ÜNİTE AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ DOÇ. DR. ATIF BAYRAMOĞLU İÇİNDEKİLER HEDEFLER SAĞLIK KURUMLARINDA AFET YÖNETİMİ VE TRİAJ

Transkript

1 SAĞLIK KURUMLARINDA AFET YÖNETİMİ VE TRİAJ İÇİNDEKİLER Giriş Genel Bilgiler Hastane Afet Planı Sağlık Kurumu Triajı AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ DOÇ. DR. ATIF BAYRAMOĞLU HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Sağlık kurumlarında afet organizasyonunu anlatabilecek, HAP tanımını yapabilecek ve bileşenlerini öğrenebilecek, Hastanede yapılacak triaj uygulamasını kavrayabileceksiniz. ÜNİTE 7

2 GİRİŞ Afet, doğal olarak meydana gelen ya da insan kaynaklı olabilen, yerel kaynakların yetersiz kaldığı, dışarıdan destek gelmeden baş edilmesi mümkün olmayan olağanüstü durumlardır. Bu anlamda afet meydana gelen olayın kendisi değil, yarattığı sonuçlardır. Her ne kadar doğal afetlerin meydana gelmesine etkide bulunmak, engellemek mümkün değilse de sonuçlarının etkilerini engellemek ya da azaltmak mümkündür. Afet yönetiminden kasıt budur. Aynı zamanda insan ya da teknoloji kaynaklı afetlerde olayın meydana gelmesini engellemekte afet yönetimi içerisinde değerlendirilebilir. Çünkü doğal kaynaklı afetlerden farklı olarak insan ya da teknoloji kaynaklı afetler engellenebilir. Sağlık organizasyonu alanda çalışan ekipler, afetzedelerin sağlık kurumlarına transportunu sağlayan ekipler, hastanelerin acil servisleri ve sonrasında hastaların kesin tedavisinin ve takiplerinin yapıldığı yataklı tedavi birimleri, yoğun bakımlar ve klinikleri içermektedir. Bu bölümün konusu acil servisler, yoğun bakımlar, klinikler ve kapasite artırımı ile oluşturulan gözlem üniteleridir. Türkiye de bu işle ilgili yasa tarihinde Resmî Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP) yönetmeliğinin yayınlanmasından sonra bütün hastanelerde, bununla ilgili hazırlıklar başlamıştır. Bu çalışmalarının ilk bölümünü bitiren pek çok üniversite hastanesi, eğitim ve araştırma hastanesi, devlet hastanesi ve özel hastanenin bir HAP şu anda mevcuttur. Aynı zamanda bu planların geliştirilmesi için çalışmalar sürekli olarak devam etmektedir. Afet durumlarında etkili sağlık hizmeti sunmak için afet döngüsünün hazırlık ve zarar azaltma aşamalarının en iyi şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. HAP, hazırlık ve zarar azaltma evrelerinde tehlikelerin belirlenmesi, risklerin ve kayıpların engellenmesi ya da azaltılması amaçlayan bir planlama sürecidir. GENEL BİLGİLER Afet durumlarında etkili sağlık hizmeti sunmak için afet döngüsünün hazırlık ve zarar azaltma aşamalarının en iyi şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Sağlık organizasyonları açısından olağanüstü durum yaşandıktan sonra etkin bir müdahale gerçekleştirmek gereklidir ancak, bu afet yönetimi için yeterli değildir. Afet öncesi koruma döneminde yapılması gereken çalışmalar (önleme, zarar azaltma ve hazırlık) hem afetin boyutunu hem de afet esnasında yapılan müdahalenin kalitesini ve sonucunu belirleyecektir. Dolayısı ile sağlık sisteminin yerel ve kurum düzeyi planları (İL-SAP, HAP) afet yönetiminin tüm evrelerini (önleme/zarar azaltma, hazırlık, müdahale, rehabilitasyon/iyileştirme) kapsayan planlar olarak tasarlanmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği ve İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından tarih ve 6331 sayı ile yayınlanmıştır. Bu yönetmelik ülkemizde iş yerlerinin afet ve acil durumlara hazırlanması konusunda önemli adımlar olarak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 değerlendirilmektedir. Ancak bu yönetmelikteki hükümler yalnızca bir iş yeri olarak hastanede çalışanların afetten etkilenmesini önlemeye yöneliktir. Hastanenin afette topluma sağlayacağı hizmetin planlamasını kapsamamaktadır. Aşağıda sayılan sebeplerle hastaneler diğer iş yerlerinden farklıdır ve daha farklı nitelikte planlara ihtiyaçları vardır. Hastaneleri birçok iş yerinden ayıran diğer önemli özellikler şunlardır: Hizmet alanların farklı karakterde olması: Kliniklerde yatanlar, ayaktan poliklinik hizmeti alanlar, çalışan personeller, hasta yakınları ve ziyaretçiler her zaman hastanede bulunabilecek popülasyonları oluşturmaktadır. Farklı birimler vardır: Acil servis, poliklinik, klinik, eczane, yoğun bakım, ameliyathane, depo, kantin gibi pekçok farklı yapıda ve farklı işlevleri olan bölümler mevcuttur. Kullanım özellikleri: Hastanelerin bazı bölümleri mesai saatlerinde hizmet verirken acil servis, yoğun bakım gibi diğer bazı bölümler 7 gün 24 saat hizmet vermektedir. Klinikler ise normal mesai saatlerinde daha aktif çalışırken mesai dışı saatlerde daha yavaş işlemekte ama onlarda 7 gün 24 saat boyunca çalışmaya devam etmektedir. Hastanelerde kullanılan cihazlar ve malzeme göz önüne alındığında özellikli binalardır. Tomografi, MR gibi tonlarca ağırlığı olan donanımları ile hastane binaları yoğun ve ağır bir yük taşır. HASTANE AFET PLANI Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Hastanelerin