İNSOMNİA. Prof. Dr. Fuat ÖZGEN. Bayındır Hastanesi Söğütözü

Transkript

1 İNSOMNİA Prof. Dr. Fuat ÖZGEN Bayındır Hastanesi Söğütözü

2 Uykunun işlevi ve yapısı dikkate alındığında insomnia, kişilerin yeterli süre ve zaman diliminde uyuyamadığı için dinlenemediği ve yeni bir güne hazır olmadığı durumlar olarak tanımlanabilir.

3 Tanım İnsomnia, uyku için yeterli zaman ve fırsat olmasına rağmen, uykuya başlamada, süresinde ve bütünlüğünde tekrarlayıcı güçlükler yaşanması ve bunların gündüz işlevlerinde bozulmaya yol açması olarak tanımlanmıştır.

4 Uykusuzluğun Genel Kriterleri: A. Uykuya başlamada güçlük, uykuya devam ettirmede güçlük ya da çok erken uyanma ya da kronik nitelikte dinlendirici olmayan düşük kalitede uyku yakınması. Çocuklarda, sıklıkla bakıcıları tarafından bildirilen uyuma güçlüğü, uyuma güçlüğü yatma zamanına direnç veya bağımsız uyuyamama olabilir. B. Yukarıda bahsedilen uyuma güçlüğü uyku için yeterli fırsat ya da koşullara rağmen ortaya çıkar. C. Gece uyuma güçlüğü ile ilişkili gün içi aşağıdaki yakınmalardan en az birinin hasta tarafından bildirilmesi I. Yorgunluk, kırıklık II.Dikkat, konsantrasyon ya da bellek güçlüğü III.Sosyal ya da mesleki işlevsellikte bozulma ya da düşük okul performansı IV.Duygudurum bozukluğu ya da iritabilite V. Gündüz uykuluğu VI.Motivasyon, enerji ya da inisiyatifte azalma VII.İşinde ya da araç kullanırken hata yapma veya kaza eğiliminde artma VIII.Uyku yoksunluğuna bağlı gerginlik, baş ağrısı ya da gastrointestinal semptomlar IX.Uyku hakkında endişe ve uğraşılar

5 Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması (ICSD-2) 1-İnsomnialar 2- Uykuyla İlişkili Solunum Bozuklukları 3- Santral Orjinli Hipersomnialar (Bir Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Uykuyla İlişkili Solunum Bozukluğu ya da Uykuyu Bozan Diğer Nedenlerden Kaynaklanmayan) 4- Sirkadiyen Ritim Uyku Bozuklukları 5- Parasomnialar 6- Uykuyla İlişkili Hareket Bozuklukları 7- İzole Semptomlar, Görünüşe Göre Normal Varyantlar ve Çözüme Ulaşmamış Noktalar 8- Diğer Uyku Bozuklukları

6 Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması (ICSD-3) 1-İnsomnialar 2- Uykuyla İlişkili Solunum Bozuklukları 3- Santral Orjinli Hipersomnialar (Bir Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Uykuyla İlişkili Solunum Bozukluğu ya da Uykuyu Bozan Diğer Nedenlerden Kaynaklanmayan) 4- Sirkadiyen Ritim Uyku Bozuklukları 5- Parasomnialar 6- Uykuyla İlişkili Hareket Bozuklukları 7- Diğer Uyku Bozuklukları

7 Tablo-2: ICSD-2 e göre İNSOMNİALAR 1- Uyumsal İnsomnia (Akut İnsomnia) 2- Psikofizyolojik İnsomnia 3- Paradoksal İnsomnia 4- İdiyopatik İnsomnia 5- Psikiyatrik Bozukluklara Bağlı İnsomnia 6- Yetersiz Uyku Hijyeni 7- Çocukluk Dönemi Davranışsal İnsomnia 8- İlaç ya da Maddeye Bağlı İnsomnia 9- Tıbbi Duruma Bağlı İnsomnia 10- İlaç ya da Maddeye Bağlı Olmayan İnsomnia Belirlenmemiş (Organik Olmayan İnsomnia) 11- Fizyolojik (Organik) İnsomnia

