YENIÇAĞA GÖLÜNDE (BOLU) TURNA NIN (GRUS GRUS) ÜREME VE ALAN KULLANIMI AKGÖL DE (YUNAK-KONYA) ÜREYEN KUŞ ÇALIŞMASI. Hazırlayan: Riyat GÜL

Transkript

1 YENIÇAĞA GÖLÜNDE (BOLU) TURNA NIN (GRUS GRUS) ÜREME VE ALAN KULLANIMI VE AKGÖL DE (YUNAK-KONYA) ÜREYEN KUŞ ÇALIŞMASI KUŞ ARAŞTIRMALARI DERNEĞI 2011 Hazırlayan: Riyat GÜL

2 YENIÇAĞA Amaç: Bu çalışmanın amacı Yeniçağa gölü bölgesinde Turna nın varlığının ve alan kullanımının saptanması; torf çıkarımı ve tarım gibi insan faaliyetlerinin Turna nın yaşam döngüsüne olan etkilerinin saptanmasıdır. Türün korunması ile ilgili tüm faktörler ve gelecekteki torf çıkarma işlemine ait öneriler tartışılacaktır. Metodoloji: Alan Nisan (25-27) ve Mayıs (18-20) 2011 tarihleri arasında olmak üzere iki kez, 3 er gün ziyaret edildi. Kuş gözlemcisi ve fotoğrafçısı Emin Yoğurtçuoğlu bu çalışmaya gönüllü olarak katılmıştır. Geçmişte torf çıkarılan alanlar her iki ziyarette, araba ile veya patikalar boyunca yaya olarak ziyaret edildi. Ayrıca alan 6 noktadan dürbün ve/veya 21x60 teleskopla gözlendi (Harita-1). Tüm gözlenen kuşlar ve üreme durumları not edildi. Turnaların gözlendiği noktaların koordinatları bir GPS cihazıyla alındı ve tüm davranış biçimleri ve aktiviteleri gözlem formuna kaydedildi. Kesin koordinatlar, kuşları rahatsız etmemek amacıyla ancak kuşlar noktadan ayrıldıktan sonra alındı. Yuva gibi bazı noktaların koordinatları yaklaşık olarak belirlendi. Yuva yerine hiçbir şekilde yaklaşılmadı ve en az 500m. mesafeden gözlendi. Harita-1: Alanda yapılan yürüyüş rotaları (kırmızı çizgiler) ve gözlem noktaları (turuncu).

3 Bulgular: Turna: 1- İlk ziyaret: Ziyaretin ilk gününde (25 Nisan) St: 15:32 de, Deliler köyü civarında, kuzey kanalının doğusundaki tarlalarda 2 turnaya rastlandı (Foto-1). 15:35 te batıya doğru, kuzeydeki torf çıkarılan havuzlara uçtukları gözlendi. 17:10 a kadar bu bölgede kaldılar (Foto-2). 17:40 ta yine kanal civarındaki tarlalara uçtular ve gün batımına dek burada kaldılar. Bu sırada birkaç dakika süreyle, eşzamanlı sıçrama ve bir avuç toprağı havaya fırlatma tarzında muhtemel kur davranışı gözlendi (Foto-4). 19:30 da aniden her iki birey, muhtemelen gecelemek üzere, doğuya doğru uçtular ve torf havuzlarıyla çevrili, ıslak çayırdan oluşan yarımadaya (Foto-3,5) uçtular (Harita-2). Foto-1: Turnaların ilk gözlendiği nokta ve Deliler köyünün minaresi 2. günde şafaktan günbatımına dek bir önceki günde beslendikleri alanda gözlendiler. Kuşlar alanları terk ettikten hemen sonra bu bölgelerin koordinatları alındı. Yarımadaya gidilerek habitat araştırıldı. Alana karadan kolayca ulaşılabildiği ve yarımadayı çevreleyen su düzeyinin oldukça yüksek olduğu görüldü. 3. günde alana sabah 06:30 da gelindi. Kuşlara yarımadanın hemen kuzeyinde rastlandı ve saat 10:15 e kadar burada beslendikleri gözlendi. Bu saatte, yarımadanın 20m. kadar doğusundaki sazlıklara uçtular ve nisbeten suları sığ olan bu bölgede beslendiler (Harita-2). Bu ziyarette hiçbir yuva yapma veya kuluçka davranışına rastlanmadı. Sazlıkların incelenmesi bu alana karadan erişimin mümkün olmadığı ve yuvalama açısından yeterince güvenli olduğu görüldü.

