Fransa'da İdari Sistem ve Yerel Yönetimler

Transkript

1 Fransa'da İdar Sstem ve Yerel Yönetmler Yusuf Erbay * Bu makale hazırlanırken kaynakçasında belrtlen eserlern yanı sıra, atanmış ve seçlmş Türk yerel yönetm görevllernn Eylül 1998 tarhler arasında Fransa'ya yaptıkları zyaret esnasında gerçekleştrlen yüzyüze görüşmelern notlarından da yararlanılmıştır. Çalışma programı esnasında, Fransa İçşler Bakanlığı Mahall İdareler Genel Müdürlüğü, İdare Genel Müdürlüğü, Pars Vallğ, Nantes Vallğ ve Beledye Başkanlığı, Lore Bölge Mecls, St. Nazare Kaymakamltğı ve Beledye Başkanlığı, Nantes Beledyeler Brlğ, Fransa Yerel Kamu Hzmetler Mll Merkez (CNFPT) ve Fransız Beledye Başkanlığı Derneğ (AMF) yetkller le görüşmeler yapılmıştır. Ülkemzde yerel yönetmler reformunun mecls gündemnde olduğu günlerde yapılan nceleme gezs le, Türk yerel yönetm sstemyle benzerlkler arz eden ve kend reform sürecn tamamlamaya çalışan Fransız yerel yönetm sstemnn yernde tanınması hedeflenmştr. Makalenn lk bölümünde Fransa'nın syas ve dar yapısı çok genel hatlarıyla özetlenmş, knc bölümde se yerel yönetm yapıları ncelenmştr. Üçüncü bölümde Fransız yönetm sstem çnde öneml bazı kurumların dkkat çeken yönler anlatılmıştır. Fransız genel dare yapısı ve yerel yönetmler arasında klt br roloynayan vallk kurumuna, Türkye'dek uygulamayla benzerlğ nedenyle özel önem verlmştr. Ülkemzde gerçek anlamda br yerel yönetm reformunun gerçekleştrleblmes çn çözülmes gereken sorunlardan br olarak karşımızda duran "atanmış val lern seçlmş yerel yönetm organlarına başkanlık etmes" olgusuyla lşklendrldğnde, Fransa'dak vallk kurumunun ncelenmesne verlen önem anlam kazanablr. Fransa'nın Syas ve İdar Yapısı Fransa, parlamenter-başkanlık sstemn benmsemş ve güçler ayrılığı prensbne göre örgütlemş br devlettr. Yürütme gücü: Cumhurbaşkanı le başbakan ve hükümet arasında paylaşılmıştır. Cumhurbaşkanı, devletn başıdır. Yed yıllık süreler çn halk tarafından doğrudan seçlr. Başbakanı atar. Dr., İçşler Bakanlığı Mahall İdareler Genel Müdür Yardımcısı. Çağdaş Yerel Yönetmler, Clt 8 Sayı 2 lı/san /999, S. 5R-74.

2 Fransa 'da dar Sstem ve Yerel Yönetmler 59 Hükümetn başı Başbakandır. Bakanlar, Başbakanın teklf üzerne Cumhurbaşkanı tarafından atanırlar. Hükümet syas kararları alır ve yürütür. Taşrada valler tarafından temsl edlr. Valler, İçşler Bakanı ve Başbakanın öners ve Bakanlar Kurulu kararı le Cumhurbaşkanı tarafından atanırlar. Bölge merkez konumundak ln vals (Le Prefet du Department) aynı zamanda bölge vals (Le Prefet de Regon) görevn yürütür. Val, devlet temsl eder. Görevl olduğu ldek devlet hzmetlernn yürütülmesnden sorumludur. lçelerde (Arrondssements) kaymakamlar (Sous Prefet), valnn denetmnde görev yaparlar. Yasama gücü: Mllet Mecls ve Senato'dan oluşan parlamentoya attr. -Parlamento: Yasama yetksn elnde bulundurur ve k kanattan oluşur. Mllet Mecls: Vatandaşlar tarafından 5 yıl çn seçmle seçlen 577 üyeden oluşur. Senato: Her üç yılda br 1/3 ü değştrlen ve 9 yıl çn seçlen 321 üyeden o luşur. Seçmler "grand electors" denlen ve mlletvekller, l genel mecls üyeler ve beledye mecls üyeler temslcler tarafından yapılır. Yargı gücü: Bağımsız mahkemeler tarafından yürütülür. Fransız devlet örgütlenmesnde bu organlarm yanısıra üst yargı ve danışma organları da şunlardır: -Anayasa Mahkemes (Le Consel Consttutonnel): Yasaların uygunluğunu denetleyen üst yargı organıdır. Anayasa'ya -Danıştay (Le Consel d'etat); İdar şlerle lgl üst mahkemedr. -Sayıştay (La Cour des Comptes): Kamu harcamalarının denetlendğ üst mahkemedr. -Yargıtay (Le Coıısel Superor de la Magstrature): Bağımsız mahkemelern üst danışma organı konumundadır. -Ekonomk ve Sosyal Konsey (Le COflsel Ecoııomque et Socal): Danışma konsey ntelğndedr. Özel sektör, sendkalar, yönetcler, tarım üretcler gb kurumların temslclernden oluşur.