8 ICSD-3 e göre İNSOMNİALAR Kronik İnsomnia Kısa Süreli İnsomnia Diğer İnsomnialar

9 Kronik İnsomnia (Değişik Adları) Kronik İnsomnia Prfimer İnsomnia Sekonder İnsomnia Komorbit İnsomnia Uykuya başlama ve sürdürme bozuklukları Çocukların davranışsal İnsomniası Uyku başlangıcı ile ilgili bozukluklar

10 Klinik ve Patofizyolojik Alt Tipler Psikofizyolojik İnsomnia İdiopatik İnsomnia Paradoksal İnsomnia Yetersiz Uyku Hijyeni Çocuğun Davranışsal İnsomniası Mental Hastalığa Bağlı İnsomnia Tıbbi Hastalığa Bağlı İnsomnia İlaç veya Maddeye Bağlı İnsomnia

11 Kronik İnsomnia Tanı Kriterleri A-F karşılanmalıdır A. Aşağıdakilerden bir veya daha fazlasını hastalar bildirmeli veya hastanın ailesi veya bakıcısı tarafından gözlenmelidir 1. Uykuya başlamada güçlük 2. Uykunun sürdürülmesinde güçlük 3. İstendiğinden erken uyanma 4. Uygun zamanda yatağa gitmeye direnç 5. Aile veya bakıcının müdahalesi olmaksızın uyuma güçlüğü

12 B. Gece uyuma güçlüğüne bağlı olarak aşağıdakilerden bir veya daha fazlası hastalar tarafından bildirilmeli veya hastanın ailesi veya bakıcısı tarafından gözlenmelidir 1. Yorgunluk veya halsizlik 2. Dikkat, konsantrasyon veya bellek bozukluğu 3. Sosyal, ailesel, mesleki veya akademik işlevsellikte bozulma 4. Duygudurum bozukluğu veya sinirlilik 5. Gündüz uykululuk 6. Davranış problemleri (Hiperaktivite, impulsivite, agresyon) 7. Motivasyon, enerji ya da sorumluluk almada azalma 8. Hata ve kaza yapmaya meyil 9. Uyku ile ilgili memnuniyetsizlik

13 C. Bildirilen uyku uyanıklık yakınmaları sadece uyku için yetersiz fırsat veya kosullarla açıklanamaz. D. Uyku bozukluğu ve ilgili gündüz semptomları en az haftada üç kez ortaya çıkmalıdır. E. Uyku bozukluğu ve ilgili gündüz semptomları en az üç aydır devam ediyor olmalıdır. F. Uyku/uyanıklık güçlüğü diğer uyku bozuklukları ile daha iyi açıklanamaz.

14 İnsomnia (yaklaşım) Bir semptom, bir hastalık olarak insomnia; Bir semptom olarak tüm hastalıklarda var Bir hastalık olarak ise; birincil ve ikincil olarak adlandırılır

15 PSİKOFİZYOLOJİK İNSOMNİA Kronik insomniakların büyük bir kısmını oluşturur. Psikofizyolojik insomnianın temel özelliği artmış uyarılmışlık durumu ve uykuyu engelleyen öğrenilmiş düşünceler ile karakterizedir. İnsomnia hakkındaki yoğun endişeleri, başlatıcı nedenlerin ötesinde yakınmalarının daha da artmasına neden olur. Bir kısır döngüye dönüşen durum ile problemle ilgili endişeleri giderek artar. Bu özelliklerinden dolayı öğrenilmiş insomnia, koşullandırılmış insomnia, primer insomnia gibi adlar da alır. Bu hastalar anksiyöz ve gergin bireylerdir.

