları. 41

42 KÖLELER Her hangi bir hakları yok. Her vatandaş köle sahibi olabilir. Köle onun mülküdür. Slaves ( ), Michelangelo VATANDAŞLAR KADINLAR MÜLK edinme hakkı var. SEÇME hakkı yok. Soylu kadınlar ve köle kız 42

43 VATANDAŞLAR ERKEKLER MÜLK edinme hakkı var. SEÇME hakkı var. Lictor=cezaları uygulayan ~ güvenlik görevlisi Roman Lictor - imparator - soylu VATANDAŞLAR PLEBLER halk çoğunluğu; işçi, esnaf, çiftçi PATRİCİLER az sayıdaki zengin Roma lı aile ZENGİN PLEBLER YOKSUL PLEBLER YÖNETİMDE DAHA ÇOK SÖZ HAKKI DAHA ÖZGÜR YAŞAMA HAKKI BORÇ ÜCRETSİZ EMEK (angarya) BAĞIMLILIK Köle benzeri konum 43

44 PATRİCİLER SEÇKİNLER senatörler, kamu görevlileri, zengin vatandaşlar Seçkinler ancak bazı seçkin işlerde çalışırlardı:: Siyaset Kamu görevi (memuriyet; bürokrasi) Hukuk Tarım (çiftlik sahibi olarak) TİCARET ya da ZANAAT ile uğraşmazlardı. Para kazanmak isteyen bir seçkin para işlerini yaptırmak üzere halktan birisini tutardı. TOPLUMSAL YAPI SINIFLAR GENS (aşiret) FAMİLİA FAMİLİA FAMİLİA PATRİCİ Ayrıcalıklı sınıf FAMİLİA FAMİLİA FAMİLİA NOBİLES Pleb-Patrici karışımı ASSİDUİ (toprak sahibi) PROLETARİİ (topraksız) PLEB İkinci sınıf vatandaşlar 44

45 İMPARATORLUK EVİ SENATÖRLER ATLILAR; (daha sonra) AYRICALIKLILAR HALK AZAD EDİLMİŞLER KÖLELER TOPLUMSAL SINIF SİMGELERİ Bireyin üyesi olduğu sınıf GİYSİ OTURACAĞI YER TUTACAĞI İŞ EVLENECEĞİ KİŞİ 45

46 ROMA DA AKŞAM YEMEĞİ DAVETİ Konutlar geldiğinde özel yemek odasına alınıyorlardı. Yemek odasındaki masaların çevresinde divanlar vardı. Uzanarak yemek yemek kibarlık olarak kabul ediliyordu. Konuklar, toplumdaki statülerine uygun olarak oturtuluyordu. Yapılan ikram, sunulan içki ve yemekler de konukların toplumsal statülerine göre farklılaşabiliyordu. 46

47 47

48 SİMGELER ÖLÇEK & GÖRKEM Devletin, sistemin ve ordunun gücünü gösterecek büyük ölçekli, görkemli yapılar. 48

49 Kentsel imgeler ve siyasal/toplumsal düzen Roma İmparatorluğu görsel düzen ile imparatorluk iktidarını birbirinden ayrılmaz şeyler haline getirmişti. İktidarın taşa ihtiyacı vardı(r)! Romalıların imge takıntısı belli bir görsel düzenden geometrik düzenyararlanıyordu. (Sennett, 2002) Hem Yunan hem de Roma kentlerinde kamusal sanat aracılığıyla hikayeler anlatılırdı. Ama Romalılar şehrin sürekliliğini, özünün kalıcılığını ve değişmez çekirdeğini vurgulayan hikaye imgelerine bakmayı özellikle seviyorlardı (Sennet, 2002: 78) Romalılar bakacak ve inanacaktı; kalıcı bir rejime bakacak ve itaat edecekti. 49

50 Trajan sütunu Zafer takı-janus, ROMA ÖLÇEK & GÖRKEM Roma yolu ve zafer takı, LİBYA Devletin, sistemin ve ordunun gücünü gösterecek büyük ölçekli, görkemli yapılar. 50

51 Komegene kıralı ve Apollon un oğlu; NEMRUT-ADIYAMAN Zeus tapınağı, EUROMOS İNANÇ, ESTETİK ve GÖRKEM Afrodit tapınağı, AFRODİSİAS Pantheon M.Ö. 27 de yapıldı. Daha sonra, Hadrian zamanında yeniden yapıldı. 51

52 PANTEON Siyaset, inanç simgeleri, mekan ZEMİN taşlarla devasa bir dama tahtası şeklinde döşenmiş. Romalılar aynı örüntüyü İmparatorluk taki yeni kentleri tasarlarken kullanmışlardı. R. Sennet, Ten ve Taş, s.75 PANTEON TASARIM imparatorluk fikrini ve imparatorluğun bu fikri temsil eden bütün tanrılarını yüceltiyordu (F.Brown dan). Dairesel duvarda tanrı heykellerinin konduğu nişler vardı. Tanrıların böyle bir araya toplanarak Roma nın dünya hakimiyeti arayışını karşılıklı uyum içinde himaye ettikleri düşünülüyordu. R. Sennet, Ten ve Taş, s.75 52

53 PANTEON PANTEON PANTHEON DAKİ IŞIK SİYASİ SİMGELERLE DOLUYDU: Kubbenin tepesinden giren gün ışığı gün boyunca binanın içinde, sırayla tanrı heykellerini aydınlatarak dönüyordu. R. Sennet, Ten ve Taş, s.75 53

54 PANTEON ANTİK DÖNEM DEN DÜNE ve BUGÜNE YANSIMALAR 54

55 Atina, bugün 55

56 Konstantin Basilikası, M.S. 4. YY Union Tren İstasyonu, Washington, DC civ/day1images/2unionstation.jpg PARİS Madlin Kilisesi 56

57 GYMNASIUM, Sardis Arkeoloji Müzesi, IST. Rönesans mimarisi: Villa Rotunda, Vicenza, 1550 lerin başı; mimar: Andrea Palladio. 57

58 Erken Amerikan mimarisi: Jefferson, Charlottesville, VA; ; mimar Monticello Vendome Meydanı, Paris 58

59 Les Invalides, Paris 59