Türkiye de Propolis: Üretimi, Ürün Haline Dönüştürülmesi, Satılması ve Kullanımının Değerlendirilmesi

Transkript

1 Türkiye de Propolis: Üretimi, Ürün Haline Dönüştürülmesi, Satılması ve Kullanımının Değerlendirilmesi Prof. Dr. Hasan Hüseyin ORUÇ Uzm. Dr. Dursun ÜNAL Dr. Ali SORUCU Dokt. Öğr. Meltem ÇELİK Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı, Nilüfer, Bursa Sağlık Bakanlığı, Bursa Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Üroloji Kliniği, Yıldırım, Bursa 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

2 Propolisin başlıca üretim/toplama şekilleri Şekil 1. Propolis tuzağı kullanarak Şekil 2. Çıtalardan kazıyarak Şekil 3. Kovanda dairemsi delik açarak wiluj3fu9zpahxdmbokhqfnd7wq_auibigb#tbm=isch&q=harvesting+of+propolis+ 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

3 Propolisin başlıca üretim/toplama şekilleri 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016 Propolis tuzağ kullanımı Avantajları ve dezavantajları Şekil 4. Reçine/mum durumu Kovana bilinen önemli bir zararı yoktur Kullanılan plastiğin kalitesi önemli olacaktır Kovan içi ilaç kullanımında ilacın propolise bulaşma ihtimali bulunmaktadır (propolis toplama aşamasında) Ölmüş arı, çuval ve kağıt parçaları propolise karışabilmektedir Propolisin mum reçine oranı genellikle açık bir şekilde görülebilir (Şekil 4).

4 Propolisin başlıca üretim/toplama şekilleri Çıtalardan kazıma Avantajları ve dezavantajları Kovana bilinen önemli bir zararı yoktur Kovan içi ilaç kullanımında ilacın bulaşma ihtimali daha fazla olabilecektir Çıtalardan kazınma sırasında çıtadaki yabancı maddeler, tahta parçaları, ölmüş arı ve parçaları propolise karışabilmektedir

5 Propolisin başlıca üretim/toplama şekilleri 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016 Kovanda dairemsi delik açmak Avantajları ve dezavantajları Arılarda kovandaki delik nedeniyle strese neden olabilir Kovan için zararlı canlı ve cansız maddeler ilk günlerde kovan içine daha rahat girebilir (fare, yağmur, toz vb) Yağmur gibi kötü havalarda deliğin açıldığı ilk günlerde arıcı deliği kapatmak için strese girebilir Propolisin kovandan alımı diğer yöntemlere göre biraz daha kolay olsa da dışarıya açık bölümü toz ve dış maddelerle kontaminasyon riski daha fazladır İç tarafında ilaç uygulanmışsa ilaç bulaşma riski vardır

6 Türkiye de propolis üretimi, arılıkların yeri ve propolise olası etkisi Genellike bireysel ve küçük miktarlarda propolis üretimi ön plandadır; üretim ve satış zinciri yeterince kurulamamıştır Genellikle yerleşim yerleri ve asfalt yollardan uzaktadır Ancak bir kısmı da yerleşim birimleri, sanayi, tarım ilaçlarının kullanıldığı tarım alanları ve asfalt yollara yakındır Arı, propolis kaynakları yakında değilse, asfalt ve cam macunu gibi maddelerin yakında bulunması durumunda bu maddeleri de propolis hammaddesi olarak kullanabilmektedir Bu durumda propolislerin kaliteli ve yeterince sağlıklı olmasını beklemek doğru olmayacaktır 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

7 Kaliteli bir propolisin sahip olması gereken temel özellikler Biyolojik etkileri bakımından yararlı fenolik bileşikleri yeterli sayı ve miktarda içermeli, Sanayiden ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan - ağır metal, - tarım ilaçları, - asfalt ve - cam macunu gibi maddelerin propolislere bulaşması engellenmelidir.

8 Türkiye de propolisin ürün haline dönüştürülmesi, kalitesi ve satışı Sulu propolis ekstraktı Su-etil alkol ekstraktı Ağız spreyi (alkollü veya sulu) Propolis tozu Propolis sakızı Propolis şekeri Bal ve polen karışımı Kapsül Krem Şampuan ve el sabunu Glikolik (glycolic acid) ekstraktı? Sirke ekstraktı? Diş macunu içine katılmaktadır.