faaliyetlerini sürdürebilmesi altyapılarının devamlılığına bağlıdır. Gaz, elektrik, su gibi kaynakların devamı olmadan hastanenin faaliyetine devam etmesi düşünülemez. Bu bakımdan hastanede afete bağlı olarak bu kaynaklara erişimin kesildiği durumlardaki alternatif kaynaklar detaylı olarak belirtilmeli ve bu planlamalar gerçekçi olmalıdır. Gaz, elektrik, su gibi kaynakların devamı olmadan hastanenin faaliyetine devam etmesi düşünülemez. Öte yandan hastanelerde normal şartlar altında kullanılan birçok tehlikeli madde mevcuttur. Radyoaktif maddeler, kimyasal maddeler, gazlar olağanüstü durumda kontrolden çıkarak ikincil zararlanmalara sebep olabilecektir. Bu maddelerin zarar vermesini engelleyecek planlamalar önceden yapılmış gerekli tedbirler alınmış olmalıdır. Yapılacak hastane afet planında dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta çevresel faktörler ve trafiktir. Hastaneye ulaşımın sağlandığı yollarda ve kavşaklarda meydana gelebilecek hasarlar, yakınlarını arayan kontrolden çıkmış kalabalığın yarattığı trafik ve ona bağlı aşırı yoğunluk hastanelerin çalışmasını engelleyebilir. Hastane afet planında bu durumlarda öngörülerek bu durumların nasıl çözüleceği ayrıntılı olarak çalışılmış olmalıdır. HAP, üç ayrı alt başlığa sahiptir. Bunlar acil müdahale planı(amp), olay eylem planı(oep) ve olaya özel plan(oöp)dır. AMP Hastane Afet Ve Acil Durum Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Planı nın müdahale evresi çerçevesinde, afet ve acil durumlara zamanında, hızlı, etkili ve sonuç alıcı müdahalenin organizasyonu, müdahale aşamaları, olay yönetim sistemi, yönetim ekibi, yönetim merkezi, yönetim araçları ile ilgili standart ve kuralları kapsayan plandır(şekil 1). OEP acil müdahale planı nın etkinleştirilmesiyle, olay süresince tanımlanan zaman dilimlerinde müdahale, hedef ve stratejilerin belirlenmesi, gerçekleştirilen eylemlerin değerlendirilmesi, uygulamaların her aşamada gidişata göre geliştirilmesi için yapılan plandır. OÖP, Hastanenin Acil Müdahale Planı nda yer alan genel işleyiş, standartlar ve kuralların Hastane afet planı ilin kapasitesi, ile özel riskler ve ilin ihtiyaçlarına göre hazırlanmalıdır. yanı sıra olayın özelliğine, etkenlerine göre yapılması gereken özellikli hazırlıkları içeren plandır. Hastane Afet Planı ilin kapasitesi, ile özel riskler ve ilin ihtiyaçlarına göre hazırlanmalıdır. Bu plan ilde AFAD, valilik, sağlık il müdürlüğü tarafından yapılan daha üstteki planlarla uyumlu olmalıdır. Bu bakımdan hem il planlarında hem de HAP hazırlanmasında ortak çalışan yetkililer bulunmalıdır. HAP hazırlanırken mevcut hastane görev tanımlarından farklı görev tanımları bulunmaktadır. HAP başlatma yetkisi HAP başkanındadır. HAP başkanına bağlı olarak tanımlanmış çeşitli görevler mevcuttur: İş güvenliği sorumlusu, kurumlar arası koordinasyon sorumlusu, halkla ilişkiler sorumlusu, tıbbi teknik danışma kurulu, HAP sekreteryası, operasyon şefi, planlama şefi, lojistik şefi, finans şefi. HAP şeması şekil 2 de verilmiştir. Şekil 1 Acil Müdahale planı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Şekil 2 Hastane Afet Planı şeması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Hastane Olay Yönetim Sistemi Acil Müdahale Planı nda olağandışı durumlarda yönetim sisteminin nasıl planlandığı belirtilmelidir. Bu planda bulunan her birimin faaliyetleri ve sorumluları, bu sorumluların yükümlülükleri açıkça ifade edilmiş olmalıdır. OYS olağandışı durumların sistematik bir yaklaşım kullanılarak yönetilmesi için olası bütün tehlikelerin öngörüldüğü bir çerçeve oluşturmaktadır. Bu planda Olay Yönetim Sistemi kullanılır. Olay Yönetim Sistemi (OYS) olağandışı durumların sistematik bir yaklaşım kullanılarak yönetilmesi için olası bütün tehlikelerin öngörüldüğü bir çerçeve oluşturmaktadır. Bu sistemde süreç boyunca meydana gelmesi muhtemel bütün durumların hastane tarafından etkin bir şekilde yönetilmesini sağlar. OYS esnektir; duruma göre ilkeleri değişmez ve değişik durumlara uyarlanabilir. Bu plan mevcut kapsamlı diğer il planları ile uyumlu bir şekilde icra edilir. Bu sebeple hastane çalışanlarına daha kapsamlı olan diğer planlar ve o planların yönetimi hakkında bilgi verilmesi önemlidir. Olay Yönetim Sistemi nin Temel İşlevleri Olay Yönetim Sistemi nin temel işlevleri şekil 3 te gösterilmiştir. Yapılan plan esnek olduğundan hastanenin ve olayın büyüklüğüne göre ayarlanabilir. Hastane, büyüklüğüne uygun yönetim planını önceden tespit etmelidir. Değişik durumlarda temel işlevlere yönelik kısa açıklamaların bulunduğu bir şema bulunmalıdır. Şekil 3. Hastane olay yönetim sistemi Yönetim Olay Yönetim Sistemi nin temel işlevleri: Yönetim, planlama, operasyon, lojistik, finans. Yönetim, bütün olayların ve personelin yönetimi ve sorumluluğunu kapsar. Bu anlamda planlanan OEP taslağı kontrol edilir ve yönetimin onayından sonra uygulanır. Bunun dışında yönetimin çeşitli sorumlulukları vardır. Bu sorumluluklar Tablo 1 de