SÜT SIĞIRLARINDA BESLEMEYE DAYALI ÖNEMLİ BAZI HASTALIKLAR. Arş. Gör. Hüseyin ÇAYAN

Transkript

1 SÜT SIĞIRLARINDA BESLEMEYE DAYALI ÖNEMLİ BAZI HASTALIKLAR Arş. Gör. Hüseyin ÇAYAN Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, KIRŞEHİR (Yazıların bilimsel ve hukuki sorumluluğu yazarlarına aittir). Giriş Süt sığırlarında gerek yem ve yemlemeden dolayı, gerekse farklı fizyolojik durumlarda, artan besin madde ihtiyacının tam karşılanamaması nedeniyle veya kısa zamanda aşırı tüketimler yüzünden kaynaklanan birçok besleme hastalıkları ortaya çıkmaktadır. Süt sığırcılığında sıkça görülen en önemli besleme hastalıkları ketosiz, asidosiz, süt humması, şişme (timpani) ve laminitisdir. Ketosiz : Hastalığın nedeni yüksek süt verimli ineklerde sağmal dönemde oluşan enerji açığıdır. Bu ya rasyondaki enerji azlığından yada gıda alımını azaltan birçok hastalıktan meydana gelir. Hayvanların aşırı yağlanması ve hareketsizlik önemli rol oynar. Olayların %90'ı doğumdan sonraki ilk 2 ayda ve bunların da çoğu ilk ayda gözlenir. En sık olarak 4. ve 5. doğumunu yapan ineklerde meydana gelir. Sığırların enerji gereksinimi karşılanmadığı zaman süt sentezi için gerekli olan enerji, vücuttaki yağ dokunun parçalanması ile karşılanmaya çalışılır. Vücut yağlarının parçalanması sonucu oluşan asetik asit; aseto asetik asit, β hidroksi bütirik asit ve asetona (keton maddeleri) kadar parçalanır. Böylece keton maddeleri kanda birikmeye başlar. Ketosize yakalanmış olan ineklerde, süt verimi ve yem tüketimi aniden düşer. Canlı ağırlık kaybı, kalp atışları ve solunumda düzensizlikler görülmektedir. Ruminasyon (geviş getirme) yavaşlamakta, rumen hareketleri azalmakta, kesif yem tüketiminde isteksizlik görülmektedir. Hastalık nedeniyle kötü kokulu, hoş olmayan bir solunum ve ishal ortaya çıkmaktadır. 1

2 Ketosiz sinir sisteminde de belirtiler görülmekte, çiğneme, boş ruminasyon, ısırma ve bazı durumlarda kendi vücudunu ısırma, sağa sola sallanma, ayaklarda kasılma, yere düşme, ileri durumlarda ise koma ve ölüm ortaya çıkmaktadır. Korunma yolları Gebe inekler doğuma 40 gün kala kuruya alınmalı ve bu sürede 3-4 kg' dan fazla konsantre yem verilmemelidir. Bu dönemde ineklerin hareket etmeleri sağlanmalıdır. Rasyonda kaba yem oranı en az %40 olmalıdır. Doğumdan sonraki ilk dönemlerde kötü hazırlanmış silaj yemleri, çürümüş ve acımış yem maddeleri, acımış yağlar ve yağlı tohum küspeleri gibi yemler mümkün olduğu kadar az kullanılmalıdır. Asidozis (Rumen Asitliğinin Yükselmesi) : Tahıl taneleri, un, kepek, değirmen artıkları, nişasta ve bira fabrikası artıkları gibi yem maddelerinin normalden fazla ve ani olarak yedirilmesi; elma, üzüm posası, melas, şeker pancarı, incir gibi şekerli yem maddelerinin ve ekmek artıklarının birdenbire yedirilmesi veya hayvanın kontrolden çıkarak yemesi hastalığın başlıca nedenleridir. Ayrıca rasyonda kaba yem oranının az olması, hububat tanelerinin ezilmesi pişirilmesi veya kaynatılması, yemlerin ıslatılarak verilmesi de hastalığa neden olmaktadır. En sık rastlanan ön mide hastalığıdır. Rumen asidozu, rumen asitlik oranının artışına ve süresine göre hafif, orta ve şiddetli seyreden olgular şeklinde ortaya çıkar. Hafif seyreden olgularda; iştah azalması, rumen hareketlerinde azalma, süt veriminde düşme, dışkıda renk ve kıvamında değişiklikler görülür. Orta dereceli olgularda, hayvanda yem ve su tüketimi düşer. Süt veriminde ani azalmalar görülür. Hayvanlarda devamlı yatma isteği, durgun ve isteksiz oluşu, inleme, sinirlilik ve diş gıcırdatmaları gözlenir. Şiddetli olgularda ise, hayvanlar komaya girer ve yatar vaziyet alırlar. Tedavi edilmediğinde ölüm kaçınılmazdır. Ani yem değişikliklerinden kaçınmak gerekir. Nedenlerde belirtilen yem maddeleri dikkatlice verilmeli, azar azar alıştırarak yedirilmelidir. %50 tane yem içeren rasyonlarda 10 gün adaptasyon uygulanmalıdır. Kaba yem ve tahıllar karıştırılmamalıdır ve yemler ıslatılarak verilmemelidir. Sığırların başıboş kalarak yem ambarlarına, ekin tarlalarına, harman yerlerine, meyve ve sebze bahçelerine girmeleri önlenmelidir. 2