4 Foto-2: Kuzeyde, Turnaların diğer beslenme alanı Foto-3: Yarımadanın genel görünümü

5 Foto-4: Muhtemel kur davranışı Foto-5: Kuzeydeki yarımada ve sazlıklar. 2- İkinci ziyaret: 2. ziyaretin ilk gününde bir turnanın batıya doğru, yarımadanın birkaç yüz metre batısındaki sazlıklara doğru uçtuğu ve buraya konduğu gözlendi (Foto-7). Bu alanda kısa bir yürüyüş, alanın ıslak çayırlardan, ayrıca çevresi

6 sazlıklarla çevrili torf havuzlarından oluştuğu görüldü. Yuva aramaları sonuç vermedi ve alanda hiç yuva gözlenmedi. Erkek bireyin tüm gün boyunca bu alanda beslendiği gözlendi. Foto-6: Sazlıklar civarında beslenen erkek birey Foto-7: Kuzey batıdaki sazlıklar 2. günde, kuzeydeki patikadan alanın teleskopla gözlenmesi sonucu gözlem noktasının yaklaşık 800m. güneyinde, sazlıkların hemen kuzeyinde, ıslak çayırlarda yuvada bir dişi turna gözlendi. Yuva, yaklaşık 15cm. derinliğindeki suyun üzerine yapılmıştı (Foto-8). Dişinin birkaç saat boyunca kuluçkada kaldığı gözlendi. Gözlem boyunca

7 pozisyonunu değiştirme dışında hiçbir harekette bulunmadığı ve yuvayı terk etmediği görüldü. Erkek, kuzeydeki patikanın yakınında gün boyunca tarlalarda ve çayırlarda beslendi (Foto-6). Foto-8: Yuva yeri Foto-9: Yuva yerinin genel görünümü. 3. günde de dişi kuluçkada ve erkek aynı bölgede beslenirken gözlendi.

8 Bu çalışmada alınan tüm koordinatlar Ek-1 de verilmiştir. Harita-2: Turnaların gözlendiği noktalar. Diğer kuş türleri: Çalışma boyunca alanda 92 kuş türüne rastlanmıştır. Gözlenen türlerin listesi ve üreme kodları Ek-2 de verilmiştir. 1- Geçen yıl Hamzabey köyünde rastlanan gri balıkçıl kolonileri tekrar ziyaret edilmiştir. Her iki koloni de aynı yerlerde gözlenmiş olup birinde 7, diğerinde 40 bireyin yuvada olduğu görülmüştür (Harita-4, Foto-10). Henüz hiçbir yuvada kuluçka faaliyetine rastlanmamıştır. 2. Ziyarette ise yuvalarda 12 ve 44 bireyin kuluçkada olduğu saptanmıştır. 2- Hamzabey köyü camisinin tepesinde kuluçkada olan bir çift leylek e (Ciconia ciconia) rastlanmıştır (Foto-11). 3- İlk ziyaretin 1. Gününde bir çift Akkuyruklu kartalın (Haliaetus albicilla) gölün üzerinde yaklaşık 5 dk. süreyle uçtukları gözlendi (Foto-12). 4- Bıldırcın kılavuzu (Crex crex): 2.ci ziyarette gölün güney-batısındaki kanal boyu nemli çayırlarda yapılan yürüyüş sırasında 1 erkeğin öttüğü duyulmuştur. Birey aynı bölgede değişik noktalarda yaklaşık yarım saat boyunca dinlenmiştir. Ziyaretin son gününde aynı bölgede 2 ayrı bireyin 15 dakika boyunca öttüğü duyulmuştur. Habitatın, Türkiye de bilinen tek üreme alanı olan Posof Milli Parkındakine benzemesi ve türün geçen yılki çalışmada da bu bölgede duyulmuş olmasına dayanarak türün büyük olasılıkla alanda üremekte olduğu kanısına varılmıştır. 31 Mayısta alana yapılan ziyarette gece yarısından tüm alanda sonra en az 20 erkeğin öttüğü duyuldu.