verilmiştir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Planlama Planlama bölümüne olayla ilgili bütün veri akışı sağlanır. Bu veriler toplanarak incelenir. İncelemeler ışığında olası gelişilmelere göre esas ve alternatif müdahale planları oluşturulur. Ayrıca yapılan işlerin ve kullanılan kaynakların kaydı tutulur. Planlamanın diğer sorumlulukları Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 1 Yönetimin sorumlulukları Kontrol ve yönetimin üstlenilmesi OYM nin kurulması Harici olay durumunun değerlendirilmesi (mevcut bilgilerin işlenmesi) OYM nde çalışacak personelin ve HAP organizasyon şemasındaki sorumluların görevlendirilmesi Olay kapsamındaki operasyonlar veya diğer departman/servis/birimler tarafından oluşturulan olaya özel planın onaylanması Dış paydaşlarla iş birliği yapılması Kritik personel için (özellikle OYE personeli için) bilgilendirme toplantılarının yapılması OYE personeli ve diğer kritik personel arasında görev dağılımının yapılması Güvenlik sorunlarının ele alınması Durum tespit raporlarının değerlendirilmesi Basın-Medya ilişkilerinin yönetilmesi Risk azaltma önlemlerinin yönetilmesi (risk azaltma önlemlerini uygulamakla sorumlu olan kişilere açık talimatlar vererek) Planın gözden geçirilmesi, temel sorun ve aksaklıkların tespit edilmesi Bilgi yönetimi için formların ve kayıtların tutulmasının sağlanması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Operasyon Operasyon bölümü olağanüstü olayla baş etmeye çalışırken yürütülecek faaliyetlerin ne olacağını tespit etmekten ve bu faaliyetlerin uygulanmasından sorumludur. Operasyon bölümü olağanüstü olayla baş etmeye çalışırken yürütülecek faaliyetlerin ne olacağını tespit etmekten ve bu faaliyetlerin uygulanmasından sorumludur. Aynı zamanda bu uygulanan faaliyetlerin etkisi değerlendirilir. Gereğinde faaliyeti geliştirmek ve mevcut planlarda revizyon yapmak için geri bildirimlerde bulunur. Bunun dışında organizasyonun sorumlulukları Tablo 3 te verilmiştir. Lojistik Lojistik bölümü tedarik bölümüdür. Operasyon birimi tarafından yürütülecek faaliyetlerde kullanılacak malzemelerin ve hizmetlerin tamamının teminini bu birim tarafından sağlanır. Operasyonlar için tesis gerekirse bu tesisler de lojistik tarafından sağlanır. Lojistiğin diğer sorumlulukları Tablo 4 te verilmiştir. Finans Finans bölümü yukarıda bahsi geçen bütün bu planlamalar, faaliyetler için finansal kaynakların sağlanması ve kullanımı düzenlenir. Finans bölümünün diğer sorumlulukları Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 2 Planlamanın sorumlulukları Olay Eylem Planı oluşturmak için gereken, olaya ilişkin bilgilerin toplanması, düzenlenmesi ve analiz edilmesi Gerekli olduğu takdirde alternatif kontrol hedeflerinin oluşturulması Planlama toplantılarının yapılması Bilgilendirme toplantılarının yapılması Personel ve malzeme durumu hakkında bilgi toplanması ve planlamanın yapılması Tüm faaliyetlerin dokümante edilmesi Durum değerlendirme raporlarının hazırlanması Acil Müdahale Planı nın sonlandırılmasının ardından, hastane faaliyetlerinin sürdürülebilmesi için gereksinimlerin (kaynak ve destek) tahmin edilmesi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Tablo 3 Organizasyonun sorumlulukları HAP başkanından brifing alınması Operasyonlar için yetki alanının belirlenmesi Olay Eylem Planı nda yer alan operasyonlar kısmının oluşturulması Operasyonel faaliyetlerin yönetimi ve denetimi Müdahaleye dâhil olan operasyon ekiplerinden ve/veya departman/ servis/ birimlerden durum raporlarının alınması (Departman/Servis/Birim Müdahale Prosedürlerinin geliştirilmesi) İlave kaynak ihtiyacının belirlenmesi ve talep edilmesi Faaliyetler sırasında ortaya çıkan özellikli olayların/kazaların raporlanması Bilgi yönetimi için formların ve kayıtların tutulmasının sağlanması Tablo 4 Lojistiğin sorumlulukları HAP başkanından brifing alınması İlgili personele görev verilmesi Gerektiğinde Olay Eylem Planı nın lojistik kısmının hazırlanması Malzeme, tesis ve hizmetlere ilişkin taleplerin karşılanması Depolama alanlarının kurulması ve yönetilmesi Süreç içerisinde ortaya çıkacak hastane faaliyetleri ve destek hizmetlerine yönelik gereksinimlerin öngörülmesi (proaktif yaklaşım) Bilgi yönetimi için ilgili formların ve kayıtların tutulmasının sağlanması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Tablo 5 Finansın sorumlulukları OYE tarafından belirlenen finansal sınırların düzenli maliyet analizi ile gözetilmesi ve maliyet kayıtlarının doğru biçimde tutulması Ödemelerin yapılması, kayıtların tutulması ve denetlenmesi Muhasebe işlemlerinin izlenmesi, analizi ve muhasebe raporlarının düzenlenmesi Gelir ve giderlerin izlenmesi ve dokümantasyonu, OYE nin düzenli bilgilendirilmesi Kısa ve uzun vadede karşılaşılabilecek finansal sorunların belirlenmesi ve çözümü Ek fon, bağış kabulünün prosedüre uygun gerçekleştirilmesi Görevli personelin ücret ve ödeme planlamasının yapılması ve ödenmesi Anlaşmalı olan ve olmayan satıcılardan alımlarla