Türkiye de devlet nezdinde tasarım farkındalığının 2000 li yıllardan sonra belirgin bir şekilde arttığı gözlenmektedir.

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ MEVCUT DURUM TÜRK TASARIM DANIŞMA KONSEYİ TASARIMLARA İLİŞKİN YASAL ÇERÇEVE VE TASARIM BAŞVURULARI EĞİTİM MESLEKİ ÖRGÜTLENME TASARIMA YÖNELİK DESTEKLER TASARIM YARIŞMALARI, ETKİNLİKLER VE SÜRELİ YAYINLAR STRATEJİ BELGESİ HAZIRLIK ÇALIŞMASINDA İZLENEN YÖNTEM DURUM ANALİZİ VE MÜDAHALE ALANLARI OLUMLU AKIMLAR OLUMSUZ AKIMLAR ÇÖZÜM ÖNERİLERİ BELİRLENEN MÜDAHALE ALANLARI TASARIM STRATEJİ BELGESİ VE EYLEM PLANININ TEMEL POLİTİKA BELGELERİYLE İLİŞKİSİ VİZYON, HEDEFLER VE EYLEMLER VİZYON HEDEF HEDEF HEDEF HEDEF HEDEF EYLEM PLANI İZLEME VE DEĞERLENDİRME SONUÇ EKLER DURUM ANALİZİ TABLOLARI STRATEJİ BELGESİ ÇALIŞMALARINA KATKI SAĞLAYAN KURUM VE KURULUŞLAR... 55

3 KISALTMALAR ETAK ETMK GMK ICO-D ICSID IFI KOSGEB MEB MTD TESK TİM TMMOB TOBB TPE TRT TÜBİTAK TÜSİAD YÖK : Endüstri Ürünleri Tasarımı Akademik Konseyi : Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu : Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu : Uluslararası Tasarım Konseyi : Uluslararası Endüstriyel Tasarım Kuruluşları Konseyi : Uluslararası İç Mimarlar Federasyonu : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı : Milli Eğitim Bakanlığı : Moda Tasarımcıları Derneği : Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu : Türkiye İhracatçılar Meclisi : Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği : Türk Patent Enstitüsü : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu : Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği : Yükseköğretim Kurulu ii

4 1. GİRİŞ Sanayimizin rekabet gücüne doğrudan etki eden önemli araçlardan biri olan tasarımlar, son dönemde dünyanın birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de daha fazla gündem oluşturmaktadır. Tasarımların ürünlere katma değer sağlayarak pazardaki satış değerlerini artırma ve konumlarını güçlendirmedeki rolü, firmaların karlılık oranları üzerindeki etkisi gibi hususlar tasarıma olan ilgiyi önemli ölçüde artırmıştır. Nitekim birçok ülkenin sanayilerinin rekabet gücünü artırmak amacıyla tasarıma yönelik strateji ve politikalar geliştirdikleri ve uyguladıkları görülmektedir. Türkiye de devlet nezdinde tasarım farkındalığının 2000 li yıllardan sonra belirgin bir şekilde arttığı gözlenmektedir. Türkiye de tasarımın gelişimine yönelik politika ve stratejilerin oluşturulması amacıyla 2009 yılında kurulan Türk Tasarım Danışma Konseyi bünyesinde yürütülen çalışmalar kapsamında hazırlanan Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planı ( ) söz konusu plan döneminde uygulanmış ve önemli sonuçlar elde edilmiştir. Söz konusu Strateji Belgesinin uygulama süreci, başarıyla gerçekleştirilen birçok eylemin yanı sıra, tasarımla ilgili paydaşların aralarındaki iletişimi geliştirmiş ve güçlendirmiştir. Hazırlanan yeni Strateji Belgesinin uygulama sürecinde bu güçlü iletişimin önemli katkıları olacaktır. Türk Tasarım Danışma Konseyinin 13. Toplantısında, mevcut Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planının ( ) son uygulama yılı içerisinde olunduğundan yeni Strateji Belgesinin hazırlanması çalışmalarına başlanması kararı alınmıştır. Bu kapsamda 3-4 Haziran 2016 tarihlerinde İstanbul da tasarımla ilgili tüm paydaşlar Türkiye nin yeni Tasarım Strateji Belgesinin ana çerçevesini ortaya koymak üzere bir araya gelmiştir. Çalıştayda tasarım sektörünün nitelik ve nicelik olarak büyümesi için firma kapasitelerinin geliştirilmesi ihtiyacı, mevcut desteklerin etkinliği, kamunun tasarımı kullanması, eğitim için planlanan dönüşüm, mesleki standartlar ve Tasarım Konseyinin yapısı tartışılmıştır. Ayrıca planlanan hedeflerin gerçekleştirilebilir olmasının ve ilgili Bakanlıkların ve kamu kuruluşlarının desteğinin önemine dikkat çekilmiştir. 3

5 Çalıştayda öncelikli olarak Türkiye de ve dünyada tasarım havzasını etkilemesi muhtemel ve arzulanan akımlar belirlenmiştir. Tasarımı etkileyen olumlu akımlar aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir: Yaratıcı ekonominin gücü Kamuda tasarımın gelişmesi ve örgütlenmesi için stratejiler oluşturulması Yerelliğin küreselleşmesi Yeni iş modelleri/iş kültürü Tüm eğitim süreçlerine tasarımın dâhil edilmesi Sanayici ve kamu desteği olmadan girişimci tasarımcı Tasarımı etkileyen olumsuz akımlar aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir: Tasarım tanımının olmaması Tasarım yönetimi eksiklikleri Mevzuatlarda tasarım ve tasarımcıya yeteri kadar yer verilmemesi Tasarım teşviklerinin etkinliğinin az olması Tasarım eğitiminde bütünlüğün olmaması Bilgi üretim standartları ve tasarımın üretimi arasında uyumsuzluk Strateji Belgesi çalışması kapsamında belirlenen olumlu ve olumsuz akımlar 4 ana başlıkta toplanmıştır: 1. Sanayi/Kamu Ekosistemi 2. Girişimci Tasarımcı/Tasarımcılar Arası İş Birliği ve Sorunları 3. Tasarım Tanımı ve Kültürü/Tasarımda Standartlaşma ve Eğitim 4. Olumsuzlukları Aşma/Uyum sağlama Katılımcıların tercihleri doğrultusunda bu gruplara katılım sağlamaları ile grup çalışmaları yürütülmüş ve çözüm önerileri sunulmuştur. Bu öneriler yıllarını kapsayacak olan Strateji Belgesinin hedeflerinin temelini oluşturmuştur. Çalıştayda elde edilen çıktılar, Türk Tasarım Danışma Konseyi bünyesinde faaliyet gösteren Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planı Komitesinin 8. ve 9. Toplantılarında kapsamlı şekilde ele alınmış ve Eylem Planı Taslağı oluşturulmuştur. Söz konusu Eylem Planı Taslağı Türk Tasarım Danışma Konseyinin 14. Toplantısında sunulmuştur. 4

6 Gerçekleştirilen 3 toplantı sonrasında ortaya çıkan Eylem Planı Taslağı kurum ve kuruluşların resmi görüşlerine açılmadan önce çalıştay katılımcılarının görüşlerine açılmıştır. Gelen görüşler doğrultusunda revize edilen Eylem Planı, 5 hedef kapsamında gerçekleştirilmesi öngörülen 20 eylemden oluşmaktadır. 5

