Organize Sanayi Bölgeleri

Transkript

1 TEMMUZ 2012 YIL: 24 SAYI: 283 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat ERGÜN ün Değerlendirmesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Ersan ASLAN ın Değerlendirmesi Anadolu da Sanayileşme ve OSB ler Türkiye deki Organize Sanayi Bölgesi Uygulamaları ve Mevcut Durum Organize Sanayi Bölgeleri

2 2012/2 VERİMLİLİK DERGİSİ YAYIMLANDI Etkin ve Verimli Yönetim İçin Değişim Mühendisliği Uygulamaları Doç. Dr. M. Akif ÖZER Toplam Kalite Yönetimi (TKY) nin Kurumsal İmaj Üzerine Etkileri: Yönetici Görüşleri Üzerine Bir Araştırma Öğr. Gör. Enis Baha BİÇER - Yrd. Doç. Dr. Hasan EKİNCİ - Öğr. Gör.Ümit NALDÖKEN İşgörenlerin Organizasyonda Çalışma Süresi ve İş Değiştirme Sıklığının Örgütsel Bağlılık Düzeylerine Etkisi Dr. Derya KARA Balanced Scorecard Performans Değerlendirme Yönteminin Türkçe Yazındaki Tercüme Problemi Yrd. Doç. Dr. Ali ERBAŞI Fast Food İşletmelerinde Mal ve Hizmet Kalitesinin Artırılması İçin Kalite Fonksiyon Yayılımı Uygulaması Utku KARPUZ - Doç. Dr. Murat Caner TESTİK - Doç. Dr. Fatma PAKDİL Hazır Giyim Ürünlerinin Satışı Üzerinde Vitrin Tasarımının Etkisi Öğr. Gör. Arzu ARSLAN - Esra ARĞILLI

3 T.C. BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN AYLIK YAYIN ORGANIDIR TEMMUZ 2012 YIL: 24 SAYI: 283 Bu dergi adet basılmaktadır. ISSN: Yayın Türü: Yerel Süreli Türkçe - İngilizce SAHİBİ T.C. BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA GENEL MÜDÜR Anıl YILMAZ GENEL KOORDİNATÖR Serdal ERGÜN SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Cangül TOSUN YAZI KURULU Cangül TOSUN - Bahadır AVŞAR Nurettin SÖKMEN - İpek İMİRLİOĞLU GRAFİK TASARIM ve UYGULAMA Nurettin SÖKMEN İNGİLİZCE SAYFA SORUMLUSU Gülçin MANZAK AYDIN FOTOĞRAFLAR Hakan CANBAKIŞ Cüneyt OLGAÇ ABONE Gülçin ATAY (312) / 289 gulcin.atay@sanayi.gov.tr Anahtar Dergisi nin PDF dosyalarının her ay düzenli olarak e-posta hesabınıza gönderilmesini istiyorsanız, konu alanına Anahtar yazıp abone@sanayi.gov.tr adresine boş bir e-posta atabilirsiniz. Dergide yayımlanan yazılardaki görüşler yazarlarına aittir. YÖNETİM YERİ T.C. BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Gelibolu Sokak No: 5 Kavaklıdere ANKARA Tel: (312) (10 Hat) Faks: (312) Faks (Dergi): (312) e-posta: vgm@sanayi.gov.tr internet: BASKI KORZA YAYINCILIK BASIM SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. Büyük Sanayi 1. Cad. 95 / 1 İskitler - Ankara Tel: (312) Faks: (312) BASILDIĞI TARİH: Anahtar Dergisi nin Temmuz 2012 sayısı tarihinde basılmıştır. Anahtar Dergisi nin bu sayısını ülkemizin sanayileşme hikâyesinin ana unsurlarından Organize Sanayi Bölgeleri ne (OSB) ayırdık. Bu konuyu tarihsel gelişimi, kamunun uygulamakta olduğu politikalar, yakın geçmişte elde edilen başarı örnekleri, geleceğe ilişkin öngörüler ve beklentiler eksenlerinde ve teknik uzmanlık bakış açısıyla ele almaya çalıştık. Planlı kalkınma döneminin önemli uygulama araçlarından biri olan OSB ler 1960 lı yıllardan günümüze kadar gelişerek gelmiştir. İlk dönemlerde ağırlıklı olarak şehir ve bölge planlama aracı olarak görülen OSB ler, daha sonraki dönemde sanayileşmenin önemli bir unsuru olarak ele alınmıştır. Özellikle son 10 yılda çok hızlı bir gelişme kaydedilen OSB alanında, önemli oranda nicelik artışı ile birlikte son yıllarda sanayimizin yapısal dönüşümünü sağlayacak ve rekabet gücünü artıracak nitelik artırıcı gelişmeler de sağlanmaktadır. Yakın gelecekte OSB lerdeki başarı ve etkinlik oranını artırıcı programlar ve faaliyetlere ağırlık verilmesi önem arz etmektedir. Bu sayı ile birlikte 2012 yılı başından itibaren yer vermeye başladığımız verimlilik göstergelerinin yanında, temel sanayi göstergeleri ile bilim ve teknoloji göstergelerini de yayımlamaya başladık. Önümüzdeki sayılarda bu sayfaların daha da geliştirilmesi ve zenginleştirilmesi hedeflenmektedir. Anahtar Dergisi nin Organize Sanayi Bölgeleri temalı Temmuz sayısına katkılarıyla destek olan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Nihat ERGÜN e, Müsteşar Sayın Prof. Dr. Ersan ASLAN a ve Müsteşar Yardımcısı Sayın Ramazan YILDIRIM a şükranlarımızı sunuyor, emeği geçen özel sektör temsilcilerine, Bakanlığımız yönetici ve uzmanlarına teşekkür ediyoruz. Anıl YILMAZ Genel Müdür

4 İçindekiler 4 4 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat ERGÜN ün Değerlendirmesi 6 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Ersan ASLAN ın Değerlendirmesi 8 Anadolu da Sanayileşme ve OSB ler - Ramazan YILDIRIM Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı V. 10 Türkiye deki Organize Sanayi Bölgesi Uygulamaları ve Mevcut Durum - Yaşar ÖZTÜRK / Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdür V. 12 Planlama Stratejisinde Organize Sanayi Bölgelerinin Rolü R. Esra OĞUZ 14 Yerel Kalkınmaya Entegre Yaklaşım: Şanlıurfa... Kemal Devrim OĞUZ 16 Yaşanabilir Organize Sanayi Bölgeleri / Özlem ARSLAN 18 Türkiye de Organize Sanayi Bölgeleri Deneyimi Doç. Dr. Çiğdem VAROL 20 Neden Islah Organize Sanayi Bölgeleri? / Mustafa MASATLI 23 Organize Sanayi Bölgelerinde Mesleki ve Teknik Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi / Lale NİMETOĞLU 24 Endüstriyel Ekoloji / Eyüp GÜDER 26 Ankara Sanayi Odası (ASO) I. Organize Sanayi Bölgesi İbrahim Hakkı ALPTÜRK 45

5 38 Sayı 283 Temmuz Türkiye de İlk ve Her Zaman Örnek; Bursa TSO OSB 50 Yaşında / Ali UĞUR 30 Hedefe Doğru Emin Adımlarla / Şadi TÜRK 31 Gebze Organize Sanayi Bölgesi / A. Haydar BULUT 32 Eskişehir Sanayi Odası Organize Sanayi Bölgesi (EOSB) Savaş M. ÖZAYDEMİR 33 Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi / Cahit NAKIBOĞLU 34 Samsun Merkez Organize Sanayi Bölgesi Hüseyin AKSOY 35 Malatya 1. Organize Sanayi Bölgesi / Remzi YAŞAR 36 Manisa Organize Sanayi Bölgesi Türkiye İçin Çalışıyor, Türkiye İçin Üretiyor / Dr. Sait C. TÜREK 37 Antalya Organize Sanayi Bölgesi (AOSB) Çetin Osman BUDAK 38 Yurt Dışındaki Türk Bilim İnsanları Kurultayı İstanbul da Gerçekleştirildi 39 Güney Kore Bilgi Değişimi Programı Kapsamında İstanbul ve Ankara da Çalışma Toplantıları Gerçekleştirildi 40 Üç Aylık Ulusal Verimlilik İstatistikleri 2012 Yılı Birinci Çeyreği Sonuçları Açıklandı 43 Productivity Statistics Related to The First Quarter of 2012 Have Been Published 44 Organized Industrial Zones Sanayi Göstergeleri - Bilim ve Teknoloji Göstergeleri 48 Uluslararası Verimlilik İstatistikleri International Productivity Statistics Ulusal Verimlilik İstatistikleri / National Productivity Statistics TEMMUZ

6 Nitelikli, yenilikçi ve rekabetçi yatırımlar için en doğru adres olan OSB lerimizi geliştirmeye devam edeceğiz Nihat ERGÜN Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Türkiye, 2023 yılı için kendisine bir vizyon belirlemiş ve belirlediği vizyon çerçevesinde de dünyanın ilk 10 ekonomisi arasına girmek, yıllık ihracatını 500 milyar Dolar a çıkarmak gibi iddialı ve büyük hedefler ortaya koymuştur. Bu hedefleri gerçekleştirmek için daha çok ve aynı zamanda da daha nitelikli ürünler üretmemiz gerektiği izahtan varestedir. Bununla birlikte, bu üretimler için gerekli fiziki altyapıyı ve mekânları da oluşturmamız gerekiyor. İşte bu noktada karşımıza ülkemizde 1962 yılında organize ve planlı sanayinin ilk adımlarının atıldığı Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) uygulamaları çıkıyor. Ülke olarak yarım asırlık bu zaman diliminde, OSB lerin yapımı ve işletilmesiyle ilgili 4 TEMMUZ 2012 önemli bir bilgi ve tecrübe birikimine ulaştık. OSB ler ortak idari, teknik ve altyapı hizmetleri sunarak, sanayi işletmelerinin bir arada faaliyet göstermesine zemin hazırlayan bölgelerdir. Bu bölgeler, yatırımların işbirliği anlayışıyla yapılmasına, enerji, çevre ve ulaşım gibi asgari altyapı şartlarının tek bir elden yönetilmesine, üretim maliyetlerinin azalmasına ve kalite standardının yükselmesine zemin hazırlamaktadır. Bugün itibarıyla gelinen noktada, toplam 27 bin 542 hektar büyüklüğünde, 147 adet organize sanayi bölgesinin altyapı inşaatı tamamlanarak sanayicilerimizin hizmetine sunulmuş ve bu bölgelerde 41 bin 608 adet firma üretime geçmiştir. Üretime geçen bu tesislerde yaklaşık 1 milyon 200 bin kişiye iş imkânı sağlanmış olup tüm işletmeler üretime geçtiğinde ise bu rakamın yaklaşık 2 milyon kişiye ulaşacağı öngörülmektedir. Bugün itibariyle ülkemizde 261 adet organize sanayi bölgesine tüzel kişilik kazandırılmıştır yılına kadar sadece 70 OSB Projesi tamamlanırken, son 9.5 yıl içinde 77 OSB daha tamamlanarak bu sayı 147 ye ulaşmıştır yılı Yatırım Programı nda 65 adet OSB projemizin altyapı ve arıtma tesisini kredilendirme konusunda çalışmalarımız ise devam ediyor. Ayrıca bu yıl sonu itibariyle de 15 OSB projesinin tamamlanmasını