9 Propolisin ürün haline dönüştürülmesi ve kalitesi 1. Propolisin üretildiği arılığın yeri/ham propolisin kalitesi 2. Propolis:çözücü oranı 3. Propolisin ekstraksiyonunda kullanılan çözücü 4. Hangi şartlarda ve ekipmanla ekstraksiyonun yapıldığı

10 1. Propolisin üretildiği arılığın yeri/ham propolisin kalitesi - bitki örtüsü/ağaç yapısı, - mevsim, - rakım/yükseklik, - propolisin mum oranı - arılıkların yerinin sanayi, tarım alanı ve asfalt yol ve tesislerine yakınlığı - propolisin yeni veya bir önceki yıldan olması, 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

11 2. Propolis işlenerek ürüne dönüştürülecek ve sıvı formda kullanılacaksa, propolis:çözücü (etil alkol, etil alko/su, su ve sirke gibi) oranı çok önemlidir, Propolis: çözücü oranı örneğin; - 1 kg ham propolis : 2 litre çözücüde mi? - 1 kg ham propolis : 3 litre çözücüde mi? - 1 kg ham propolis : 5 litre çözücüde mi? - 1 kg ham propolis :10 litre çözücüde mi? Bu orana bağlı olarak propolisin tadı, dişlerde leke bırakması, içerdiği fenolik bileşik miktarı değişecektir.

12 3. Hangi çözücünün ekstraksiyonda kullanıldığı çok önemlidir!!! 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

13 Analizi yapılan fenolik bileşikler ve yararlı etkileri Gallic acid: Antikanser, antibakteriyal Catechin: Antikanser, antioksidan, antidiabetik, antispazmodik, antiülser Caffeic acid: Antibakteriyal, antikanser, antiviral, antioksidan, antiülser, Hyperoside: Antioksidan Ferrulic acid: Antibakteriyal, antikanser, antioksidan, antiülser, antidiabetik Quercetin: Antibakteriyal, antikanser, antiviral, antiinflamatuar, hapatoprotektif antidiyareik Cinnamic acid: Antibakteriyal, antikanser, antiülser Naringenin: Antibakteriyal, antikanser, antiviral, antiülser, antidiyareik, antiinflamatuar Apigenin: Antibakteriyal, antikanser, antiviral, antiinflamatuar, antiülser, antidiyareik Kaempferol: Antibakteriyal, antikanser, antioksidan, antidiabetik, kardiyoprotektif, antiülser Chrysin: Antikanser, antiviral, antiinflamatuar, antimutajenik Galangin: Antibakteriyal, antikanser, antiviral, antifungal Pinocembrin: Antibakteriyal, antioksidan, antiinflamatuar, antifungal Cafeic acid phenylethyl ester (CAPE): Antibakteriyal, antikanser, antiviral, immunomodülatör, antioksidan, antiülser, antidiabetik 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

14 Hangi çözücünün ekstraksiyonda kullanıldığı çok önemlidir!!! 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

15 4. Hangi şartlarda ve ekipmanla ekstraksiyonun yapıldığı çok önemlidir a) Propolisin toz halinde mi yoksa kaba partiküller halinde mi çözdürüldüğü, b) Hangi cihaz ve ekipmanların kullanıldığı önemlidir 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

16 Türkiye de üretilen ticari numune analiz sonuçları a. Etil alkol-su ile elde edilen numuneler

17 Türkiye de etil alkol-su ile üretilen ticari numune analiz sonuçları 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

18 b. Türkiye de SU ile elde edilen ticari numuneler 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

19 Yabancı ticari propolislerin analiz sonuçları Etil alkol-su ile elde edilen numuneler a. ÇİN den satın alınanlar/ ÇİN MALI diye satılanlar (Bursa piyasasından temin edildi)

20

21 Brezilya ve Güney Kore Propolisi Analizleri b. BREZİLYA DAN satın alınanlar/ BREZİLYA MALI diye satılanlar (İstanbul dan Yalcın Bey den temin edildi)

22

23

24 c. GÜNEY KORE DEN satın alınan/ (İstanbul dan temin edildi)

25 d. ABD nden satın alınan/alındığı belirtilen numune (Bursal dan temin edildi) 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

26 e. FRANSA da üretilen iki numune (Elden analiz için getirildi) 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

27 f. Almanya da üretilen bir numune (Elden analiz için getirildi) 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

28 Propolisin Türkiye de Kullanım Amaçları Türkiye de propolis başlıca aşağıdaki sağlık sorunlarının tedavisine yardımcı olmak amacıyla kullanılmaktadır. 1. Çeşitli kanserler (meme, prostat, kolon, beyin ve akciğer kanseri gibi) 2. Ağız ve diş eti enfeksiyonları 3. Soğuk algınlığı/boğaz (bademcik) enfeksiyonları 4. Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi/desteklenmesi 5. Normal ve enfekte yaraların iyileşmesi ve 6. Genel enfeksiyonlar

29 Kullanım Şekli Türkiye de propolis başlıca aşağıdaki formlarda kullanılmaktadır. 1. Etil alkol 2. Etil alkol-su (genellikle 70:30 oranlarında) 3. Su ile hazırlanmış formlarda 4. Propolis şekeri, sakızı ve ham propolis olarak kullanılmaktadır Hepsi de ağız yoluyla içilerek ve çiğneyerek kullanılmaktadır.