7 2. MEVCUT DURUM 2.1. TÜRK TASARIM DANIŞMA KONSEYİ Türk Tasarım Danışma Konseyi Bakanlar Kurulunun 5 Ağustos 2009 tarih ve 2009/15355 sayılı kararının 3 Eylül 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanması ile kurulmuştur. Konseyin amacı Türkiye'nin uluslararası alanda rekabet gücünü artırmak için tasarım stratejilerinin ve politikalarının belirlenmesine, uygulama altyapısı oluşturulmasına ve uygulanmasına ve bu suretle katma değeri yüksek tasarımlar yaratılmasına, Türk tasarımcılarının ve tasarımlarının dünya pazarında tercih edilir konuma getirilmesine, tasarımcı ve sanayici işbirliğinin sağlanmasına ve "Türk Tasarımı" imajının yerleştirilmesine yönelik istişare niteliğinde kararlar almak ve önerilerde bulunmaktır. Konsey bünyesinde teknik düzeyde çalışmalar yürütmek üzere 6 komite faaliyet göstermektedir: 1. Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planı Komitesi 2. Hukuki İşler Komitesi 3. Destekler Komitesi 4. Eğitim ve Araştırma Komitesi 5. Tanıtım ve Farkındalık Komitesi 6. İşbirliği ve Koordinasyon Komitesi Türk Tasarım Danışma Konseyinin başkanlığını Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı yapmakta, sekretarya görevini Türk Patent Enstitüsü yürütmektedir. Türk Tasarım Danışma Konseyinin üyeleri Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Yükseköğretim Kurulu, TÜBİTAK, Türk Patent Enstitüsü, KOSGEB, TOBB, TESK, TİM, TÜSİAD, TMMOB, ETMK, GMK ve MTD dir. Konsey yılda iki kere toplanarak, ülkemizde tasarım alanında yaşanan gelişmeleri değerlendirmekte ve ilerleyen dönemde yapılması gereken faaliyetler ve işbirlikleri konusunda kararlar almaktadır. 6

8 Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planında yer alan her bir hedefe ilişkin faaliyetler, ilgili komiteler tarafından koordine edilmektedir. Her bir faaliyete ilişkin gelişmeler, sorumlu kuruluşlar tarafından üçer aylık dönemler halinde sekretarya görevini yürüten Türk Patent Enstitüsüne raporlanmakta ve Tasarım Konseyi toplantılarında değerlendirilmektedir. Türk Tasarım Danışma Konseyinin çalışmalarının kamuoyu ile paylaşılması ve tasarımla ilgili paydaşlar arasında iletişim ağı oluşturulması amacıyla Türk Tasarım Danışma Konseyi internet sitesi ( oluşturulmuştur. İnternet sitesi üzerinden, Konsey üyesi kurum ve kuruluşlara, tasarımla ilgili tüm mevzuat bilgilerine, Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planı na ve ülkemizde tasarım yapan firma veya kişileri teşvik etmek, tasarım faaliyetlerini geliştirmek amacıyla verilmekte olan desteklere ilişkin bilgilere ulaşılabilmektedir. Sayfa içeriğinde ayrıca gerçekleştirilen toplantılar ve tasarım alanında yaşanan gelişmelere ilişkin haberler yer almaktadır. Ülkemizde tasarım alanına yaptıkları katkılarla öne çıkan duayen tasarımcıların onore edilmesi amacıyla Türk Tasarım Danışma Konseyi tarafından Onur Ödülü verilmeye başlanmıştır. Söz konusu ödül, aynı zamanda toplumda tasarım farkındalığını ve tasarımcılarımızın bilinirliğini arttırmayı amaçlamaktadır yılı Tasarım Konseyi Onur Ödülü Yılmaz Zenger e verilmiştir. 7

9 2.2. TASARIMLARA İLİŞKİN YASAL ÇERÇEVE VE TASARIM BAŞVURULARI Tasarımlara İlişkin Yasal Çerçeve Ülkemizde yürürlükte olan tasarımlara ilişkin birincil mevzuat aşağıda yer almaktadır: a tarihli 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname b tarih ve 4128 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun c tarih ve 5194 sayılı Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun d tarihli ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu e. 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname f. 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname g tarih ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu Ülkemizin taraf olduğu tasarımlara ilişkin uluslararası anlaşmalar aşağıda yer almaktadır: a. Paris Sözleşmesi b. Bern Sözleşmesi c. Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (TRIPS) d. Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Anlaşması (Cenevre Metni) e. Tasarımların Sınıflandırılmasına İlişkin Locarno Anlaşması Ülkemizde tasarımların korunması farklı mevzuatlar kapsamında çeşitli yollarla gerçekleştirilebilmektedir. Tasarımların korunması için başvurulabilecek koruma yöntemleri aşağıda yer almaktadır: tarihli ve 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında koruma tarihli ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında koruma 8

10 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında koruma 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında koruma 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun haksız rekabet hükümleri kapsamında koruma Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Kapsamında Koruma Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip tasarımlar 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında belge verilerek korunmaktadır. Bu korumadan yararlanabilmek için Türk Patent Enstitüsüne endüstriyel tasarım başvurusu yapılması gerekmektedir. 554 sayılı KHK ye göre tescilli bir tasarım için sağlanan koruma süresi her 5 yılda bir yenilenmek koşuluyla toplam 25 yıl ile sınırlıdır. Başvuru, yayın, itiraz ve belgelendirme aşamalarından oluşan tescil süreci yaklaşık 8-9 ay sürmektedir Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) Kapsamında Koruma Tasarımlar, eser sayılmaları koşuluyla, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında da korunmaktadır. Anılan Kanun uyarınca, fikir ve sanat eseri, eser sahibinin hususiyetini taşıyan, ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar ve sinema eserleri türlerinden birisi içine giren her nevi fikir ve sanat mahsulüdür. Buna göre Kanun kapsamında bir tasarımın eser olarak korunabilmesi için söz konusu çalışmanın sahibinin hususiyetini taşıması (sübjektif koşul) ve Kanunda öngörülen eser türlerinden birinin içine girmesi (objektif koşul) gerekir. Anılan Kanunun 1/B maddesinin (b) bendinde eser sahibi, eseri meydana getiren kişi olarak tanımlanmaktadır. Ancak, marka ve tasarım mevzuatından farklı olarak, eser üzerindeki hakların korunabilmesi için eser sahipliğinin herhangi bir sicile kaydedilmesine ya da makama bildirilmesine gerek yoktur. Kanun kapsamında koruma, eserin oluşturulmasıyla kendiliğinden başlamaktadır. Kanun gereğince eser sahibinin haklarına ilişkin koruma süresi kural olarak eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl devam etmektedir. 9