3 60 Çağdaş Yerel Yönetmler, 8 (2) Nsan 1999 Fransa Syas ve İdar Yönetm Yapılanması CUMHURBAŞKANı 7 Yıl çn seçlr VÜRÜTME GÜCÜ DEVLET BÖLGELER (REGİONS) LLER DEPARTEMENTS) BELEDYELER (COMMUNES) YASAMA YETKS r'-'-'-'-'-'-'-'-'-'-'-'---'-'-',. MLLET MECLİs 577 mlletvekl 5 Yıl çn seçlr Bölge BÖLGE MECls 6 Yıl çn seçlr, SENATO 321 Semıtör 9 Yıl çn seçlr 3 Yılda br 1/3'0 yenlenr, '..Jıııı..--'-._.""!...! 100 L GENEL MECls 6 Yıl çn seçlr +.-ı BELEDYE BELEDYE MEClS 6 Yıl çn seçlr ve Merkez Yöneım Brmler BÖLGE MECLİs BAŞKANı 1-- GENEL MECLs BAŞKANı BELEDYE BAŞKANı 26 BÖLGE VALS 100 L valis 320 KAYMAKAM VATANDAŞ Kaynak: Mnstere de ı' Intereur, A Propos de Collectvtes Locnles en France, ı 996.

4 Fransa 'da Idar Sstem ve Yerel Yönelmler 61 Yerel Yönetmler Yerel Yönetm Bçmler ve Yerel Yönetmlern Kurdukları Brlkler Fransa'da, beledyeler, ller ve bölgeler olmak üzere üç tür yerel yönetm brm vardır. Bunların yanı sıra denzaşırı topraklar ve özel statülü topluluklar Fransa anakarası dışında yönetm brmlerdr ve aynı sstemle yönetlrler. Bu yönetm brmlernn 1990 yılına göre sayıları aşağıda gösterlmştr: -Beledyeler (Communes) Fransa anakarasındak beledyeler Denzaşırı llerdek beledyeler Denzaşırı topraklardak beledyeler Özel statülü beledyeler ller (Departements) Fransa'dak ller Denzaşırı ller Bölgeler (Regons) 26 Fransa'dak bölgelcr 22 Denzaşırı ııerdek bölgeler 4 -Denzaşırı Topraklar (Ven Kaledonya, Fransız Polnezyası, WaJls-et-Futuna. Fransız Avustralyası ve Atlantğ) -Özel Statülü Topluluklar (Mayotte, Sant-Perre-et-Mquelon) 4 2 Kaynak: Mnstere de l'lntereur. Les Collectvtes Locales en Chttres, s. 9. Yerel yönetmlern kurdukları brlklern eştler ve sayıları aşağıda gösterlmştr: Kentsel Brlkler (Communautes Urbanes) 9 Beledye Brlkler (Dstrct) 322 Brlkler (Syndcats) Tek Fonksyonlu Çok Fonksyonlu Karışık Yen Yerleşm Brlkler 9 Kayıı(/k: Mnstere de I' Intereur, Les Collectvtes Locales en Chttres, 1998, s. 9.

5 62 Çağdaş Yerel Yönetmler. 8 (2) Nsan 1999 Beledyeler (Communes) Denzaşırı llerdekler dışarıda tutulduğunda sayıları ı olan Fransa anakarasındak beledyeler nüfuslarına göre aşağıdak tabloda gruplandırılmıştır. Nüfus Grubu Beledye Sayısı Beledye Yüzdes Nüfus Nüfus Yüzdes 1000'den az ' den çok Toplam Kaynak: Consel de l'europe, Structure et Fonctonnement de la Democrate Local et Regonal en France. 1998, s. 8. Organları ve Seçmler Beledyenn karar alma organı olan beledye mecls kend üyeler arasından yürütme organı olan beledye başkanını ve başkan yardımcılarım gzl oy ve mutlak çoğunluk esasına göre seçer. İk turda sonuç alınamazsa bast çoğunluğun arandığı üçüncü tur oylama yapılır. Başkan belde yönetmnn başı olarak, bütçey hazırlar ve sunar, harcamaları mal ve dar şler yerne getrr ve meclsn verdğ yetkyle beledyey temsl eder. Beledyenn syas sorumlusu olan beledye başkanı aynı zamanda br devlet görevlsdr. Beledye başkanı bu yönüyle seçmlern organze edlmes, nüfus şlemlernn yapılması, askerlk çağındak gençlern tespt edlmes ve zonınlu eğtm yaşı gelen çocukların belrlenmes gb çeşt görevler yerne getrır. Altı yılda br tamamen yenlenen beledye mecls üyelernn seçm sstem beledyenn nüfusuna göre değşmektedr. 3500'ün altında nüfusa sahp olan beledyelerde üyeler "k turlu çoğunluk lstes" esasına göre seçlr. İlk turda hem kullamlan oyların çoğunluğull ve hem de kayıt! seçmenlern en az 0/025 'nn oyunu alablen adaylar seçlr. İknc turda oy kullanan seçmen sayısı ne olursa olsun bast çoğun luğu sağlayan adaylar seçm kazanır. 3500'den fazla nüfusa sahp olan beledyelerde "k turlu lste" esasına göre seçlrler. Üzernde seçmenlern değştrme yapamayacağı ve seçlecek üye sayısı kadar sm bulunan lstelerden brnc tur oylamada mutlak çoğunluğu alan

