ÜNİTE 5 PLANLAMA. 5.2 Planlamada hedeflerin önemi ve belirlenmesi

Transkript

1 ÜNİTE 5 PLANLAMA 5.1 Giriş Fen bilimleri eğitimini etkili hale getirmenin ilk şartı planlamadır. Çünkü, planlama öğretmene neyi, ne zaman, hangi yöntem ve tekniklerle ve ne kadar sürede öğretebileceği konusunda kendi dersini organize etme olanağı sağlar. Planlamanın önemli amaçlarından biri de öğrencileri öğrenme sürecinde meşgul etmek ve derse karşı maksimum düzeyde ilgilerini çekmektir. Öğretmen eğitimi programlarının en önemli fonksiyonlarından biri, öğretmen adayına fen bilimleri ile ilgili bir ders planı hazırlama, sunma ve geri bildirim alma ortamı sağlaması olmalıdır. Bu nedenle, aşağıdaki bölümde bir öğretmen adayına ders planı ve yıllık plan hazırlayabilmek için gerekli olan temel bilgiler ve örnek uygulamalar verilmiştir Amaçlar Öğretmen adayları: Planlamanın niçin gerektiğini kavrar. Plan hazırlamanın temel ögelerini kavrar. Bir ders planı hazırayarak sunar. 5.2 Planlamada hedeflerin önemi ve belirlenmesi Hedefler, eğitim-öğretim faaliyeti sonucunda öğrencinin neyi bilmesi ve neyi yapabilmesi ile ilgili ifadelerdir. Bunların belirlenmesi dersin işlenişi sırasında hangi faaliyetlerin yapılacağını belirlemede yardımcı olur. Hedefler üç kategoride yazılabilir. Bununla beraber, bu üç kategoriyi kesin çizgilerle birbirinden ayırmak güçtür. Her bir kategori kısaca aşağıda açıklanmıştır. 1 Bilişsel (kognitif) hedefler: Bu kategorideki hedefler zihinsel beceri ve kabiliyetlerle ilgilidir. Örneğin, öğrenci bir kavramı tanır, hatırlar, karşılaştırır, yorum yapar ve onunla ilgili problem çözebilir. 2 Duyuşsal (affektif) hedefler : Bu hedefler öğrencilerin tutum, ilgi, konunun sosyal önemi ve inançla ilgilidirler. Örneğin, öğrencilerin feni sevmeleri, tabiatı korumaları, uyuşturucu, asit yağmurları, diğer çevre kirleticileri gibi konulara duyarlılıkları bu gurupta ifade edilebilir. 3 Devinişsel (psiko-motor) hedefler : El ve göz becerileri, duyu organlarının koordineli kullanılması, laboratuar araç ve gereçlerinin kullanılma becerileriyle ilgili hedefler bu gruba girer. 5.1

2 5.3 Derslerin planlaması Lise ve ortaokul yönetmeliğinin ve iç hizmet yönetmeliğinin bazı maddeleri plan yapmayı zorunlu kılmaktadır. Öğretmen hazırladığı planları uygulamaya koymadan önce okul idaresine onaylatmalıdır. (Sabancı ve diğ. 1990; Tebliğler Dergisi; 1981) Bir ders programının sunulması için lise seviyesinde iki türlü planlama yapılması gereklidir. Bunlar, ders (günlük) planı, ve yıllık plandır Ders planı (günlük) Ders planı hazırlanırken ders kitapları, yardımcı kitaplar ve milli eğitim bakanlığı ders müfredatından yararlanılır. Öncelikle: 1 İşlenecek konu için ne kadar sürenin yeterli olabileceği kararlaştırılır. 2 Bu konunun her bir derste ne kadarının işlenebileceği belirlenir. 3 Okulun ve çevrenin olanakları dikkate alınarak hangi yöntem ve tekniklerin eğitim-öğretim sürecinde kullanılabileceği kararlaştırılır. Bu şekilde bir planlama öğretmenin sınıf karşısında dersini sunmada kendine olan özgüven duygusunu artırır. İyi bir ders planı yol gösterici olmalı, ayrıntıları değil yapılacak işin özünü vermelidir. Örnek bir ders planı aşağıdaki ana başlıkları içermeli ve bu başlıklarla ilgili temel bilgileri vermelidir. a) Sınıf :... Tarih :... Süre :... b) Ünite :... Konu :... Başlık :... c) Amaçlar : d) Hedefler : e) Ders içi etkinlikler f) Dersin temel kavramları g) Kullanılacak araç ve gereçler h) Değerlendirme Yazma şekliniz ne olursa olsun, planınız şu noktalara açıklık getirmelidir a) Tarih, sınıf ve süre :Dersin kime, ne zaman verileceği ve ders süresi belirtilir. b) Ünite(bölüm), konu ve alt başlık: Ünitenin adı, konusu ve konunun hangi alt başlığının işleneceği belirtilir. c) Amaçlar : Dersin bir bütün olarak ana amaçları verilir. d) Hedefler : Dersin başlıca hedefleri belirtilir. Dersin içeriğini ve gerçekleştirmek istediğiniz diğer amaçları düşünün. Örneğin, düşünme becerileri ve uygulama yeteneklerinin geliştirilmesi konularına ağırlık verebilirsiniz.işe yarayacağını düşündüğünüz doğrudan konuya özel olmayan amaçları da not alın. Örneğin, öğrencilerinizin isimlerini öğrenmenize, denetim problemlerini en 5.2