11 5846 sayılı Kanunda tasarımların eser olarak korunmasına ilişkin bazı özel düzenlemeler bulunmaktadır. Şöyle ki; Kanunun ilim ve edebiyat eserini düzenleyen 2 nci maddesinde her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri ilim ve edebiyat eseri olarak koruma altına alınmıştır. Diğer taraftan Kanunun Güzel Sanat Eserleri başlıklı 4 üncü maddesinde estetik değer sahip olan el işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları güzel sanat eseri olarak kabul edilmiştir. Aynı maddede; krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve resim olarak kullanılmasının, düşünce ve sanat eserleri olmak sıfatlarını etkilemeyeceği hüküm altına alınmıştır. Sonuç itibariyle tasarımlar, çoklu koruma ilkesi gereğince marka ve tasarım mevzuatının yanı sıra, şartları sağlaması durumunda 5846 sayılı Kanun kapsamında eser olarak da korunabilmektedir Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Kapsamında Koruma İki ya da üç boyutlu şekillerin tasarım olarak tescil edilebilmelerinin yanı sıra, bir işletmenin mal ve hizmetlerini diğer işletmenin mal ve hizmetlerinden ayırt etme koşulunu sağlamaları durumunda marka olarak tescil edilmeleri de mümkündür. 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 5 inci maddesinin birinci fıkrasında marka, bir teşebbüsün mal ve hizmetlerini diğer teşebbüsün mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla, kişi adları dâhil, özellikler sözcükler, şekiller, harfler, sayılar, malların biçim veya ambalajları gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, baskı yoluyla yayınlanabilir ve çoğaltılabilen her türlü işaretler olarak tanımlanmıştır. İki ya da üç boyutlu şekillerin markasal olarak kullanımı, bu şekilleri taşıyan mal ve hizmetlerin köken itibariyle diğer mal ve hizmetlerden ayırt edilmesini sağlamaya yönelik kullanımı ifade eder. Marka korumasıyla hak sahibine marka olarak tescil ettirdiği şekli kullanma hakkı tanınmakta, tescil ettirdiği şeklin imalatının münhasıran kendisine ait olması gibi bir hak verilmemektedir. Endüstriyel tasarım koruması 25 yıllık süre ile sınırlanmış olmasına karşın marka olarak korunma 10 ar yıllık yenileme dönemleriyle sınırsız olarak öngörülmektedir. 10

12 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Kapsamında Koruma Türk Hukukunda tasarımların 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede sayılan koşulları sağlaması durumunda patent veya faydalı model olarak tescil edilip korunması da mümkündür. 551 sayılı KHK de söz konusu hususa ilişkin özel düzenlemeler bulunmakta olup bu düzenlemeler uygulamanın yasal altyapısını oluşturmaktadır. 551 sayılı KHK nin 169 uncu maddesinde Bir faydalı model belgesi konusu, aynı zamanda endüstriyel tasarım olarak da tescil edilebilir. Bu durumda ilgili kanun hükümleri uygulanır. ifadesi yer almaktadır. Ayrıca anılan KHK nin 167 nci maddesinde faydalı model başvurularının patent başvurularına dönüştürülmesi, 168 nci maddede de patent başvurularının faydalı model başvurusuna dönüştürülmesi koşulları belirlenmiştir. Belirtilen hükümlerin birlikte değerlendirilmesi neticesinde, patent veya faydalı model olarak tescil edilebilecek buluşların, tasarım biçiminde korunmasının mümkün olduğu diğer bir deyişle şartları sağlayan tasarımların patent ve faydalı model biçiminde de korunabileceği sonucuna ulaşılabilir. Bu nedenle, patent ve faydalı modeller ile tasarımlar arasında çoklu koruma ilkesinin, yasal olarak, bulunduğu kabul edilmektedir. Çoklu koruma bulunmakla birlikte söz konusu koruma usullerinin her biri farklı süreye tabidir. Endüstriyel tasarım koruması 25 yıllık süre ile sınırlanmış olmasına karşın incelemeli patentin koruma süresi 20 yıl, faydalı modelin ise 10 yıldır Sayılı Türk Ticaret Kanununun Haksız Rekabet Hükümleri Kapsamında Koruma 1995 yılı öncesinde tasarımlara ilişkin özel bir düzenleme bulunmaması nedeniyle tasarımlar daha ziyade haksız rekabet hükümleri kapsamında korunmaktaydı. Ancak tasarımlara ilişkin özel bir düzenleme olan 554 sayılı rekabet Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında KHK nin yürürlüğe girmesi ile haksız hükümlerinin uygulama alanı daralmıştır. Tasarım mevzuatı koruması ürünün görünümü üzerindeki fikri mülkiyet hakkını korumayı, haksız rekabet hükümleri ise doğru ve dürüst olmayan her türlü rekabetin önlenmesini amaçlamaktadır. Bu bağlamda haksız rekabet, tüketicinin, rakip bir firmanın malını diğer bir firmanın sanarak satın almasını veya satın alma kararının oluşması esnasında iltibasın ortaya çıkmasını engellemektedir. 554 sayılı KHK de koruma, süre ile sınırlandırılmış ve koruma için tescil şart kılınmış olmasına karşın Türk 11

13 Ticaret Kanununun haksız rekabet hükümleri korumada yasal bir süre sınırı olmadığı gibi tescil gibi şekli işlemleri de şart koşmamıştır Tasarım Başvuruları Türkiye, 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin yürürlüğe girdiği 1995 yılından bugüne tasarım başvurularında önemli gelişme kaydetmiştir yılları arasında Türk Patent Enstitüsüne yapılan tasarım başvurularının yıllara göre dağılımı aşağıdaki grafikte yer almaktadır (Şekil 1) Şekil 1- Tasarım Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı 2005 yılında olan tasarım başvuru sayısı, 2015 yılında yaklaşık 1,5 katına çıkarak ya ulaşmıştır yılında da tasarım başvuru sayıları 2015 yılına göre aynı düzeyde kalarak yaklaşık 40 bine ulaşmıştır. Türkiye tasarım başvuru sayısı açısından dünyada önemli bir yere sahiptir. Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı tarafından 2016 yılında yayımlanan Dünya Fikri Mülkiyet Göstergeleri Raporuna göre 2015 yılında Türkiye ulusal düzeyde tasarım başvuru performansı açısından dünyada 5 inci sırada yer almaktadır. Öte yandan Türkiye, Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Sistemini en çok kullanan ülkelerin başında gelmektedir. Nitekim 2014 yılı verilerine göre Türkiye Lahey Sistemi kapsamında koruma talep edilen ülkeler sıralamasında 3 üncü sırada, Lahey sistemi üzerinden yapılan başvuru sıralamasında ise 12 inci sırada yer almaktadır. 12

14 Tablo 1: 2015 yılında uluslararası başvurularda Lahey sistemine üye ülkelerden tasarım başvurusu için seçilen ilk 10 Sınai Mülkiyet Kurumu 1 Avrupa Birliği 13,354 2 İsviçre 9,525 3 Türkiye 6,207 4 Norveç 3,509 5 Ukrayna 3,012 6 Singapur 2,852 7 Güney Kore 2,591 8 ABD 2,459 9 Fas 2, Makedonya 1,570 Tablo 2: 2015 yılında en çok Lahey başvurusu yapan ilk 15 ülke 1 Almanya 3,453 2 İsviçre 3,316 3 Fransa 1,317 4 Güney Kore 1,282 5 İtalya 1,186 6 Amerika Birleşik Devletleri 1,039 7 Hollanda Avusturya Japonya İngiltere İsveç Türkiye İspanya Danimarka Lüksemburg 213 Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO) ve Johnson Cornell Üniversitesi nin ortaklaşa hazırlamış olduğu Global İnovasyon Endeksi 2016 Raporuna göre, Türkiye bir önceki seneye göre 58. sıradan 42. sıraya yükselmiştir. Söz konusu sıralamada yenilikçilik ve yaratıcılık değerlendirmesinde ulusal ve uluslararası fikri mülkiyet ofislerine yapılan tasarım başvuru sayılarının 2016 yılında dikkate alınmaya başlamasının önemli etkisi olmuştur. Rapora göre Türkiye yerli tasarım başvuru sıralamasında Çin, İtalya ve Güney Kore ile birlikte birinci sırayı paylaşmaktadır. 13