7 hedefliyoruz. Şu rakamlara da özellikle dikkatinizi çekmek istiyorum: 2002 ye kadar OSB lerde üretime geçilen parsel sayısı 11 bin 395 iken, son 9.5 yılda 30 bin 168 parselde üretime geçilmiştir. 11 binden fazla parsel; inşaat, 6 bine yakını ise proje aşamasındadır. Ayrıca 12 bine yakın parsel, yatırımcı beklemektedir. Şunu memnuniyetle ifade etmek isterim ki, OSB ler sanayimizin dünya ile entegre olmasını ve rekabet gücümüzün artmasını sağlayacak bir vizyona kavuşmuştur. Bugün Moğolistan, Kazakistan, Ukrayna, Filistin, Mısır ve Azerbaycan gibi ülkeler, ülkemizdeki OSB ler ile ilgili süreçleri yakından takip ediyor, bir model olarak bizim tecrübemizden yararlanıyor. Bakanlık olarak OSB lerin yönetim yapılarıyla, mevcut OSB lerin doluluk oranlarını artırmayla, OSB lerin demiryolu ve liman ağlarına entegrasyonuyla, eğitim sistemiyle ilişkileriyle, ihtisas bölgelerinin sayısını artırmayla ilgili önemli çalışmalar yapıyoruz. Mesela Sanayi Stratejimizde hangi kritik OSB lere, hangi lojistik bölgelere demiryolu bağlantıları kurulacağıyla ilgili eylemler var ve bu eylemleri takip ediyoruz. Geçen yıl, OSB leri daha nitelikli alanlara dönüştürmek amacıyla önemli adımlar attık. Mevcut OSB lerdeki doluluk oranını artırmak için bedelsiz ve indirimli arsa tahsisi dönemi başlattık. Bugüne kadar tahsis edilen 471 parselin; 14 ünde üretime geçilmiş, 48 i inşaat aşamasında ve 409 u ise proje aşamasındadır. Aynı şekilde, uzun zaman önce tahsis edilmiş ancak üzerinde herhangi bir işlem yapılmamış arsaların tahsisini iptal etmeye de başladık. Zira kimsenin OSB lerdeki arsalara, ileride değerlenecek bir gayrimenkul muamelesi yapmasını doğru bulmuyoruz ve buna müsaade etmeyeceğiz. Mayıs 2012 tarihi itibariyle de 256 OSB de 999 adet parsel tahsisini iptal ettik. Yine mer i plana göre oluşmuş sanayi alanlarının, Islah OSB kimliği kazanmasının da önünü açtık. Islah OSB kimliği kazanan bölgeler, OSB lerin sahip olduğu tüm imkânlara sahip olacak. Böylece bu bölgelerin disipline edilmesi, çevresel etkilerin minimize edilmesi, ortak altyapı tesisleri kurulması ve üretim maliyetlerinin azalması mümkün olacaktır. Bakanlık olarak başlattığımız bir diğer önemli adım ise, OSB lerde kurulacak meslek liseleri için, her öğrenci başına nakit destek uygulamasını başlatıyor olmamızdır. Bu uygulamayla birlikte OSB lerin belki de en fazla ihtiyaç duyduğu nitelikli işgücü arzı sağlanmış olacaktır. Yine son teşvik programıyla sanayi yatırımlarını OSB lere kaydırmak için çok önemli bir karar aldık. Bu karara göre, artık OSB lerde yapılan yatırımlar, bir alt bölgede yapılmış gibi desteklenecektir. Böylece, yatırımcılar açısından zaten cazip mekânlar olan OSB lerin yeni ve nitelikli yatırımlara ev sahipliği yapacağını düşünüyorum. Biz bu yöndeki tüm çalışmalarımızı, ülkemizdeki yatırımları artıracak ama özellikle nitelikli yatırımları artıracak şekilde sürdürüyoruz. Nitelikli, yenilikçi, rekabetçi yatırımlar için en doğru adres olan OSB leri de hem nicelik hem de nitelik olarak geliştirmeye devam edeceğiz. Bakanlığımız, gelişmiş yörelerde sanayiyi teşvik etmek üzere; girişimcilerin kendi imkânlarıyla kuracakları OSB lerin yer seçimini yapmak ve OSB lere statü vererek, yatırım ve vergi indirimi gibi çeşitli muafiyetler sağlamak suretiyle destek olmakta, az gelişmiş yörelerde kurulacak OSB lere ise yüzde 100 e varan kredi desteği sunarak altyapısı, sosyal tesisleri hazır, düşük maliyetli sanayi tahsisi ile girişimcileri bu yörelere çekmek yoluna giderek kamu kaynaklarının verimli kullanılması ve dengeli dağılımını amaçlamıştır. Bütün bu çalışmalarımızla birlikte, bugün dünyada birçok gelişmiş ülke ekonomilerinde ciddi sıkıntılar yaşanırken, ekonomimizdeki yaşanan olumlu seyrin daha da güçlenerek devam edeceğine samimiyetle inanıyor ve ülkemizi bir yatırım üssüne dönüştürmek amacıyla sadece yerli değil uluslararası yatırımların da gelmesi için en uygun yatırım alanlarının oluşturulması arayışımızı sürdüreceğimizi belirtmek istiyorum. Son olarak burada bir hususu daha ifade etmek istiyorum: Türkiye emin adımlarla büyümeye devam ediyor ve devam edecek. Biz Hükümet olarak yatırımcılar açısından engel ya da zorluk oluşturacak her türlü alanı bertaraf etmeye çalışıyoruz. Ayrıca, yeni yatırımların yapılmasını kolaylaştıracak olan her türlü adımları da atmaya devam ediyoruz. Yerli olsun yabancı olsun tüm yatırımcılar, hiç tereddüt etmeden yapacakları yeni yatırımlarını kararlaştırsınlar ve yatırımlarını hayata geçirmek için de gerekli adımları atmaya başlasınlar. Başta fiziki altyapı ve mekânlar olmak üzere yerli ve yabancı ayırımı gözetmeksizin bütün yatırımcılara her türlü konuda kolaylıklar sağlayacağımızı ve her zaman yatırımcıların yanında olacağımızı belirtmek istiyorum. TEMMUZ

8 Bakanlık olarak, OSB lerin uluslararası marka değerinin daha da artırılmasını hedefliyoruz Prof. Dr. Ersan ASLAN Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşarı Uluslararası boyutlarda etkisini göstermeye başlayan ekonomik krizler küresel rekabet şartlarını giderek zorlaştırmaktadır. Yaşanmakta olan ekonomik krizlerden etkilenmemek için ülkemizdeki sanayici ve girişimcilerimizin varlığı ve değeri, her zamankinden daha fazla önem arz etmektedir. Bu nedenle ülkemizdeki sanayi kavramı bizim en çok önem verdiğimiz ihtisas ve ilgi alanımızı oluşturmaktadır. Bilindiği üzere, temel olarak emek ve sermaye yatırımına dayalı bir üretim mekanizması olan sanayi ve sanayi yatırımları ülkelerin kalkınma hamlelerinde çok önemli bir yere sahiptir. Planlı kalkınma programlarının önemli bir unsuru da Organize Sanayi Bölgeleri (OSB); geniş anlamda sanayici ve girişimcilerimize altyapısı tamamlanmış sanayi parselleri sunulması imkânını veren, özellikle ekonomik gelişme ve istihdam yaratma açısından ülke ekonomisine büyük katkılar sağlayan ve ölçek ekonomisine dayalı üretimin yapıldığı sanayi topluluklarıdır. OSB ler, bölgesel eşitsizlik konusunun üstesinden gelebilmek, yerel kalkınmayı hızlandırabilmek ve rekabet edebilir şehirler oluşturmak gibi hedefleriyle istihdama ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. İşsizlik, çarpık kentleşme ve çevre sorunlarına çözüm bulunmasında büyük rol oynayan OSB lerin kurulmasına ve desteklenmesine Bakanlığımızca büyük önem verilmektedir. Bu çerçevede değerlendirildiğinde Bakanlığımızın ana hedefi, sanayi yatırımlarının planlı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi, üretimde verimliliğin sağlanabilmesi, OSB lerin uygun yerlerde kurulması ve etkin bir şekilde işletilmesidir. Bu kapsamda; çeşitli teşvik uygulamaları ile hem bölgesel dengesizlikler oluşturmadan, hem de görece geri kalmış bölgelere sanayi yatırımlarını çekmek suretiyle dengeli bir kalkınma hedefini gerçekleştirmeye çalışmaktayız.. Ülkemizde sanayinin lokomotifi olan 6 TEMMUZ 2012