ilgili hesapların yönetimi Tahsil edilemeyecek zorunlu harcamaların hesaplanması ve raporlanması Acil Müdahale Planı nın sonlandırılmasının ardından ilgili tüm hesapların toparlanması ve denetlenmesi Hastane Olay Yönetim Ekibinin Oluşumu ve Görevleri Hastane Afet Planı aktive edildiği zaman, rutin yönetim modundan acil durum moduna geçilir. Hastane Afet Planı aktive edildiği zaman, rutin yönetim modundan acil durum moduna geçilir. Hastane işleyişine yönelik acil durum modunda hastaneyi OYE yönetir. OYE nin sorumluları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6 Olay Yönetim Ekibi HAP Başkanı Halkla İlişkiler Sorumlusu İş Güvenliği Sorumlusu Kurumlar Arası Koordinasyon Sorumlusu Tıbbi- Teknik Danışma Kurulu HAP Sekreteryası Operasyon Şefi Planlama Şefi Lojistik Şefi Finans Şefi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 OYE nin görev ve sorumlulukları HAP da önceden bellidir. Başlıca beş temel fonksiyonu yerine getirmekten sorumludurlar. Bu beş temel faaliyet Yönetim, Operasyon, Planlama, Lojistik ve Finans tır. OYE nin her üyesine özel görev ile ilgili temel faaliyetleri ve raporlamayı detaylı olarak anlatan bir İş Akış Talimatı hazırlanır. Her bir üye harekete geçmeden önce görevine ait İş Akış Talimatı nı tekrar okumalıdır. OYE ile Birim Sorumluları arasındaki koordinasyon mekanizmaları önceden belirlenir. Plandaki her birimin kendine ait tüm tıbbi ve teknik faaliyetleri önceden belirlenen esaslara uygun olarak organize etme ve denetleme sorumluluğu vardır. Hastane Olay Yönetim Merkezinin Konumu ve Ekipmanı OYM, tatbikatlar, afet ve olağanüstü durumlarda HAP ta görevli temel pozisyonların toplanma ve yönetim merkezi olarak kullanılır. OYM, tatbikatlar, afet ve olağanüstü durumlarda HAP ta görevli temel pozisyonların toplanma ve yönetim merkezi olarak kullanılır. Bu merkezde, iletişim ve haberleşme araçları ile hastane afet ve acil durum planı ve eklerinin bir örneği muhafaza edilir. Yönetim merkezinde daha kapsamlı il planlamalarına ait dokümanlar da hazır bulunmalıdır. Merkezin yeri, hastane afet ve acil durum planında önceden belirlenir. Ayrıca OYM olarak belirlenen yerin zarar görmesi ihtimali düşünülerek alternatif bir alan da belirlenerek planda belirtilmelidir. Yönetim merkezi olarak planlanan mekân uygun şekilde donatılmalı, kısa sürede faaliyete geçebilecek hâle gelebilmeli, gerektiğinde kullanıma hazır hâlde bulundurulmalıdır. TV, radyo, dizüstü ve masaüstü bilgisayarlar, telsiz, telsiz ve telefonlar için değişik marka ve modellerde şarj cihazları, aydınlatma aparatları, jeneratör, kesintisiz güç kaynağı, kırtasiye malzemeleri, fax, fotokopi makinesi, fotoğraf makinesi, harici disk, afet anında kullanılabilecek basılı materyallerin kayıtlı olduğu USB bellek, projeksiyon, beyaz tahta ve kalemleri bulunması gereken asgari malzemelerdir. Hastane Olay Yönetim Merkezi nin Çalışma Şekli OYE nin tüm üyeleri başlangıç toplantısına katılırlar. Başlangıç toplantısının amaçları, OYE üyeleri için bilgi sağlamak ve çalışma şekline karar vermektir. Toplantıda tüm üyeler, OYM deki görevleriyle doğrudan bağlantılı olan Standart Operasyon Prosedürü ve İş Akış Talimatları nı okur. HAP başkanının talimatları yerine getirilir. Her bir üye, kendi faaliyetleriyle ilgili geri bildirimde bulunmak maksadıyla formları doldurur veya doldurulmasını sağlar. HAP başkanı, OYE nin ilerleyen saatlerde nasıl çalışacağına karar verir. Olay boyunca belirlenen her bir zaman diliminde -saatlik, iki saatlik, altı saatlik, günlük vb. faaliyetlerin gidişatı kayıt altına alınır. OYE müdahale hedef ve stratejileri ile Olay Eylem Planları nı çeşitli faaliyetlerle açıklar: Personele ve kurumlara brifing verir, Bir sonraki kontrol ve değerlendirmeler hakkında bilgi verir, paydaşları bilgilendirir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Haberleşmenin Düzenlenmesi Afet ve acil durumlarda haberleşmenin sağlanması için telsiz kullanımı öncelikli hâle gelmektedir. Olayın önemine ve OYE nin talebine göre belli peryotlarla olayla ilgili haberleşme raporları düzenlenir. Haberleşme ile ilgili sorunlar önceliklidir ve en kısa sürede çözümlenmesi için gerekli çalışmalar yapılır. Bu konuda gerekli eğitim önceden planlanıp düzenli olarak yapılmalıdır. Hastaneler merkezî haberleşme sisteminin kesileceğini öngörerek alternatif iç haberleşme sistemlerini oluşturmalıdır. Bu amaçla bilgisayarlar, iç hat telefonları, bölgesel telsiz ağları, kuryeler, uydu telefonları ve diğer çağrı sistemleri kullanılabilir. Bu sistemlerin bir kısmı, yalnız afet anlarında kullanılmak için tahsis edilmelidir. HAP ta görevli tüm personelin telefon ve adres bilgilerinin planlarda ek dosya hâlinde mutlaka bulunması gerekir. Ayrıca afet anlarında iş birliği ihtiyacı olacak AFAD, Arama Kurtarma Birliği, İtfaiye, Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri, 112 Komuta Kontrol Merkezi, İl Sağlık Müdürlüğü Sağlık Afet Koordinasyon Merkezi, Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Kriz