15 2.3. EĞİTİM Tasarım Eğitiminin Gelişim Süreci Türkiye de tasarım eğitiminin gelişiminde önemli aşamalar aşağıda yer almaktadır: 1883: Sanayi-i Nefise Mektebi (bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) sekiz kişilik öğretim kadrosu ve yirmi bir öğrenci ile Resim, Heykel ve Mimarlık öğretimine başladı. 1884: İlk sivil mimarları ve mühendisleri yetiştirmek üzere Hendese-i Mülkiye Mektebi açıldı. Hendese-i Mülkiye Mektebi'nin ilk programlarında yol, köprü ve çeşitli bina inşaatları karışık olarak yer alıyordu ve inşaat ve mimarlık tek meslek olarak kabul ediliyordu. Bu okul bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü nün kökenini oluşturur. 1923: Sanayi-i Nefise Mektebi Tezyînât (Süsleme) Bölümü kuruldu. 1928: Sanâyi-i Nefîse Mektebi nin adı Güzel Sanatlar Akademisi ne dönüştürüldü arası Seramik, İç Mimari, Grafik ve Afiş Atölyeleri, Tezyînât Bölümü nün uzmanlık dalları olarak kuruldu. 1957: İstanbul da Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu açıldı. Okulda Dekoratif Resim, Grafik Sanatlar, Seramik Sanatları, Tekstil Sanatları, Mobilya-İç Mimarlık bölümleri yer alıyordu. Bu okul 1982 de Güzel Sanatlar Fakültesi adı altında Marmara Üniversitesine bağlandı. 1957: ODTÜ nün kuruluşunda danışman olarak görev yapan Prof. G. Holmes Perkins in ODTÜ için önerdiği dönemini kapsayan gelişme planında Mimarlık Fakültesi kapsamında bir endüstriyel tasarım bölümü açılması öngörüldü : ABD li endüstriyel tasarımcı David K. Munro, ODTÜ Mimarlık Fakültesi nde bir endüstriyel tasarım programı açılması amacıyla AID (Agency for International Development) desteğiyle 1969 güzünde göreve başladı. Munro, ODTÜ de görev yaptığı dönemde Mimarlık Bölümünde endüstriyel tasarım konusunda seçmeli dersler açtı ve yüksek lisans tezleri yönetti. 1972: Özel yüksekokulların devletleştirilmesi sürecinde, Tatbiki Güzel Sanatlar Özel Yüksek Okulu, Güzel Sanatlar Akademisi ne bağlandı. Akademi bir süre sonra bu okulun ismini Uygulamalı Endüstri Sanatları Yüksek Okulu olarak değiştirdi. 1973: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, Yüksek Dekoratif Sanatlar Bölümü İç Mimarlık ve Endüstri Tasarımı Kürsüsü olarak yeniden düzenlendi. 1979: ODTÜ de Endüstri Ürünleri Tasarımı lisans programı başladı. 14

16 1982: Marmara Üniversitesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Lisans Programı açıldı. 1993: İTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Lisans Programı açıldı. Sonrasında çok sayıda devlet üniversitesi ve vakıf üniversitesinde Endüstri Ürünleri Tasarımı Lisans Programı açılmıştır Lisans Düzeyinde Tasarım Eğitimi Türkiye de tasarım eğitimi farklı fakülteler bünyesinde verilmektedir. Lisans düzeyinde tasarım eğitiminin verildiği fakülteler şunlardır: Mimarlık Fakültesi Güzel Sanatlar Fakültesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Mühendislik ve Tasarım Fakültesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Mimarlık, Tasarım ve Güzel Sanatlar Fakültesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi İletişim Bilimleri Fakültesi İletişim Fakültesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi Uygulamalı Bilimler Yüksek Okulu Sinema Sanatları Fakültesi (Animasyon ve Film Tasarımı) Türkiye de tasarım eğitiminin farklı disiplinlerine yönelik olarak lisans düzeyinde farklı isimlerle tasarım bölümleri açılmıştır yılı itibariyle aşağıdaki bölümler altında lisans düzeyinde tasarım eğitimi verilmektedir. Mimarlık İç Mimarlık İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Peyzaj Mimarlığı Şehir ve Bölge Planlama Kentsel Tasarım ve Peyzaj Mimarisi Kentsel Tasarım ve Peyzaj Mimarlığı Sahne Tasarımı Endüstri Ürünleri Tasarımı 15

17 Endüstriyel Tasarım Endüstri Tasarımı Gemi ve Yat Tasarımı Moda Tasarımı Moda Giyim Tasarımı Tekstil ve Moda Tasarımı Moda ve Tekstil Tasarımı Tekstil Tasarımı Aksesuar Tasarımı Takı Tasarımı Kuyumculuk ve Mücevher Tasarımı Takı Teknolojisi ve Tasarımı Seramik ve Cam Tasarımı El Sanatları Tasarımı ve Üretimi Grafik Tasarım İletişim Tasarımı İletişim Tasarımı ve Medya İletişim Tasarımı ve Yönetimi İletişim ve Tasarım Görsel İletişim Tasarımı Görsel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı Görsel Sanatlar ve İletişim Tasarımı Reklam Tasarımı ve İletişimi Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Canlandırma Filmi Tasarım ve Yönetimi Dijital Oyun Tasarımı Çizgi Film (Animasyon) Animasyon ve Oyun Tasarımı Sahne ve Gösteri Sanatları Yönetimi Sanat ve Tasarım Yönetimi Türkiye de ön lisans düzeyinde iki yıllık tasarım bölümleri faaliyet göstermektedir. Bu bölümler aşağıdaki isimler altında eğitim vermektedir: Grafik Tasarım Ayakkabı Tasarım ve Üretimi Moda Tasarımı Kuyumculuk ve Takı Tasarımı Mimari Dekoratif Sanatlar Mimari Restorasyon Sahne ve Dekor Tasarımı İç Mekân Tasarımı 16

18 Bilgisayar Destekli Tasarım ve Animasyon Endüstri Ürünleri Tasarımı 2000 li yıllarda tasarımla ilgili bölümlerin sayısında hızlı bir artış gözlenmiş, lisans programlarının sayısı son 15 yılda 6-7 kat artmıştır. Öte yandan doktora programlarının azlığı nedeniyle tasarım alanlarında yetişen akademisyen sayısı yeterli düzeyde değildir. 17