9 OSB ler, güncel mevzuatıyla sanayimizin dünya ile entegrasyonuna ve rekabet gücüne katkı sağlayacak bir vizyona sahiptir. OSB lerin kurumsallaşmış ve güncellenen yapısı ile bir model olarak ortaya konulabilecek unsurları barındırması nedeniyle, gelişmekte olan ülkeler tarafından ilgi ile izlendiği görülmektedir. Bakanlığımızca 50 yıldır başarıyla yürütülen OSB uygulamaları ile sanayicilerimize, uluslararası standartlarda yatırım alanları sunulması, istihdamın artırılması, bölgesel eşitsizliğin önlenmesi gibi imkânlar tanınmaktadır. Bu ekonomik olguların yanı sıra, planlı ve düzenli sanayileşme sayesinde ise, kentleşme ve çevre politikalarının uygulanması gibi sosyal olguların da gerçekleşmesi sağlanmıştır. Bakanlığımız sanayi tesisleri için gerekli arazinin teminini (enerji, haberleşme, ulaşım, arıtma tesisleri ve idari binaları ile tesis edilmiş halde) en kolay ve ekonomik yoldan sağlayan OSB uygulamalarını, devlet desteği ve denetimi altında gerçekleştirmektedir. Böylece, sanayiciler; yol, içme ve kullanma suyu, pis su, yağmur suyu, elektrik, haberleşme ve arıtma tesislerinden oluşan altyapıları hazır hale getirilen OSB lere gelerek işletmelerini kurabilmektedirler. Bu da, ülkemiz geneline yayılan çarpık sanayileşmenin önüne geçilmesini, ülke ekonomisinin gelişmesini, istihdam oluşmasını ve büyük şehirlere göçün azaltılmasını sağlamaktadır. Bakanlığımız OSB lerin evsel ve endüstriyel atıksu arıtma tesislerine kredi desteği de dâhil olmak üzere teknik YEREL YÖNETİM KURULUŞ PROTOKOLÜ ARAZİLERİN SATIN ALINMASI destek sağlamaktadır. Tüzel kişilik kazanmış 261 OSB den 97 si atıksu arıtma sorununu çözmüştür. Bunların 48 i Bakanlığımız kredi desteği veya kendi imkânları ile atıksu arıtma tesislerini kurmuşlar, 49 u ise belediyelerin atıksu arıtma tesislerine bağlanmışlardır. Uygulamalarımızla OSB ler ile sanayicilerin arsa ve araziye erişim sorunu da çözülmektedir. Ayrıca, bu uygulamalar ruhsat, izin ve altyapı hizmetleri gibi kamusal hizmetleri de sundukları için, sanayi sektöründeki yatırım öncesi iş ve işlemlerin tek durak ofis şeklinde çözümüne imkân sağlamaktadır. Bu süreç içinde, OSB mevzuatında yapılan düzenlemeler sayesinde dünya konjonktüründeki gelişme ve değişme eğilimleri dikkate alınarak yeni OSB modellerinin de uygulanmasına olanak sağlanmaktadır. Bu modellere en iyi örnekler lojistik bölgelerin ve ihtisas İLK BAŞVURU BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ YER SEÇİMİ BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI OSB lerin Kuruluş Aşamaları OSB TÜZEL KİŞİLİĞİ KAMU YARARI KARARI OSB FİZİBİLİTESİ YEREL YÖNETİM OLURU RESMİ KURUMLAR OSB lerin kurulmasıdır. Sanayicimizin bu konudaki ihtiyacını karşılamak üzere, kentleşme, rekabet edebilirlik, bilgi ve teknolojilerin etkin kullanımı gibi konularda pek çok fayda sağlayacak olan lojistik ihtisas OSB lerin kurulmasına imkân sağlanmıştır. Bunun yanında, mer i plana göre yapılaşarak kendiliğinden oluşmuş sanayi alanlarının organize edilmesi, çevresel etkilerinin disipline edilmesi, çalışma ortamının sağlıklı dönüşümünün sağlanması amaçlarıyla yeni bir model olarak Islah OSB uygulamalarına başlanmıştır. Bakanlığımıza bu konuda intikal eden yoğun talepler ilgili mevzuat çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu çalışmalarımızla, ülke ekonomisi ve planlı sanayileşmenin önemli bir unsuru olan OSB lerin uluslararası marka değerinin daha da artırılması hedeflenmektedir. ORGANLAR ÇALIŞMALAR TEKNİK İmar Planları Altyapı Projeleri İhale İşlemleri SAĞLIK KORUMA BANDI ARITMA TESİSİ ALANI SOSYAL DONATILAR YEŞİL ALANLAR LOJİSTİK ALAN MÜTEŞEBBİS HEYET YÖNETİM KURULU DENETİM KURULU BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ İDARİ Arsa Tahsis ve Satışı OSB TEMMUZ

10 Anadolu da Sanayileşme ve OSB ler Ramazan YILDIRIM Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı V. Türkiye de sanayileşme hareketinin başlatılmasına ilişkin yasal ve kurumsal altyapıya dair kararlar I. İzmir İktisat Kongresi nde alınmış olup 1932 den itibaren Devletçi sanayileşme modeli benimsenerek 1939 yılına kadar yoğunluk kaybetmeden uygulanmıştır yılları arasında Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı uygulamaya konulmuş, bunun ardından hazırlanan İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı ise araya giren II. Dünya Savaşı nedeniyle rafa kaldırılmıştır (Yaşar, 2003a: 34-40) lerden itibaren liberal sanayileşme politikaları benimsenmiştir. Ancak gerek kamu sektörü ve gerekse özel sektör, imalat sektörü yatırımlarını Ankara nın batısında yer alan bölgelere kaydırmıştır. Bu dönemde, atılım içinde görülen özel kesim, yatırımlarını ülkenin en gelişmiş ve dışsal yararların en yüksek olduğu İstanbul ve İzmir gibi merkezlerde toplamıştır yılından itibaren Planlı Kalkınma döneminin başlamasıyla birlikte, imalat sanayi yatırımlarının ülke geneline dağıtılması ve bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda Karadeniz Bölgesi nde Samsun, Akdeniz Bölgesi nde Adana ve çevresi, Ege Bölgesi nde Denizli, İç Anadolu Bölgesi nde Eskişehir, Ankara, Konya ve Kayseri, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ise Gaziantep te, adı geçen bölgelerin sanayi ve cazibe merkezi olmaya yönelik önemli gelişmeler sağlanmıştır. Ankara her ne kadar önemli bir sanayi merkezi olarak değerlendirilmese de, ülke sanayisi içinde önemli bir yeri vardır. Bu önem, Kırıkkale uzantısı dikkate alındığında artmaktadır. Karadeniz Bölgesi nde ise Bolu ve Çorum gibi lokal gelişme kutuplarının ortaya çıkması ve bunların giderek güçlenmesi, sanayinin eski merkezlerden diğer bölgelere doğru yayıldıklarının birer örneğini oluşturmaktadır. Ancak Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde Gaziantep, Doğu Anadolu Bölgesi nde ise Malatya ve kısmen de Elazığ, adı geçen bölgelerde tek tek büyümeye devam eden iller olmayı sürdürmektedir (Işık, 2000:128) ler sonrasında Ege ve Marmara Bölgeleri dışına kayma eğilimi gösteren sanayinin 1980 lerden itibaren yine batı sanayi bölgeleri merkezli büyüdüğü ve 1990 lardan itibaren de yeniden çevreye doğru yayılma eğilimi gösterdiği anlaşılmaktadır. Sanayi alanında özel sektör 1960 lara gelindiğinde önemli seviyelere ulaşmıştır; fakat bir diğer önemli sorun ortaya çıkmıştır: Yatırımların belirli yerlerde toplanması ve çarpık kentleşme. Yatırımlar, özellikle İstanbul-Kocaeli- İzmir üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu durum üzerinde bu kentlerin ulaşım imkânları, ithalat ve ihracat açısından önemli bir üs olmaları, pazarlama olanakları gibi 8 TEMMUZ 2012

11 faktörler etkili olmuştur. Yatırımların birkaç kentte toplanması ise buralara göç eden nüfusun olağanüstü miktarda artmasını ve bunun beraberinde çarpık kentleşme olgusunu ortaya çıkarmıştır. Ayrıca sanayi işletmelerinin de düzensiz bir şekilde konumlanmaları sonucu çevre düzensizliği, plansız kentleşme sorunları baş göstermeye başlamıştır. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), bahsedilen bu sorunları büyük ölçüde çözecek potansiyele sahiptir. Zira OSB ler, işletmelerin yer alacağı düzenli, altyapı ve ulaşım imkânları gelişmiş bir yer sunmaktadır. Böylece sanayi alanlarının dağınık yapılaşması sorunu ortadan kalkmaktadır. İşletmelerin bir arada bulunması, planlı kentleşmeye sağladığı faydalarının yanı sıra işletmelere de katkıları bulunmaktadır. Şöyle ki bir arada bulunan işletmeler girdi tedarikini, OSB dışında yer alanlara göre, daha düşük maliyetle sağlayacaklardır. Bunun yanı sıra pazarlama olanakları açısından da OSB dışındaki işletmelere göre daha avantajlıdırlar. Sanayi alanlarının düzenli olması, nüfusun yerleşiminin de düzenli olmasına katkı sağlayacaktır. Bu gibi katkılar elbette kent içi ile alakalıdır. Bunun yanı sıra OSB ler bölgesel gelişmişlik farklarını gidermenin de bir aracıdır. Devletimiz de OSB uygulamasını bölgesel gelişmişlik farklarını gidermek için 1960 lardan itibaren kullanmaktadır. Bunun izleri kalkınma planlarımızda da görülebilmektedir. OSB lerin bölgesel gelişmişlik farklarını ortadan kaldırması ise az gelişmiş bölgelere kurulacak OSB ler ile yatırımcıya altyapısı hazır, ulaşım imkânları yeterli düzeyde olan yerler sunmak ve buralarda yapılacak yatırımları teşvik etmek yoluyla olmaktadır tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren son teşvik sisteminde de OSB lere ve az gelişmiş bölgelere pozitif ayrımcılık uygulanmakta, daha fazla teşvik verilmektedir. Organize Sanayi Bölgelerinin İhracattaki Rolü Ekonomik büyümenin olmazsa olmazı olan ihracat artışı; dış piyasaları öğrenme, daha iyi yönetim, daha büyük boyutlarda girişimcilik, gelişmiş kaynak tahsisi, pazarlama ve üretim yeteneklerini de kapsayan teknik bilginin yayılmasını sağlamaktadır. Uluslararası piyasalara girişte artan rekabet, ihracat dışı sektörlere de pozitif dışsallıklar sağlayan etkilerle ekonomideki genel verimlilik düzeyini yükselterek özellikle yüksek nitelik kazandıran yeni becerilerin elde edilmesine ve etkin bir fiyat mekanizmasının oluşumuna katkı sağlamaktadır. Türkiye de 1980 yılından sonra ithal ikameci sanayileşmeden vazgeçilip, ihracata dönük sanayileşmenin uygulamaya konulmasıyla, serbest piyasa ekonomisinin yaygınlaştırılması yönünde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu gelişmelerden en önemlisinin sanayi bölgeleri olduğu açıktır. OSB ler, ülkedeki sanayileşmeyi hızlandırmada, işsizliği azaltmada, bölgeler arası gelişmişlik farkını gidermede, yabancı yatırımlar için çekim alanı olmada, küçük işletmelerin gelişmesinde, kalite ve verimliliğin artışında en önemli rolü üstlenmektedir. Anadolu daki birçok OSB nin, ihracatta ülke ortalamasının üzerine çıkması dikkati çeken önemli bir noktadır. OSB lerde faaliyet gösteren işletmeler arasında kurulacak iletişim ağları, uluslararası ticaret için gerekli bilginin oluşması için bir zemin oluşturur. İhracata esas teşkil eden bilgi ve deneyim, uluslararası etkinliklere katılımla elde edilmektedir. OSB ler aracılığıyla oluşturulacak platformlarda yapılacak faaliyetlerle, işletmelere hammadde kaynaklarına ve uluslararası pazarlara erişimi sağlayan ilişkilerin oluşmasına imkân sağlanır. Böylece, OSB ler içerisinde faaliyet gösteren işletmeler uluslararası ticarette daha güçlü bir noktaya gelir. OSB lerde oluşturulan iş ağlarının sağladığı imkânlarla; uluslararası rekabet edebilirlik, bölgesel ağ, rekabetçi üstünlük elde edilmiştir. İş ağlarının sağladığı imkânlarla kümelenme nitelikleri kazanan işletmelerin uluslararası başarısı artma eğilimindedir. Yapılan deneysel çalışmalar, sanayi bölgesindeki işletmelerin ihracatın ithalatı karşılama oranını yakalamadaki katkısına dikkat çekmektedir. OSB lerdeki gelişmiş ihracat hizmetlerinin varlığı, işletmelerin ihracatının miktarını ve kârlılığını üst noktalara taşımıştır. Türkiye de ihracatçı işletmelerin çoğunluğu OSB içerisinde yer almaktadır. Bu veri düşünüldüğünde, 2023 Türkiye Vizyonu nda 500 milyar ABD Doları olan ihracat hedefinin gerçekleştirmesinde OSB ler önemli bir araç olarak düşünülmektedir. Bu kapsamda, özelikle OSB lere yapılacak yatırımlar için çeşitli teşvikler getirilmiştir. Bunlardan ilki, olan 5084 Sayılı Yatırımların Teşviki Kanunu ile getirilen teşviklerde, OSB de yapılan yatırımlara sağlanan avantajlarla birlikte, OSB lerde yer alan ihracatçı işletme sayısı ve ihracat miktarlarında önemli artışlar olmuştur yılı içerinde yürürlüğe giren 4562 Sayılı Kanunun 9. Geçici Madde ile getirilen tamamen veya kısmen bedelsiz tahsisine ilişkin teşviki ile birlikte OSB lerin ihracatçı işletme sayısı artacağı beklenmektedir. Son olarak tarihinde yürürlüğe giren yeni teşvik uygulamasında, OSB de yapılan yatırımların, vergi indirim oranları ve sigorta primi işveren desteği süresi bakımından, daha avantajlı olan bir alt bölgede yer alacağı hususu hüküm altına alınmıştır. Yeni teşvik uygulamasıyla OSB ler için önemli avantajlar getirilmiştir. Teşvik kararnamesinde az gelişmiş bölgelerde yapılacak yatırımlarda bu avantaj katlanarak artmaktadır. Dolayısıyla az gelişmiş bölgelerdeki düşük ihracat miktar ve yoğunluklarının artacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Işık, Ş. (2000). Türkiye de Sanayi Faaliyetlerinin Dağılışında Meydana Gelen Değişmeler, Ege Coğrafya Dergisi, Sayı:11. Yaşar, O.(2003a). Sanayi Coğrafyası Açısından Bir Araştırma: Türkiye de Tarıma Dayalı Sanayiler, Çantay Kitabevi Yayınları: İstanbul. TEMMUZ

