Cumhuriyet Dönemi Eğitiminde Sayısal Çelişmeler

Transkript

1 Cumhuriyet Dönemi Eğitiminde Sayısal Çelişmeler Giriş: Dç. Dr' Mahmut ADEM* Atatürk dönerr.i eğitiminde sayısal gelişmeleri incelerken,bu bölümde planlı kalkınma plitikası izleme dönemine nasıl gelindiği anımsatılacaktır. Planlamadan, daha dğrusu eknmik planlamadan söz edilmek istendiğinde, Cumhuriyet dönemi başlıca dört bölümde incelenebilir. 1. Liberal eknmi dönemi, Devletçilik dönemi, «Plansız» Karma Eknmi dönemi, Planlı Kalkınma Dönemi, snrası. Liberal Eknmi Dnemi: Bu dönemde başlıca iki önemli lgu dikkati çekmektedir. Bunlardan birincisi, 1923 yılında İzmir de tplanan Türkiye İktisat Kngresidir. Bu kngrede çerçevesi çizilen «İktisadi misak-ı milliye» göre devlet, özel girişimin yetemediği yerde eknmide yalnız düzenleyici ve özendirici bir rl ynayacaktır yılında çıkarılan Teşviki Sanayi Kanunu, bu dönemin özelliklerini açık seçik göstermektedir. Bu dönemin ikinci önemli lgusu, Türkiye yi de belli ölçüde etkileyen, 1929^1933 Dünya Eknmi Bunalımıdır. Bu dönemde Türkiye'de henüz Kurtuluş Savaşı yıkıntılarının imarı tamamlanmamıştır. Yeterli sermaye birikimi bulunmamaktadır, insangücü, nitelikli insangücü, özellikle yüksek nitelikli insangücü, yk denecek düzeydedir. Teknlji üretebilecek bilimsel kurumlan, çağın çk gerisinde kalmıştır. Özetle Türkiye, eknmik bir atılım için, en başta yetişmiş insangücü clmck üzere gerekli altyapıya sahip değildir. Snuç larak bu yapıdaki bir Türkiye ye uymayan liberal eknmi düzeninden vazgeçilmesi zrunlu lmuştur. Aslında' bu dönemde Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Eknmisi ve Planlaması Bölümü öğretim Üyesi. 12

2 değil Türkiye gibi kalkınmak için altyapı yetersizliği içindeki ülkeler, A. E. D. gibi piyasa eknmisinin en güçlü ülkelerinde bile devlet eknmik etkinliklere karışmaya başlamıştır. «Nsw Deal» denilen bir dizi kararlar, bu plitikanın ürünleridir. Devletçilik Dönemi 1832 yılında Türkiye'de İktisadi Devletçilik uygulamasına başlanmıştır. Böylece devlet; «gelişme hızını ve eknminin kendi kendine yeterliliğini artırmak için, özellikle ana savaş sanayii, büyük madenlerle, maden kömürü işletmesi, kamu görevlileri ile ilgili ulaştırma ve haberleşme geniş çapta sulama, göl ve bataklıkları kurutma gibi bayındırlık işlerini görmek görevini üstüne aldı» (*) yılında hazırlanmaya başlanan. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, 1934 yılında uygulanmaya başlandı. Bu planda hakim lan devletçilik uyarınca kurulan fabrikalar, günümüzün güçlü kuruluşları arasında sayılabilir. Bakırköy, Kayseri, Ereğli, Nazilli, Malatya pamuklu dkuma fabrikaları, Karabük Demir Çelik, Bursa Merins Yünlü Dkuma, İzmit Kâğıt ve Selülz Sanayii vb. İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı, 1936 yılında hazırlanmıştır. Bu plan, 9 kümede tplanan 100 den fazla sanayi kuruluşunu kapsıyrdu. Ancak