3 Süt Humması (Hipokalsemi) Yüksek süt verimli ineklerde gebeliğin son aylarında veya doğumu izleyen günlerde ortaya çıkan metabolik bir hastalıktır. Yüksek süt verimli ve 5 yaşından büyük ineklerde doğumdan 3 gün sonra veya laktasyonun ilk haftalarında görülmektedir. Doğumdan sonraki ilk 2 günde kandaki kalsiyum düzeyinin düşük olmasıdır. Yüksek süt verimli ve yaşlı ineklerde sıklıkla görülen bu hastalığın başlıca nedeni, laktasyon döneminde sütle oldukça fazla kalsiyumun atılması, buna karşın kan kalsiyum düzeyinin normal bir düzeyde tutulamamasıdır. Doğum öncesi kalsiyum bakımından zengin yemlerin verilmesi süt humması riskini artırır. Ayrıca, yüksek süt verimi, ineklerin 5 yaşından büyük olmaları ve daha önceki yıllarda süt humması geçirmeleri hastalığın görülmesini artırır. Süt veriminin artması sonucu metabolik ihtiyaçların karşılanamaması, kurudaki yetersiz beslenme, yavru atma diğer nedenler arasındadır. Hastalığın görülme riskini azaltmak için kalsiyum ihtiyacının düşük olduğu, kurudaki dönemde (gebeliğin son 2 ayında), yonca gibi fazla miktarda kalsiyum içeren yemlerden aşırı yedirilmemelidir. Başlangıçta iştah kesilir, baş ve ayaklarda titreme, sallantılı yürüyüş ve kolayca düşme gözlenir. İkinci aşamada hayvan bilincini yitirir, inleme görülür, boyun kaslarında kasılma olur, beden ısısı normalin altına düşer, nabız yükselir, yerde göğüs üstü yatar pozisyonda iken baş boyun üzerine kıvrılmış, kulaklar düşmüş ve soğumuş durumdadır. Dışkı ve idrar yaptığı görülmez. Bütün bunların sonucunda komaya girer. Kuru dönemde, özellikle doğuma son 2-3 hafta kala rasyonda günlük kalsiyum miktarı 80 ve en fazla 125 gr. olmalıdır. Rasyonda Ca/P oranı 1/1, hatta 1/3.3 oranında olmalıdır. Gebe ineklerin hareket etmeleri sağlanmalıdır. Hastalığın görülme riskini azaltmak için kalsiyum ihtiyacının düşük olduğu, kurudaki dönemde (gebeliğin son 2 ayında), yonca gibi fazla miktarda kalsiyum içeren yemlerden aşırı yedirilmemelidir. 3

4 Şişme (Timpani) Yonca, tırfıl (üçgül), fiğ gibi yem bitkileri, yeşil hububat taneleri, çiçeklenme devresinden önceki her türden yeşil otların fazla miktarda yedirilmesi, yeşil otların kızışmış olarak verilmeleri ve yemlerin kırağılı veya soğuk olması sonucu meydana gelir. Ayrıca, tane yemlerden sonra bol su verilmesi de hastalığın nedenidir. Yeme bağlı gaz oluşumu dışında, yemek borusu gibi geçiş yollarının daralması veya tıkanmasında da gaz oluşur. Gaz yapıcı yemin yenmesinden dakika sonra karın hacmi genişler, sol açlık çukurluğu belirgin bir şekilde kabarır. Hayvanlar huysuzlanır, karınlarını tekmelerler ve sık sık işerler. Solunum hızlanır, dil şişer ve sonunda yere çökerek ölürler. Riskli yemler alıştırılarak verilmelidir. Özellikle ahır besisinden mera besisine geçilirken günlük alıştırma dönemi uygulanmalıdır. Rasyondaki kaba yem oranı %18'den az olmamalı, toz yemler yerine pelet yemler kuru olarak verilmelidir.hafif şişmelerde kuru ot, antibiyotik, köpük kırıcı maddeler etkili olmakla beraber, daha ciddi şişmelerde plastik hortumla ağızdan rumene inilmesi, şiddetli şişme durumunda ise açlık çukuruna trokar uygulaması yapılması gerekir. Bu hastalık sık görülür ve büyük kayıplara neden olur. 4

5 Laminitis (Arpalama, Fürbür) Kaba yem-kesif yem dengesi bozukluğu ile ortaya çıkan topallık ile kendini gösteren bir problemdir. Tırnak kesiminde kullanılan bazı aletlerin hatalı kullanımı sonucu tırnakta aşırı ısınma, kaba yemlerin çok ince kıyılması, ani yem değişiklikleri hastalığın en önemli nedenlerindendir. Büyük ve modern süt sığırcılığı işletmelerinin en önemli sorunlarından biridir. : Tırnak bölgesinde sıcaklık, ağrı ve kızarıklıklar Yürümede zorluk. Ayağın üzerine basmama isteği, yatma süresinin artması. Topallık Verim düşüklüğü ineklerde süt veriminde %50 lere varan kayıplar görülmektedir. Korunma yolları Rasyonda kaba yem oranı arttırılır. Yemleme öğünleri arttırılır. Yem 2 seferde verileceğine bölünerek 4-5 seferde verilir. Kolay sindirilir silaj, şeker pancarı posası gibi kaba yemler yerine saman, kuru ot yonca kuru otu, fiğ kurusu vb. verilmelidir. Tahıl yemler öğütülme yerine kırma veya ezme şeklinde verilmelidir. 5