3 aza indirgemenize, veya işbirliği planlayabilirsiniz. ya da girişimi teşvik etmenize yarayacak bir ders e) Ders içi etkinlikler : Ders aşamalarını net bir şekilde planlayın. Her aşama için öngörülen süreyi not alın. Aralarından seçim yapacağınız etkinlikler, açıklama, soru sorma, demonstrasyon, görsel çalışmalar, bireysel veya grup çalışmaları, okuma, yazma, şekiller çizme, testler ve sınavlar, oyunlar, bilgisayar çalışmalarını içerecektir. Bir seferde on dakikadan daha uzun süre öğretmenin ders anlatmasından kaçının. Öğrenci etkinlik ve katılımını üst düzeyde tutun.bu etkinliklerin pek çoğu için elinizdeki malzemeyi tam olarak nasıl sunacağınızı saptamanız gerekmektedir. Örneğin : Önemli sorular nelerdir? Açıklamalarınızın temelini ne oluşturacaktır? Öğrenciler seçilen pasajları en iyi şekilde anlamak için nasıl okuyacaklardır? Yazma etkinliklerinin başlık ve formatları nelerdir? Ekipmanların tümünü dersten önce denemelisiniz (tepegöz, slaytlar, bilgisayar).ekipmanların çalışıp çalışmadığını kontrol edin, gereken süreyi hesaplayın, grup üyelerinin nasıl bir işbirliği yapacağını saptayın, v.b. f) Temel kavramlar : Derste verilmesi gereken temel kavramları belirleyin. g) Kullanılacak araç- gereçler : Dersin etkili bir şekilde sunulabilmesi için gereken araç - gereçler önceden belirlenmeli ve eksiklikler giderilmelidir. h) Değerlendirme : Ders sonunda, tarafınızdan yapılmalıdır. Uzun olması gerekmez. Öğrencilerin tepki ve davranışlarını, öğretim sırasında karşılaşılan sorunları, kendi hata ve başarılarınızı yorumlayın. Öğrencilerde hedeflediğiniz davranış değişikliklerinin gerçekleşip gerçekleşmediğini önceden hazırlayacağınız sorularla test edin. Ayrıca kendinize şu soruları sorun : İstediklerimi yapabildim mi? Çok fazla ya da çok az mı girişimde bulundum? Öğrencilere vermek istediğimi verebildim mi? Veremediysem bu kimin hatasıydı? Bu dersi bir daha verdiğimde kaçınmam gereken hatalar nelerdir? Dersi daha verimli hale nasıl getirebilirim? Kontrol listesi Dersinizi plandadığınızda, tekrar gözden geçirerek aşağıda belirtilenleri yapıp yapmadığınızı kontrol edin : Sınıfın nasıl düzenleneceğine karar vermek, Derse iyi bir başlangıç yapmak, Ders planlarında, gerek öğretmen, gerekse öğrencilerin ne yapacaklarını belirtmek ve her etkinlik için ayrılan süreyi saptamak, 5.3

4 Bir etkinlikten diğerine nasıl geçileceğine karar vermek, Zeki ve daha az yetenekli öğrencilerin varlığını göz önünde bulundurmak, Her türlü malzemeyi kontrol etmek, Talimatların nasıl verileceğine karar vermek, Özeti veya dersin nasıl sona ereceğini planlamak Bu aşamada dersi öğretin Yiğit (1997) tarafından hazırlanan, özellikle yeni fizik öğretmenlerine faydalı olabilecek bazı örnek ders materyalleri ve ders planları bu üniteye eklenmiştir Dersten sonra Dersin nasıl bittiğini unutmadan önce, ders planınızın son kısmına bir sonraki ders planlamanıza yardımcı olacak notlar alın. Ayrıca, öğrencilere ilişkin bireysel özelliklere dair notlar da alın. Ders değerlendirmenizi kendiniz yapın. Tablo 5.1 Ders Planı Çizelgesi DERS PLANI Sınıf... Tarih... Süre... Alan... Ünite... Konu :... Amaç :... Hedefler : İçerik Öğrenciler ne yapacak Öğretmen ne yapacak Süre Gereken araçgereç ve kaynaklar Değerlendirme Örnek ders materyalleri Bu ders planları K.T.Ü. Fatih Eğitim Fakültesi Fizik Eğitimi ABD Öğretim Elemanı Nevzat YİĞİT tarafından geliştirilmiştir A. Biçimsel Bölüm Okulun Adı : Dersin Adı : Fizik II Sınıfı : 5.4