kimi hazırlıklara karşın bu plan İkinci Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamamıştır. Üçüncü Plan, Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, 1947 yılında hazırlanmış ama uygulanmamıştır. Bu dönemde eknmide devletçilik uygulamasını Atatürk, Kemalizmin öteki beş ilkesi (Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Laiklik, Devrimcilik) ile birlikte, 10 Mayıs 1831 tarihinde CHP prgramına, 5 Şubat 1937 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Anayasa'sının temel ilkesi larak kabul ettirmiştir. Böylece Mustafa Kemal Atatürk ün emriyle, İsmet İnönü ve 153 arkadaşının önerisiyle Atatürk-^ çülük «devlet plitikası» larak T. C. Anayasası ilkesi lmuştur. Devletçilik döneminde sanayileşmede çk önemli atılımlarda bulunulmuştur. Buna kşut larak eğitimde de çk önemli gelişme-v ler sağlanmıştır. Eknminin gereksinme duyduğu yönetici ve teknik kadr, devletçe yetiştirilmeye başlanmıştır. Devlet fabrikaları ve işletmelerinde usta işçiler yetiştirilmeye ilk adım atılmıştır. Ayrıca Sümerbank gibi kimi Kamu İktisadi Kuruluşları da, kadrlarım yetiştirmek amacıyla yurt içi ve yurt dışı öğrenim bursları vermeye başlamışlardır. 1. Necdet Serin, Türkiye nin Sanayileşmesi, SBF Yayını, Ankara, 1963, s

3 Bu dönemde eğitim plitikası, «Çağdaşlaşma» çabaları ile bütünleşmiştir. Eğitim kesimi, belirli önceliği lan bir kesimdir. Bireyin kuryazar elmasının, üretimde verimliliğin ve kalkınmanın anahtarı lduğu varsayımından hareket edilerek eğitimin en başta gelen hedefi, kitle eğitimi lmuştur. Eğitmen kursları. Millet Mektepleri, Köy Enstitüleri, bu plitikanın meyveleridir. Yükseköğretimde ise daha çk bir seçkin yetiştirmeye yönelmiştir. Böylece en kısa zamanda bir yönetici kadr, bir ölçüde de teknik kadr luşturulması amaçlanmıştır. Bu eğitim plitikası snucu larak günümüzde 1973 tarih ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Yasasına karşın bir türlü gerçekleştirilemeyen eğitim-insangücü-istihdam ilişkisi etkin bir biçimde kurulmuştur. Çizelge 1 de görüldüğü gibi öğretim yılında rta dereceli mesleki-teknik öğrenim gören öğrenci sayısı, tplam rtaöğretim öğrenci sayısının % 10.3 ünü luştururken, 12 yıl snra bu ran % 37.1 e yükselmiştir. Buna göre bu dönemde meslek elemanı yetiştirmek temel hedef seçilmiştir. Eğitime verilen önceliğe bir başka örnek, 1961 sabit fiyatlariyle 1938 yılında eğitim kesimi için tim harcamaları 650 milyna yükselmiştir yılında tplam eğitim 215 milyn TL. harcanılmasına karşın, 12 yıl snra 1950 yılında eği- ÇİZELGE: Denem rtaöğretimde Gerçekleşilen Sayısal Gelişmeler rtakul öğrenci sayısı Lise öğrenci sayısı tplam rta dereceli mesleki ve teknik kul lar öğrenci sayısı Tplam rtaöğretim öğrenci sayısı /5 (%) KAYNAK : DtE, Milli Eğitim istatistikleri. 14