9 Harita-3: Bıldırcın kılavuzlarının duyulduğu noktalar 5- Boyunçeviren (Jynx torquilla): Alanın hemen her bölgesinde duyulmuştur. Yeniçağa, türün Türkiye deki birkaç üreme alanından biridir.

10 Harita-4: Hamzabey köyündeki gri balıkçıl kolonileri Foto-10: Yuvada gri balıkçıl Foto-11: Hamzabey camisinin tepesindeki yuvada kuluçkadaki leylekler.

11 Foto-12: Gölün üzerinde uçan Akkuyruklu kartallar. 4-Predasyon ve insan etkileri: Alanda az sayıda potansiyel predatöre rastlanmıştır. Alanda saz delicesi ve akkuyruklu kartalın avlandığı gözlenmiştir. 2. Ziyarette beslenmekte olan erkek turnanın 20m. kadar uzağında avlanan bir tilkiye rastlanmış ancak her iki türün de birbirlerinin varlığından etkilenmemiş olduğu ve her ikisinin avlanmaya devam ettiği izlenmiştir. Çalışma boyunca turnalara saldıran herhangi bir hayvana rastlanmamıştır. Her iki ziyarette gerek Deliler köyü civarında gerekse de kuzey kanalı civarında hem tarımsal faaliyetlere hem de uygun alanlarda otlatma faaliyetine rastlanmıştır. Turnaların bu faaliyetlerden pek etkilenmiş görünmedikleri gözlenmiş ve bu tür insan faaliyetlerine alıştıkları açıkça izlenmiştir. Bu nedenle bu tür insan aktivitelerinin görece önemli alanlarda yapılmasında bir sakınca gözlenmemiştir. 5- Tartışma: Literatürde iki turna yuvası arasındaki en yakın mesafenin yaklaşık 2 km. olduğu ve turnaların bireysel alanlarının hektar civarında olduğu bildirilmektedir. Yeniçağa doğal durumunda bu bilgilere göre değerlendirildiğinde 2-3 çift turnanın alanda düzenli olarak kuluçkaya yatabileceği düşünülmektedir. Alanla ilgili literatür bilgileri ve yöre insanının söylemleri de bunu desteklemektedir. Ancak, iki yıldır alanda yapılan gözlemler ve yine yöre insanının verdiği bilgilerden son yıllarda sadece bir çiftin alanda düzenli olarak kuluçkaya yattığını göstermektedir.

12 Ancak geçmiş yıllarda alınmış hava fotoğraflarıyla şu andaki uydu görüntüleri kıyaslandığında son 30 yılda, gölün etrafındaki çayırlık alanların yaklaşık yarısının torf çıkarımı ve tarla açma nedeni ile kaybedildiği görülmektedir. Turnalar kuluçka alanı olarak doğal, nispeten güvenli/korunaklı, beslenme alanlarına yakın geniş sulak çayırlıkları tercih etmektedir. Bu özelliklere sahip gölün kuzeyinde sınırlı alanlar kalmıştır. Çalışmada turnalara sadece kuzeydeki torf alanları civarında rastlanmıştır. Tarımsal alanlarda, nadasa bırakılmış topraklarda ve ıslak çayırlarda beslenmişlerdir. Gözlenen yuva yeri sazlıklarla çevrili çayırlarda yapılmıştı ve nisbeten ulaşılmaz bir yerdeydi. Yuvalarını sığ sularda, insan aktivitelerinden uzakta ve nisbeten güvenli bir alanda yapmışlardır. Kuzey ve Kuzey-batıdaki sazlıkların tür için olmazsa olmaz alanlar olduğu görülmüştür. Yapılan arazi çalışmalarında Turnaların hemen her türlü habitatta beslendikleri görüldüğü için bu açıdan çok özel bir alana ihtiyaç duymamışlardır. Alanda Turnanın yaşam döngüsüyle ilgili iki alan belirlenmiştir (Harita-5): Birincil zon: Bu alan, gölün kuzey-batı ucundaki torf havuzları boyunca sazlık ve ıslak çayırdan oluşan alanı kapsamaktadır. Türün sığ sularda yuva yaptığı bilindiğinden bu alanın güvenli ve ideal bir yuvalama alanı olduğu gözlenmiştir. Bu alan turnanın üremesi açısından mutlak olarak korunması gereken bölgedir. Turnaların alanda kuluçkaya yatması ve alandaki varlığını sürdürebilmesi için alanın ekolojik karakteri korunmalı; torf çıkarımı, tarla açma ve üreme döneminde otlatma ve türe rahatsızlık verebilecek insan faaliyetlerine izin verilmemelidir. İkincil zon: Nispeten kuru geniş çayırlardan ve boş araziden oluşan bu alan, türün beslenme alanlarını oluşturmaktadır. Yukarıda da belirtildiği üzere beslenme sırasında otlatma faaliyetlerinden etkilenmediği görülmüştür. Geniş çayırlardan ve boş araziden oluşan bu alan, tür için geniş beslenme alanları sağladığından bu alanlardaki herhangi bir faaliyetin iyice planlanması, sadece otlatma amaçlı kullanılması ve alanın ekolojik karakterinin korunması önerilmektedir.