6 rı'al/sa 'da dar Sstem ve Yerel Yönelmler 63 Bast çoğunluğa ulaşan lste beledye mecls üyelklernn yarısını kazanır. Brnc turda mutlak çoğunluk sağlanamadığı takdrde knc tur seçm yapılır. lste, beledye mecls üye sayısının yarısını kazanır. Her k durumda dğer ü yelkler çoğunluk lstes de dahlolmak üzere nsb temsl esasına göre paylaştırılır. Beledye meclsler komsyon usulüyle çalışırlar ve mecls stedğ kadar komsyon kurablr. Beledye mecls alacağı kararları halka ve lgl kuruluşlara danışmaktadır. Örneğn bna nşaat ruhsatı verlrken mmar ve mühendsler o dasına başvurulmaktadır. Görevler Beledye dahlndek yolları yapmak. Sosyal hzmetler le lgl görevler yerne getrmek, eğlence ve park alanları oluşturmak. Anaokulu ve lkokul yapmak, bunların bakımını ve onarımını yapmak. İçme suyu, atık su ve kanalzasyon tesislern yapmak. Bayındırlık, araz kullanımı şlemler, mar ve nşaat şler ve sosyal konutlar yapmak. Spor tesslernn bakımını sağlamak ve spoı1f faalyetler desteklemek. Beledyeler arası kalkınma projelern yürütmek. Beledye sınırları çnde taşımacılık hzmetlern planlamak. tfaye hzmetler 1989'dan sonra beledye brlklernn görevalanına devredlmştr. Sağlık beledyenn görev sayılmaz ve devlet hastaneler merkez dareye bağlıdır. Sosyal güvenlk hzmetler de merkez darenn görevler arasındadır. Beledyelern ş yapma yöntemler ı. Doğrudan kendlernin yaptığı şler: Park ve bahçe hzmetler, kamulaştırma ve tahss gb tüm araz düzenleme yetkler beledyeye attr. 2. Şrketlere verlen şler: Yol, sokak ve cadde asfaltlaması. 3. Beledyelern kendlerne bağlı teşklatlar aracılığı le yaptığı şler: Bu teşklatların tüzel kşlkler ve özel bütçeler vardır. Bu teşklatlar karma ekonom şrketler veya kamu kuruluşları olablmektedr. 4. Ayrıca, gönüllülerden oluşan derneklere çeştl görevler verlmektedr.

7 64 Çağdaş Yerel Yönelmler. 8 (2) Nsan 1999 Beledye Brlkler Fransa'nın beledye (komün) sayısı Avrupa Brlğ'ndek toplam beledye sayısından daha fazladır. Dğer Avrupa ülkelernden farklı olarak Fransa'da komün sayısı azaltılamamıştır. Ancak, aralarında şbrlğ kurulması esası getrlmştr. Fransa'da çok çeştl amaçlar çn komünler arasında kurulablen brlk bçmlernden br olan "dstrct"ler br örnekle nceleyeblrz. Nantes Vlayetnde 2 ı komünden oluşan çok amaçlı br Beledyeler Brlğ (Dstrct) görev yapmaktadır. Brlk 1982'de Nantes Beledye Başkanı'nın grşmler le kurulmuştur. Mal olarak her komünün brlk butçesne pay vermes lkes esas alınmaktadır. KomUnlern bell alanlarda yetklern devrettkler brlğn, şehrleşme ve ekonomk kalkınma brmler de vardır. Brlğn, üye beledye meclsler arasından seçlen konsey (Consel du Dstrct) karar alma organı görevn yerne getrmektedr. Konsey komteler şeklnde çalışmaktadır ve oturumları halka açık olarak yapılmaktadır. Brlğn görevler şunlardır: Yol yapımı, Çevre koruma, Çöplern toplanması ve mhası, Başıboş hayvanların toplanması ve muhafazası, Yangın güvenlğ, Özürlülere yardım, Çngenelern yerleştrlmes, Gençlere ş yaratılması ve şszlkle mücadele, Blmsel araştırmalara mal katkı, Lse nşaatlarının fnansmanına mal katkı, Şehrelk ve şehrleşme sorunlarının çözümlerne katkı, Fakrlere ve sosyal konutların nşaatlarına katkı, Toplu taşımacılık ve taksler. Brlğn vergler dğer yerel yönetm vergler gbdr. Gderler se yukarıda sayılan görevalanları le lgldr. Beledyeler Brlğ l ve bölge yönetmler le şbrlğ çnde hzmetlern yürütmektedr.