12 Türkiye deki Organize Sanayi Bölgesi Uygulamaları ve Mevcut Durum Yaşar ÖZTÜRK Sanayi Bölgeleri Genel Müdür V. TARİHÇE Türkiye de sanayileşme çabaları Cumhuriyet le birlikte yoğunluk kazanarak ekonomik kalkınmanın ve yeni kazanılan siyasi bağımsızlığın temeli olarak görülmüştür. Sanayileşme, Cumhuriyet in ilk yıllarında özel kesimin girişimlerine bırakılmış ancak gerek mali gücünün yetersizliği, gerekse deneyim yoksunluğu nedeniyle özel kesim bu görevi beklenen şekilde yerine getirememiştir yılında uygulamaya konulan I. Beş Yıllık Sanayi Planı çerçevesinde sanayi altyapısının oluşturulması çalışmalarına başlanmıştır. I. Sanayi Planı döneminde bütünüyle kamu girişimciliği ön planda tutulmuş Sümerbank, Etibank, Denizcilik Bankası gibi kuruluşlar faaliyete geçmiştir lı yılların başından itibaren yerel ve merkezi yönetimlerle sanayi çevrelerinde 10 TEMMUZ 2012 OSB ler konuşulur ve tartışılır olmuştur. Türkiye de kurumsal anlamda planlama çalışmalarına, 1961 Anayasası ndan sonra Devlet Planlama Teşkilatı nın kurulmasıyla başlanmıştır. Süreçte, beş yıllık ve yıllık planlar yapılmıştır. OSB lerin ele alınması ve yaygınlaştırılması hususları kalkınma planlarının başlangıcından itibaren temel politikalardan biri olmuştur. Belirlenen hedefler doğrultusunda ülkemiz sanayisinin geliştirilmesi amacıyla OSB uygulamalarına ilk olarak 1962 yılında Bursa da bir OSB kurulmasıyla başlanmıştır. Türkiye de OSB uygulamaları herhangi bir yasal mevzuatı olmadan 1982 yılına kadar devam etmiştir. Söz konusu mevzuat boşluğunun giderilmesi amacıyla 31 Ocak 1982 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Fonlar Yönetmeliği yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. OSB lerin kurulması, o tarihlerde beş yıllık kalkınma planlarındaki hedefler doğrultusunda Bakanlar Kurulu Kararları ile gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde Sanayinin belirli bir plan dâhilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesi amacıyla; gerekli idari, sosyal ve teknik altyapı alanları ile küçük imalat ve tamirat, ticaret, eğitim ve sağlık alanları, teknoloji geliştirme bölgeleri ile donatılıp planlı bir şekilde ve belirli sistemler dâhilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluşturulan mal ve hizmet üretim alanları şeklinde tanımlanan OSB lerin kurulması, denetlenmesi ve kredilendirilmesi görevleri, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın yetki ve sorumluluğundadır. Bu görev, 08/06/2011 tarihli ve mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 635 sayılı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile görev ve sorumluluk alanlarına

13 dâhil edilen Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü tarafından Bakanlığımız adına yürütülmektedir. YASAL MEVZUAT OSB lerin hızla çoğalması, ülkenin ekonomik yelpazesinde öneminin giderek artması ve OSB lerin tüzel kişilikten yoksun olması sebebiyle pek çok hukuki sorunların meydana gelmesi yeni bir yasal düzenlemeyi zorunlu hale getirmiştir. Bu kapsamda; 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu 12/04/2000 tarihinde TBMM de kabul edilmiş ve 15/04/2000 tarihli ve sayılı, Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği ise 01/04/2002 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. OSB lerin yer seçimi usül ve esaslarının belirlendiği Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği ise ilk olarak 28/06/1997 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış, ancak bu tarihten sonra yürürlüğe giren OSB Kanununa bağlı olarak yeniden düzenlenerek 21/05/2001 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Ancak zaman içinde oluşan bazı sorunlar nedeniyle bu yönetmelik de ihtiyaca cevap verememeye başlamıştır. Bu ihtiyaç neticesinde oluşturulan yeni OSB Yer Seçimi Yönetmeliği, 17/01/2008 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Halen yürürlükte olan bu yönetmelikle, yer seçimine esas kurum ve kuruluş görüşlerine zaman kısıtlaması getirilmek suretiyle OSB yerinin kesinleştirilme işleminin yıllarca sürüncemede bırakılmaması sağlanmış, ayrıca Yer Seçimi Komisyonu na üye gönderecek kurum sayısı azaltılarak bürokratik işlemler kısaltılmıştır. OSB lerde yer alan parsellerin tahsisine ilişkin usul ve esasları belirleyen OSB lerde Yer Alan Parsellerin Gerçek veya Tüzel Kişilere Tamamen veya Kısmen Bedelsiz Tahsisine Dair Yönetmelik ise 26/8/2011 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. OSB LERİN SANAYİCİLERE SAĞLADIĞI FAYDALAR OSB lerin bünyesindeki sanayicilere sağladığı faydalar; ortak altyapı ve sosyal tesislerden faydalanılması, ortak enerji, su, doğalgaz, haberleşme, ulaşım, arıtma tesisi gibi altyapı hizmetlerinin, verilen düşük faizli, uzun vadeli krediler vasıtasıyla tamamlanması ile girdi maliyetlerinin daha ucuza temin edilebilmesi, OSB müdürlüklerinin sanayiciye verdiği izin, ruhsat vb. hizmetlerin tek durak ofis yapısına uygun olması, sağlanan teşvik ve muafiyetlerden yararlanılması şeklinde özetlenebilir. MEVCUT DURUM Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 50 yıldır yürütülen OSB uygulamaları, ekonomik gelişmeye destek vermek üzere, bir ilimiz dışında tüm illerimizde bulunmaktadır. Bugün itibari ile toplam 27 bin 542 hektar büyüklüğünde, 147 adet organize sanayi bölgesi projesinin altyapı inşaatı tamamlanarak sanayicilerimizin hizmetine sunulmuştur. BİLGİ ve TECRÜBE PAYLAŞIMI Ülkemizdeki OSB uygulamaları bir model olarak ortaya konulabilecek unsurları barındırmakta olup, bu modelin bazı ülkeler tarafından izlendiği ve örnek alındığı görülmekte, birçok ülkeden, kendi ülkelerinde yapacakları OSB ler hakkında teknik danışmanlık talebi gelmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 9-(1) (ç) maddesinde..sanayi bölge ve sitelerinin yurtiçi ve yurtdışında tanıtımına ve yatırımcı teminine yönelik çalışmalar yapmak, uygulamalarla ilgili olarak diğer ülkelere rehberlik yapmak şeklinde bir görev tanımlanmakta olup bu görev, Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü ne verilmiştir. Bu görev ve sorumluluk kapsamında Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü, 50 yıllık OSB proje ve uygulama tecrübesi ile edindiği bilgi ve birikimini, talep eden ülkelerle paylaşmakta olup bu ülkeler tarafından kurulması düşünülen OSB lerle ilgili olarak rehberlik hizmetini Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı adına gerçekleştirmektedir. TEMMUZ