4 harcamaları, tüm kamu giderlerinin % 17'sini, GSMH nin % 2.5 ini luşturuyrdu. 32 yıl snra 1580 yılında da eğitim harcamaları, tplam kamu harcamalarının % 17'sini aşamamıştır. (*) Plansız Karma ya da Liberal Eknmi Dönemi : Bu dönemin eknmik yapısına damgasını vuran temel lgu, yl, baraj vb. alt yapı luşturulmasına önem ve öncelik verilmesidir. Bununla birlikte eknmi, plansız bir gelişme sürecine terkedilmiştir. «Plana değil, pilava ihtiyacımız var», «fabrikaların planı yk mu?» vb. slganlar bu dönemde rtaya atılmıştır. Bu da, Türkiye'nin yıllarda planlı kalkınma plitikasını ne denli önemsemediğini göster-* mektedir. Bu dönemde eğitim, eknmiyi hızlandıran bir etken larak değil, «lplumsal bir hizmet» clarak algılanmıştır. Eğitim plitikası, tümüyle halkın eğitim istemini (tplumsal istemi) karşılamaya yönelmiştir. Dclayısiyle eğitim daha çk,az kaynak az yatırım gerektiren alanlarda gelişmiştir. Çizelge 1'de görüldüğü gibi öğretim yılında tcplam rtaöğretim öğrencilerinin % 62.9'unu genel rtaöğrenim, geri kalan % 37.1 'i mesleki ve teknik öğrenim, luştururken, öğretim yılında en pahalı lan mesleki ve teknik öğrenim gören öğrenci sayısı, tplam öğrenci sayısının % 22.8 ine düşmüştür. Böyle bir gelişme snucu öğrenci başına rtalama maliyet düşmüştür sabit fiyatlarıyla 1950 yılında bir öğrenci rtalama 370 TL. mal lurken, 1960 yılında birim maliyet 306 TL. ya düşmüştür. Bu birim maliyet düşüşünün, eldeki kaynakların daha etkili kullanılması snucu lduğunu savlamak kesinlikle lanaksızdır. Yalnızca rta ve yükseköğretimde daha pahalı lan mesleki ve teknik öğretim öğrenci sayısı azalıp, daha ucuz lan genel öğretim öğrenci sayısının artmasından kaynaklanmaktadır. (Erder, s. 6). Çünkü yaptığımız bir araştırmaya göre mesleki ve teknik öğretim her zaman genel öğretimden daha pahalıya mal lmaktadır. Buna göre 1973 yılında bir öğrenci: Genel rtaöğretim Erkek Teknik Öğretim Kız Teknik Öğretim Ticaret Turizm Öğretim Din Eğitimi TL. mal lmuştur. (z) *Rıı rakamlar. Necat Frder, Les Prblemcs d rdre Plitique Releves Par L'Analyse des Depenses d Enseignement En Turquie, CDE, Paris, 1970, s. 6.'dan alınmıştır. 2. Mahmut Adem. Türk Eğitiminin Eknmik Plitikası, Ankara 1977, s

5 Türkiye, 1961 Anayasası ile planlı kalkınma plitikasını benimsemiştir. Buna göre, «iktisadi, ssyal ve kültürel kalkınma plana bağlanır. Kalkınma bu plana göre gerçekleştirilir.» (Madde 29). «İktisadi, ssyal ve kültürel kalkınmayı demkratik yllarla gerçekleştirmek, bu maksatla milli tasarrufu artırmak, yatırımları tplum yararının gerektirdiği önceliklere yöneltmek ve kalkınma planlarını yapmak devletin ödevidir». (Madde 41). Planlılık, tarih ve sayılı Milli Eğitim Temel Yasası ile de Türk Milli Eğitiminin temel ilkeleri arasında yer almıştır. «Milli Eğitimin Gelişmesi iktisadi, ssyal ve küllürel kalkınma hedeflerine uygun larak eğitim-insangücü-istihdam ilişkileri dikkate alınmak suretiyle, sanayileşme ve tarımda mdernleşmede gerekli teknljik