8 Fransa 'da dar Sstem ve Yerel Yönetmler 65 İller (Departements) Organları ve Seçmler İl'n karar alma organı olan genel mecls, l dahlnde seçm bölges olarak belrlenen her kantondan br üye seçlerek oluşturulur. Genel mecls kend üyeler arasından yürütme organı olan genel mecls başkanını, başkan yardımcısını ve dam encüme.n teşkl eden dğer üyeler seçer. Mutlak çoğunlukla seçlen ve çalışma süres üç yıl olan başkan ln syas ve dar sorumlusudur. Bütçey hazırlar sunar ve harcamaları denetler. İl hzmet brmlernn başı olan başkan kamu mallarını ve pols yönetr. Fransa'da 1982 yılında reform sürecn başlatan kanunla, daha önce valnn yerne getrdğ yürütme görev l genel mecls başkanına verlmştr. Böylelkle l dareler gerçek br yerel yönetm brmnde uygulanması gereken "yerel seçlmşlern ş başında bulunması" lkesne uygun br konuma getrlmştr. ı genel meclsler en az üç ayda br toplanırlar. Çalışmaları komsyon usulü olablr. Komsyon üyelkler partlere göre nsb temsl esası göz önüne alınarak dağıtılır. Kararları mecls alır. Acl şler se doğrudan meclste görüşüleblr. k turlu çoğunluk sstemne göre (ı. turda mutlak, 2. turda bast çoğunluk) ve 6 yıl çn seçlen genel mecls üyelernn yarısı üç yılda br yenlenr. Görevler Sosyal poltka: Kmsesz ve yardıma muhtaç özürlülere lojman yapmak ve ulaşımlarını sağlamak ln en öneml görevlerndendr. Bakıma muhtaç kşlere şszlk yardımı yapar. Çocuk bakım evler kurar ya da kend evlernde muhtaç çocuklara yardım eder. Evlat ednme ve edndrme şlemlern yürütür. Koruyucu sağlık ve aşılama hzmet/ern yerne getrr. Bayındırlık: mar-iskan, planlama, l yollarının bakım ve onarımı, vlayete at bna ve ekpmanın onarımı. Ekonom: Ekonomk kalkınma projelernde görevalmak, uygun sanay a Janları hazırlamak. Eğtm: Orta eğtm, özel okullara yardım ve lkokul çn komünlere yardım yapmak, yükseköğretm ve blmsel araştırmaları desteklemek. Ulaşım: Şehrlerarası otobüs hattı ve öğrenclern okula taşınması. Kültürel Hzmetler: Arşv, kütüphane, müze, serg, tarh eser ve sanat merkezler kurmak. Spor: Spor eğtm, spor tess, mll sporcuları teşvk.

9 66 Çağdaş Yerel Yönetmler, 8 (2) Nsan 1999 çevre: Çevre ve çevrey koruma le lgl her türlü faalyet, atıkların bertarafı ve güçsüz beledyelere su temn çn yardımda bulunmak. Tarım ve Hayvancılık: sulama ve koruma. Kırsal alanlar da tess kurma ve gelştrme yardımı, Turzm B,ölgeler (Regons) Organları ve Seçmler 1982 Reformuyla oluşturulan bölge yönetmnn yapısı l yönetm yapısına benzer bçmde düzenlenmştr. Bölgenn karar alma organı olan ve bölgeye bağlı llerden seçlerek gelen Bölge Mecls kend üyeler arasından bölge mecls başkanını, başkan yardımcısını ve bunlarla brlkte dam encümen oluşturan dğer üyeler seçer. Üç yıllık süreler çn seçlen bölge mecls başkanı, bölgenn syas sorumlusu ve yürütme organıdır. Her altı yılda br tamamen yenlenen bölge mecls seçmlernde nsb temsl sstem geçerldr. Karma lste veya terch sstem uygulanmaz. Görevler Ekonomk faalyetler: Sanay ve tcaret kurumlarının gelşmesne yardım etmek (ekonomk anlamda planlama yetkler vardır). Eğtm: Lseler ve meslek eğtm. Bayzndırlık: mar-skan ve kentsel planlama. Fransa'da llern ağırlığına göre bölgelern önem daha azdır. llern nüfus ve gücün kontrolü dkkate alınarak Fransız htlalnden sonra kurulmasına karşın, bölgeler sosyal ve dar durum gözönünde bulundurularak oluşturulmuştur. Başlangıçta bölgelere sınırlı yatırım yetkler verlmştr. Bölgelerde özel sektörün de katılımıyla danışma organı ntelğnde ekonomk ve sosyal meclsler kurulmuştur. Bölgelern kurulmasının gerekçeler olarak l sınırlarının ekonomk faalyetler çn yetersz kalması ve toplumsal htyaçların gerekler sayılmaktadır. Devletle yerel yönetmler arasındak lşkler sözleşmeye dayandırılmaktadır. Örneğn şu an müzakereler devam eden bölge kalkınma planları gb devlet ve bölgeler arasında mzalanan beş yıl sürel planlar mevcuttur. Bu planlar ekonomk öncelkler, ekonomk kalkınma ve altyapıyla lgldr. Plan sözleşmesn bölge vals ve bölge genel mecls başkanı hazırlar ve mzalar. Planlar bölgesel bazdadır ve Avrupa Brlğ kararlarıyla uyumlu bçmde hazırlanmaktadır.