16 Psikofizyolojik insomnia İnsomnia en az 1 ay süreli olmalı Aşağıdakilerden biri olmalı: Uyku ile ilgili aşırı odaklanma veya anksiyete Planlanmış zamanda veya yatakta uykuya dalmada güçlük; buna karşılık uyku niyeti olmayan monoton ativiteler sırasında uykuya dalma Ev dışında evden daha iyi uyuma Yatakta uykuya dalmayı etkileyen mental aktivite Yatakta, uykuya dalmayı engelleyen artmış somatik gerginlik

17 Paradoxal İnsomnia Uyku bozukluğunu işaret eden objektif bulgular olmaksızın ortaya çıkan uykusuzluk yakınmasıdır. Sinonimler Psödoinsomnia Objektif bulgusuz subjektif yakınmalar Uyku hipokondriazisi Subjektif yakınmalar

18 PARADOKSAL İNSOMNİA Paradoksal insomnianın temel özelliği bu hastalarda uyku bozukluğunu kanıtlayan objektif bir veri olmamasına rağmen, subjektif yakınmalarında şiddetli insomnia yakınmaları tanımlarlar. Hastalar 3-4 saat gibi az uyuduklarını veya hiç uyuyamadıklarını belirtirler. Oysa onları gözleyen eşleri tarafından ya da polisomnografi gibi objektif ölçümlerde uyudukları görülür. Hastalar belirgin bir psikopatoloji ya da temaruz özellikleri göstermezler. Hastalığın bu özelliklerinden dolayı subjektif insomnia, uyku durumunun yanlış algılanması, pseudo insomnia, uyku hipokondriasisi gibi adlar da alır.

19 Paradoksal insomni İnsomni enaz 1 ay sure ile olmalı Aşağıdaki kriterlerden en az biri olmalı: Hasta çoğunlukla uykusuz veya çok az uykulu gecenin yanısıra zaman zaman normal uykulu gece tanımlamalı Uyku günlüğü tutulduğunda, çok sayıda az uykulu veya tamamen uykusuz gece ve bunların ardından gündüz uykusu olmaması. Hastanın belirttiği yakınmalar veya uyku günlüğü ile polisomnografi veya aktigraf arasında uyumsuzluk olması

20 İDİOPATİK İNSOMNİA Temel özelliği erken çocukluk döneminde başlayan ve yaşam boyu insomnia semptomlarının olması ile karakterizedir. Hastalığın başlamasına devam etmesine neden olabilecek bir faktör mevcut değildir. Tedaviye dirençlidir.

21 İdiopatik insomnia Kronik seyirli olmalı Infant döneminde veya çocuklukta başlayabilir. Belirgin bir neden tanıımlanamaz. Persistandır; remisyon dönemleri yoktur.

22 Mental Bozukluğa Bağlı İnsomnia Altta yatan mental bozukluğa görülen insomni. İnsomnia belirlenen mental bozukluğun bulgusu olarak görülür ve hastalıkla aynı şekilde seyreder. İnsomnia tipik olarak sebep olan mental bozuklukla birlikta başlar ve hastalığın belirtileriyle birlikte zamanla artma veya azalma gösterir.

23 Mental Bozukluğa Bağlı İnsomnia Hastanın belirtileri insomnia kriterlerini karşılamalıdır. İnsomnia en az bir ay sürmelidir. Standart kriterlere göre tanısı konan mental bir hastalığı olmalıdır. Bazı durumlarda mental bozukluktan bir süre önce başlamış bile olsa, mental bozukluk sürecinde görülmelidir. İnsomnia, belirgin strese neden olacak veya bağımsız tedaviye ihtiyaç hissettirecek kadar, tipik olarak birlikte seyrettiği mental bozukluktan daha belirgin olmalıdır.

24 Yetersiz Uyku Hijyeni Temelde iyi kalitede uyku ve tüm gün uyanıklığı sağlama ile uyumlu olmayan günlük yaşam aktivitesi ile giden insomnidir. Bu durumdaki farklı görünümlerin tamamının ortak özelliği kişinin davranış kontrolünün uyku alışkanlığı üzerinde oluşturduğu olumsuz etkidir. Artmış uyanıklık oluşturan alışkanlıklar ve uyku hijyeni ilkeleri ile bağdaşmayan alışkanlıklar.