19 2.4. MESLEKİ ÖRGÜTLENME Dernek ve Kuruluşlar Türkiye de tasarım alanında iki farklı türde meslek örgütlenmesi oluşmuştur. Bunlardan ilki, Anayasanın 135 inci maddesine göre kurulan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarıdır. Mimarlar ve mimarlığa yakın meslekler 1954 te kurulan Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) altında kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları olarak örgütlenmişlerdir. Bu örgütlere üniversitelerin ilgili bölümlerinin lisans programlarını bitirenler üye olabilmektedir te özel bir yasa ile kurulan TMMOB altında aynı yıl kurulan on odadan biri Mimarlar Odasıdır. TMMOB yasası gereği odası olmayan meslekler kendilerine en yakın odaya üye olabilir, yeterli sayıya ulaştıktan sonra ayrılıp kendi odalarını kurabilirler. Mimarlar Odasına üye olan meslek gruplarından, bu yöntemle ayrılarak 1968 de Şehir Plancıları Odası, 1972 de İç Mimarlar Odası ve 1994 te Peyzaj Mimarları Odası kurulmuştur. Endüstriyel tasarımcılar 1983 ten beri Mimarlar Odasına üye olabilmektedirler. TMMOB altındaki meslek odaları yasadan aldıkları yetkiyle büro tescil işlemleri ve asgari ücret tarifeleri gibi mesleki uygulama standartlarını yönetmeliklerle düzenleyebilmektedir. İkinci tür meslek örgütleri, Dernekler Kanununa göre kurulan dernek statüsündeki meslek kuruluşlarıdır. Bunların en belli başlıları Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (ETMK), Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (GMK) ve Moda Tasarımcıları Derneğidir (MTD). Bu kuruluşlar meslek haklarını korumaya yönelik faaliyetlerin yanı sıra tasarımın tanıtımını yapan faaliyetler de yürütmektedirler. Dernek statüsündeki meslek kuruluşları, mesleki uygulama standartlarını oluşturup önerebilirler ancak yaptırım yetkileri bulunmamaktadır Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (ETMK) 1988 yılında kurulan Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu Türkiye de endüstriyel tasarım alanında çalışmalar yapan tek mesleki örgüttür. Derneğin yurtiçinde ve yurtdışında toplam 530 üyesi bulunmaktadır. Derneğin İstanbul Şubesi 1998, İzmir Şubesi 2010 ve Ankara Şubesi 2012 yılında açılmıştır. ETMK nin temel hedefi, endüstri ürünleri tasarımı mesleğini topluma tanıtmak, tasarımcıların hak ve yetkilerini 18

20 oluşturmak ve korumak, meslektaşlar arasında iletişim ve dayanışmayı güçlendirmek, topluma tasarlanmış nitelikli ürünler sunulmasını sağlamak amacıyla ilgili kuruluşlarla üretici ve tüketici düzeyinde çalışmalar yapmaktır. ETMK, 2011 yılından beri Uluslararası Endüstriyel Tasarım Kuruluşları Konseyi üyesidir Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (GMK) Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (GMK) 1978 yılında grafik tasarımın gelişmesi, tasarımcıların bir araya gelmesi ve haklarının korunması amacıyla kurulmuştur. 310 üyesi bulunan GMK, 1993 yılından beri Uluslararası Tasarım Konseyi (ICO-D) üyesidir Moda Tasarımcıları Derneği Moda Tasarımcıları Derneği, Türk moda tasarım sektörünün oluşmasına katkıda bulunmuş 7 moda tasarımcısı tarafından 2006 yılında Türkiye moda tasarım sektörünün, dünya moda akımlarının oluşumunda belirleyici bir ekol haline gelmesi vizyonuyla kurulmuştur. MTD nin 194 üyesi bulunmaktadır İçmimarlar Odası TMMOB İçmimarlar Odası, dernek olarak faaliyetlerine başlamış, 1976 yılında oda statüsüne geçmiş olup, dünyada oda statüsüne geçen ilk içmimarlık meslek kuruluşlarından biridir. İçmimarlar Odasının tarihi itibariyle üyesi bulunmaktadır. İçmimarlar Odası, Uluslararası İçmimarlar/İç mekân Tasarımcıları Federasyonu (IFI) üyesidir Tasarım Alanında Uluslararası Kuruluşlar ve Türkiye nin Bu Kuruluşlara İlişkileri Uluslararası Endüstriyel Tasarım Kuruluşları Konseyi (ICSID) Uluslararası düzeyde endüstriyel tasarım disiplinini geliştirmeyi amaçlayan ICSID, 1957 yılında kurulmuştur. Kasım 2015 yılında yapılan Genel Kurul da misyon, vizyon ve örgüt ismini değiştirme kararı alan ICSID, 1 Ocak 2017 itibariyle Dünya Tasarım Örgütü olarak anılacaktır. Ülkemizde ICSID e üye kurum ve kuruluşlar şunlardır: Türk Patent Enstitüsü İstanbul Teknik Üniversitesi İzmir Ekonomi Üniversitesi 19

21 Ortadoğu Teknik Üniversitesi Özyeğin Üniversitesi İstanbul Medipol Üniversitesi Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu Eczacıbaşı/Vitra Arçelik A.Ş. Kale Grup Uluslararası Fuarcılık A.Ş. Vestel Uluslararası Tasarım Konseyi (ICO-D) ICO-D, 1963 te Londra da ICOGRADA (International Council of Graphic Design Associations) adıyla kurulmuştur te ICO-D olarak adını değiştiren konsey, iletişim tasarımı konusunda uluslararası düzeydeki en üst kuruluştur. 67 ülkeden üyeleri bulunan ICO-D ye ülkemizden üye kurum ve kuruluşlar şunlardır: Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu Özyeğin Üniversitesi Bahçeşehir Üniversitesi İstanbul Bilgi Üniversitesi TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Uluslararası İçmimarlar Federasyonu (IFI) 1963 yılında Danimarka da kurulan Uluslararası İçmimarlar Federasyonu içmimarlık mesleğine ilişkin uluslararası düzeyde faaliyet gösteren tek platformdur. 110 ülkeden üyelere sahip olan federasyona ülkemizden üye kurum ve kuruluşlar şunlardır: İçmimarlar Odası TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Çankaya Üniversitesi 20

22 2.5. TASARIMA YÖNELİK DESTEKLER Ülkemizde tasarım yapan gerçek veya tüzel kişileri teşvik etmek ve ülkemizdeki tasarım faaliyetlerini geliştirmek amacıyla Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı ve KOSGEB tarafından geliştirilen ve uygulanan destek mekanizmaları aşağıda özetlenmiştir Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Destekleri sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Teknolojik bilgi üretilmesini, üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılmasını, üretim maliyetlerinin düşürülmesini, teknolojik bilginin ticarileştirilmesini, teknoloji ağırlıklı üretimin yaygınlaşmasını, yeniliğe ve tasarıma yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılmasını, Ar-Ge ve tasarım personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek ve teşvik etmek görevlerini üstlenerek, Ar-Ge, yenilik ve tasarım yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulmasını amaçlayan 26 Şubat 2016 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 6676 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun çerçevesinde aşağıdaki destekler verilmektedir: Tasarım Merkezlerinin Desteklenmesi 5746 Sayılı Kanunun uygulanmasına yönelik olarak hazırlanan Araştırma Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği kapsamında Tasarım Merkezlerine sağlanan muafiyetler aşağıdaki gibidir: Vergi İndirimi, Sigorta Primi Desteği, Gelir Vergisi Stopajı Teşviki, Damga Vergisi İstisnası, Gümrük Vergisi İstisnası. Yukarıda belirtilen muafiyetlerin yanı sıra tasarım faaliyetleri ile ilgili olarak malzeme giderleri, amortismanlar, personel giderleri, tasarım merkezine ilişkin genel giderlere ilişkin harcamalar ile tasarım merkezlerinin sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak yürüttükleri tasarım faaliyetleri de tasarım indirimine konu edilebilmektedir. 21