14 Makale Planlama Stratejisinde Organize Sanayi Bölgelerinin Rolü PLANLAMA STRATEJİSİNDE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN ROLÜ R. Esra OĞUZ / Şube Müdürü - Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü Dünya nüfusunun hızlı artışı ve kentleşme, arazi kullanım taleplerini ve çeşitliliğini artırmış, bölgelerin eşitsiz gelişiminin ortaya çıkardığı kimi sorunlar nedeniyle, planlı gelişme sorunsalı bir gerçeklik olarak ortaya çıkmıştır. Ülkemizde de 1950 lerde tarımda makineleşme süreci ile birlikte tarımda istihdam edilen nüfus azalmış, sanayileşen kent merkezlerinin istihdam olanaklarının çekim gücü, kırdan kente nüfus akınına yol açmıştır. Kentlerin hızla büyümesi, kentleşme sorunlarını da beraber getirmiştir. Bu dönemde, gecekondulaşma, kentsel altyapı yetersizliği, sanayi tesislerinin yol açtığı çevresel etkiler ve mekânsal deformasyon, hemen akla gelen sorunlar olarak öne çıkmaktadır. Nüfus artışı sonucu iç pazarın genişlemesi, kırsal kesimin pazara açılması, dış toplu durumun (konjonktürün) fiyatları sanayi lehine değiştirmesi ile sanayileşme kârlı hale gelmiş, sanayileşmenin lokomotif gücü, yalnızca kentler arasında eşitsiz gelişime değil, bölgesel gelişmişlik farklarının ortaya çıkmasına da yol açmıştır (Kazgan, 1985). Bölgesel gelişmişlik farklarının artışı, kentleşme sorunlarının büyümesi, kalkınmanın planlı olarak yapılması gereğini ortaya koymuş, 1960 lı yıllarla birlikte ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın hızlandırılması, uygulanan politikalar arasında uyum sağlanması, toplumsal ve kültürel dönüşümün uyumlu yönlendirilmesi ve ekonomiye rasyonel kamu müdahalesinin temini amacıyla kalkınma planlarının 12 TEMMUZ 2012 hazırlanması ve uygulanması fikri benimsenmiştir (Kalkınma Bakanlığı, 2012). DPT tarafından hazırlanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında ( ), ekonomik dengenin kurulması, ekonomik ve toplumsal kalkınmanın birlikte gerçekleştirilmesi, belli bir hızda büyüme ve sanayileşmeye önem verilmesi amacıyla uzun vadeli hedefler belirlendiği gibi bu amacın gerçekleştirilmesi için sanayide kuruluş yerlerinin seçilmesinde toplam verimliliği arttırma yanında bölgelerarası dengeli bir kalkınma sağlama hedefine göre hareket edileceği hususu tedbirler arasında sayılmıştır (DPT, 1963). Bu plan dönemi içinde ilk olarak Bursa OSB kurulmuştur. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Programında sanayinin kuruluş yerlerinin seçiminde verimli toprak kullanımı ve bölgelerarası gelişmişlik dengesinin sağlanması konusunda vurgu yapılmış olmakla birlikte, ilk organize sanayi bölgesinin kuruluş yerinin yine bir gelişmiş bölgede seçilmesi dikkat çekicidir. Bunun en önemli nedeni, kalkınma planlarının stratejik planlar olması, mekânsal düzenlemeye referans vermemesidir. Uygulamaya yön verecek bölge planlarının da bu dönemde yapılmaması, uygulamaların sistem dinamikleri içinde gelişmesine yol açmıştır. İkinci ve daha sonraki Beş Yıllık Kalkınma Planlarında düzenli sanayi bölgelerinin kuruluşuna verilen önem sürdürülmüş, sanayi faaliyetlerini bu bölgelere yönlendirmek için özel kredi imkanları, vergi indirimleri, altyapı temini ve ucuz enerji gibi teşvik paketleri önerilmiştir. Bursa OSB den sonra Konya, Manisa, Gaziantep OSB lerin kuruluşu gerçekleşmiş, giderek Artvin hariç ülkenin her ilinde birden fazla OSB kuruluşu mümkün olmuşsa da pazara yakınlığı, ulaşım imkânları, kalifiye eleman temininin kolaylığı gibi nedenlerle sanayinin gelişmiş bölgeleri tercihi devam etmiştir. * 2000 yılına kadar merkezi ve yerel idareler tarafından yürütülen ortak çalışmalarla kurulan ve işletilen OSB ler, 15 Nisan 2000 tarihinde yürürlüğe giren 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu ile yeni bir döneme girmiş, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (eski adıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı) denetimi altında kendi kendini yöneten bir model olmuştur. Ekonomik büyümenin sağlanması, istihdam olanaklarının arttırılması, sanayinin mekânsal kontrolünün sağlanması, çevresel etkilerinin disipline edilmesi gibi planlamaya birçok araçsal fayda sağlamış olan OSB ler, bu düzenleme ile yeni bir ivme kazanmış, sektörel ihtiyaçları belirleme ve yönetme konusunda avantajlı bir konuma yükselmiştir. OSB nin ihtiyaçlarına göre bölge teşkilatları oluşturulmuş, bölgelerin kendi kendisini yönetmesi, * 2011 yılı verilerine göre OSB lerde tüketilen 22,17 milyar kwh elektrik enerjisinin, 7,9 milyar kwh si yalnızca Marmara Bölgesinde yer alan OSB lerde tüketilmektedir. Bunu 4,7 milyar kwh ile Akdeniz Bölgesinde yer alan OSB ler izlemektedir. Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan OSB lerin tamamının elektrik tüketimi ise 0.3 milyar kwh tır ( osbbs.osbuk.org.tr/)

15 Makale Planlama Stratejisinde Organize Sanayi Bölgelerinin Rolü bürokratik işlemleri azaltarak, yönetimi daha da etkinleştirmiştir. Aynı dönemlerde turizm, ulaştırma ve enerji gibi sektörel alanlarda da etkinlikleri yönetmek üzere özel kanunlar çıkarılmış, özel olarak korunan alanlara yönelik planlama yetkileri ilgili idarelerine verilmiştir. Böylece farklı kurumlar tarafından planlanan ve özel mevzuata tabi birçok proje alanı ortaya çıkmıştır. Bağımsız uygulama alanları oluşturan projeler arasında, kentlerin planlaması çetrefilli bir iş haline gelmiştir. Planlama tanımı gereği, farklı sektörler arasında denge kuran, nüfusun ekonomik, sosyal, kültürel ihtiyaçlarını tasarlayan, mekânı ihtiyaçlar ve olanaklar ölçüsünde biçimlendiren kararlar içerdiğinden, proje bazlı mekânsal müdahaleler planların bütünselliğini ortadan kaldırmıştır. Bu durumun OSB lere ilk yansıması, yer seçimleri ile olmuştur. Yatırım alanlarının tespitinde referans alınabilecek bütüncül bir planın olmaması ya da konut, sanayi, turizm, enerji, ulaştırma vb. sektörlerinin her birinin kendi başına yatırım alanlarını belirlemesi, kurumların birbiri ile ilişkisini görüş verme düzeyine indirgemiştir. OSB kuruluş yeri belirlenirken, yerleşim yerinin nüfus özellikleri, ekonomik yapısı, gelişme eğilimleri, merkez kademelenmesi, etkileşim alanı, ulaşım bağlantıları, enerji altyapısı, su temini, finansmanı, nitelikli eleman temini, çalışan nüfusun konut ihtiyacı, vb. onlarca faktör değerlendirilerek ve kentin diğer mekânsal kullanım biçimleri ile birlikte planlamada ele almak gerekirken proje bazlı değerlendirme yapılma durumu ortaya çıkmıştır. Buna karşın bazı belediyelerin OSB projelerini sahiplenmemeleri, anorganize, niteliksiz sanayi alanları açmaları, kamu yatırımı olan OSB lerin etkinliğini azaltmış, kimi yerlerde atıl duruma gelmesine yol açmıştır. SONUÇ YERİNE 50 yıllık bir deneyimi biriktiren OSB ler, yaşanan kimi aksaklıklara rağmen, sanayileşme konusunda en etkin ve verimli modeli oluşturmaya devam etmektedir. Bu başarının en önde gelen nedeni, planlamanın katılım ilkesinin bu projelerde hayata geçirilmiş olmasıdır. OSB mevzuatından mikro uygulamalara kadar her aşamada sektörün görüş ve önerilerinin alınması, düzenlemelerin tepeden inme değil tüm paydaşların ortak aklı ile yapılıyor olması, kendi kendini yöneten bir model olarak katılımcılara tek durak ofis hizmetinin sunulması, sanayi sektörünün mekânsal alan seçiminde tercih sebebidir. OSB lerde, sağlık koruma bandı ve arıtma tesisi ile sanayinin çevresel etkilerinin azaltılması, yapılaşma öncesi çeşitli zemin etütleri ile yapıların güvenli inşasının sağlanması, tesis kurulmadan önce altyapı temini, eğitim alanları, sağlık, güvenlik, sosyal ve idari tesisler, itfaiye teşkilatı gibi kamusal hizmetlerin sunumu, bu bölgeleri diğer sanayi alanlarına göre hem kamu hem de sanayiciler açısından avantajlı duruma getirmektedir. Sanayinin gelişigüzel alanlarda yapılaşması yerine uygun bir alanda denetimli yapılaşmasının, kentlerin yaşanabilirliği ve doğal varlıkların korunması için zorunlu olması nedeniyle planlama konusunda görev üstlenmiş olan tüm kurumların çalışmalarında, sektörün uzmanı olan kurum ve kuruluşlarla işbirliği geliştirmesi ve üst ölçekli planlamaların ilgili tüm tarafların katılımı ile yapılması zorunluluk arz etmektedir. OSB lerin gelecekte de vizyonunu sürdürebilmesi için çevre ve altyapı yatırımlarını hayata geçirmesi, sosyal ve teknik hizmetlerini gerektiği gibi vermesi, idari teşkilatını nitelik olarak güçlendirmesi gerekmektedir. KAYNAKÇA 1. Gülten Kazgan, Ekonomide Dışa Açık Büyüme, Altın Kitaplar, Keleş Ruşen, Kentleşme Politikası, İmge Kitapevi, Ankara, Mengi Ayşegül ve Algan Nesrin, Küreselleşme ve Yerelleşme Çağında Bölgesel Sürdürülebilir Gelişme, Siyasal Kitapevi, Ankara, Torlak, S. Evinç, İmar Yasalarının Gelişimi Üzerine Düşünceler, Çağdaş Yerel Yönetimler, TODAİ, C.11, İNTERNET KAYNAKLARI 1. DPT, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, PortalControls/WebIcerikGosterim.aspx?Enc=83D5A6FF03C7B4FCE4A2B5A9FE 13949B, erişim: 18/06/ Kalkınma Bakanlığı, 1960 Sonrası Dönemde Planlama, PortalControls/WebIcerikGosterim.aspx?Enc=83D5A6FF03C7B4FCA5B0BB9C7A E31CF9AA8F449BFB16AFEA1F26 CD6D79, erişim: 18/06/ OSB Elektrik Tüketimleri, erişim: 18/06/2012. TEMMUZ