25 Yetersiz Uyku Hijyeni Hastanın belirtileri insomni kriterlerini karşılamalıdır. İnsomni en az bir ay sürmelidir. Yetersiz uyku hijyeni, aşağıdakilerden en az birinin varlığı ile ortaya konmalıdır. Sık gün içi uyuklama, yatma veya kalkma saatlerinin sürekli değişken olması veya yatakta fazla vakit geçirme şeklinde uygun olamayan uyku zamanlamaları Özellikle yatmadan önce alkol, nikotin veya kafein içeren maddelerin alınması Uyumaya çok yakın zamanda fiziksel, mental aşırı yorulma ve emosyonel olarak fazla heyecanlanma Uyku dışında aktiviteler için yatağın sık kullanılması. Rahat bir uyuma ortamının olmaması.

26 Çocukluk Çağı Davranışsal İnsomnisi Temel özelliği davranışsal etiyoloji ile ilişkili olarak uykuya dalmakta, uykuyu sürdürmekte veya hem dalmak hem de sürdürmekte yaşanan zorluktur. Uyku problemleri uygun olmayan uyku ile ilgili çağrışımlar veya yetersiz uyku süresi sonucu gelişir. Uyku başlangıcı ile İlişkili Tip. Sınır Koyucu Tip

27 İlaç veya madde kullanımına bağlı İnsomni Reçetelenmiş veya keyif verici ilaç, kafein, alkol veya gıda maddesi ya da bir çevresel toksine maruziyet tarafından uykunun baskılanması veya bölünmesidir. Uyku bozukluğu maddenin kullanıldığı, maruz kalındığı veya kesildiği dönemlerde ortaya çıkabilir.

28 Kısa Süreli İnsomnia Akut İnsomnia Uyumsal İnsomnia

29 Kısa Süreli İnsomnia Tanı Kriterleri A-E karşılanmalıdır A. Aşağıdakilerden bir veya daha fazlasını hastalar bildirmeli veya hastanın ailesi veya bakıcısı tarafından gözlenmelidir 1. Uykuya başlamada güçlük 2. Uykunun sürdürülmesinde güçlük 3. İstendiğinden erken uyanma 4. Uygun zamanda yatağa gitmeye direnç 5. Aile veya bakıcının müdahalesi olmaksızın uyuma güçlüğü

30 B. Gece uyuma güçlüğüne bağlı olarak aşağıdakilerden bir veya daha fazlası hastalar tarafından bildirilmeli veya hastanın ailesi veya bakıcısı tarafından gözlenmelidir 1. Yorgunluk veya halsizlik 2. Dikkat, konsantrasyon veya bellek bozukluğu 3. Sosyal, ailesel, mesleki veya akademik işlevsellikte bozulma 4. Duygudurum bozukluğu veya sinirlilik 5. Gündüz uykululuk 6. Davranış problemleri (Hiperaktivite, impulsivite, agresyon) 7. Motivasyon, enerji ya da sorumluluk almada azalma 8. Hata ve kaza yapmaya meyil 9. Uyku ile ilgili memnuniyetsizlik

31 C. Bildirilen uyku uyanıklık yakınmaları sadece uyku için yetersiz fırsat veya kosullarla açıklanamaz. D. Uyku bozukluğu ve ilgili gündüz semptomları üç aydan kısa süreli olmalıdır. E. Uyku/uyanıklık güçlüğü diğer uyku bozuklukları ile daha iyi açıklanamaz.

32 AKUT İNSOMNİA (UYUMSAL İNSOMNİA) Akut insomnianın temel özelliği tanımlanabilir bir stresörle ilişkili olarak ortaya çıkmasıdır. Kısa sürelidir. Tipik olarak birkaç gün ile birkaç hafta arasında sürer ve üç ayı geçmez. Stresörün ortadan kalkması ya da bireyin stresöre uyum sağlaması ile uyku yakınmaları azalır ve kaybolur.

33 Diğer İnsomnialar Bu tanı uykuya başlama ve sürdürme güçlüklerinden yakınan ancak kronik insomnia ve kısa süreli insomnia tanı kriterlerini tam olarak karşılamayan bireyler için tanımlanmıştır.