10 Fransa 'da Idar Sstem ve Yerel Yönetmler 67 Yerel Yönetmlern Bütçeler Fransız yerel yönetmlernn bütçeler denk olmak zorundadır. Bu denklk hem yatırımlarda hem de bütçe genelnde aranmaktadır. Val, yerel yönetmler tarafından hazırlanan bütçeler nceler, denk ve gerçekç bulmazsa bölgesel hesap mahkemesne başvurur. Mahkeme görüşünü valye bldrr. Mahkeme bütçeye olumlu görüş verrse bütçe yürürlüğe grer. Valy haklı bulursa bütçe lgl yerel yönetme ger gönderlr. Bütçenn knc defa oylanmış hal hesap mahkemesne gönderlr. Mahkeme bu halyle de bütçey olumlu bulmazsa valye ger gönderr. Bu durumda bütçey val hazırlar ve kesnleştrr. İk ay süren bu süreç sonunda kesnleşenbütçey yerel yönetmler uygulamak zorundadırlar. Fransa'da kamu harcamalarının (1998 yılında 1600 mlyar FF) yarısı (850 mlyar FF) yerel yönetmler tarafından yapılmaktadır. Yerel yönetmlern gelrlernn 0/030-40'1 yerel verglerden, 0/030 kadarı devlet yardımından gelmektedr. Gerye kalan harcamaların kaynağı se borçlanma ve yerel gelrlerdr. Fransa'da beledyelern gelrlernn öneml br kısmmı oluşturan yerel vergler dört ana başlık altmda toplanablr: 1- Meslek-Kurumlar vergs beledye sınırları çersnde tcar faalyette bulunanlardan alınır. Yerel verglern 0/040'ını oluşturur. 2- Araz vergs (araz sahplernden almır). 3- Emlak vergs (ev sahplernden alınır). 4- Kra vergs (kracılardan alınır). İln gelrler arasında yerel vergler, harç, ve resmler le devletn katkısı sayılablr. Yerel vergler mesken vergs, kazanç vergs, emlak ve araz verg lerdr. Bölgenn gelrler ldek verglere paralelolarak düzenlenmş yerel verglerden, otomobl ruhsat ve ehlyetlernden, bna alım-satım haçlarından ve dğer gelr ve borçlardan elde edlmektedr. Yasalara göre, bölgeler 1974'den önce verg toplayamazlardı. Bugün bütçeler kat artmıştır. Ancak bütçeler yne de beledye ve l bütçelerne göre yeterszdr. Dğer Avrupa ülkelernden farklı olarak Fransız yerel yönetmler borçlanma konusunda oldukça özgürdürler. Devlet hçbr şeklde yerel yönetmlern borçlarını ödememektedr. Yerel yönetmler borçlanırken de hçbr devlet garants söz konusu değldr. Kredler sağlayan bankalar yerel yönetmlerle drekt ola

11 68 Çağdaş Yerel Yönetm/er, 8 (2) Nsan /999 rak karşı karşıyadır. Bu yüzden yerel yönetmlern rasyonelolmayan ve ödeyemeyecekler borçların altına grmeler de oldukça zordur. Fransa'da devletn yerel yönetmlere yardımı yerel yönetmler arasındak dengeszlkler ortadan kaldırmayı hedeflemektedr. Yerel yönetmler devlet yardımlarının %9S'n stedkler gb kullanablrler. Yardımların %S' se val emrne verlmektedr. Reform Sonrası Durum Fransa'da ı 982 yılında başlatılan dar reform sürecnn k temel yönetsel lke etrafında odaklanan k öneml aşaması vardır. Decentralsatİon (adejll- merkezyet=yernden yönetm) lkesn daha etkn br şeklde hayata geçrmey hedefleyen brnc aşama "Beledyeler ııer ve Bölgelern Hakları ve Özgürlükler Hakkındak 2 Mart 1982 tarhl Yasa" le başlatı Imıştır. Bu yasa le vahlern yerel yönetmler üzerndek vesayet yetkler kaldırılmış, bölgelere yerel yönetm brm payes verlmş ve valnn l yönetmnn yürütme organı olması yetks l genel meclsnn başkanına devredlmştr. DecentraIsaton sürecnn devamı olarak daha sonra çıkarılan yasalarla pek çok öneml yetk yerel yönetmlere, özellkle de llere (oepartement) aktarılmıştır. İknc aşama "Cumhuryetn Taşra Yönetm Hakkındak 6 Şubat 1992 tarhl Yasa" le başlatılmıştır ve deconcentraton (yetk genşlğ) lkesn daha etkn hale getrmey amaçlamaktadır. Yetkler mümkün olduğunca devletn taşradak görevllerne aktarılarak merkezdek yığılmalar önlenmeye çalışılmıştır. Yaklaşık 16 yıldır devam eden ve yüzlerce yasal düzenlemey çeren reform sürecne rağmen, devletn yerel yönetmler üzerndek etknlğnn hala devam ettğne lşkn öneml göstergeler olduğu ler sürülmektedr: 1. Devlet her yıl bütçeden 280 mlyar Franklık (SO mlyar dolar) öneml br o ranı yerel yönetmlere aktarmakta ve bu mktar gderek artmaktadır. Dolayısıyla yerel yönetmlern mal yönden merkeze bağımlılıkları devam etmektedr. Mal yönden özerklklern kazanamayan yerel yönetmlern yaptıkları hzmetler ve aldıkları kararlar yönünden özerk kalableceklern düşünmek zordur. 2. Çevre Bakanlığı gb bazı bakanlıklar tarafından hazırlanan kanun taslaklarında reformdan gerye adımlar sayılablecek özellkler mevcuttur. 3. Yerel yönetmler ve devlet memurları aynı kanuna göre çalışmaktadırlar. Öte yandan, Fransa'da yönetm brmlernn sayısal fazlalığı eleştrlmektedr. Bu açıdan bakıldığında yerel yönetmlern çerçeves şu anda oldukça kanşık br yapı arz etmektedr. Özellkle çok sayıda yönetm kademesnn bulunması halkın şn zorlaştırmaktadır. Öyle k, gelecek on yılda Fransa'nın öneml sorunları arasında "devletn yerel yönetm kademeler le lşklernn düzenlenmes" ve