23 2016 yılında tasarım merkezi olabilmek için 6 özel sektör firması, müracaatta bulunmuş ve yapılan değerlendirmeler sonucunda Bursa da tekstil sektöründe faaliyet gösteren bir firma ile İzmir de sağlık ve oyun parkı ekipmanları sektöründe faaliyet gösteren bir başka firma tasarım merkezi belgesi almaya hak kazanmıştır. Söz konusu şirketler, Türkiye'nin ilk tasarım merkezi belgesi alan firmaları olmuştur. Tasarım merkezinde tasarımcı ve teknisyen statüsünde çalışacak en az 10 tam zaman eş değer tasarım personeline sahip olunması gerekmektedir. Söz konusu merkezlerde tasarım projelerinin bulunması, tasarım ve destek personelinin tasarım merkezinde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olunması, tasarım faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirilmesi, tasarım merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekân içinde yer alması gerekmektedir Tasarım Tescil Giderlerinin Desteklenmesi Belirlenen kriterleri haiz ulusal ve uluslararası tasarım yarışmalarında sergilenen gerçek kişilere ait tasarımların tescillerine ilişkin giderler Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından desteklenecektir. Tasarım Tescil Desteği Uygulama Usul ve Esaslarının hazırlanması çalışmalarının tamamlanmasını müteakiben, 2017 yılı başında Tasarım Tescil Desteği başvuruları alınmaya başlanacaktır Ekonomi Bakanlığı Destekleri Türkiye de tasarım ve inovasyon kültürünün oluşturulması ve yaygınlaştırılmasını teminen tasarımcı şirketleri/tasarım ofisleri ve işbirliği kuruluşlarının gerçekleştireceği tasarım ve ürün geliştirme projelerine ilişkin giderlerin Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu ndan karşılanmasına yönelik olarak 18/04/2008 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de 2008/2 sayılı Tasarım Desteği Hakkında Tebliğ ve mezkur Tebliğe ilişkin Uygulama Usul ve Esasları düzenlenmiştir. Söz konusu tebliğ kapsamında sağlanan desteklere ilişkin bilgiler aşağıda yer almaktadır: 22

24 Yetkili kuruluş : Ekonomi Bakanlığı Başvuru Mercii : İhracatçı Birlikleri Yararlanan Firmalar: Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde kurulmuş, Endüstriyel Ürün Tasarımı veya Moda Tasarımı alanlarında faaliyet göstermekte olan - Tasarım Şirketleri - Tasarım Ofisleri - Birlikler ve Tasarım Dernekleri-Birlikleri Destek Süresi : Tasarımcı Şirketleri-Tasarım Ofisleri, en fazla 4 yıl; Birlikler ve Tasarım Dernekleri-Birlikleri, proje bazında Destek Oranı : % Tasarımcı Şirketleri ve Tasarım Ofislerinin Desteklenmesi Tasarımcı şirketleri ve tasarım ofislerinin Yurt dışına yönelik olarak gerçekleştirecekleri reklam, tanıtım, pazarlama vb. faaliyetlerine ilişkin giderleri ile yurtdışında düzenlenen uluslararası nitelikteki sektörel fuarlara katılım halinde, stant dekorasyonu ile fuar katılım bedeline ilişkin harcamaları, Yurt dışında açacakları ve destek kapsamında değerlendirilen birimlerinin (şirket, ofis, mağaza, depo, şube, showroom, reyon, gondol vb.); demirbaş, dekorasyon giderleri ile brüt kira harcamaları ve bu birimlerin kiralanmasına ilişkin danışmanlık giderleri ile vergi/resim/harç giderleri, Patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım tesciline ilişkin harcamaları ile markalarının yurtdışında tescili ve korunmasına ilişkin giderleri, İstihdam edilen tasarımcıların brüt maaş giderleri, İş yönetimi kapsamında satın alacakları her türlü danışmanlık giderleri, %50 oranında ve yıllık belirli limitlerde desteklenmektedir İşbirliği Kuruluşlarının Desteklenmesi Birlikler, tasarım dernek-birliklerinin, tasarım kültürünün oluşturulması, yaygınlaştırılması ile Türk tasarımcılarının ve ürünlerinin yurtiçi ve yurtdışı pazarlarda tanıtılması, pazarlanması ve markalaşması amacı ile gerçekleştirilen faaliyetlerine yönelik verilen destektir. 23

25 Bunun dışında, işbirliği kuruluşlarınca düzenlenen tasarım yarışmalarında dereceye giren yıllık en fazla otuz tasarımcının yurtdışındaki eğitim giderlerinin tamamı ile aylık ABD Dolarını aşmamak kaydıyla oluşacak yaşam giderlerine ilişkin işbirliği kuruluşlarının gerçekleştirecekleri harcamalar en fazla iki yıl süresince desteklenmektedir KOSGEB Destekleri Genel Destek Programı Ülkemizin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasında, küçük ve orta ölçekli işletmelerin payını ve etkinliğini artırmak, rekabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmek, sanayide entegrasyonu ekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmek üzere, KOSGEB tarafından Genel Destek Programı altında çeşitli destek verilmekte olup bunlardan Tasarım Desteği ve Sınai Mülkiyet Hakları Destekleri doğrudan tasarım hususunda verilen desteklerdir. Bu desteklere ilişkin destek miktarı ve oranları, aşağıdaki tabloda yer almaktadır: Genel Destek Programı Destekleri Destek Üst Limiti (TL) 1. Bölge Destek Oranı 2., 3. ve 4. Bölgeler 5. ve 6. Bölgeler Tasarım Desteği Sınai Mülkiyet Hakları Desteği * %50 %60 %70 Belgelendirme Desteği * *TSE ve TPE den alınacak belgeler, bölge farkı aranmaksızın % 100 (yüz) oranında desteklenmektedir Girişimcilik Destek Programı Girişimciliğin desteklenmesi, yaygınlaştırılması ve başarılı işletmelerin kurulmasını sağlamak amacı ile gerçekleştirilen faaliyetlere yönelik olarak girişimcilere ve işletmelere sağlanan destektir. Bu destek tasarım ofislerinin açılması hususunda özel tanımlı bir destek olmamakla birlikte, tasarım ofisi açmak isteyenler girişimcilik desteğinden yararlanabilmektedirler. 24

26 Endüstriyel Uygulama Destek Programı Tasarımların sanayileşmesini de içine alan bir destek programı olan Ar-Ge İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı, yeni bir ürün/hizmetin; üretilmesi, kalitesinin artırılması, maliyet düşürücü nitelikte yeni tekniklerin uygulamaya alınması, ürün veya süreçlerinin pazara uygun biçimde ticarileştirilmesi amacı ile gerçekleştirilen faaliyetlere yönelik verilen bir destektir. 25

27 2.6. TASARIM YARIŞMALARI, ETKİNLİKLER VE SÜRELİ YAYINLAR Tasarım Yarışmaları Ülkemizde tasarımın farklı disiplinlerine yönelik olarak çok sayıda tasarım yarışması düzenlenmektedir. Endüstriyel tasarım ve moda tasarımı alanındaki yarışmaların önemli bir kısmı ihracatçı birlikleri tarafından düzenlenmektedir. Grafik tasarımı yarışmaları ise genellikle yarışmayı düzenleyen kuruluşun logosunun veya yarışma konusu afişin hazırlanmasını amaçlamaktadır Tasarım Etkinlikleri Tasarımlara yönelik olarak düzenli bir şekilde gerçekleştirilen etkinlikler aşağıda yer almaktadır: Dünya Endüstriyel Tasarım Günü 29 Haziran Dünya Endüstriyel Tasarım Günü her yıl başta ETMK olmak üzere çeşitli kuruluşlar tarafından kutlanmaktadır. Grafist İstanbul Uluslararası Grafik Tasarım Günleri Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Grafik Tasarım Bölümü tarafından 1997 yılından bu yana düzenlenen etkinliğin 2016 yılında 20 ncisi gerçekleştirilmiştir. İstanbul Tasarım Bienali İstanbul Kültür Sanat Vakfı tarafından iki yılda bir gerçekleştirilen ve tasarımın üretime, ekonomik kalkınmaya, toplumsal gelişime, kültürel etkileşime ve bireylerin yaşam kalitesine olumlu etkisini vurgulamayı hedefleyen İstanbul Tasarım Bienali, kentsel tasarım, mimarlık, içmimarlık, endüstriyel tasarım, grafik tasarım, moda ve tekstil tasarımı ve yeni medya tasarımı gibi başlıca tasarım mesleklerini ve bu mesleklerle ilişkili tüm yaratıcı alanları kapsamaktadır Süreli Yayınlar Bu bölümde tasarımlara yönelik olarak yayınlanmakta olan çeşitli süreli yayınlar hakkında bilgi verilmektedir. 26