16 YEREL KALKINMAYA ENTEGRE YAKLAŞIM: ŞANLIURFA... Kemal Devrim OĞUZ / Şube Müdürü - Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü Ülke tarihimiz, genel ve yerel düzeyde bir çok kalkınma stratejisi, planlaması ve taktiksel adımları da içeren uygulamalarla doludur. Bu açılımların çoğunun raflarda saklanmaktan öteye gidememesi, uygulama şansına sahip olanların da daima bir tarafının eksik kalması hepimizin alışık olduğu sonuçlardır. Bu durum, ekonomik yapı, sosyal etkileşim ve ortak yönetişim gibi siklet merkezlerinin oluşturulması ve bunlara işlevsellik kazandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Entegre bir planın ve planın uygulanma yöntemlerini gösteren bir dizi stratejinin olmaması halinde, sınai kalkınma sürecinin, ülke genelinin veya yerelliğin kalkınma potansiyelini tam anlamıyla değerlendirebilmesine karşı duran öğeler tarafından büyük olasılıkla engelleneceği sonucunu ortaya koymaktadır. Genel politika ve hakim siyasi iradenin de artık bu perspektifte davranmaya başladığı bu süreç, bu tür uygulamaların sayısının artırılarak çeşitlendirilmesine yönelik örnekleri ortaya çıkarmaya başlamıştır. Bu örneklerin sonuncusu ve en kapsamlısı, Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Projesi dir yılı Türkiye- Avrupa Birliği Mali İşbirliği programı çerçevesinde yürütülüp, 2011 yılının Mayıs ayında sonlandırılan ve toplam Euro bütçeye sahip projenin itici gücü, kurumsal faydalanıcı sıfatıyla Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü olmuştur. Projenin temel hedefi; GAP Bölgesi nde sosyal istikrara ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunarak, Türkiye de bölgesel farklılıkları azaltmaktır. Spesifik olarak da; Proje ile Şanlıurfa için stratejik sektörler belirlenmesi ve Şanlıurfa II. OSB deki firmaların rekabetçi bir biçimde faaliyet göstermelerine imkân tanıyacak iş ortamının tesis edilmesi hedeflenmiştir. Görülmektedir ki; il geneli için oluşturulan sınai kalkınma modellemesi, ülkemiz sınai kalkınma atılımında bir başarı öyküsüne dönüşen OSB kavramının üzerinden şekillendirilmiştir. Çünkü OSB ler, fiziksel altyapı bütünlüğü ve ortak kullanım avantajları, ortak yönetim ve işbirliği kültürünün oluşturulması gibi hususlarda çok iyi bir ortam sunmaktadır. Proje; temel olarak iki ana bileşenden 14 TEMMUZ 2012 oluşmaktadır. İlk bileşen, Euro bütçelidir ve fiziksel altyapının tamamlanmasına yönelik inşaat işlerini kapsamaktadır. Bu bileşenle 96 ha lık altyapı inşaatı (Yol, içmesuyu, kanalizasyon, yağmursuyu, elektrik ve doğalgaz) ile I. ve II. OSB ye hizmet edecek atıksu arıtma tesisi inşaatı tamamlanmıştır. İkinci bileşen ise Euro bütçeli teknik destek bileşenidir. Bu Bileşen UNDP Türkiye ile yapılan katkı antlaşması ile yürütülmüştür. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü nün OSB lere fiziksel altyapı hazırlama noktasında sahip olduğu bilgi birikimi ve tecrübe düşünüldüğünde, projeden sağlanan katkı ve alınan geri beslemeler doğal olarak teknik destek bileşeninde yoğunlaşmıştır. Bu nedenle, bundan sonra bu bileşen üzerinde durulacaktır. Bu bileşenin temel faaliyetleri; Entegre Sınaî Kalkınma Planı nın (ESKP) geliştirilmesi, yatırım olanaklarının tanıtımı, başvuruların değerlendirilmesi, işletme geliştirme hizmetleri, kapasite geliştirme olarak sıralanabilir. Şanlıurfa ESKP, Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Projesinin merkezi öğesidir. Plan; içinde önerilen stratejilerin uzun vadeli vizyona ulaşılmasına yönelik tamamlayıcı kimliği, stratejik tutarlılığı ile sektörel yol haritalarını kapsaması anlamında entegredir, yani stratejileri uzun vadeli plan hedeflerinin gerçekleştirilmesine yönelik olarak tamamlayıcıdır ve stratejik uyumu sağlamak amacıyla tüm sektörel yol haritalarını kapsamaktadır. ESKP, ekonomik kalkınma için işbirliğine dayalı bir yaklaşım önermekte ve paylaşılan ortak bir ekonomik vizyonu ve bu vizyonla entegreli stratejik sektörler (Tarıma dayalı gıda sanayi, tekstil ve giyim sektörü, özellikli imalat sektörü) için sektörel vizyonları ortaya koymaktadır. Dünya Ekonomik Forumu tarafından hazırlanan Küresel Rekabet Endeksi (Dünya Ekonomik Forumu, Küresel Rekabet Raporu , S ) kalkınmayı üç aşamada tanımlamaktadır. İlk aşamada, ekonomi üretim faktörü temelli olup, ülkeler temel olarak niteliksiz işgücü ve doğal kaynaklar gibi faktör donanımlarına göre rekabet etmektedirler. Ücretler arttıkça daha etkin üretim süreçlerini geliştirmeleri ve ürün kalitesini artırmaları gerektiğinde, ülkeler verimlilik temelli kalkınma aşamasına geçmektedirler. Son olarak ülkeler yenilikçilik temelli aşamaya geçtiklerinde, ülkeler daha yüksek ücretleri ve bununla bağlantılı yaşam standartlarına erişebilir ve ancak yeni ve özgün ürünlerle rekabet edebildiği sürece bu durumlarını sürdürebilirler. Bu aşamada, şirketler, en karmaşık üretim süreçlerini kullanarak yeni ve farklı ürünler üretip yenilikçiliğe dayalı bir rekabet modeli içerisinde olmalıdırlar. Günümüzde Şanlıurfa ekonomisi üretim faktörü temellidir. İl, hali hazırda temel olarak niteliksiz işgücü ve verimli topraklar gibi kendi üretim faktörü donanımları çerçevesinde rekabet etmektedir. ESKP nin kısa ve orta vade hedefleri; Şanlıurfa nın faktör koşullarından daha iyi faydalanılması, yerel ekonominin etkinliğinin ve verimliliğinin artırılması ve yenilikçilik temelli bir ekonominin temel öğelerinin belirlenmesine yardımcı olmak amacına yöneliktir. Sonuç olarak Plan, Şanlıurfa nın yenilikçilik temelli bir ekonomiye geçişine destek vermeyi amaçlamaktadır. ESKP kapsamında Şanlıurfa nın kalkınma vizyonu aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: 2020 yılı itibariyle, Şanlıurfa, yüksek katma değerli gıda işleme, tekstil ve imalat alanlarında, hayata geçirilecek sulama projeleri ile etkin tarımsal çıktıları da kullanmak suretiyle güçlü, büyüyen, dengeli bir ekonomiye sahip olacaktır. Bu vizyon yerel ve ulusal düzeyde 50 paydaş tarafından katılımcı bir süreç dahilinde belirlenmiş olup, teyit edilmiştir. Yerel paydaşların da teyit ettiği gibi, Şanlıurfa da bu vizyonu gerçekleştirecek yeterli isteklilik düzeyi ve liderlik vasfı mevcuttur. Bu isteğin ve liderliğin işbirliği yoluyla vizyonu hayata geçirmesi gerekmektedir. Tam da bu noktada; Şanlıurfa Valiliği başta olmak üzere, ilin tüm sivil toplum örgütleri ve meslek odaları ile iş dünyası ve sektör temsilcilerinin katılımı ile proje ekibi önderliği ve koordinasyonunda oluşturulan Yerel Rekabet Gücünün Geliştirilmesi Platformu (ŞUYERGEP), yerel düzeyde ihtiyaç duyulan koordinasyonun sağlanmasından sorumlu olacak, aynı zamanda liderlik görevi de üstlenecektir. Tamamen gönüllülük esasıyla işleyen ve katkı sunmaya hevesli tüm unsurların katılımına açık olan bu platform,