Koordinasyon Merkezi, İlçe Belediyesi, Elektrik kurumu, Emniyet, Askeri Birlik vb. kurum ve kuruluşların telefon numara ve adresleri de planlarda ek dosya hâlinde bulunmalıdır. Afet ve acil durumlarda haberleşmenin sağlanması için telsiz kullanımı öncelikli hâle gelmektedir. Kullanılacak telsizler, HAP ta aktif alanda görevli personel sayısına göre planlanmalıdır. Görev alacak personelin ve yöneticilerin olay anında iç haberleşme sistemini kullanabilmesi için afet öncesi telsiz kullanımına yatkınlığının olması gerekir. Bu nedenle hastane yöneticileri ve kritik birimlerde çalışan personelin (Hastane Yöneticisi, Başhekim, Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü, İdari Mali Hizmetler Müdürü, Otelcilik Hizmetleri Müdürü, Müdür Yardımcıları, Klinik Sorumlu Hekim ve Hemşireleri, UMKE personeli vb.) normal zamanlarda da telsiz kullanabiliyor olması afet durumlarında telsiz kullanımını kolaylaştıracaktır. Bazı tatbikatlarda cep telefonları çalışmıyormuş gibi düşünülerek tüm iletişimin telsiz üzerinden yapılması sağlanmalıdır. Hastane idaresince afete özel telefon numarası oluşturulmalıdır. Kitlesel Yaralanmalı Olaylarda Müdahale Aşamaları Kitlesel yaralanmalı olaylarda il sağlık müdürü bütün sağlık kurumlarından birinci müdahale aşamasında basit malzeme ve ekipman desteği, ikinci müdahale aşamasında sağlık ekibi desteği isteyebilir. Üçüncü müdahale aşamasında HAP aktif edilmesi ve hastanelerin olaya katılması talep edilir. İkinci müdahale aşaması ile üçüncü müdahale aşaması birleştirilebilir. Acil Müdahale Planı nın birkaç farklı düzeyde yapılabilir. Bu seviyeler Tablo 7 de verilmiştir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Tablo 7 Müdahale planı seviyeleri Seviye 1 (küçük olaylar): Seviye 2 (orta büyüklükteki olaylar): Seviye 3 (büyük olaylar): Seviye 4 (çok büyük olaylar): Hastane, dış yardım almaksızın ve yedek kaynaklarını seferber etmeksizin hizmet yükünü yönetebilir. Yakın bölgedeki sağlık tesisleri ve diğer sağlık hizmetleri (112, kan bankası vb.), olayların tırmanması durumunda alarm haline geçebilir. İlgili sağlık kurumu (KHBGS Kriz Koordinasyon Merkezi, İl-SAKOM Komuta Kontrol Merkezi vb.) sadece bilgilendirilir. Birçok sağlık tesisi ya da hastane olaya dâhil olur, ilgili sağlık yöneticileri bilgilendirilir ve üst düzeyde izleme/değerlendirme gerçekleştirilir. Bölgesel olarak aktive edilmiş tüm hastanelerin etkin işbirliği ve koordinasyonu, yerel ve ulusal düzeyde tüm Sağlık yöneticilerinin tamamen dâhil olması. Uluslararası desteğe ihtiyacın olduğu olaylar. Pandemi ya da büyük kitlesel yaralanmalı olaylar gibi büyük çaplı olaylarda, Sağlık Bakanlığı stratejik yönetimi ve kaynak yönetimini gerçekleştirir. Acil Müdahale Planı Aktivasyon Seviyeleri Acil Müdahale Planı nın tamamen aktive edilmesi çok maliyetli bir süreçtir. Kısıtlı kaynakları etkili biçimde seferber ederek müdahaleye hazır olma düzeyini önemli ölçüde artırmak mümkündür. Bu nedenle, Acil Müdahale Planı nda üç düzey tanımlanmıştır: Hazır olma/alarm Hazırlığı artırma Afet durumu Herhangi bir zamanda doğrudan üçüncü düzeye çıkmak her zaman mümkündür. Bu nedenle, Acil Müdahale Planı nda üç düzey tanımlanmıştır: Hazır olma/alarm, Hazırlığı artırma, Afet durumu. Seviye I: Hazır Olma ya da Alarm Durumu: Acil tıbbi ihtiyaçların kapasiteyi aşabileceği durumlardır. Personel ihtiyacına yönelik mevcut kaynaklar değerlendirilir. OYM aktive edilir. İkinci bir talimata kadar tüm personel çalışmaya devam eder. Durum raporları OYM ne iletilir. Acil durum kesinleşene kadar tüm ileri elektif vakalar askıya alınır. Seviye II: Artırılmış Hazırlık Durumu: Acil ihtiyaçların mevcut kapasiteyi aşacağı fakat sınırlı olarak karşılanabileceği durumlardır. Hastane afet triyaj alanı, Ayaktan Tedavi Bölümü, Hasta yakınları ve bilgi merkezi alanı, geçici morg alanı, medya ve VIP için alan, harici trafik akış sistemi, personel bilgilendirme, personel yakınlarına yönelik hazırlık, hasta eşyaları muhafaza vb. özel alanlar kurulur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Seviye III: Afet/Acil Durum: Acil ihtiyaçların çok kısa sürede mevcut kapasiteyi aşacağı belirgin durumlardır. Tüm birimler, ilgili İş Akış Talimatları ve Standart Operasyon Prosedürleri ni kullanır. Talimat verildiğinde durumu uygun hastalar hızlıca taburcu edilir. Tüm birimlerde zorunlu olmayan faaliyetler durdurulur. Hastanenin Tıbbi Kapasitesinin Artırılması Hastanenin tedavi kapasitesini artırma için kullanılabilir yatakların sayısı her birim tarafından OYE ne mümkün olan en kısa sürede geri bildirimde bulunur; OYE, saatte bir güncellenen kayda dayanarak bilgileri kaydeder. OYE taburculuk ve hasta transferi yapılması sureti ile boşaltılması gereken yatakların sayısına karar verir. Taburculuk ve transfer kriterlerini belirler. OYE, ihtiyaç duyulan ilave yatakların sayısına ve bu yatakların nereye yerleştirileceğine karar verir. Hastanenin aşırı hasta başvurusuna maruz kalması durumunda tıbbi kapasitesini önemli