28 Anadolu Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi Anadolu Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi plastik sanatlar, tasarım, müzik ve sahne sanatları alanında yapılmış çalışmaları içeren ve yılda iki kez yayımlanan hakemli bir dergidir. Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi tarafından yılda iki kez, görsel sanatlar ve tasarım alanında yayımlanan hakemli bir dergidir. Grafik Tasarım Görsel İletişim Kültür Dergisi Grafik tasarımın, yaşadığımız çevrede fark edilmesini sağlamak; uzmanlık gerektiren farklı disiplinlerden oluşan bir alan olduğunun altını çizmek ve grafik tasarıma bilinçli yaklaşımı oluşturmak amacıyla 2006 yılı Ekim ayında yayına başlayan dergi, 2009 yılına kadar aylık olarak yayın hayatına devam etmiş; 2009 yılından itibaren iki aylık olarak yayınlanmaya başlamıştır. İçmimar İçmimar, TMMOB İçmimarlar Odasının resmi yayın organıdır. Şu ana kadar 47 sayı yayımlanmıştır. Seramik Türkiye Dergisi Türkiye Seramik Federasyonu tarafından 49. sayısı yayımlanan Seramik Türkiye Dergisi 4 aylık periyodlar halinde tek dergi olarak yayınlanmaya devam etmektedir. Ancak, dergi 2011 yılı Temmuz yılı Şubat ayları arasında Mimari ve Sektörel olmak üzere iki ayrı dergi şeklinde yayımlanmıştır. Tasarım Gazetesi Kale Tasarım Merkezi tarafından hazırlanan Tasarım Gazetesi, 2009 yılından bu yana aylık olarak yayınlanmakta ve ulusal yayın yapan bir gazete aracılığıyla tüm Türkiye ye dağıtılmaktadır. 27

29 Tasarım Yayın Grubu Yayınları Tasarım Yayın Grubu tarafından mimarlık, içmimarlık, çevre düzenleme, endüstri ürünleri tasarımı, mobilya, grafik, fotoğraf dallarında Tasarım Dergisi başta olmak üzere çeşitli süreli yayınlar yayımlanmaktadır. 28

30 3. STRATEJİ BELGESİ HAZIRLIK ÇALIŞMASINDA İZLENEN YÖNTEM Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planı ( ) uygulama döneminin 2016 yılı sonunda bitecek olması sebebiyle yeni strateji belgesi hazırlama süreci başlatılmıştır. Bu kapsamda 3-4 Haziran 2016 tarihlerinde kamu ve özel sektör temsilcileri, sivil toplum kuruluşları, akademisyenler, tasarımcılar ve ilgili paydaşların katılımıyla bir çalıştay gerçekleştirilmiştir. Strateji belgesi hazırlama çalışmalarında Katılımlı Planlama yöntemi izlenmiş ve çalıştayın moderatörlüğünü Doç. Dr. Oğuz BABÜROĞLU yapmıştır. Çalıştayın hazırlık aşamasında paydaş analizi yapılmış ve çalıştayda tartışılacak konuların çerçevesi belirlenmiştir. Çalıştay 5 aşamada uygulanmıştır: 1- Türkiye de ve dünyada tasarımı ilgilendiren veya etkileyen akımlar ve değişimler bir beyin fırtınası ile listelenmiş, tasarım ekolojisinin gidişatı belirlenmeye çalışılmıştır. Daha sonra, küçük gruplar dâhilinde değerlendirme yapılarak gruplar tarafından belirlenen olumlu ve olumsuz akımlar, çalışmaya temel olması amacıyla ortaklaştırılmıştır. 2- Bu akımlar tasarım sektörünün geleceği ile ilgili Ekosistem, Girişimci Tasarımcı, Tasarım Tanımı/Kültürü ve Olumsuzlukları Aşma başlıkları altında birleştirilmiş ve bunlara yönelik stratejik öneriler geliştirilmiştir. 3- Geliştirilen stratejik öneriler doğrultusunda, yeni strateji belgesinin çerçevesi belirlenmiştir. 4- Yeni stratejiler geliştirmeden önce mevcut strateji belgesindeki hedefler ve faaliyetler değerlendirilmiştir. 5- Yeni strateji belgesine girdi oluşturması için Stratejik Kurgu üzerine grup çalışmaları gerçekleştirilmiş, yeni strateji belgesine eklenmesi istenen yönelimler somutlaştırılmış ve çalışma son haline getirilmiştir. 29

31 4. DURUM ANALİZİ VE MÜDAHALE ALANLARI Çalıştayda, durum analizi ve müdahale alanlarının belirlenmesi amacıyla yapılan grup çalışmasında önümüzdeki dönemde tasarım alanında gerçekleşmesi öngörülen dönüşüm ve değişimlerle ilgili senaryolar üzerine değerlendirmeler yapılmış ve öne çıkan olumlu ve olumsuz akımlar belirlenmiştir OLUMLU AKIMLAR Bu çalışmada, eğitim için planlanan yenilik ve dönüşümler, tasarımın nitelik ve nicelik açısından gelişebilmesi için ortaya konulan ihtiyaca yönelik iş planları ve teşviklerin payı ile tasarımın etki alanının giderek artıyor olması ülkemizin tasarım alanındaki olumlu akımları olarak ifade edilmiştir. Tasarım konusunda yerel değerlerin yarattığı çaba ile küresel pazarda ön plana çıkma ve rekabet etme gücünün yanı sıra sosyal konularda tasarımın etkinliğinin artırılması ön plana çıkan diğer konulardır. Gelişen ve değişen teknoloji sayesinde ürün yönetimi sürecinde tasarım yönetiminin etkinliğinin de artmaya başlaması tasarım ve tasarımcı açısından olumlu olarak nitelendirilmiştir OLUMSUZ AKIMLAR Ülkemizde tasarım alanında öngörülen olumsuz akımlar arasında, önümüzdeki yıllarda meydana gelebilecek sorunlardan birinin üretim-tasarım/tasarımcı bağlamında yoğunlaşacağı öngörülmüştür. Kişiselliğe yönelik özgür ürün yaklaşımının olumlu etkilerine karşın, üretimin tasarımı sahiplenmesi ve tasarımı öğrenmeyi talep etmesi gibi konuların tasarımcı için tehdit oluşturacağı düşünülmektedir. Eğitim alanındaki zayıflıklarda ise ülkemizde yeterince eğitimci olmamasından kaynaklanan eksiklikler vurgulanmıştır. Bunun yanında, tasarım eğitiminde niteliğin düşmesi, fazla ve denetimsiz bölüm açılması eğitim/öğretimde eşdeğer olmayan bir yaklaşım meydana getirmekte ve eğitim politikalarındaki yanlış stratejiler niteliksiz tasarımcı yetişmesine sebep olmaktadır. Tasarım teşviklerinin bilinirliğinin az olması, destek kapsamlarındaki iyileştirme gereklilikleri ve bunun yanı sıra mevcut Ar-Ge ve ürün geliştirme desteklerinde tasarımcının bulunmayışı bu alandaki yaşanan olumsuz akımlar arasında 30