5 Ünitenin Adı ve Numarası : Elektrostatik, 6 Konunun Adı : Elektriksel Alan ve Elektriksel Kuvvet Çizgileri, Yüklü Bir Küre Etrafındaki Elektrik Alan- Zıt Yüklü İki Levha Arasındaki Elektrik Alan Süre : 2Χ 80 dk Öğretmenin Adı ve Soyadı : Öğetme-Öğretme Teknikleri : Sözlü-Yazılı Açıklama, Gösteri, Soru-cevap Kaynak Kitaplar : Fizik II Ders Kitabı. MEB Yayınları, Fiziğin Temelleri. Arkadaş Yayınevi.,Fizik 2 Osman Ural. Pakman Matbaacılık., Modern Üniversite Fiziği. Çağlayan Kitabevi., Fizik-2 Ahmet Özçilingir. Araç ve Gereçler : Tahta, silgi, renkli tebeşir, elektroskop. Konuların Örüntüsü Konu Başlıkları : Elektriksel alan ve elektriksel kuvvet çizgileri, yüklü bir küre etrafındaki elektrik alan- zıt yüklü iki levha arasındaki elektrik alan Temel noktalar : 1. Elektriksel alanı kavrayabilme ve elektriksel alanın yönünü gösterebilme, 2 kavrayabilme. Yardımcı noktalar : 1 Elektriksel alanın ne olduğunun açıklanması, 2 Elektriksel alanın matematiksel olarak ifade edilmesi, 3 Elektriksel alanın yüke ve uzaklığa bağlı olarak yorumlanması, 4 Pozitif ve negatif yüklere ait elektrik kuvvet (alan) çizgilerinin çizilmesi, 5 Farklı şekillerde konulmuş yüklere ait elektriksel alan çizgilerinin çizilerek alanın yönünün gösterilmesi, 6 Pozitf ve negatif yüklü levhalar için elektriksel alan çizgilerinden yaralanarak alanın yönünü belirlenmesi, 7 Yüklü bir kürenin içide, yüzeyinde ve dışındaki noktalar için elektriksel alanın varlığının açıklanması, 8 Bu noktalardaki elektriksel alanın değerlerinin karşılaştırılması, 9 Zıt yüklü iki iletken levhanın arasındaki alanının tanımlanması, 10 Bu alan içindeki farklı yüklere etkiyen kuvvetlerin yorumlanması. 1. ELEKTRİKSEL ALAN VE ELEKTRİKSEL KUVVET ÇİZGİLERİ Amaç ve hedef davranışlar : Amaç 1 Elektriksel alanı kavrayabilme. Hedef Davranışlar 1. Elektriksel alanının ne olduğunu söyleme / yazma. 2. Elektrik alan şiddetini matemetiksel olarak ifade etme. 3. Elektrik alan şiddetinin birimini söyleme/yazma. 4. Elektrik alan şiddetini yüke ve uzaklığa göre yorumlama. Amaç 2 Elektrik alanının yönünü gösterebilme. Hedef Davranışlar 1 Pozitif (+) yüke ait alan çizgilerini çizerek alanın yönünü gösterme. 2 Negatif (-) yüke ait alan çizgilerini çizerek alanın yönünü gösterme. 3 Aynı ve zıt işaretli yükler arasındaki elektriksel alan çizgilerini şekille göstererek alanın yönünü belirleme. 4 Sonsuz uzunluktaki pozitif ve negatif yüklü levhalar için alan çizgileri yardımıyla alanın yönünü gösterme. 5.5

6 5.6

7 Dersin Uygulanması B. Giriş Bölümü (*): 10 dk 1. Dikkati Çekme: Elektrik denince, çoğumuzun aklına sadece bir lambanın yanması, motorun dönmesi, radyo, telefon v.b. nin çalışması gibi teknolojik sonuçları gelir. Bu şekliyle düşünüldüğünde elektrik ve ilgili diğer konular ilgimizi çekmeyebilir. Oysa olayların özünü öğrenen yetenekli kimseler, çok daha mutlu olurlar. Sürtme ile elektriklenme konusunda da değindiğimiz gibi günlük hayatımızda farkında olmadığımız pekçok elektriklenme olayı ile karşılaşırız. Mesela, saçınızı taradığınız kuru bir tarağa küçük saç tellerinin yapışması ya da bir teksir kağıdını plastik bir dosya üzerinde elinizle ovmanız durumunda kağıdın dosya üzerine yapışması veya çalışan bir TV ekranına yaklaştırdığınız kağıdın ekran tarafından çekilmesi gibi. 2. Güdüleme: Elektronları çekirdek etrafında tutarak atomları, atomları bir arada tutarak molekülleri, molekülleri bir araya getirerek katı, sıvı ve gazları oluşturan olay ve kuvvetler hep elektriksel kuvvetlerdir. 3. Gözden Geçirme: Bu derste elektrik alanının ve özelliklerinin neler olduğunu öğrenecek ve elektrik alanının yönünü gösterebileceksiniz. 4. Geçiş: I. sınıf konularına ilişkin bir soru sorulur. Soru: Elektrikle yüklü iki küçük küre arasındaki uzaklık 5 cm iken birbirlerini N luk kuvvetle itiyorlar. Kürelerden biri diğerinden 5 cm daha uzağa götürüldüğünde aralarındaki itme kuvveti kaç N olur? Çözüm: Yüklü cisimler arasındaki uzaklık 5 cm iken 5 cm daha artırılırsa aradaki mesafe iki katına çıkmış olur. Aradaki uzaklık iki katına çıkınca da kuvvet uzaklığın karesi ile ters orantılı olduğundan dörtte birine iner. F x = F / 4 = / 4 = N (*):Önerilen Zaman 5.7