ölçüde artırması gerekebilir. Ekipman ve malzeme yönetimi afet ve acil durumlarda ciddi bir öneme sahiptir. Bu aşırı başvuru durumlarıyla baş edebilmek için personel ihtiyacı da doğacaktır. OYE, hangi personelin geri çağrılacağına karar verecektir. Planlanma bölümü, gerekli personelin çağrılmasından sorumludur. OYE aynı zamanda yardımcı olmak için başvuran gönüllüleri kabul edecek ve dağıtımının yapılmasını sağlayacaktır. Gönüllüler yalnızca OYE tarafından bu tür bir yardıma ihtiyaç duyulması hâlinde kabul edilecektir. Gönüllüler Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı ve İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü akreditasyonu ve İl Sağlık Müdürlüğü nün onayıyla çalıştırılabilir. Sağlık tesislerinin yerelde diğer sağlık tesisleriyle iş birliği yapması, hastane kapasitesi için önemli bir unsurdur. OYE, faaliyete geçirilmesi gereken iş birliği mekanizmalarının neler olduğuna karar verir. İhtiyaca göre, yeni ve özel alanların açılması, hastane kabul ve tedavi kapasitelerinin artırılmasına katkıda bulunacaktır. SAĞLIK KURULUŞLARINDA TRİAJ Hastane Afet Triyaj Alanının Konumu ve Genel Organizasyonu: Hasta ve yaralı sayısı kabul edilebilecek maksimum vaka sayısından az ise hastane rutin işleyişine devam eder. Bu durumda olağan acil vakalar her zamanki gibi direk acil servise başvurarak normal prosedürlere tabi olacaktır. Triyaj alanının açılması itibarıyla, hastaneye gelen bütün hastalar bu triyaj alanına yönlendirilecektir. Bulaşıcı hastalık şüphesi olan veya kontamine olan hastaların bulunduğu epidemik ve kimyasal olayların görüldüğü özel durumlar, genel çerçevedeki Acil Müdahale Planı nın yanı sıra hazırlanacak olaya özel planlar da açıklanacaktır. Bu durumların dışında, Acil Müdahale Planı nın aktive edilmesi, hastane afet triyaj alanının ve ilgili alanların açılacağı anlamına gelmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Hasta ve yaralı sayısı kabul edilebilecek maksimum vaka sayısından az ise hastane rutin işleyişine devam eder. Herhangi bir nakil aracıyla hastaneye getirilen hasta/yaralılar, OYE tarafından verilecek karara göre, ilk karşılama için aşağıdaki alanlardan birine yönlendirilir (Hastane Afet Triyaj alanı, Acil Servis, diğer). Yürüyerek gelen veya minör sağlık sorunu olan hasta/yaralılar Ayaktan Tedavi Bölümü ne yönlendirilir. Hastaları diğer sağlık tesislerine sevk için gelen ambulanslar (ciddi vakaları kabul edebilmek için tıbbi kapasiteyi artırmak amacıyla hastaların tahliye, taburcu ya da sevki durumunda), taburcu edilen hastaların araçlara bindirildiği alana yönlendirilir. Böylelikle hastaneye gelen hasta/yaralıları taşıyan araçlarla, hastaneden çıkan hastaları taşıyan araçların trafik akışı rahatlar. Yaralı sayısı hastane kapasitesinin üzerinde ise kargaşayı önlemek adına, hastaneye yakın güvenli bölgede uygun alanda ilk değerlendirme ve ilk müdahalenin yapılabileceği hastane afet triyaj alanı oluşturulması istenebilir. Triaj alanın çevre güvenliği ile ilgili hususlar hastane tarafından belirlenerek yazılı talimat hâline getirilecektir. Bu alanın güvenliğini sağlamak için alınan tedbirler, hastanenin genel güvenlik yönetimine entegre edilir. Hastane Afet Triyaj Alanındaki Faaliyetler Hastaneye gelen tüm hastalar için triyaj uygulanmalıdır. Hastaya iliştirilen ve hastane öncesi aşamada kullanılmış olan kayıtlar ve etiketler çıkartılmamalıdır. Buna yönelik tek istisna, triyaj sürecinde hastanın sınıflandırılması için etiketin değiştirilmesine ilişkin karar alınmasıdır. Hastaya ilişkin son değerlendirmenin ve son kararın ardından hasta kategorisi değişmiş olabilir. Hastane afet triyaj alanında veya Acil Servis Birimi nde kullanılan tüm dokümanlar, önceden hastaya iliştirilmiş olan dokümanlara eklenmelidir. Hastaneye gelen tüm hastaların kaydı tutulmalıdır. Hastane afet triyaj alanına triyaj eğitimi almış sağlık personeli görevlendirilir. Triyaj Ekibi, Hastane afet triyaj alanına veya acil servise gelen her yaralının ilk değerlendirmesinden ve triyaj kodunun belirlenmesinden sorumludur. Hastaların Servis, Birim ve Departmanlara Yönlendirilmesi Hastalar durumlarına göre ayaktan tedavi birimine, acil servise, servislere, yoğun bakımlara ya da doğrudan ameliyathaneye gönderilir. Bu trafik iş akış talimatına uygun olarak yapılır. Bütün bu hasta trafiği uygun şekilde kayıt altına alınır. Kontamine hastalar Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer olaylara maruz kalan hastalara dekontaminasyon işlemi acil servise girmeden önce uygulanmalıdır. Hastaların dekontaminasyonu ilk olarak mobil ekipler tarafından olay yerinde yapılır. Gereğinde -hastane öncesi süreçte gerçekleştirilen dekontaminasyon işlemine ilişkin güvenilir dokümantasyon olmaması durumunda-, hastane acil servisine kabul edilmeden tekrar dekontaminasyon işlemi yapılır. HAP da dekontaminasyon Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 işlemi ayrıntılı olarak anlatıldığı dokümanlar bulunmalıdır. Epidemiye dönüşme ihtimali olan