34 İnsomnia hastalarının değerlendirilmesi Hastanın Sosyodemografik Özellikleri Yakınmalar Uyku-Uyanıklık Döngüsü Özellikleri Yakınmaların Öyküsü İnsomninin Gündüz Etkileri Yakınmaların Niteliği Tipi; Geçici, Kısa Süreli Veya Akut Süreğen, Uzun Süreli Veya Kronik Tekrarlayıcı Uyku Başlangıcında Uyku Devamında Sabah Erken Uyanmaları Dinlendirici Olmayan Uyku Hazırlayan Faktörler Tetikleyen Faktörler Devam Ettirici Faktörler Tedaviye Cevap Özelliği Klinik Tablodaki Değişiklikler Uykuyla İlişkili Bilişsel İşlevler

35 İnsomnininin Psikolojik ve Sosyal Belirleyicileri İnsomninin Fizyolojik Belirleyicileri Diğer Uyku Bozuklukları Değerlendirilmesi Psikososyal Özellikler Psikopatoloji Stres Uyku Hijyeni Uyarılmışlık Durumu Sirkadiyen Ritim Bozukluğu Uykuyla İlişkili Bozukluklar Huzursuz Bacak Sendromu Uykuda Periyodik Bacak Hareketleri Uyku Apnesi İle İlişkili İnsomni Uykuda Yürüme, REM Davranış Bozukluğu, Enuresis, Bruksizm, Gece Terörü, Gece Kabusu Aile Öyküsü Kişilik Gelişimi Uyku Sorunu Olan Aile Bireyleri Ailenin Tıbbi Öyküsü Tıbbi Öyküsü Tıbbi Değerlendirme ve Bulgular Polisomnografi, Aktigrafi Değerlendirmesi

36 KRONİK İNSOMNİADA UYKU KALİTESİ Uyku sırasında ve öncesinde anksiyete ve ajitasyon Uyku sonrasında yenilenmemiş, dinlenmemiş olma hissi Negatif ve hoşa gitmeyen uyku deneyimleri

37 KRONİK İNSOMNİADA GÜNDÜZ YAKINMALARI Uykulu ve yorgun olma Kötü konsantrasyon Problem çözmenin kötü olması Gerginlik, huzursuzluk

38 Sağlıklı erişkinde uyku histogramı

39 İnsomniak uyku histogramı

44 Uykuda periyodik bacak hareketi

45 Uyarılmışlık

46 Uyanma

47 Uyarılmışlık ve EKG ritm bozukluğu

48 İnsomnia İnsomniakların 1/3 ü hipnotik ve/veya psikotrop kullanmaktadır. En az % 10 u alkol ile self medikasyon 6 saattan az 10 saattan çok uyuyanlarda ölüm oranı yüksek. 4 saatin altındaki uyku ölüm oranını erkeklerde 2.8 kadınlarda 1.5 kat arttırdığı saptanmıştır.

49 İNSOMNİANIN NEDENLERİ VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI İlk değerlendirme 1. Hastanın yakınmalarının yapısının belirlenmesi Uykuya başlama ya da devam ettirmede güçlük Erken uyanma Dinlendirici olmayan uyku 2. Gün içindeki etkinliklerin sorulması 3. Yakınmaların sıklığı

50 İnsomnia olgularında öyküde değerlendirilmesi gereken diğer hususlar 1. Presipite eden olaylar, hastalığın seyrinde, ilerlemesinde rol alan artırıcı veya azaltıcı faktörler 2. Uyku-uyanıklık düzeni 3. Gece ortaya çıkan diğer bulgular ya da olaylar 4. Yatak odasının koşullarının değerlendirilmesi 5. İnsomnia ile ilişkili olabilen davranışların değerlendirilmesi 6. Hastanın bilişsel hataları 7. İnsomnia ile ilişkili önceki tedaviler 8. Presipite eden ya da neden olan faktörlerin değerlendirilmesi 9. Psikiyatrik bozuklukların değerlendirilmesi 10. Diğer tıbbi nedenli tedavilerin, madde kötüye kullanımlarının değerlendirilmesi 11. Tıbbi ve nörolojik bozuklukların değerlendirilmesi 12. Diğer tıbbi bozuklukların değerlendirilmesi

51 İnsomnia Kronik İnsomniakların % sinde kronik ağrı, allerji, metabolik bozukluklar, ilaç alkol bağımlılığı, somatik semptomlar gözükmektedir. 4-5 günlük uyku yoksunluğu; bilişsel ve psikomotor faaliyetlerde, algı kapasitesinde ciddi düşüşlere neden olmaktadır.