8 C. Geliştirme Bölümü Öğretmen, konu başlığını renkli tebeşirle (kalemle) tahtaya yazar. (*) : 30 sn. ELEKTRİKSEL ALAN VE ELEKTRİKSEL KUVVET ÇİZGİLERİ Öğretmen, konuyla ilgili aşağıdaki ifadeleri yazılı açıklamalar şeklinde tahtaya yazar. (*) :10 dk. Bir elektrik yükünün etrafında etkisini gösterdiği bölgeye söz konusu yükün elektriksel alanı denir. Elektrik alanı, alan içindeki +1 birimlik yüke etki eden kuvvet olarak tanımlanır ; E ile gösterilir. Elektrik alanı vektörel bir büyüklüktür. E elektrik alanı içinde bulunan bir q yüküne F kadarlık kuvvet etki ediyorsa elektrik alanı, E = F / q bağıntısından bulunur. SI birim sisteminde F nin birimi Newton (N), q nun birimi Coulomb (C) ile gösterildiğinden E nin birimi (N / C) olur. Öğretmen, aşağıdaki şekilleri çizerken İki yük arasındaki itme veya çekme kuvvetinin yüklerin değerleri ve aralarındaki uzaklıkla nasıl değiştiğini kim söyleyebilir? sorusunu sorar. Çizim işinin bitiminde yazılı açıklamalara devam edilir. - q +1 v E + q +1 v E d A d A Şekil ve - yüklere d uzaklıktaki +1 birimlik yüke etkiyen elektriksel kuvvetler. q 1 ve q 2 gibi iki elektrik yükü arasındaki uzaklık d ise, bu iki yüke etki eden kuvvetin F = k q 1 q 2 / d 2 bağıntısından (Coulomb kanunu) bulunuyordu. Yukarıdaki şekile göre q 1 = +q ve q 2 = +1 olarak alınırsa F = k q 1 q 2 / d 2 = k 1 q / d 2 = k.q / d 2 olur. +1 birimlik yüke etki etkiyen kuvvet elektriksel alan olduğundan E elektriksel alan şiddetinin değeri E = k. q / d 2 olur. 5.8

9 Yukarıdaki bağıntıdan k = E d 2 / q olur. SI birim sisteminde d uzaklığı metre (m) alındığından k sabitinin birimi k = (N / C.m 2 ) / C = Nm 2 / C 2 olur. k nın sayısal değeri de k = Nm 2 / C 2 dir. Bu kısımla ilgili olarak öğretmen, aşağıdaki soruları öğrencilere sorar, öğrencilere cevap hakkı tanındıktan sonra doğru cevaplar onlara sözlü ve yazılı açıklamalar şeklinde sunulur. Öğrencilerin verdiği doğru cevaplar karşılığında Aferin, Çok iyi, çok güzel şeklinde olumlu pekiştireçler verilirken, yanlış cevapların verilmesi durumlarında öğrenciler azarlanmamalı ve höşgörüyle durum geçiştirilmelidir. (*) : 11 dk Soru : _ C luk noktasal yükten 0,3 m uzaktaki elektriksel alanın büyüklüğü kaç N / C dir? ( k = N.m 2 / C 2 ) Çözüm : q= C, d = 0,3 m, E =? E = k. q / d 2 = / (0,3) 2 = N / C Soru: Noktasal bir yükün elektrik alanı büyüklüğü yükle nasıl değişir? Cevap: Yükün değeri büyüdükçe E nin değeri de büyür. E 1 / E 2 = q 1 / q 2 Soru: Noktasal bir yükün elektrik alanı büyüklüğü uzaklığa göre nasıl değişir? Cevap: Elektrik alanın büyüklüğü uzaklığın karesiyle ters orantılı olarak değişir. E 1 / E 2 = d 2 2 / d 1 2 Öğretmen, ilgili olarak elektriksel kuvvet çizgileri konusuna geçer. Aşağıdaki soruları sözlü olarak yazdırır. Şekilleri öğretmen ya tahtaya çizer ya da tepegöz yardımıyla öğrencilere gösterir. Şekil çiziminden sonra alanın yönünü gösterme işi öğrencilerden istenebilir. (*) : 24 dk Soru: Pozitif ve negatif noktasal yüklerin çevrelerinde oluşan elektrik alan, alan (kuvvet) çizgileri yardımıyla şekille nasıl gösterilir? Cevap: +q +1 A v F - q +1 A v F 5.9