12 Fransa 'da dar Sstem ve Yerel Yönetmler 69 "yerel yönetm kademelernn ve sayılarının azaltılması" konuları yer almaktadır. Özellk Arzeden Bazı Kurumlar Val'nn Konumu Valter ve /982 Reform Sürec Fransa'nın yönetm sstemnde, özellkle 1982 Reformundan önce, vallern klt br konumu vardı. Merkezn taşra temslcs olmalarının yanı sıra, ln yerel yönetm brmnn de başkanı sıfatıyla valler, yönetm sistemnde çok belrleyc br rol oynamaktaydılar. ı 982 Reformuna kadar llerde seçlmş br mecls olmasına rağmen, ln en güçlü organı val d. Val, hükümet tarafından atanırdı ve İçşler Bakanlığı'na karşı sorumluydu. ı meclsnn gündemn belrlemekte ve poltkalarını uygulamaktaydı. Beledye bütçelernn onay çn valye gönderlme zorunluluğu vardı. Ayrıca, beledyelern bazı kararları vallkçe geçersz sayılablyordu. İl meclsnn gündemn belrleyen val, bütçey hazırlarken ve bu meclsn kararlarını uygularken öneml yetklere sahpt Reformu, l meclsne yürütmey denetleme yetks vererek, valnn yetklern öneml ölçüde mecls tarafından seçlen başkana aktarmıştır. Anayasa'da yer alan valljk müessesesnn hükümetler tarafıııdan kaldırılması mümkün değldr. Ancak, yerel yönetm reformundan önce poltk temslc ntelğnde olan vallern rolü değşmştr. Vallern Bugünk Konumu Val, bugün, merkez le yerel brmler arasında arabulucu rolünü üstlenmekte, her brnn dğer üzerndek stek ve taleplern uzlaştırmaya çalışmaktadır. Val devletn, başbakanın, tek tek tüm bakanların tems Icsdr ve devletn taşra örgütünün başıdır. Bütün öneml bakanlıkların yerel düzeyde teşklatları vardır ve valye bağlı olarak görev yapmaktadırlar. Fransa'da vallern şu andak görevler ana hatlarıyla şöyle sıralanablr: ı. Güvenlk, kamu düzen ve svl savunma hzmetlernn sağlanması. 2. Devletn yetk ve görevlernn mahaıı düzeyde kuııanılması. 3. Kanunlara rayetn sağlanması, denetleme ve kontrollern yapılması. 4. Sosyal uyumun sağlanması. 5. Seçmlern yapılması. Bunların yanı sıra, yerel yönetmlerle lgl olarak danışma, hakemlk ve arabuluculuk roller vardır. Dğer taraftan yerel yönetmlern desteklenmes ve u