17 proje devam ederken oluşmuş ve 6 adet toplantı yapmıştır. Proje sonrasında ise halen çalışmalarına Karacadağ Kalkınma Ajansı nın sekreteryasında devam etmektedir. ESKP nin uygulanmasına yönelik araçların geliştirilmesi ve bunların takibi ile sonuçta Şanlıurfa yı hedeflenen 2020 vizyonuna taşıma görevi büyük ölçüde yerel aktörlerin güç ve akıl birliğine dönüşmüş bu platform tarafından yürütülecektir. GAP kapsamındaki sulama projeleri, çiftçilerin suyu daha verimli kullanmaları ile daha fazla gelir elde etmeleri ve yeni ürün ve teknolojiler için yeterli sermayeyi yatırıma dönüştürmeleri ve sağlamaları yolu ile yeni gıda işleme tesislerini faaliyete geçirmeleri yoluyla bir katalizör işlevi görebilirdi. Şanlıurfa son on yıllık dönemde önemli ölçüde büyümesine rağmen, bu büyüme sürdürülebilir yatırımlar neticesinde gerçekleşmemiş, aksine büyük ölçekli kamu yatırımları, ürünlerin piyasa fiyatlarındaki değişimler ve diğer beklenmedik faktörler tarafından yönlendirilmiştir. Bunun nedenlerinden birisi yatırımların tek yönlülüğüdür. Fiziki altyapı gelişirken, know-how (teknik bilgi) a yönelik yatırımlar sınırlı düzeyde kalmıştır (Şekil 1). Örneğin, bir yatırımcı meyve işleme tesisi için şeftali yetiştiriciliğini bir fırsat olarak görmesine rağmen, farklı şeftali ağaçlarının test edilmesinde engellerle karşılaşıyor ise ve çiftçiler yeni ürün türlerini denemede isteksiz davranıyorlarsa, bu durumda şeftali üreticiliği alanında hali hazırda devam eden tarım uygulamaları değişmeyecektir. Tarımda ilerlemeye yönelik değişimler olmadan, en çok gelecek vadeden imalat fırsatları da gelişim gösteremeyecektir. Şekil 1: Şanlıurfa daki Fiziki Yatırımların Bilgi Yatırımları ile Karşılaştırılması Kaynak: ESKP tahminleri GAP BKİ ve Harran Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu e dayanmaktadır. İstenen Sulama Etkisi Gözlemlenen Sulama Etkisi Şekil 2: Sulama Yatırımlarının Tarımsal Üretkenliğe Etkisi Kaynak: GAP Bölgesinde Kamu Yatırımlarının Mevcut Durumu başlıklı ve Mayıs 2008 tarihli GAP BKİ iç raporundan alınan veriler. Şekil 2 de de gösterildiği gibi, sulama sistemlerinde gelişme yeni tohum üretimi ve yeni teknolojilere yönelik yatırımları beraberinde tetikleyebilirse artan bir oranda büyüme kaydedilebilir ancak Şanlıurfa da son on yıllık dönemde çiftçilerin büyük çoğunluğu, yeni yatırımlar yaparak daha yüksek katma değerli üretime geçmek yerine geleneksel ürün yetiştirmeye devam etmişlerdir. Şanlıurfa nın fiziki altyapısına yapılan büyük ölçekli kamu yatırımlarının üretkenliğe ve dolayısıyla gelir ve yaşam kalitesi üzerinde etkisi tartışılmazdır. Ancak, sulama ve diğer yatırımlardan en yüksek faydayı sağlamak için, Şanlıurfa daki çiftçiler ve imalatçılar tarafından, toprağın tarıma hazırlanması, damla sulama ve yeni tohum çeşitlerinden ürünlerin işlenmesi, pazarlanması ve dağıtımına kadar tüm değer zincirinde yeni teknolojilerin kullanılması gerekir. Şekil 2 de sadece tarımsal üretkenliğin gösteriliyor olmasına rağmen, aynı durum imalat sektörü için de geçerlidir. Örneğin, Projenin ve ESKP nin amacının bir kısmı da, II. OSB nin, I. OSB de olduğu gibi, düşük marjlı, düşük katma değerli, kapasitesinin altında ve sezonluk çalışan firmalarla doldurulmamasını sağlamaktır. Proje ile, II. OSB de bu olumsuzlukların ortadan kaldırılması için II. OSB ye yapılacak başvuruların, kurulacak yönetişim yapısı dâhilinde toplanması ve değerlendirilmesine yönelik faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, proje kapsamında, başvuruların değerlendirilmesine ilişkin yönetişim yapısı kurulmuş, Bakanlık, OSB Yönetimi ve yerel paydaşların katılımıyla başvuruların değerlendirilmesine ilişkin seçim ölçütleri belirlenmiştir. Ardından yapılan bağımsız değerlendirmeler ile bu seçim ölçütleri kullanılmış ve geçer not alanlara OSB Yönetimince tahsisler gerçekleştirilmiştir. İçinde bulunduğumuz tarihte, yani projenin tamamlanmasından yaklaşık bir yıl sonra bile Bölge yönetiminin halen uygulamayı sürdürüyor olması proje çıktılarının yerelce özümsendiğini açıkça ortaya koymaktadır. Bundan sonrası ise bu tahsis süreci modellemesinin ülke çapında tüm OSB lere yaygınlaştırılması, bilimsel, şeffaf ve rasyonel mekanizmalarla yapılan sanayi parseli tahsislerinin yapılacak mevzuat düzenlemeleri ile bağlayıcı kılınması, arsa rantı ve spekülasyonlardan kaçınarak tamamen üretime odaklanılmasıdır. Öte yandan; OSB lerin büyük bir çoğunluğunun bir iş programına sahip olmaması, olanların da içeriğinin zayıflığı proje kapsamında ele alınarak Şanlıurfa II. OSB için bir iş planı hazırlanmıştır. Daha da önemlisi diğer OSB lerin kullanımı ve kendi özgün koşullarını uyarlayabilecekleri bir OSB İş Planı Hazırlama Rehberi çıkarılmıştır. Sonuç olarak; bu proje ile, yeni kurulmuş bir OSB çıkış noktası alınmış ve bu bölgenin fiziksel altyapısı tamamlanmış, Şanlıurfa İli için sektör taramaları yapılarak öncelikli sektörler belirlenmiş, bütüncül bir yaklaşımla içerisinde temel kalkınma stratejilerinin, sektörel yol haritalarının ve sektörel eylem planlarının yer aldığı Entegre Sanayi Kalkınma Planı hazırlanmıştır. Oluşturulan Yerel Rekabet Gücünün Geliştirilmesi Platformu (ŞUYERGEP) ile de yerel düzeyde ihtiyaç duyulan koordinasyonun sağlanması ve ESKP nin sürdürülebilir bir uygulaması hedefelenmiştir. Şanlıurfa da bu süreç sonunda ortaya çıkan sinerji ve motivasyonun kaybolmaması ve proje çıktılarının fırsata dönüştürülmesi, ülkemizin başka bölgelerine de örnek oluşturacaktır. TEMMUZ

18 Makale Yaşanabilir Organize Sanayi Bölgeleri YAŞANABİLİR ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ Özlem ARSLAN / Peyzaj Mimarı - Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda yürütülen Onuncu Kalkınma Planı hazırlık çalışmalarından Mekânsal Planlama ve Yaşanabilir Kentler yaratmak başlıklarından yola çıkarak, yıllarını kapsayan dönemde Yaşanabilir Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) planlamak ve bu çerçevede projeler üretebilmek, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından bugüne kadar gerçekleştirilen çevreye duyarlı OSB çalışmalarını, kuşkusuz daha da ileriye taşıyacaktır. Üst ölçekli planlamadan uygulamaya yönelik tasarıma kadar, kentlerde olduğu gibi OSB lerde de yaşam kalitesini artırmak, sağlıklı, yaşanabilir ve kimlikli OSB lere sahip olmak için planlamanın tasarımla bütünleşmesi önemli bir olgudur. Sürdürülebilir OSB gelişiminin gerçekleşmesi, planlama süreçlerinin ekolojik temele oturtulmasına ve doğayla uyumlu bir yaşam için ekolojiekonomi-enerji ilişkisini güçlendiren bir tasarım yaklaşımını gerektirmektedir (Aklanoğlu, 2009). Eski Yunancaya göre ekoloji bilimi, oikos ve logos kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş olup yaşanabilen çevreyi anlatmaktadır. Ekonomi sözcüğü de eski Yunanca oikos ve nomicus sözcüklerinden türetilmiş olup yaşanılan yere ait işlerin yönetilmesi anlamına gelmektedir. Bu durumda ekoloji ve ekonomi, kardeş bilim dalları olarak düşünülebilir (Costanza, Cumberland, ve ark. 1997; Barret ve Farina 2000; L. R. Brown 2001; Odum ve Barret 2008). Enerji ise maddede var olan ve ısı, ışık biçiminde ortaya çıkan güç olarak tanımlanabilmektedir ( gov.tr). Ekolojinin ayrı bir bilim dalı olarak ortaya çıkması yaklaşık 1900 lü yıllara kadar gitmekte olup ekoloji sözcüğü, son dönemlerde, günlük terminolojinin bir parçası olmuştur (Odum-Barret 2008). Bir bilim olarak ekolojinin genel anlamda mekân planlama, tasarım ve yönetim çalışmalarında etkisi ve etkinliği ise oldukça yenidir. Ekoloji, doğal alanda bilgi üreten bir bilimdir ve bu bilimin fiziksel planlama ile bağlantısı peyzaj planlama aracılığıyla kurulmaktadır (Aklanoğlu 2009). Peyzaj terimi, insan ve doğayı bütünleştiren bir terimdir (Calow 1999; Odum ve Barret 2008). Avrupa Peyzaj Sözleşmesi nde ise peyzajın alan anlamına geldiği ifade edilmektedir. Risser ve ark. (1984) e göre, peyzaj ekolojisi ise, heterojen yapıdaki bir arazi parçasının özelliklerini inceleyerek, bu arazinin yönetim ilkelerini toplumun yararı ve yaşamı için kullanan bir bilim dalı olarak tanımlanmaktadır (Odum ve Barret, 2008). Bu bağlamda peyzaj mimarlığında üst ölçekli planlamadan (1/25000) uygulama ölçeği olan (1/500-1/250-1/200) tasarıma kadar ekolojik veriler temel alınmakta ve çok yönlü olarak kullanılmaktadır. Ekoloji, ilk olarak planlamada temel alınmış; küresel ölçekte yaşanan sorunlar karşısında planlamanın tek başına yeterli olmadığı anlaşılmış ve ekolojik temelin tasarımda da kullanılması gerektiği anlaşılmıştır. Ekolojik peyzaj tasarımı, bütüncül (canlı, cansız ve kültürel peyzaj bileşenleri ile sosyo-ekonomik ve ekolojik süreçlerin tasarıma entegre edilmesini) ve dinamik (peyzajın doğal ve kültürel süreçlerine, zamansal ve mekansal ölçeklere göre değişen bir nitelikte) bir yaklaşımdır (Aklanoğlu 2009). Yaşamın sürdürülebilirliğini sağlayan en önemli unsurlardan biri de iklimdir. Enerji etkin peyzaj planlamanın temeli, ekolojik tasarım ve iklimsel elemanların sunduğu olanaklardan yararlanmak, olumsuz koşullardan en az etkilenmeyi sağlamaktır (Akpınar,1995). Erişim tarihi:12/06/2012 Bu araştırma; ekolojik peyzaj planlama ve tasarım ilkeleri ışığında, yaşanabilir OSB ler yaratmayı ve küresel iklim değişikliğine katkı sağlayan çözüm önerileri sunmayı hedeflemektir. EKOLOJİK PEYZAJ PLANLAMA ve TASARIM İLKELERİNİN OSB LERE SAĞLAYACAĞI YARARLAR Doğal ve kültürel varlıkların koruma kullanma dengesi esas alınarak gerçekleştirilecek çalışmalarda, OSB alanları ile ekonomiye katkı sağlanırken, ekolojik dengeye de duyarlı, küresel iklim değişikliğine, biyolojik çeşitliliğe fayda sağlayan ve yaşam kalitesi yüksek alanlar oluşturulur. Kyoto Protokolünde; sera gazı [CO 2, CH 4, N 2 O, HFC, PFC 5, SF 6 ] miktarını azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek maddesine yönelik olarak, azot ve karbon döngüsüne olumlu katkı sağlanır. Güneş, rüzgâr gibi yenilenebilir enerji kaynakları etkin kullanılacağından, Kyoto 16 TEMMUZ 2012