10 Şekil 5.2 Durgun haldeki + ve - yüklerin elektriksel kuvvet çizgileri. Pozitif bir yükün etrafında oluşan elektrik alanın yönü dışarı doğru, negatif yükün etrafında oluşan alan da yüke doğrudur. Büyüklükleri ve aralarındaki uzaklıkları eşit, fakat işaretleri farklı yükler arasında ve etrafındaki elektriksel alan (kuvvet) çizgileri aşağıdaki şekillerde olduğu gibi gösterilebilir: Soru: İki noktasal pozitif yükün çevrelerinde oluşan elektriksel alan (kuvvet) çizgilerinin şekille gösterişi nasıldır? Cevap: E E Şekil 5.3 İki noktasal pozitif yükün çevresinde oluşan elektriksel kuvvet çizgileri. Soru: İki noktasal negatif yükün çevrelerinde oluşan elektriksel alan (kuvvet) çizgilerinin şekille gösterilişi nasıldır? Cevap: E Şekil 5.4 İki, noktasal negatif yükün çevresinde oluşan elektriksel alan çizgileri. Soru: Zıt işaretli iki noktasal yükün çevrelerinde oluşan elektrik alan (kuvvet) çizgilerinin şekille gösterilişi nasıldır? Cevap: E E 5.10

11 Şekil 5.5 Zıt işaretli noktasal iki yükün çevresinde oluşan elektriksel alan çizgileri. Yüklü bir iletken levhanın çevresindeki elektrik alan çizgileri için; Soru: Pozitif yüklü, sonsuz uzunlukta iletken bir levhanın oluşturduğu elektriksel alan çizgilerinin şekille gösterilişi nasıldır? Cevap: v E Şekil 5.6 Pozitif yüklü, sonsuz uzunlukta iletken bir levhanın oluşturduğu elektriksel alan çizgileri. Soru: Negatif yüklü, sonsuz uzunlukta iletken bir levhanın oluşturduğu elektriksel alan çizgilerinin şekille gösterilişi nasıldır? Cevap: v E Şekil 5.7 Negatif yüklü, sonsuz uzunlukta iletken bir levhanın oluşturduğu elektriksel alan çizgileri. E. Değerlendirme bölümü (*) 20 dk Öğretmen, zaman ölçüsünde aşağıdaki sorulardan veya benzerlerinden birkaçını sınıfın tümüne sorar. Öncelikle kendisinin söz vereceği ardından, cevap vermeye istekli birkaç öğrencinin cevap vermesini ister. Doğru cevap verenlere Aferin, Çok güzel gibi beğeni içeren ifedelerle ödüllendirilirken, cevabı bilemeyenler için Biraz daha dikkatli olmalısınız, ancak yine de fena değil! gibi ifadeleri kullanır. Onları cevabı bilemediklerinden ötürü sınıf içinde küçük 5.11

12 düşürebilecek ifadelerden ısrarla kaçınılmalı ve hatta onları isteklendirici ifadelere başvurulmalıdır. 1 Elektrik alanı tanımlayınız. 2 Elektrik alanın şididetini matematiksel bağıntı ile ifade ederek yorumlayınız. 3 (+)...(+) ve (+)...(-) noktasal yükleri arasında oluşan elektrik alan çizgilerini çiziniz. 4 Sonsuz uzunlukta poztitif yüklü iletken bir levhanın elektrik alan çizgilerini çiziniz. 5 Yükü C olan bir kürenin merkezinden 30 cm kadar uzaktaki bir noktanın alanını hesaplayınız. ( k = N.m 2 / C 2 ) 6 10 C ve 40 C lik iki yük birbirinden 60 m uzağa konulmuştur. Yükler arasında ve 10 C lik yükten kaç metre uzaktaki noktada elektriksel alanın şiddeti sıfırdır? ( k = N.m 2 / C 2 ) D. Sonuç Bölümü (*) 4 dk 30 sn 1 Son Özet: Derste anlatılanlar bir kaç cümleyle açıklanır. 2 Tekrar Güdüleme: Arkadaşlar! bugün öğrendiklerimiz bir sonraki konunun temeli olup gelecek konuların daha iyi anlaşılması için bu konuların iyi bilinmesi gereklidir. 3 Kapanış: Gelecek derste görüşmek üzere... İyi günler. 2. YÜKLÜ BIR KÜRE ETRAFINDAKİ VE ZIT YÜKLÜ İKİ LEVHA ARASINDAKİ ELEKTRİKSEL ALAN A. Biçimsel Bölüm Amaç ve Hedef Davranışlar Amaç 1. Yüklü bir kürenin ve zıt yüklü paralel levhaların elektrik alanını tanımlayabilme. Hedef Davranışlar 1 Yüklü bir kürenin içi, yüzeyi ve dışındaki noktalar için elektrik alanın formülünü yazma / söyleme. 2 Yüklü iki iletken levha arasındaki elektrik alanı tanımlama. 3 Yüklü, paralel iki levha arasındaki elektriksel alanın matematiksel bağıntısını yazma. 4 Zıt yüklü paralel iki levha arasındaki alanın özelliklerini söyleme. Amaç 2 Yüklü bir küre ve zıt yüklü levhalar arsındaki elektrik alanı kavrayabilme. Hedef davranışlar 1 Yüklü bir kürenin içindeki elektriksel alanı, yüzeyi ve dışındaki noktalar için karşılaştırma / yorumlama. 2 Zıt yüklü paralel iki iletken levha arasındaki elektrik alanı yorumlama. 3 Paralel levhalar arasındaki + ve - yüklere etkiyen kuvvetleri açıklama. Amaç 3 Elektriksel alanla ilgili problemleri çözebilme. Hedef davranışlar 1 Yüklü bir kürenin içi, yüzeyi ve dışındaki noktalar için E = f (d ) grafiğini çizme. 5.12