32 değerlendirilmiştir. Bunlardan ön plana çıkan ise tasarımcı ihtiyacının çoğu destek kapsamında yer almayışından dolayı oluşan istihdam eksikliğidir ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Olumlu ve olumsuz akımların belirlenmesinden sonra, olumsuz akımların yönetilmesi konusunda çözüm önerileri oluşturulmuştur. Bu öneriler yedi ana başlıkta toplanmıştır. Bu başlıklar Kamu, Mevzuat, Politika ve Planlama, Eğitim, Finansman ve Teşvik, Standardizasyon ve Uyum ile Türk Tasarım Danışma Konseyi şeklindedir BELİRLENEN MÜDAHALE ALANLARI Bir önceki bölümde sunulan olumlu ve olumsuz akımlar doğrultusunda, öncelikli müdahale alanları belirlenmiştir. Müdahale alanları, Olumlu Akımlar ve Olumsuz Akımlar bölümlerinde ortaya çıkan birbiriyle ilişkili başlıkların bir kısmını birleştirmek suretiyle gruplara bölünmüştür. Bu durumda, müdahale alanları şu şekilde belirlenmiştir: 1. Sanayi/Kamu Ekosistemi 2. Girişimcilik ve Teşvik 3. Nitelikli İnsan Kaynağı 4. Bilinirlik ve Tanıtım 5. Bilgi ve Veri Kapasitesi 4.5. TASARIM STRATEJİ BELGESİ VE EYLEM PLANININ TEMEL POLİTİKA BELGELERİYLE İLİŞKİSİ Onuncu Kalkınma Planı başta olmak üzere temel politika belgelerinin birçoğunda tasarım konusuna ilişkin önemli politika ve hedefler yer almaktadır. Üst politika belgelerinde yer alan tasarımlara yönelik hedefler aşağıda yer almaktadır Onuncu Kalkınma Planı ( ) Tüketime yönelik ihraç ürünlerinde özgün tasarım faaliyetleri özendirilecek, nitelikli tasarımcı yetiştirilmesi sağlanacak, patent tescili ve uluslararası marka oluşturulması desteklenecek, tanıtım ve pazarlama konusundaki destekler ihracatçıların ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilecektir. (Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme/Ödemeler Dengesi/480) 31

33 İşletmelerin rekabet öncesi işbirliği, ağ oluşturma, ortak Ar-Ge ve tasarım, ortak tedarik ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi özendirilecektir. (Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme/İmalat Sanayinde Dönüşüm/662) Tekstil, hazır giyim ve deri sektörlerinin müşteri odaklı, hız ve esnekliği ile üretici özelliklerini geliştiren, tasarım, koleksiyon ve marka yaratabilen, yenilikçi, çevreye duyarlı, pazarlama ve üretim kanallarında etkin olan bir yapıya dönüşümü desteklenecektir. (Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme/İmalat Sanayinde Dönüşüm 670) Mobilya sanayinde tasarım becerisi, marka geliştirme, modern üretim tekniklerinin kullanımı, kayıtlı çalışma ve dağıtım kanallarına erişme kabiliyeti artırılacaktır. (Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme/İmalat Sanayinde Dönüşüm/671) Otomotiv sanayinde, tedarik zincirini kapsayan, tasarım/ar-ge, üretim ve satışpazarlama süreçleri bütününün yurtiçinde geliştirilmesi sağlanarak, katma değer artırılacaktır. Çevreye duyarlı yeni teknolojilerin geliştirilmesi desteklenecektir. Yurtiçinde elektronik, yazılım, elektrikli makine, ana metal, savunma sanayi gibi diğer sektörlerle işbirliği ve bütünleşme sağlanacaktır. İç pazar ve küresel pazarların ihtiyaçlarına yönelik özgün tasarımlı araçlarla markalaşma özendirilecektir. (Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme/İmalat Sanayinde Dönüşüm/678) Küresel kriz nedeniyle üretim ve ihracat seviyesinde önemli düşüş gerçekleşen Türk gemi inşa sanayinin rekabet gücünün bulunduğu alanlarda, Ar-Ge çalışmalarıyla gemi tasarımı ve üretiminde dünya piyasalarından alınan pay artırılacaktır. (Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme/İmalat Sanayinde Dönüşüm/679) Savunma sanayi rekabetçi bir yapıya kavuşturulacaktır. Savunma sistem ve lojistik ihtiyaçlarının özgün tasarıma dayalı olarak ülke sanayisiyle bütünleşik ve sürdürülebilir bir şekilde karşılanması, uygun teknolojilerin sivil amaçlı kullanımı ile yerlilik oranının ve Ar-Ge ye ayrılan payın artırılması sağlanacaktır. Belirli savunma sanayi alanlarında ağ ve kümelenme yapıları desteklenecektir. (Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme/İmalat Sanayinde Dönüşüm/681) 32

34 Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ( ) Türkiye Sanayi Stratejisi nin vizyonu, Orta-yüksek ve yüksek teknolojili ürünlerde Afro-Avrasya nın tasarım ve üretim üssü olmak şeklinde belirlenmiştir. Bu vizyon doğrultusunda, dönemini kapsayan Türkiye Sanayi Stratejisi nin genel amacı ise Türk sanayisinin rekabet edebilirliğinin ve verimliliğinin yükseltilerek, dünya ihracatından daha fazla pay alan, ağırlıklı olarak yüksek katma değerli ve ileri teknolojili ürünlerin üretildiği, nitelikli işgücüne sahip ve aynı zamanda çevreye ve topluma duyarlı bir sanayi yapısına dönüşümünü hızlandırmak olarak belirlenmiştir (Vizyon ve Genel Amaç/74). İmalat sanayine yönelik tasarım ofislerinin kurulması için mevzuat altyapısı tamamlanacak ve tasarım ofisleri desteklenmeye başlanacaktır (Sanayide bilgi ve teknolojiye dayalı yüksek katma değerli yerli üretimin geliştirilmesi/eylem 7). Oyuncak İhtisas OSB kurularak yerli oyuncak sanayisinin gelişmesi ve markalaşması sağlanacaktır (Sanayide bilgi ve teknolojiye dayalı yüksek katma değerli yerli üretimin geliştirilmesi/eylem 21). Sürdürülebilir ihracat artışını sağlamak amacıyla; yenilikçi fikirler ve Ar-Ge'ye dayalı, katma değeri yüksek, markalı ürün ve hizmetlerin üretim ve pazarlama süreçleri desteklenecektir (Kaynakların etkin kullanıldığı, daha yeşil ve rekabetçi sanayi yapısına dönüşümün sağlanması/eylem 47) Türkiye İhracat Stratejisi Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planı uygulamaya konulacak ve şirketlerin tasarım faaliyetleri etkin bir şekilde desteklenecektir. (Türk Markalarının Bilinirliğinin Arttırılması/Eylem 12) Şirketlerin bilimsel ve teknolojik gelişmelere dayalı yenilikçi ürün ve süreç fikirlerinin geliştirilmesi ve ticarileştirilmesi amacı ile; endüstriyel tasarım, üretime hazırlık, üretim süreci doğrulaması, saha testleri, belgelendirme çalışmaları, pazara sunum ve satış sonrası hizmetlere yönelik hazırlık çalışmaları faaliyetlerini içeren projeleri desteklenecektir. (İhracatta Yenilikçilik ve Ar-Ge ye 33