52 İnsomnia İnsomnia performans düşüşlerine, iş gücü kayıplarına, aile çatışmalarına, sosyoekonomik problemlere ve hatta ölümlere neden olmaktadır. Duygu durmunda değişmeler, uyanıklıkta azalma, süreğen yorgunluk diğer önemli sonuçlarıdır. Bütün bunlar dikkate alındığında İNSOMNİA yaşam kalitesini önemli ölçüde bozmaktadır.

53 Sosyal ve aile yaşantılarını etkiler. Bireysel ilişkilerini sürdürmede, iş yaşantılarındaki başarıda ve baş etme mekanizmalarında düşme olduğu (Gallup Poll., 1999) (Gallup Poll., 1999) Kolay incinebilir, üzülebilir, irritabl, kolay yorulabilen ve hatırlama sorunları yaşadıkları (Balter, 1991) (Balter, 1991) Psikomotor işlevselliklerinin bozulduğu (Roth,1991) (Roth,1991) Bellek, konsantrasyon, dikkat, problem çözme, reaksiyon cevapları Semantik ve kısa süreli bellek bilişsel İşlevlerde azalma (Mendelson, 1984, Bonnet, 1995) (Mendelson, 1984, Bonnet, 1995)

54 Sosyal, mesleki, fiziksel ve duygusal aktivitede azalma ve bozulma (Zammit, 1999) İş performansında azalma (Leger, 2002) Üretkenlikte düşme (Schweitzer, 1991) Kaza riskinde artma (Balter, 1991, Ohayon 1997) Yaşam Kalitesi ölçümlerinde düşme (Chang Chang 1997, Zammit 1999) Sağlık servislerinde: 12 milyar dolar Uyku ilaçları için: 2 milyar dolar (Walsh, 1999)

55 EPİDEMİYOLOJİ Toplumdaki sıklığı % yaş üzerinde %45 Tüm uyku bozuklukları arasındaki sıklığı ise %50-80 dir Kadınlarda 1.5 kat fazla görülür Subjektif yakınmaları bulunan hasta sayısı %9.2-%19 arasında değişmektedir.

56 Genel populasyonda yapılmış olan prevalans çalışmaları sonuçları Çalışma metodolojisinde alınan kriterler Uykusuzluk yakınmalarına göre yapılan çalışmalar: - Sadece semptomlara göre: - Semptomların haftada üç geceden veya daha fazla gece tekrarlaması / semptom sıklığının sıklıkla veya her zaman ortaya çıkmasına göre: - Semptomların şiddetine göre ( orta veya şiddetli ): Uykusuzluk yakınmalarının gündüz olumsuz sonuçları ile beraber değerlendiren çalışmalar: Uykunun kalite ve miktarı üzerinde memnuniyete göre yapılan çalışmalar: Prevalans % % % % 9 15 % DSM-IV primer insomni tanısına göre yapılmış çalışmalar: %

57 İnsomnia (Yaygınlık) Insanların % 50 si yaşamlarının bir döneminde uykusuzluk çekmektedirler. Erişkin populasyonda bir yıllık prevalansı % civarında olup, % oranında ağır ve kalıcı bir şekilde uykusuzluktan yakınanlar bulunmaktadır. Türkiye de, genel populasyonun % 22 sinin insomnia yakınması bulunduğu saptanmıştır. Insomniakların % 45.9 u, genel populasyonun ise % 10 u kronik bir şekilde uykusuzluktan yakınmaktadır.