13 2 Elektrik alanla ilgili förmülleri problemlerin çözümünde kullanma. Dersin Uygulanması B. Giriş Bölümü (*) 10 dk. 1 Dikkati Çekme: Günlük yaşantımızda elektriğin önemi her geçen gün biraz daha artmaktadır. Önceleri elektriğin kullanımı sınırlı iken, bugün elektrik, evimizin kapısından mutfağına, oturma odasından banyosuna, çalışma odamızdaki lambadan bilgisayara kadar her köşesinde yaşantımızı kolaylaştıran bir aracı çalıştırmak için kullanılmaktadır. I.Sınıf derslerimizde incelemiş olduğumuz gibi, elektrikle yüklü plastik bir çubuk, bir elektrik sarkacına yaklaştırıldığında daha dokunmadan onu çekmeye başladığına şahit olmuştuk. Acaba elektrikle yüklenen çubuğu biraz daha büyük ya da küçük seçseydik elektrik sarkacına uygulayacağı çekmenin nasıl olacağını düşünürdünüz. 2 Güdüleme: Bu konu, elektriğin doğasına ait bilgiler açıklaması ve ÖSYS sınavlarında sıkça sorulması bakımından oldukça önemlidir. 3 Gözden Geçirme: Bu dersin sonunda yüklü bir iletken kürenin ve zıt yüklü iki iletken levha arasındaki elektrik alanı bilecek, bu alanların şiddetlerinin neye göre değiştiğini yorumlayacak ve elektrik alanıyla ilgili problemleri çözebileceksiniz. 4 Geçiş: Önceki konulara ilişkin bir soru sorulur. Soru: C lik noktasal bir yükün 3 m uzağındaki bir noktada oluşturacağı elektrik alan şiddeti nedir? ( k = N.m 2 / C 2 ) Çözüm : q = C, d = 3 m, E =? E = k.q / d 2 = / 3 2 = N / C C. Geliştirme Bölümü Öğretmen, konu başlığını renkli tebeşir (kalemle) tahtaya yazar. (*): 30 sn. YÜKLÜ BİR KÜRE ETRAFINDAKİ VE ZIT YÜKLÜ İKİ LEVHA ARASINDAKİ ELEKTRİKSEL ALAN Öğretmen, yüklü bir kürenin içinde elektrik alanın sıfır olduğunu göstermek için aşağıdaki gibi basit bir gösteri düzenler. Mevcut imkanlar yetersiz ise sözlü açıklamalar ile ifadelerini destekler. (*): 15 dk. 5.13

14 İçi boş bir iletken küre, yalıtkan bir ayağa takıldıktan sonra etkiyle elektriklenir(yüklenir). Şekildeki gibi iletken kürenin dış yüzeyine dokundurulan deney küreciği, sonra, elektroskobun topuzuna dokundurulursa, elektroskobun yapraklarının açıldığı gözlenir. Deney küreciği, içi boş kürenin iç yüzeyine ve sonra elektroskobun topuzuna dokundurulursa elektroskobun yapraklarının açılmadığı gözlenir. Şekil 5.8 İçi boş bir iletkende yüklerin yüzeye dağıldığını gösteren deney şeması. Gösteriden sonra öğretmen, aşağıdaki ifadeyi tahtaya yazar. (*): 2 dk 30 sn İçi boş yada dolu bir bir küre elektrikle yüklenirse elektrik yükleri bu kürenin dış yüzeyine dağılırlar. Bu nedenle kürenin iç kısmında elektrik yükü sıfır olduğundan, elektriksel alan da sıfır olur. Öğretmen, aşağıdaki şekli tahtaya çizer ve çizim esnasında öğrencilere Sizce kürenin dışındaki noktalarda küreden uzaklaştıkça elektriksel alanın şiddeti nasıl değişecektir? sorusunu sorar. Ardından yazılı açıklamalara devam edilir. (*): 5 dk 30 sn Yüklü bir kürenin, elektrik alanının küre merkezinden dışa doğru değişimini aşağıdaki şekille (grafikle) gösterebiliriz: 5.14