30 Kullanım Miktarı Belirlenmiş ve kısmen standardize edilmiş bir miktar bulunmamaktadır. 10 kg vücut ağırlığı için bir damla gibi bir öneri dozu bulunmaktadır Ancak bu kullanım miktarı; - hangi hastalığın tedavine yardımcı olmak için, - hangi çözeltiyle hazırlanmış propolis için, - hangi propolis: çözücü oranı için (1:2, 1:5), - propolis içindeki bulunan hangi fenolik bileşik ve miktarları için olduğu belli değildir. Peki bu doz propolisin kalitesi bilinmeden neye göre belirlenmektedir? Ancak bu konulara genel olarak hakim uzman kişiler ve kullanım amacına bağlı olarak uzman hekimler tarafından bu dozun belirlenmesi gerekir. 5. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Ölüdeniz, 2016

31 Türkiye de propolis kullanımıyla ilgili yapılan başlıca yanlışlar/eksiklikler 1. Bazı eczane, aktar ve arıcılar propolisi çok mucizevi bir ürün/ilaç gibi gösterebilmekte, kullanım süre ve miktarıyla ilgili yanlış yönlendirmelere gidebilmektedir, 2. Bazı kullanıcılar da faydasını gördükten sonra propolise mucizevi olarak bakmakta ve sürekli kullanmaya başlamakta ve çevresine de bu şekilde önerebilmektedir, 3. İnsan hekimlerinin propolis ve arı ürünleri konusunda genelde bilgi ve deneyimleri yetersizdir. 4. Sağlık Bakanlığı yetkililerinin apiterapi kapsamında propolisin üretim, kullanım ve standardizasyonla ilgili çalışmaları takdir edilmekle birlikte mevzuat yetersiz kalmaktadır.

32 SONUÇ 1. Propolis üretimi ve ham propolisin pazarlanması henüz yetersiz olmakla birlikte, Türkiye de gelişmeye başlamış; arıcılar ve arı ürünleri satanların bu konudaki bilgileri artmaya başlamıştır. 2. Propolisin önemi ve insan sağlığına faydaları konusunda vatandaşlarımız hızlı bir şekilde bilgilenmeye ve öğrenmeye başlamıştır. 3. Bazı bilinçli arıcılarımız ve propolis üreticilerimiz de kaliteli propolis temin etme ve kaliteli ürün elde etme çabaları artmıştır ve bu takdir edilmesi gereken bir durumdur. 4. Ancak kaliteli propolis hammaddesi temin etmek ve üretmek konusunda yolun başındayız; bu konuda çalışan akademisyenlerimizin ve arıcı birliklerimizin böyle üreticilerimize daha fazla destek olması gerekmektedir.

33 5. Propolis üretiminde etil alkol ve su bazlı üretimlerde ürün kaliteli üretildiğinde sağlık üzerine yararlı etkileri görülmektedir. Ancak, bazı eksik ve farklı anlayışlar bulunabilmektedir, bunun bilimsel bir zeminde netleştirilmesi gerekmektedir. 6. Su ve etil alkol ile üretilen ürünlerin zaman içinde kullanım alanları ve miktarlarıyla ilgili çalışmaların artması gerekmektedir. 7. Türkiye deki propolis kaynaklarının genellikle kaliteli olduğu görülmektedir/tespit edilmiştir, 8. Ancak, yerli üretilen propolis ürünlerinin sağlık açısından yararlı olan fenolik madde sayısı ve miktarları bakımından ciddi farklar bulunduğu görülmektedir.

34 9. Yurtdışından ithal ettiğimiz tüm propolislerde, yararlı olan fenolik bileşiklerin sayısı ve miktarları bakımından da çok ciddi farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. 10.Bu nedenle, hangi ülkeden gelirse gelsin kalite kontrollerinin yapılması gerekliliği görülmektedir. Aynı durum yurt içinde üretilen ticari propolisler için de geçerlidir. 11.Yine Türkiye de üretilen ticari propolislerin genellikle yurtdışından getirilen ve analizini yaptığımız eşdeğer propolis ürünlerinden yararlı fenolik maddelere göre kalitesinin düşük olmadığı ve hatta daha iyi olan pek çok ürünümüz olduğu görülmektedir. 12.Arılıkların yerleşim ve sanayiden uzak bölgelerde olması sağlıklı ve güvenilir propolis üretimi açısından önemlidir.

35 13. Kaliteli ve sağlıklı bir propolis üretimi için propolis içeriklerinin sağlık üzerine yararlı etkileri bilinen fenolik bileşikler ile ağır metal ve tarım ilaçları bakımından içerik analizleri yapılmalıdır. 14.Propolisle çalışan araştırmacıların, akademisyenlerin ve sivil toplum örgütlerinin propolisle ilgilenen ve istekli olan arıcılara, birliklere daha fazla destek olması gerekmektedir. 15.Sağlık Bakanlığı nın apiterapi kapsamında propolisin üretim, kullanım ve standardizasyonla ilgili mevzuatı yetersiz kalmaktadır, yenilenmesi ve daha fazla yönlendirici olması gerekmektedir.

36 TEŞEKKÜRLER THANKS