58 Her dört yetişkinden birinde uykusuzluk (Leger, 1999) (Leger, 1999) Tüm uyku bozukluklarının % 80 (Katz, 2002) (Katz, 2002) 60 yaş sonrası sıklık artmaya başlıyor (Ganguli, 1996) Tüm insomniakların % 6-22 şiddetli bulgular (Hajak, 2002) Şiddetli vakaların % 74 ü devamlılık kazanıyor. (Hajak 2001) Kronisitenin süresi 4 yıl Kronisitenin süresi 4 yıl (Chevalier, 1999)

59 İnsomnia Alan Çalışmaları Kaynak Yaş Sıklık Partinen ve ark. (1982) İnsomnia, (Haftada birkaç kez), %7-9. Lugaressi ve ark. (1983) Uyku problemi, % Smirne ve ark. (1983) İnsomnia, %12.8. Husby ve ark. (1987) Uykusuzluk yakınması, %29.9-%41.0. Ford ve Kamerow yaş - İnsomnia, % (1989) üzeri Hohagen ve ark. (1991) Şiddetli insomnia, %19. Dodge ve ark. (1995) yaş üstü - İnsomnia, % Yeo ve ark. (1996) İnsomnia, %15.3. Weismann ve ark. (1997) 18 yaş üzeri - İnsomnia (son bir yıl içinde), %11.9. Morgan ve ark. (1997) yaş üstü - Uyku problemi, % Partinen den (2000) uyarlanmıştır

60 Uykusuzluk Primer Sekonder Hasta tarafından oluşturulan Nedeni tanımlanamayan Ruhsal Bozukluklar Tıbbi Bozukluklar Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları Diğer uyku bozuklukları Yaşam şekli Kullanılan psikoaktif maddelere bağlı

61

62 İşlevsel olmayan bilişsel aktiviteler Uykusuzluk üzerine aşırı endişe Sonuçlar hakkında ruminasyonlar Gerçekçi olmayan beklentiler Yanlış yorumlamalar Uyarılmışlık Emosyonel Bilişsel Fizyolojik UYKUSUZLUK Adaptif olmayan alışkanlıklar Yatakta daha fazla zaman harcama Düzensiz uyku saatleri Gündüz uykuları Uyku ile uyumlu olmayan aktiviteler Sonuçlar Duygudurum bozuklukları Yorgunluk Performans kaybı Sosyal sorunlar

63

64 BİYOLOJİK ETYOLOJİ-I (Hastalıklar) Metabolik hastalıklar Endokrin hastalıklar Kardiyovasküler hastalıklar Solunum sistemi hastalıkları Gastrointestinal hastalıklar Romatizmal hastalıklar Nörolojik hastalıklar

65 İnsomiye yol açan hastalıklar Kardiyovasküler sistem hastalıkları (Kalp yetmezliği, koroner hastalıklar, miyokard infarktüsü, hipertansiyon, taşikardiler) Pulmoner sistem hastalıkları (Astım,KOAH, alveoler hipoventilasyon ve uyku apnesi) Gastrointesitinal sistem hastalıkları (Peptik ülser, gastroözefagial reflü) Endokrin sistem hastalıkları (Diabetes Mellitus, troid ve adrenal hastalıklar) Alerjik hastalıklar Romatizmal hastalıklar (Artrit, fibromiyalji, kollajen hastalıklar) Nörolojik hastalıklar (Tümör, travma, vasküler hastalıklar, epilepsi, diskinezik bozukluklar, nöropati, miyopati, dejeneratif hastalıklar-ms, parkinson gibi-)

66 BİYOLOJİK ETYOLOJİ-II (İlaçlar) Troid Preparatları Antidepresifler Alkol ve Psikoaktif Maddeler Antiparkinsonienler Antiaritmikler Antihistaminikler Psikostimülanlar ve agonist/ antagonistleri Dekonjestanlar Antikonvulzanlar İştah Kesiciler Oral Kontraseptifler

67 İnsomniye Neden Olan Madde ve İlaçlar Alkol Antidepresanlar (Fluoksetin, paroksetin, sertralin, venlafaksin) Bronkodilatörler Kortikosteoidler Fenitoin SSS stimulanları (kafein, teofilin, kokain) Dekonjestanlar (efedrin) Gastrointesitnal ilaçlar (simetidin) Kardiyovasküler ilaçlar (propronol, furasemid)