15 r d E(N/C) Eyüzey 0 r d d(m) Şekil 5.9 Yüklü bir küre için E nin d ye göre değişimi. d < r, d = r ve d > r için E nin değerleri aşağıda olduğu gibi yazılabilir: I. d < r ise E = 0 II. d = r ise E = k.q / r 2 III. d > r ise E = k.q / d 2 Öğretmen, bağlantılı olarak aşağıdaki soruları tahtaya yazar ve öğrenciler tarafından cevaplandırılmasın ister. (*): 9 dk 5.15

16 Soru: Düzgün bir elektriksel alan şekille nasıl gösterilir? Cevap: +1 v E Şekil 5.10 Zıt ve eşit yüklü iki iletken levha arasındaki düzgün elektriksel alan. Soru: Zıt ve eşit yüklü iki iletken levha arasındaki elektrik alandaki elektriksel kuvvet çizgilerinin özellikleri nelerdir? Cevap: a. Bir kuvvet (alan) çizgisi, daima pozitif yüklü levhanın yüzeyinden çıkar, negatif yüklü levhanın yüzeyinde son bulur. b. Alan çizgilerinin yönü, pozitif yükten negatif yüke doğrudur. c. Alan çizgileri birbirlerini kesmezler. d. Alanın şiddetli olduğu yerlerde çizgiler sık, zayıf olduğu yerlerde seyrektir. e. Alan çizgileri girdikleri ve çıktıkları yüzeylere diktir. f. Bir noktadaki kuvvet çizgileri, o noktadaki alanın doğrultusu hakkında bilgi verir. Öğretmen, aşağıdaki tanımı tahtaya yazar ve sözlü açıklama ile ardındaki örneği verir. (*): 13 dk Elektrik alan çizgilerinin eşit aralıklarla ve birbirine paralel olarak sıralandıkları alana düzgün elektrik alan denir. Köşelerden uzak olmak şartıyla, iki levha arasındaki elektrik alan düzgün bir elektrik alandır. Bir elektrik alanı içinde bulunan yüklü bir parçacığa elektriksel bir kuvvet etki eder. Alan sabit (yani düzgün) ise kuvvet de sabittir. E = F / q F = q. E Soru: Elektrik alan içinde bulunan pozitif ve negatif yüklere etkiyen kuvvetlerin yönü için ne söylenebilir? 5.16

17 Cevap: Elektriksel alan içinde bulunan pozitif yüke elektriksel alanla aynı yönlü, negatif yüke ise elektriksel alanla zıt yönlü bir kuvvet etki eder. Soru: Paralel levhalar bir bataryanın (+) ve (-) kutuplarına bağlı olarak yüklenirse elektrik alanın değeri matematiksel olarak nasıl ifade edilir? Cevap: E = V / d formülü elektriksel alanın şiddetini verir. Bu bağıntıda levhalar arasındaki potansiyel farkı (V) Volt, levhalar arasındaki uzaklık (d) metre alınırsa, alan şiddeti birimi V / m olur. E. Değerlendirme Bölümü (*): 20 dk Öğretmen, zaman ölçüsünde aşağıdaki sorulardan veya benzerlerinden birkaçını sınıfın tümüne sorar. Öncelikle kendisinin söz vereceği ardından, cevap vermeye istekli birkaç öğrencinin cevap vermesini ister. Doğru cevap verenlere Aferin, Çok güzel gibi beğeni içeren ifedelerle ödüllendirilirken, cevabı bilemeyenler için Biraz daha dikkatli olmalısınız, ancak yine de fena değil! gibi ifadeleri kullanır. Onları cevabı bilemediklerinden ötürü sınıf içinde küçük düşürebilecek ifadelerden ısrarla kaçınılmalı ve hatta onları isteklendirici ifadelere başvurulmalıdır. 1 Yüklü iki iletken levha arasındaki elektriksel alanı tanımlayın. 2 Yüklü, paralel iki levha arasındaki elektriksel alanı matematiksel bağıntı ile ifade ediniz ve yorumlayın. 3 Yarıçapı 7 cm olan bir kürenin yükü C dir. a) Kürenin merkezindeki ve merkezden 5 cm uzaktaki, b) Kürenin yüzeyindeki, c) Kürenin merkezinden 30 cm uzaktaki noktada elektriksel alanın şiddetini bulun. 4 Paralel ve yüklü iki levha arasına konulan kg kütleli bir tanecik dengede kalmaktadır. Tanecik C luk yük taşıdığına göre levhalar arasındaki elektrik alanın şiddetini bulun. (k = N.m 2 / C 2, g = 10 N / kg) D. Sonuç Bölümü (*): 4 dk 30sn Son Özet: Derste öğretilmeye çalışılanlar bir kaç cümle ile tekrar edilir. Tekrar Güdüleme: Bu günkü konuyu tam olarak anlaşılmasıyla konuyla ilgili bütün soruları çözebileceksiniz. Kapanış: Arkadaşlar!. Konuyla ilgili kafanıza takılan kısımları birbirinizle tartışın. İçinden çıkamayacağınız noktalarda her zaman olduğu gibi sizlere yardımcı olacağız. Bu dileklerle gelecek derste görüşmek üzere..iyi günler. Yiğit, Nevzat, Fizik Öğretiminde Örnek Rehber Materyallerin Geliştirilmesi,1997, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Trabzon. 5.17