13 Harita-5: Turnalar için önerilen zonlar. AKGÖL Amaç Bu çalışmanın amacı Akgöl deki ve su basacak alandaki kuş türlerinin saptanması ve üreme faaliyetlerinin belirlenmesidir. Metodoloji Alana 21 Mayıs saat 06:30 da varıldı. Su basacak alandaki göller ve çevreleri, 4 yürüyüş rotası ile dürbün veya teleskopla araştırıldı (Harita-6). Akgöl teleskopla 2 noktadan gözlendi. Tüm gözlenen sukuşları sayıldı ve gözlem formuna işlendi, diğer kuş türleri de not edildi. Gözlenen tüm kuşların listesi Ek-3 de verilmiştir. Bulgular a- Su düzeyleri:

14 Alanda su düzeyleri geçen yıldan daha yüksekti ve taşan göllerin etrafında geniş ıslak çayırlar mevcuttu (Foto-13). Doğudaki drenaj kanalları tamamen dolu değildi ve ortalama su düzeyleri cm. idi (Foto-14). Küçükhasan köyü civarındaki kanalda bol miktarda su akmaktaydı. Göller bölgesinin doğu bölümü daha kuruydu. Akgöldeki su düzeyleri oldukça düşüktü (Foto-15), ancak güney-batıdaki pınarların çevresinde geniş ıslak çayırlar mevcuttu. Harita-6: Yunak-Akgöl alanındaki yürüyüş rotaları ve bölgeler. b- Kuşlar: Göller bölgesinde çok az sayıda kuş gözlendi ve hiç üreme aktivitesine rastlanmadı. Az sayıda balıkçıl ve kızkuşlarının alanda beslendiği gözlendi. En batıdaki göletteki dar sazlık bölgesinde gözlenen az sayıda kamışçının yanında beslenen bir adet küçük batağana rastlandı. Akgölde birkaç sumru ve batağanın yanında bir grup sakarmeke ve ebeveynleri tarafından beslenen en az 8 sakarmeke civcivi görüldü. Akgöl ün batısındaki pınarlar bölgesinde çok sayıda balıkçılın beslendiği görüldü.

15 Foto-13: Alanın batı bölümünün genel görünümü Foto-14: Batıda bir drenaj kanalı.

16 Foto-15: Akgöl Tartışma Alanda hiçbir üreyen kuş türüne rastlanmadı ancak yeni oluşan ıslak çayırların birçok su kuşu için iyi bir sığınak oluşturduğu gözlendi. Akgöl civarındaki ve alanın batısında bazı otlatmalar dışında alanda insan faaliyetine rastlanmadı. Küçükhasan civarındaki kanalda bol miktarda su olduğu gözlendi ve gelecekte kanalların kapanması durumunda alanın suyla dolabileceği gözlendi. Literatür: 1) Snow D.W., Perrins C.M.; The Birds of Western Palearctic,Volume-1; OxfordUniversity Press, ) Johnsson, L.; Birds of Europe;Helm; 1992