13 70 Çağdaş Yerel Yönetmler. 8 (2) Nsan 1999 ralarında dayanışmanın sağlanması hususlarında görevler vardır. (Örneğn kamu yararı ve ekonomk gelşmeye katkısı olan yatırım projelern desteklemek gb.) Öte yandan valler, devletle yerel yönetmler arasında sözleşmeye dayalı lşklern kurulmasında ve görüşmelern yapılmasında da yetkldrer. Günümüzde val, yerel yönetmlern şlemlernn sadece kanunlara uygunluğunu (hukuklk denetm) kontrol etmektedr. Kontrone lgli şlemler üç kademe yerel yönetm bçm çn de geçerldr. Fransa'da yerel yönetmlern kararları hemen uygulanablr ntelktedr. Valnn kontrol yetks kararlar alındıktan sonra yerne getrlmektedr (aposteror). Val kararı uygun bulmazsa yerel yönetme gerekçel br yazı yazmaktadır. (Bu başvuru kararın uygulanmasını durdurmaz. Toplumun özgürlüklerne kısıtlama getrmes veya belrl br şahıs üzernde vahm sonuçlar doğurması mümkün o lan kararlarda val kararın ertelenmesn veya durdurulmasını steyeblr.) Valnn yazısına rağmen yerel yönetmn kararı değşmezse val dar mahkemeye gdeblr. Son karar mahkeme tarafından verlmektedr. Son br yıl çnde Fransa genelnde yerel yönetmler tarafından alınıp vallere gönder len beş m Iyon karar mevcuttur ve val ler bu kararların 0/03' üne karşı çıkmışlardır (120 bn karar). Valnn kontroller bütçe, mar kararları, personel poltkası ve yerel dareler tarafıııdan yapılan yatırımlar üzernde yoğunlaşmaktadır. Öte yandan vatandaşların, svl toplum örgütlernn ve beledye mecls ü yelernn kendlern lglendren kararlara karşı dava açma hakları vardır. Val seçlmş br makamı görevden alamaz. İşleyen kanun süreç çersnde seçlmşlern görevden alınması yetks ceza mahkemelerne attr. Görevn yapmayan beledye meclsnn feshne Cumhurbaşkanı'nın başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu karar vereblr. Fransa'da vatandaşlar devletn yerel yönetmler üstündek kontrol görevn y yapmadığını düşünmektedrler. Devletn elndek kontrol mekanzması teknk olarak gerde kalmıştır ve personel yeterszdr. Bütün yerel yönetmlern üzernde standart br kontrol sstem oluşturulamamıştır ve dare mahkemeler yavaş şlemektedr. Vallklern Örgütsel Yapısı Fransa'da vallklern örgütlenme bçm aşağıdak şemada görülmektedr: Fransa'da bugünkü vallk sstemnin pratktek şleyşnn anlaşılablmes çn Nantes vallğ örnek olarak ncelenmştr. Bu l'de l vals aynı zamanda bölge vals olarak da görev yapmaktadır. Dolayısıyla her türlü yerel yönetm brmyle (bölge, l, beledye) lgs bulunmaktadır.

14 Fransa 'da dar Sstem ve Yerel Yönetmler 71 Val 1 ÖZEL KALEM MÜDÜRÜ GENELSEKRETER (Kaymakam) (Kaymakam) I-Protokol 1-Yönetmelkler -Kmlk, Vatandaşlık, Göç -Araç PIakaları 2-Güvenlk 2-Y erel Yönetmlerle İlşkler (Adl kolluk ayrıdır) 3-Bakanlıklar arası lşkler Yerel yönetclern kararları vlayet ve bölge bazında kontrol edlmektedr. Br yetkl (bölge sekreter) bölge meclsnn kararlarını, br dğer yetkl (l sekreter) İl meclsnn kararlarını kontrol etmektedr. Komünlern kontrolü lçe bazında kaymakamlar tarafından yapılmaktadır. Bu l genelnde her yıl yerel yönetmlerden gelen cvarında karar kontrol edlmektedr. Bu kararlar çersnde bazıları öncelkl olarak ele alınmaktadır. Öncelkl kararlar arasında şunlar sayılablr: -Şehrleşmeye (mar-nşaat ruhsatları) lşkn kararlar. -Kamu alımlarının hale kanununa uygun olup olmadığına dar kararlar. -Yerel yönetmler tarafından sthdam edlen personeln atanmasından sclne kadar verlen kararlar. Bu kontrolü yapan vlayetn ttzlkle uyguladığı kayıt sistemler ve arşvler mevcuttur. Vallkçe kanuna uygun bulunan kararlar evraka kaydedlr ve br nüshası lgl yerel yönetme gönderlr. Herhang br kararın, uyuşmazlık olmasa ble, kanunlara uygunluğu hususunda vallk dar mahkemeye başvurablmektedr. Kaymakamlar yerel yönetmlern kararlarına olan trazlarını vallk kanalıyla yapmaktadırlar. lk uyarı mektubu kaymakam tarafından yazılmaktadır. Yerel yönetmlern drenmes halnde se mahkemeye gdecek yazıyı vallk yazmaktadır. Vallklere bağlı olarak çalışan lçe örgütlenmelernn (arrondssement) başında kaymakamlar (sous-prefet) vardır. Kaymakamların görevler vallere (l'e) paralelolarak düzenlenmştr. lçede devletn temslclğ görevn yaparlar.