bulaşıcı hastalıkların görüldüğü ve insandan insana bulaşma şeklinde yayılan epidemi veya pandemi durumunda, hastaneler tarafından hazırlanması gereken bulaşıcı hastalıklara ilişkin olaya Özel Plan da açıklanan ilgili özel prosedürlere uyulmalıdır. Acil Serviste Temel İşlevler Hastanenin HAP hazırlama komisyonu, Acil Servis te İş Akış Talimatları gerektiren kilit fonksiyonların neler olduğuna karar verecektir. Aşağıda örnek olarak verilen fonksiyonlar hastane tarafından değiştirilebilir veya çoğaltılabilir. Her bir işlev, ilgili İş Akış Talimatı çerçevesinde, mümkün olan en kısa sürede sağlanmalıdır: Acil Servis Sorumlu Doktoru, Acil Tıp Uzmanı var ise tercih edilmelidir, Hastanenin HAP hazırlama komisyonu, Acil Servis te İş Akış Talimatları gerektiren kilit fonksiyonların neler olduğuna karar verecektir. Acil Servis e kabul edilen tüm yaralılar için klinik değerlendirme, tedavi ve taburculuk durumunun koordinasyonundan sorumlu olacaktır, Acil servis sorumlu doktorunun bulunmaması durumunda, gelene kadar kıdemli acil servis doktoru bu görevi üstlenecektir, Hasta/yaralının durumu acil resüsitatif müdahale gerektirmediği sürece, Acil Servis Sorumlu Doktoru herhangi bir hasta/yaralı yönetimini üstlenmeyecektir. Cerrahi Uzmanı OYE tarafından aksi kararlaştırılmadıkça, mevcut personelin kriz yönetimi konusundaki yeterlilik düzeyi dikkate alınarak Acil Servis Sorumlu Doktorunun koordinasyonunda çalışacaktır; hasta değerlendirmesi yapmak ve cerrahi servislere (jinekoloji, beyin cerrahisi vb.) sevk için derhal karar vermek üzere mümkün mertebe Acil Servis te kalacaktır, Hasta/yaralı için acil resüsitatif prosedür veya operasyon gerekmediği ve ortamda başka bir cerrah bulunduğu sürece, Cerrahi Kıdemli Doktoru herhangi bir yaralı yönetimine üstlenmeyecektir. Anestezi Uzmanı Acil Servis Sorumlu Hekimi nin koordinasyonunda çalışacaktır; acil hava yolu müdahalesi, resüsitasyon, sevk işlemleri ve preoperatif değerlendirme için mümkün olduğunca Acil Serviste kalacaktır. Ortopedi Uzmanı Acil Servis Sorumlu Doktorunun koordinasyonunda çalışacaktır ve acil sevk işlemleri ve değerlendirme için mümkün olduğunca Acil Servis te kalacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Acil Servis Doktoru/Acil Servis Asistanı Acil Servis Sorumlu Doktorunun idaresi altında çalışır. İlgili mevzuata göre hasta/yaralıların değerlendirilmesi ve yönetiminde görev alır. Acil Servis Sorumlu Hemşiresi HAP dâhilinde stoklanmış malzemelerin kullanımına, acil servis sorumlu hekimi karar verir. Acil Servis Sorumlu Hekimi ne bağlı olarak çalışacak ve idari işleri organize etmek, idari personelin, güvenlik personelinin ve teknik personelin çalışmalarını koordine etmek üzere Acil Servis biriminde kalacaktır, Hasta/yaralıların kimliklerini tespit etmeye yardımcı olacak, hasta/yaralı takibi yapacak ve sevk işlemleriyle ilgili kayıtların ve formların kullanılmasını sağlayacaktır. Hastane Afet Triyaj Alanı ve Acil Servis için Tedarik HAP dâhilinde stoklanmış malzemelerin kullanımına acil servis sorumlu hekimi karar verir. Olayın türüne göre gerekebilecek ve afet stoğunda olmayan malzemeler ise OYE den derhâl istenir. Gereksiz miktarlarda stoklama yapmadan, ihtiyaçların önceden tahmin edilerek belirlenmesi tavsiye edilir. Hastaların Kişisel Eşyalarının Yönetimi Afet durumunda hastaneye getirilen hastaların bir bölümü kişisel eşyalarına göz kulak olamayacak durumdadır. Bu hastaların muayenesi ve tedavisi için hastalar soyundurulur. Bu durumda hastaların kişisel eşyalarının korunması gerekir. Bu amaçla hastanın çıkarılan eşyaları bir poşete doldurulur. Üzerine etiket konur. Etikette hastanede hastaya verilen numara dosya numarası, hasta numarası- bulunur. Kayıt için form doldurulur. Hastanın bilinci yerindeyse eşyalarının saklanacağı ve güvende olacağı kendisine ifade edilerek bu konuda bilgilendirilir. Eşyaların saklanması amacıyla özel bir oda ayarlanır. Oda için bir güvenlik görevlisi görevlendirilir. Oda kilitli tutulur. Odaya alınan her eşya için kayıt tutulmuş olmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Özet Sağlık organizasyonları açısından olağanüstü bir durum yaşandığı zaman etkin bir müdahalede bulunmak gereklidir, ancak yeterli değildir. Durumun gelişmesinden önce yapılacak hazırlıklar müdahalenin kalitesini belirleyecektir. Çalışma hayatında yapılması gereken çalışmalar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 6331 sayılı Yönetmelik'le belirlenmiştir. Bu yönetmelik hastanede çalışanların güvenliğini kapsamakta ancak hastanenin afette topluma sağlayacağı katkıyı kapsamamaktadır. Bu amaçla her hastanenin önceden hazırlanmış hastane afet planına ihtiyacı vardır. Hastane afet planı temelde, afet durumunda hastanenin alt yapı ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağını, gereğinde tıbbi kapasitenin nasıl artırılacağını, oluşan malzeme ihtiyacının nasıl karşılanacağını ve afet esnasında yönetimin ve faaliyetlerin kimler tarafından ve nasıl yapılacağını detaylı