gelişmeyi sağlayacak mesleki ve teknik eğitime ağırlık verecek biçimde planlanır ve gerçekleştirilir». (Madde 14). Sn yirmiyıldan beri Türk eğitimi bu ilke dğrultusunda mı gelişmiştir? Bu sruya verilecek yanıt bizce lumsuzdur. Çünkü kalkınma planlarında bir ssyal strateji larak yer alaan, zrunlu ve devlet kullarında parasız lan ilköğretimi tüm çağ nüfusuna yaygınlaştıramamıştır. DBKP'na göre 1978 yılında 14 ünün nüfusu 1000* den fazla lmak üzere 3116 köyün bir kulu bulunmuyrdu. öte yandan öteki birçk knuda lduğu gibi kuma yazma alanında da 1928 yılında Millet Mektepleri hareketi ile Atatürk'ün başlattığı atılım, ndan snra ya amacından saptırılmış ya durma nktasına gelmiştir. Bunun snucu, 1981 yılında nüfusun yaklaşık üçte biri ckuma-yazma bilmemektedir. kuma-yazma bilmeyen nüfusun tplam nüfusa ranı Batı bölgelerinden Dğuya dğru, giderek artmaktadır. Ayrıca kentte turan yurttaşlarla köyde turanlar arasında, özellikle kadın nüfus ile erkek nüfus arasında çk önemli farklar bulunmaktadır. Örneğin 1970 yılında İstanbul ilinde tplam kadınların % 67,6'sının kur-yazar lmasına karşın, Hakkari de kadın nüfusun yalnız % 7,6 sı kuma-yazma bilmektedir. Bu, 1970 nüfus sayımının rtaya kyduğu bir snuçtur. Bu nedenle sayım memuruna kuma-yazma biliyrum diyenlerin, hangi düzeyde kur-yazar ldukları tartışılabilir. Bu % 7.6 lık kuryazar nüfusun çk önemli bir bölümünün ilkkul diplması dahi bulunmamaktadır. Kaldı ki, Ankara köylerinde yapılan bir sruşturmaya göre özellikle kırsal kesimde ilköğretimini başarı ile bitiren kız öğrencilerin, mezun lduktan snra gazete, kitap, dergi vb. yayınlar kuma lanağı lmadığından bir süre snra kuma-yazmayı unuttukları anlaşılmıştır. Bu 16

6 durumda, bugün gerçekte kuma-yazma bilmeyen nüfus, tplam nüfusun üçte birinden de fazladır. Snuç larak, plan hedeflerine ve 1961 tarih ve 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Yasasına karşın, eğitim planlamasında «ssyal strateji» larak belirlenen hedefe ulaşılamamıştır. Öte yandan dengeli bir eğitim-insangücü-istihdam ilişkisi kurulabildi mi? Sanayileşmenin gerektirdiği nitelikli insangücü yetiştirilebilebildi nfi? Bu amaçla mesleki ve teknik eğitime ağırlık ve öncelik veren plan hedefine ulaşılabildi mi? Bizce, bu srunun yanıtı ne yazık ki lumsuzdur. Çünkü Kalkınma Planlarında ve sayılı IY.İIİİ Eğitim Temel Yasasında mesleki ve teknik öğrenime verilen önceliğe karşın, bugün bu knuda 1S öğretim yılında ulaşılan düzeyin ransal, larak gerisinde bulunulmaktadır. Örneğin, 'de tplam rtaöğretim öğrencilerinin % 37.1 'i mesleki ve teknik öğrenim görüyrdu eğretim yılında bu ran % 23.1'e düşmüştür. Planlı dönemin başı, öğretim yılı ile, bugün ulaştığımız nkta karşılaştırıldığında, az da lsa ransal bir yükselme görülecektir. Nitekim tplam rtaöğretim öğrencileri içinde mesleki ve teknik öğrenim gören öğrencilerin yüzdesi, öğretim yılında % 22,8 