15 72 Çağdaş Yerel Yönetmler, 8 (2) Nsan 1999 Kaymakamlar beledyelern projeler çn kaynak bulmaya yardımcı olmakta ve beledyeler arasında koordnasyon görevn yerne getrmektedrler. Güvenlk görevn merkezde pols, kırsal alandajandarma aracılığı le yürütürler. Kaymakamlıkta çalışan personeln öneml kısmı part-tme görev yapmaktadır. Çalışma süreler normal çalışma süresnn %SO'sne kadar azalablmekte ve ücretler buna paralelolarak düzenlenmektedr. Personel ve Yerel Kamu Hzmetler Mll Merkez (CNFPT) CNFPT yerel memurların alımında yapılan sınavların düzenlenmesnden ve personeln hzmet ç eğtmnden sorumludur. Fransa'da böyle br kurumun o luşturulmasının k temel neden vardır: ı - Yerel yönetmlerde çalışan memurların profesyonel eğtm htyacı yılında başlatılan yernden yönetm hamles. Bugün cvarında olan yerel yönetm personelnn statüsünü de güçlendren 1982 Reform sürecyle Yerel Kamu Hzmetler Mll Merkez'nn önem arttırılmıştır. CNFPT'de her yıl dolayında personel eğtlmektedr. Eğtm planları elemanların ve yerel yönetmn talebne göre düzenlenmektedr. 1972'de çıkan br kanunla CNFPT'de eğtlen tüm yerel yönetm personel çn ödenek konulması ve bunun sürekllğnn sağlanması lkeler getrlmştr. CNFPT'nn Fransa genelnde 28 şubes ve 4 okulu mevcuttur. Fransa'da bulunan dolayındak komünden ' bu kuruma adat ödemektedr. Kend memur alımını ve eğtmn gerçekleştren Pars Beledyes bu statüye tab değldr. İşe alma sınavları her yıl ülke genelnde belrlenen memur htyacı göz önüne alınarak yapılmaktadır. CNFPT tarafından yapılan sınavları kazananlara br belge verlmekte ve beledyeler İstedkler personel bunlar çersnden sthdam etmektedr. Kuralolarak merkez sınavı kazananların dışında personel ataması yapılmaz. Ancak, beledyeler zorunlu hallerde personel sthdam edebl rler. Sınavı yapan jür yerel darelern üst düzey memurları, dare mahkemes hakmler, danıştay-sayıştay üyeler ve ünverste hocalarından oluşmaktadır. Bakanlıklar memur alımı çn Malye Bakanlığı'ndan zn almak zorundayken beledyelern böyle br zne htyaçları yoktur. Ancak bütçe denklğ açısından aşırı sthdama gtmeler oldukça zordur. Yerel yönetmler eşdeğer memurlarına devlet memurlarından daha fazla maaş veremezler. Bunun yanı sıra, yerel seçlmşlern maaş ve ödenekler devlet tarafından karşılanır.

16 Fransa 'da dar Ss/em ve Yerel Yönetmler 73 Yerel Yönetmlerde eşt şe eşt ücret uygulaması yapılır ve kıdem esas alınır. Memurların terflernde kurum ç sınav yapılmaktadır. Memurların sendkal hakları, şverenn se dspln komsyonları aracılığı le dspln cezası verme hakkı vardır. Dspln komsyonlarının başında dar hakmler bulunmaktadır. Fransa'da yerel yönetm personel üç kategorde değerlendrlmektedr: A Kategors: Ünverste mezunu (üst düzey) B Kategors: Lse mezunu (orta düzey) C İşçler Çalışanların emekllk yaşı 65'dr. Özel sektörde 40 yıl, devlet sektöründe 37,5 yıl prm ödeyen emekl olablr. Devlet memurları beledye mecls üyes olablrler. Yerel yönetm memurlarından farklı olarak devlet memurları CNFPT'nn yaptığı sınava tab değldrler. Her kurum kend sınavını yapmaktadır. Fransa'da bütün devlet memurlarının yargılanmalarında herhang br İzn söz konusu değldr. Doğrudan yargılama sürec başlatılablr. Memurlar ve seçlmşler çn pasaport ayrıcalığı yoktur. Fransız Beledye Başkanları Derneğ (AMF) Dernek 90 yıl önce kurulmuştur ve beledye başkanı derneğn üyesdr. Dernek hükümet nezdnde lob faalyetlernde bulunmakta ve baskı grubu olarak görev yapmaktadır. Hükümet yapacağı kanun değşklkler konusunda demekten görüş stemektedr. Dernek nezdnde oluşturulan komsyonlarda oluşturulan görüşler dernek cra komtes tarafından karara dönüştürulür ve lg1 bakanlığa gönderlr. Bu yönüyle dernek hükümetn öneml br muhatabıdır. Derneğn dğer br görev üyelerne danışmanlık hzmetlernde bulunmaktır. ÜçUncü ve son görev se beledyelern blglendrlmes hususundadır. Dernek güncel konular üzernde yaptığı çalışmaları ve blgler derg ve mektuplar yoluyla üyelere ulaştırmaktadır.

17 74 Çağdaş Yerel Yönetmler, 8 (2) Nsan 1999 Kaynakça CEMR, The Councl of European Muncpaltes and Regons Reference Book. ı 994/95, Kensngton Pub., London, ı 995. Consel de l'europe, Structure et fonctonnement de la democrate locale et regonal en France, Consel de l'europe Pub., Strasbourg, ı 998. ENA, La France et Ses Insttutons, Les Edtons de e'ena, Pars, ı 997. Mnster de l'intereur, Le Gude de Mare, Deuxeme Edton, Drectlon Generale des Collectvtes Locales, Pars, Mnster de l'interieur, A Propos de Collectvtes Locales en France, Drecton Generale des Coııectlvtes Locales, Pars, Mnİster de 1'Intereur, Les Collectvtes Locales en Chffres, Drecton Generale des Collectvtes Locales, Pars, 1998.