18 5.4 Yıllık plan Yıllık plan, MEB nin ders için belirlediği müfredatın bir eğitim-öğretim yılı içerisinde aylara, haftalara ve ders saatlerine göre ne zaman, hangi yöntemlerle, hangi amaçlara ulaşmak için ve hangi kaynakları kullanarak yürütüleceğini gösteren zümre öğretmenlerinin ortak hazırlayacağı bir plandır. Yıllık plan, bir yıl boyunca bir alanda yapılacak temel faaliyetlerin gösterildiği bir taslaktır. Yıllık plan hazırlanırken resmi tatillere dikkat edilerek bir akademik yıl içerisindeki toplam ders saati hesaplanır. Ayrıca, yıllık plan hazırlanırken geçmiş yıllardaki deneyimlerden yararlanılır. Yıllık plan zümre öğretmenlerince hazırlandıktan sonra okul idaresince incelenerek onaylandıktan sonra öğrencilerinde görebileceği bir panoda sergilenir. Bir yıllık planda bulunması gereken ana bölümler 1 Ders takvimi : Tatiller dışında aylar, haftalar ve hafta içi ders saatlerinin belirtilmesi 2 Bölüm ana başlıkları ve konu başlıkları : MEB lise fizik müfredatındaki ana konular ve o konular içerisinde geçen alt konular ders takvimine uygun olarak bu bölümde belirtilir. 3 Bölüm ve konu amaçları : Her bir konu için bir veya birkaç amaç yazılır. 4 Kaynaklar : Dersin hazırlanışında ve sunuşunda yararlanılacak kaynaklar bu kısımda belirtilir. 5 Araç ve gereçler : Dersin veya konunun etkin bir şekilde yürütülebilmesi için gerekli araç ve gereçler gerçekçi bir şekilde bu kısma yazılır. 6 Öğretme stratejileri : Dersin etkili aktarımı için kullanılacak yöntem, teknik ve diğer aktiviteler (deney, gezi, gözlem gibi) burada belirtilir. 7 Değerlendirme : Belirtilen amaçların gerçekleşme derecesini ölçmek için uygun ölçme ve değerlendirme yöntemleri belirlenerek bu kısımda gösterilir. 8 Düşünceler : Herbir bölümle ilgili eğitim-öğretim sürecinde karşılaşılan zorluk ve sorunların belirtilmesi için planın en son kısmında bırakılması gereken boşluktur. Buraya yazılan düşünceler daha sonraki yıllarda yapılacak planlarda kaynak olarak kullanılıp daha gerçekçi ve etkili planlar hazırlanabilir. Genel bir yıllık plan örneği tablo halinde aşağıda verilmiştir. 5.18

19 YILLIK PLAN ÖRNEĞİ Ders Takvimi Aylar Haftalar Dersler Konular Amaçlar Kaynaklar Araç ve Gereçler Öğretme Stratejileri Ödev ve Konusu Değerlendirme Düşünceler Okulu : Zümre Öğretmenleri : Ders : Okul Müdürü : Uygulanacağı sınıflar : Yılı/Dönemi : 5.19

20 5.5 Etkinlikler 1 Bulunduğunuz ilde bulunan MEB eğitim araçları merkezine giderek yıllık ve ders planlarınızı hazırlamada bu merkezde yararlanılabilecek araç, gereç ve diğer materyallerin bir listesini çıkartın. Bu kaynakların yeterliliğini ve nasıl yararlanılabileceğini 3-4 lü guruplarda tartışın. 2 Ortaöğretim düzeyinde bir ders planı hazırlayarak gurubunuzda tartışın ve eksikliklerini tamamlayın. Özellikle hedef davranışların gerçekleştirilebilir olmasına ve planın bir bütün olarak gerçekçiliğine dikkat edin (son şekli verilmiş planınızı ders sorumlusuna sunun). 3 Alanınızda bir ders kitabını analiz ederek tabloya uygun bir yıllık plan hazırlayın. (Herbir öğrenci bu aktiviteyi bireysel yaparak ders sorumlusuna sunmalıdır.) Ayrıca, 3-4 lü guruplarda öğretmen adayları planlarını karşılaştırarak en gerçekçi planı belirleyin. Kaynaklar Sabancı, M. ve diğerleri 1981, Fizik ve Kimya Derslerinin Denetiminde Dikkate Alınacak Ortak Esaslar. Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu. Milli Eğitim Basımevi, Ankara. Tebliğler Dergisi, 1981, Eğitim Öğretim Çalışmalarının Planlı Yürütülmesine İlişkin Yönerge. 5.20