olarak içermelidir. Yönetim, planlama, operasyon, lojistik ve finans alt başlıkları altında bu konulardaki faaliyetler planlanmış olmalıdır. Hastane afet planını başlatma yetkisi HAP başkanındadır. Planlamada özellikle aksaklıkların yaşanması kuvvetle muhtemel olan haberleşme ile ilgili alternatif planlar bulunmalıdır. Afetlerde triaj sürekli bir süreçtir. Olay yerinde başlayan triaj işlemi sağlık kurumlarında da tekrar yapılmalıdır. Hastanede yapılan triaj uygulaması olay yerindeki triaj uygulaması ile benzer özellikler gösterse de farklı bir takım uygulamaları da içermelidir. Hastanede uygun bir alanda oluşturulan triaj alanında kontamine hastalar, bulaş olan hastalar dekontamine edildikten sonra hastaneye kabul edilirler. Aynı zamanda hastaneye kadar gelmiş -getirilmiş hastalardan hangisinin nereye kabul edileceği, acil servis, servisler, yoğun bakım, ayaktan hasta birimi gibi, triaj tarafından belirlenir. Hastaneye kabul edilen hastaların özel eşyalarının muhafa edilmesi dikkat edilmesi gereken diğer bir husustur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi bir iş yeri olarak hastane ile diğer sağlıkla ilişkili olmayan iş yerleri arasındaki farklardan biri değildir? a) Hizmet alanlarının farklı karakterde olması b) Birbirinden çok farklı birimler bulunması c) Kullanım özellikleri bakımından farklı olması d) Kullandığı cihazlar itibarı ile oluşan farklılıklar e) İnsan çalışıyor olması 2. Hastane afet planı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Hastanelerin afette faaliyetlerine devam etmesi altyapının devamlılığına bağlıdır. b) Hastanede normalde bulunan zararlı maddeler tedbir alınmazsa ikincil zararlanmaya neden olabilir. c) Trafik uygulaması tıkanıklık yaşanmaması için önceden planlanmış olmalıdır. d) HAP üç alt başlık içermelidir: Acil müdahale planı, olay eylem planı, olaya özel plan. e) Sağlık Bakanlığı tarafından oluşturulan standart bir HAP, her ilde ve her hastanede uygulanabilir. 3. Olay Yönetim Sistemleri nin temel işlevlerinden biri değildir? a) Yönetim b) Bilişim c) Finans d) Lojistik e) Planlama 4. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Lojistik bölümü olağanüstü olayla baş etmeye çalışırken yürütülecek faaliyetlerin ne olacağını tespit eder. b) Operasyon bölümü tedarik bölümüdür. c) Finans bölümü faaliyetlerin finansal kaynaklarının sağlanması ile ilgilenir. d) Yönetim, olası gelişmelere göre esas ve alternatif planları oluşturur. e) Planlama, olayların ve personelin yönetiminden sorumludur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 5. Aşağıdakilerden hangisi olay yönetim ekibinden değildir? a) Halkla ilişkiler sorumlusu b) İş güvenliği sorumlusu c) Kurumlar arası koordinasyon sorumlusu d) Cihaz sorumlusu e) Operasyon şefi 6. Aşağıdakilerden hangisi hastane olay yönetim merkezinin çalışması ile ilgili olarak yanlıştır? a) OYE nin bütün üyeleri başlangıç toplantısına katılır. b) HAP başkanının talimatları yerine getirilir. c) Sadece lojistik şefi ve finans şefi faaliyetleri ile ilgili geri bildirimde bulunur. d) HAP başkanı ilerleyen saatlerdeki çalışmaların nasıl olacağına karar verir. e) OYE personel ve kurumlara brifing verir. 7. Aşağıdakilerden hangisi afetlerde kullanılabilecek alternatif haberleşme araçlarından biri değildir? a) Uydu telefonları b) Telsiz ağları c) Kuryeler d) Cep telefonları e) İç hat telefonları 8. Müdahale planı seviyeleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Birinci seviyede söz konusu olan büyük olaylardır. b) İkinci seviyede dış yardım alınmaz ya da ek kaynaklar kullanılmaz. c) Dördüncü seviyedeki olaylar, bölgesel orta büyüklükteki olaylardır. d) Üçüncü seviye olaylarda bölgesel olarak aktive edilmiş bütün hastanelerin iş birliği ve koordinasyonu gerekir. e) Üçüncü seviyede söz konusu olan küçük olaylardır. 9. Aşağıdakilerden hangisi acil müdahale planı aktivasyon seviyelerinden biri değildir? a) Alarm b) Afet c) Hazırlığı artırma d) Hazırlığı azaltma e) Hazır olma Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 10. Hastane triajı ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Kontamine hastalar dekontaminasyon için acil servise alınır. b) Biyolojik olarak kontamine olmuş hastalar hastaneye alınmadan önce dışarda dekontamine edilir. c) Kimyasal olarak kontamine olmuş hastalar hastaneye alınmadan önce dışarıda dekontamine edilir. d) Gelen yaralı sayısı kapasiteyi aşıyorsa kargaşayı önlemek adına hastaneye yakın uygun bir yere triaj alanı açılır. e) Triaj alanının güvenliği, hastanenin genel güvenlik yönetimine entegre edilir. Cevap Anahtarı 1.E, 2.E, 3.B, 4.C, 5.D, 6.C, 7.D, 8.D, 9.D, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

22 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Bakanlığı, T.C. Sağlık. (2015). HASTANE AFET VE ACİL DURUM PLANI (HAP) HAZIRLAMA KILAVUZU Eğitim, BakanlığıT.C. Milli. (2011). Triaj S., Sarıkaya. (2009). Alanda Acil Bakım: Yeditepe Üniversitesi. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22