19 Makale Yaşanabilir Organize Sanayi Bölgeleri Protokolünde yer alan çölleşme ve küresel iklim değişikliği ne tedbir olarak, güneş enerjisinin önü açılacak maddesi için alternatif çözüm üretilmiş olur. Yağmursuyu projelerinde, deşarj noktalarının açık alanlara verildiği noktalarda gerçekleştirilecek yağmursuyu yönetimi yöntemleriyle: Küresel ısınmanın bir getirisi olan sel ve taşkınlar önlenir, Sanayi parsellerinden kirlenerek gelen yağmur suyundaki azot, fosfor, potasyum ve karbon gibi elementlerin bitki kökleriyle emilmesi sağlanırken, elde edilen kirlilikten arınmış, temiz yağmur suyu yeraltı varlıklarına kazandırılır. İnşaat alanında; peyzaj onarım projeleri ile bitkisel toprak ve doğal bitki örtüsünün varsa endemik türlerin korunması sonucu biyoçeşitliliğin sürdürülebilirliği sağlanır. Sağlık koruma bantlarında; OSB içindeki imalatların durumu göz önünde bulundurularak sağlık koruma bantlarının bitkilendirme yolu ile perdeleme çalışmalarında, ÇED raporu, iklim, arazi yapısı, şehrin yönü, toprak, sulanabilirlik, doğal bitki örtüsü vb. dikkate alınmak suretiyle üretilecek peyzaj projeleri ile; çevresel sorunlara yol açan sanayinin kent üzerindeki baskısı azaltılır, karbon için yutak alan (Kyoto Protokolü) oluşturulur, hava akımı ve koku kontrolü sağlanır. Bitkilendirilen alan, rekreatif amaçlı olarak yöre halkına ve sanayi personeline hizmet edebilir. Perdeleme bitkilerinin, enerji üreten bitki türlerinden seçilmesi (biyokütle enerjisi) ile yenilenebilir enerji kullanımına yönelme mümkündür. Kyoto Protokolünde yer alan alternatif enerji kaynaklarına yönelinecek maddesi için alternatif çözüm üretilmiş olur. Bitkilerin fotosentez yoluyla havadaki karbondioksit gazını yapraklarıyla absorbe ederek, hem ortama oksijen vermesi kuralından yola çıkarak, absorbe gücü yüksek olan bitki türlerinin kullanımı ile sanayiden kaynaklanan sera gazı miktarının azaltılmasına yardımcı olunur, Kyoto Protokolü nde yer alan Atmosfere salınan sera gazı miktarı yüzde 5 e çekilecek maddesi için alternatif çözüm üretilmiş hem de hava temizliğine katkı sağlanmış olur. Binalarda yeşil çatı ve yeşil duvar uygulamalarının yapılması ile alternatif yeşil alanlar yaratılmış olur. Sanayi tesisinde gerçekleştirilen imalat ile uyumlu olarak gerçekleştirilecek peyzaj projeleri ve uygulamaları ile fabrika ve çevresi bütünlük kazanır, ayrıca, estetik ve işlevsel mekanların oluşturulmasına katkı sağlanır. Su etkin peyzaj tasarımı ile su tüketimi ve bakım işlemlerinde ekonomi sağlanmış olur. OSB alanı içinde yapılacak bisiklet yolu ile OSB içi ulaşımda hava temizliğine katkı sağlanmış olur. SONUÇ Tüm OSB leri kapsayacak bu çalışmalar neticesinde öncelikle yerel yaşam kalitesi artacak, buna bağlı olarak bölgesel, ülkesel ve küresel ölçekte yaşanabilir çevreler oluşturulabilecek, ekoloji ve ekonomi dengesi kurulacak ve OSB lerin sadece üretim alanları değil, aynı zamanda yaşanabilir alanlar olduğu gerçeği ortaya çıkacaktır. KAYNAKÇA 1. Aklanoğlu, F., Geleneksel Yerleşmelerin Sürdürülebilirliği ve Ekolojik Tasarım: Konya-Sille Örneği, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara. 2. Akpınar, N Ilıman Bölge Iklimleri için Enerji Etkin Peyzaj Planlama. Tabiat ve İnsan Dergisi, Say.: 3, S. 8-14, Ankara. 3. Barret, G. W., and A. Farina İntegrating ecology and economics. BioScience 50: Brown, L. R., Eco-economy: Building an economyfor the Earth. New York: W.W. Norton. 5. Calow, P, Ed BlackweU s concise encyclopedia of ecology.oxford: Blackvvell. 6. Costanza,R., J. Cumberland, H.Daly, R. Goodland, and R. Norgaard An introduction to ecological economics. Boca Raton, Fla.: St. Lucie Press. 7. Odum, E.P.- Barret, G.W., Ekolojinin Temel İlkeleri, Peyzaj Ekolojisi: Tanımı ve Biyolojide Hiyerarşi Düzeni Kavramıyla İlişkisi. Palme Yayınevi, S. 2-3, S.375, Ankara 8. Risser, P.G., J.R. Karr, and R.T.T. Forman Landscape ecology: Directions and approaches. Champaign, 111.: Naturel History Survey, Number Erişim tarihi:12/06/ Erişim tarihi:12/06/2012 Çalışmalarımda benden yardımını ve desteğini esirgemeyen Hocam Sayın Prof. Dr. Nevin AKPINAR a (A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarlığı Bölümü) teşekkür ederim. TEMMUZ

20 Makale Türkiye de Organize Sanayi Bölgeleri Deneyimi TÜRKİYE DE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ DENEYİMİ Doç. Dr. Çiğdem VAROL / Gazi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Ülkemizde sanayi üretiminin mekansal organizasyonunda, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Küçük Sanayi Siteleri (KSS), Serbest Bölgeler (SB) ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) özel statüye sahip üretim bölgeleri olarak tanımlanmaktadır. Bu girişimlerden OSB ler, planlı kalkınma dönemi ile birlikte uygulanmaya başlamış ve sanayiye altyapı oluşturmayı amaçlamıştır. Sanayi gelişiminin ve bölgesel dengeli kalkınmanın sağlanması, kentleşme ve sanayileşme ilişkilerinin düzenlenerek oluşabilecek çevre sorunlarının giderilmesi, daha düşük maliyetli altyapı hizmetlerinden yararlanılması ve daha kolay ve ucuz üretim yapılması hedefini taşıyan OSB uygulamaları bugün 50 yıllık bir tecrübeye ulaşmıştır. İller bazında değerlendirildiğinde; Artvin hariç tüm illerde bir veya birden fazla OSB nin yer aldığı ve OSB lerde yer alan firma yoğunlaşmalarının Marmara Bölgesi dışında Anadolu ya da kaydığı (Çağlar ve Kurtsal, 2011) görülmektedir (Harita 1). Harita 1: Türkiye de OSB lerdeki toplam firma sayıları (2008) (Yıldırım, 2008) Gelişmekte olan ülkelerdeki kısıtlı sermaye birikiminin; üretim artışından, teknolojik yenilikleri gerçekleştirmeye, uygun koşullarda arsa ve fabrika temininden, üretim maliyetini karşılamaya kadar pek çok amaç için kullanılması, sanayi gelişiminin sağlanmasında zorluklar yaratmaktadır. OSB lerin mekânsal yerleşim için gerekli altyapı ve üstyapı hizmetlerini topluca sağlaması bu zorlukları aşmaya önemli katkı sağlamaktadır (DPT, 2007). Bununla birlikte, sanayi işletmelerinin mekansal bir araya gelişleri ile dışsal ekonomiler yaratılmakta (Varol, 2011); bu dışsallıklar çoğunlukla bir arada bulunan firmalar arasında yeni üretim teknikleri, pazar koşulları, teknolojik gelişmeler, personel eğitimi ve benzeri konularda bilgi ve tecrübelerin karşılıklı olarak değişimini kapsamaktadır. Ortak altyapı hizmetlerinden, arıtma tesislerine, personel eğitim merkezlerinden, finansal ve sosyal hizmetlere kadar pek çok hizmet ve olanağın sunulması firmaların üretim maliyetlerini azaltmaktadır. Türkiye deki OSB lerde mekânsal birliktelik ile oluşan dışsallıkların; işletmelerin türlerine göre iki farklı biçimde oluşturulması amaçlanmıştır: farklı sektörlerde faaliyet gösteren iş kollarının bulunduğu karma OSB ler, aynı sektör grubunda ve bu sektör grubuna dahil alt sektörlerde faaliyet gösteren tesislerin yer aldığı ihtisas OSB ler. Özellikle ihtisas OSB lerin oluşturulması, küme politikası ile bağlantılı olarak yerelleşme ekonomilerinin yaratılmasına önemli katkı sağlamaktadır. Harita 2 de iller bazında OSB lerin uzamanlaştığı sektörler yer almaktadır. Harita 2: Türkiye de OSB lerdeki toplam sektörel uzmanlaşmalar (2008) (Yıldırım, 2008) 50 yıllık deneyim çerçevesinde iyi bir yatırım ortamı sunma, yığılma ekonomilerinin yarattığı dışsallıklardan yararlanma, sanayinin Anadolu daki kentlere desantralizasyonunu destekleme gibi yaşanan olumlu gelişmeler yanında, OSB lerin mekânsal yer seçimi ile arz-talep dengelerinin oluşturulması konusunda bazı sıkıntılar da yaşandığı görülmektedir. Yer seçimi ile bağlantılı olarak; OSB lerin kentlerin mekansal gelişiminde en önemli yasal uygulama olan 3194 Sayılı İmar Kanunu nun istisnalar kapsamına girdiği ve OSB lere yönelik imar planlarının 4562 Sayılı OSB Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği çerçevesinde belirlendiği görülmektedir Sayılı Kanunu nda OSB lerin; Bakanlığın koordinasyonunda ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşan Yer Seçimi Komisyonu nun yerinde yaptığı inceleme ve varsa 1/25000 ölçekli çevre düzeni planlarını dikkate alarak oybirliği ile yer seçtiği ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın onayı ile kurulduğu ifade edilmektedir. Buna göre OSB sınırları içerisinde yapılacak mevzii imar ve parselasyon planları ve değişiklikler OSB tarafından yönetmeliğe uygun olarak hazırlanıp 18 TEMMUZ 2012