68 Uyku öncesi egzersizde uzamış uyarılmışlık (Rechtschaffen, 1968) Ses uyaranları ile uyandırıldıklarında tekrar uykuya geçme süresi uzun (Johnson, 1979) Uyku öncesi uyarılmışlık yüksek (Haynes, 1981) Uyandırıldıklarında bilişsel uyarılmışlık yüksek (Perlis, 1997) * İnsomniaklar fizyolojik ve bilişsel düzeyde uyarılmış bir durumdadırlar.

69 Kronik insomnia ya % 40 psikiyatrik bozuklukla birlikte (Ford, Kamerow, 1989) İnsomniada kortizol artışı (Vgontzas, 2001) Depresyonda kortizol artışı (Watson, 2002) İnsomniaklarda depresyon ya da diğer bir psikiyatrik bozukluk gelişme riski daha yüksek (Ford ve Kamerow, 1989, Breuslau, 1996, Chang, 1997) Depresyon gelişimi 20 kat fazla Anksiyete bozukluğu gelişimi ise 6 kat daha fazla İnsomnia MDB Anksiyete Bozuklukları Madde kullanımları için bir risk faktörüdür. (Breslau, 1996, Chang, 1997)

70 Hipothalamo-hipofizer sistem (HPA) artmış yanıt (Vgontaz, 2001) Kalp hızı ve Kalp hızının performans ile değişimi (Bonnet, Arand,1998) (Stepanski, 1988) Bazal metabolizma hızı artmış ( Bonnet, Arand ) Elektromyolografik ölçümler (Haynes, 1974) Polisomnografik incelemeler (MSLT çalışmaları) (Bonnet, Arand,2000) EEG de β (15-40 Hz) aktivitesinde artış (Perlis, 2001) Katastrofik düşüncelerde artış (Harvey, Greenall, 2003) İntrusiv düşünceler ile uyku bozukluğu arasında ilişki (Nelson, Harvey, 2003) Medial frontal, occipital, pariyetal korteks bazal ganglia kan akımında azalma (Smith, 2002)

71 Uyku bozucu etkenler Ses uyaranları (Johnson, 1979) Viral enfeksiyonlar) (Drake, 2000) Kafein gibi farmakolojik maddeler (Bonnet, Arrand, 1992, 1996) 1996) Sirkadien faz kayması (Rochrs, 1996) Travmatik olaylar (Lavie, 2001) * Akut şiddetli stres faktörleri kronik primer insomni ile ilişkili bulunmuştur. (Hauri, Olmstead, 1980, Morin, 2003) * Stresör olaydan bir yıl sonra olay ile ilgili kaygı sağlıklı kişi ile aynı düzeydedir. Uyarılmışlık devam eder. (Healey, 1981)

72 İnsomniada Devam Ettirici Faktörler Yatakta uyumak için fazla zaman harcanması Yatış ve kalkış saatini değiştirmek Uykusuzluk konusunda endişe duyma Gündüz uyuklamaları Gün içi performans kaybı için endişe duyma Hipnotik ilaçlara karşı tolerans ve bağımlılık gelişimi Uyumak için yapılan olumsuz koşullanmalar Kafein ve alkol alımı

73 İnsomnianın ortaya çıkışı Sirkadien faktörler Psikolojik faktörler İlaç, Alkol, madde kullanımı (akut etki, tolerans ve kesilme) Psikofizyolojik Değişmeler İnsomnia Tıbbi Hastalıklar

74 Görüşme Biyolojik inceleme Psikolojik inceleme Polisomnografi Formulasyon İnsomnia (İnceleme)

75 Eşlik Eden Bozukluklar Depresyon %21.7 Kişilik bozuklukları %7.2 Psikososyal stresler %10.2 Alkol ve madde kötüye kullanımı 4.6 Psikosomatik hastalıklar %5.6 Psikotik bozukluk %1 Organik beyin hastalıkları %1.3

76