iken, öğretim yılında bu ran binde 3 artarak % 23.1 e yükselmiştir. Ancak beklenenin çk gerisinde kalındığı açıktır. ysa ÜBKP genel mesleki teknik eğitim ranını 1977 yılında 55/45 ve 1995 yılında 35/65'e yükseltileceğini hedef almıştır (s. 724). Bu durumda planlı dönemde Türk eğitiminin dengeli bir biçimde geliştiğini savlamak lası değildir. İkinci dengesiz gelişme de, mesleki ve teknik eğitim içindedir sayılı Milli Eğitim Temel Yasasının 14. maddesinde açık seçik belirlendiği gibi, eğitim-insangücü-istihdam ilişkilerinin dengeli bir biçimde kurulabilmesi için mesleki, özellikle teknik eğitime ağırlık ve öncelik verilmesi gerekmektedir. Bu öncelik, sanayileşme sürecindeki ülkemiz eknmisinin gereksinme duyduğu nitelikli ve yüksek nitelikli insangücünden kaynaklanmaktadır. Daha açık bir deyişle Türkiye tüketiciden çk üreticiye, teknisyene gereksinme duymaktadır. rta dereceli mesleki ve teknik kulların sn 40 yıllık dönemdeki ( ) gelişmesi knusunda Çizelge 2 incelendiğinde şu snuçlar rtaya çıkmaktadır. 1. Sn 40 yıllık dönemde en hızlı gelişme ransal larak İmam Hatip kulunda gözlenmektedir yılında bu tür bir kul bulunmuyrdu öğretim yılında mesleki ve teknik öğrenim gören öğrencilerin % 28,7'si din eğitimi görüyrdu. 17

7 1 ;s 0 0 t ^ r ID CÛ l C\J CNİ 0 0 c \i CVJ «C ö S g k* f l >t w C\J 05 CÛ CÛ C T C\J 05 <q- CÛ CÛ c T CÛ LD ID r- CÛ t- 00 <0 C < L r - 00 C C CÛ <T e6> s " N :3 î* CÛ r- t c ö T ö C\J c CVJ 0 0 evi *r İD 00 8 c*l W 3 ca X a E»W! D Dönemi Mesleki ve Tekn irt M ı 00 c 05 e :3 H ' >cx C CÛ c c c (A t c c B c ) CÛ X cs 0 0 CÛ T SA / c *S c i» n >Ö İ l D 2 T3 N :3 X M e H»M 2 D ' <0 LD LD 0 0 S ıd rs. 0 C Ö 0 0 c c T CVJ CÛ t " C CÛ c CÛ T ~ C CÛ c LD 0 5 S T r C\J S r * c 8 î ü CVJ 0 0 ıd T ı r^ ıd U5 CÛ i <n > c a>.52 -J E JC C 0> b- E4 * -» L_ > C LD S 0 0 CÛ c LU > C -SC I - M JC > W k_ > E Nl 1») > 4 1 I I E E 1 " 8 r jse Jt V) 2 > D <vı E g. 18

8 2. Buna karşılık, mesleki ve teknik öğrenim gören öğrencilerin yılında % 27,4, 'de % 37,0 ve 1S60-1S61 yılında % 36.1 ile en yüksek randa lan Erkek Teknik Öğretim, yılında % 25.0 lik bir ranla İmam-Hatip kulundan snra ikinci sıraya düşmüştür. Bu % 25.0 içinde de en çk gereksinme duyulan, Teknik Lise öğrencisi, dikkate alınmayacak kadar azdır: Erkek Teknik Öğretim öğrencilerinin % eğretim yılında erkek teknik öğrenim gören öğrencilerin yalnız si Teknik Lisede öğrenim görüyrdu. 3. Üzerinde ısrarla durulması gereken ikinci önemli gelişme, Ticaret ve Turizm öğretim kesimidir öğretim yılında mesleki ve teknik öğrenim gören tplam öğrencilerin % 15.1 'ini luşturan Ticaret Lisesi öğrencileri, eğretim yılında % 22.5'e yükselmiştir sayılı yasa ile kamulaştırılan özel yüksek kulların da katılmasıyla İktisadi ve Ticari İlimler Akademileri ve Yüksek kulları gereksinmeden çk fazla eleman yetiştirmiştir. Bunun snucu larak bu kesimde Ticaret Lisesi mezunlarının yerine, bu lise üzerine dört yıl yüksek öğrenim görenler istihdam edilir lmuştur. Bu durumda bugün hem Ticaret Lisesi, hem İTİA ve yüksek kulları aydın işsiz yetiştiren eğitim kurumu durumuna düşmüşlerdir. İTİA lerinin adına üniversite denmekle, birdenbire tüm işverenlerin kapılarını bu kurum mezunlarına açacağı mı beklenmektedir? 4. Öte yandan temelde bir tarım ülkesi lan Türkiye'de, bugün tarım ürünlerinden, kalkınmak için kıt bir kaynak lan döviz girdisi sağlanması beklenmektedir. Buna karşılık, öğretim yılında mesleki ve teknik öğrenim gören tplam öğrencilerin % 5.9 unu Tarım Meslek kulu öğrencileri luştururken, öğretim yıltnda bu ran %1.1 e düşmüştür. Öğretmen Lisesindeki gelişmeye kşut larak. Tarım meslek kulu mezunları knusunda bugün, Türkiye nin dyum nktasına geldiği savlanabilir mi? Bu savunulması güç bir sav lur. SNUÇ: Atatürk dönemi eğitiminde benimsenmiş lan üç temel ilke amacından saptırılmıştır. 1. Türk eğitiminin temelinde «ssyal strateji» larak, dil, ırk cinsiyet ve din ayrımı gözetilmeksizin zrunlu ve devlet kullarında parasız lan temel eğitim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. ysa bugün eğitim hizmeti sunulmasında, herkese fırsat eşitliği sağlandığını savlamak lanaksızdır..19

9 Ülkenin Batı bölgelerinde turanlar ile Dğu bölgelerinde turanlara, kentte turanlarla köyde turanlara, erkeklerle kadınlara, varlıklılarla yksullara sunulan eğitim, çk önemli farklılıklar göstermektedir.-örneğin, İstanbul ili kadın nüfusunun % 67.6'sının kuryazar lmasına karşın, Hakkâri ilimizde bu ran % 7.6'dır. Öyleyse 1980 li yıllarda Türk eğitiminin en başta gelen hedefi eğitimde fırsat ve lanak eşitliğini sağlamak, ya da eşitsizliği en aza indirmek lmalıdır. Bu, Milli Eğitim Temel Yasasının da buyruğudur. Başbakan Sn. Bülend Ulusu da 2. Basın tplantısında «eğitimde fırsat eşitliği kesin larak sağlanacaktır» demiştir S50 döneminde belli clçüde çaba gösterildiği yönde, eğitim-insangücü-istihriam ilişkisi dengeli bir biçimde kurulmalı, mes leki, özellikle teknik eğretime öncelik verilmelidir. Ayrıca mesleki ve teknik öğretim içinde de eknminin gereksinme duyduğu nitelikli insangücünün yetiştirilmesine mutlak ağırlık ve öncelik verilmelidir. Aksi takdirde şu sru akla gelmektedir. Türkiye sanayisini imamlarla mı işletecektir? 3. Anayasa ve yasalarla laik lduğu belirlenen eğitimin şeriatçı dinsel eğitime dönüştürülmesi mutlaka önlenmelidir. İşsiz diplmalı imam yerine, üretime daha büyük randa katkısı lan teknisyen yetiştirilmelidir. Daha açık bir deyişle Türk eğitimi, Atatürk düşmanı «ycbaz» yerine, Atatürkçü aydın gençler yetiştirmelidir. N t: Bu yazı, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesince 9-10 Nisan 1981 tarihlerinde Ankara da düzenlenen «Atatürk Devrimleri ve Eğitim» knulu sempzyumda yazarı tarafından sunulmuş bildiridir. Aynı adla yayımlanmıştır. 2C