MİLLİ OLAN VE OLMAYAN TAEKWONDOCULARIN BAZI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİLLİ OLAN VE OLMAYAN TAEKWONDOCULARIN BAZI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Behrouz GHORBANZADEHKOSHKİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIȘMAN Yrd. Doç.Dr.Sürhat MÜNİROĞLU ANKARA

2 2 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİLLİ OLAN VE OLMAYAN TAEKWONDOCULARIN BAZI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Behrouz GHORBANZADEHKOSHKİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIȘMAN Yrd. Doç.Dr.Sürhat MÜNİROĞLU ANKARA

3 3 Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hareket ve Antrenman Bilimleri Tezli yüksek Lisans Programı Çerçevesinde yürütülmüș olan bu çalıșma, așağıdaki jüri tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiștir. Tez Savunma Tarihi: 29 / 12 /2009 İmza Unvanı, Adı ve Soyadı Üniversitesi Jüri Bașkanı Prof.Dr. Gülfem Ersöz İmza Unvanı, Adı ve Soyadı Üniversitesi Raportör Doç.Dr. Mitat Koz İmza Unvanı, Adı ve Soyadı Üniversitesi Prof.Dr. Fehmi Tuncel İmza Unvanı, Adı ve Soyadı Üniversitesi Y.Doç.Dr. İbrahim Cicioğlu İmza Unvanı, Adı ve Soyadı Üniversitesi Y.Doç.Dr.Sürhat Müniroğlu

4 4 İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay İçindekiler Önsöz Simgeler ve Kısaltmalar Șekiller Çizelgeler i ii iv v vi vii 1.GİRİȘ Araștırmanın Konusu (problem) Araștırmanın Amacı Sayıltılar (varsayımlar) Araștırmanın Önemi Taekwondonun Hakkında Genel Bilgileri Taekwondonun Tarihçesi Taekwondonun Türkiye ye Giriși Taekwondo Tanım Teknik ve Müsabakalar Taekwondo Eğitiminin Amacı Taekwondo ve Biyomekanik Taekwondo Teknik Düșüncesi Taekwondo nun Beden ve Ruh Sağlığına Etkileri Taekwondo Sporu İçin Önemli Olan Motorik Özellikler Anaerobik Güç Kuvvet Esneklik Dayanaklılık Antropometrik Özellikler Somatotip Somatotipin Belirlenmesi Somatotipin Hesaplanması Somatotip Verilerin Analizi Somatotip ve Spor Performansı 20

5 5 2. GEREÇ VE YÖNTEM Denekler Veri Toplama Araçları Veri Toplama Yöntemleri Antropometrik Ölçümleri Somatotip Belirlenmesi Somatotipin Hesaplanması Vücut Kitle İndeksi Hesaplanması Esneklik Hesaplanması Kuvvet Ölçümü Kol Kuvvet Dikey Sıçrama Testi Reaksiyon Testi Verilerin Analizi BULGULAR TARTIȘMA SONUÇ VE ÖNERİLER 61 ÖZET 63 SUMMARY 64 KAYNAKLAR 65 ÖZGEÇMİȘ 70 EKLER EK 1. Etik Kurul Kararı 72 EK 2. Bilgilendirilmiș Gönüllü Olur Formu 75 EK 3. Sportif Özellikler Ve Antropometrik Ölçümler Formu 76

6 6 ÖNSÖZ Uzakdoğu ya has bir spor dalı olan Taekwondo bugün hemen hemen tüm dünya ülkelerince kabul görmektedir. Ferdi ve mücadele sporları gurubu içerisinde gösterilen Taekwondo son yıllarda ülkemiz gençliği tarafından yoğun ilgi görmektedir. Yurt dıșı müsabakalarda Türk sporcuları bașarı göstererek takım halinde gençlerde ve büyüklerde Avrupa ve Dünya șampiyonalarında dereceler kazanarak Türk insanının gururu haline gelmiștir. Tez çalıșmamın gerçekleșmesinde her türlü destek, yardım ve katkılarından dolayı așağıda adı geçen kișilere çok teșekkür ediyorum. Türkiye Taekwondo Federasyonu bașkanı sayın Yrd. Doç. Dr. Metin ȘAHİN ve Milli Takım Teknik Direktörü Ali ȘAHİN ve kulüp antrenörleri desteklerini esirgememișlerdir. Sayın Prof. Dr. Gülfem ERSÖZ, tez çalıșmasının yapılması için gerekli izinin verilmesi olmak üzere tezin tüm așamalarında yardım ve desteklerini esirgememiștir. Sayın Yrd. Doç.Dr Sürhat MÜNİROĞLU, tez içeriğinin olușturulması, sonuçların yorumlanması, gerekli araç gereçlerin temin edilmesi gibi tezin her așamasında, yardımlarını esirgememiș, bilgi ve tecrübelerini paylașmıștır. Sayın Doç. Dr. Mithat KOZ ve Sayın Yrd. Doç. Dr. Cengiz AKALAN, bilgi ve tecrübelerini paylașmıș ve Sayın Fırat AKÇA Tezin ölçümleri için gerekli olan her șeyi temin etmiștir ve bilgi ve tecrübelerini paylașmıștır. Sevgili ailem, hayatım boyunca maddi manevi desteklerini esirgemeyen annem, babam ve eșim tezin her așamasında yine desteklerini esirgememișlerdir.

7 7 SİMGELER ve KISALTMALAR N : Katılımcı Sayısı VKİ : Vücut Kitle İndeksi VYY : Vücut Yağ Yüzdesi R : Pearson Korelasyon Katsayısı P : İstatistiksel Anlamlılık Düzeyi ( 0.05 ) Sig : İstatistiksel Anlamlılık Düzeyi ( 0.05 ) Kg : Kilogram Cm : Santimetre % : Yüzde Ort. : Ortalama SD : Standart Sapma mm : Milimetre S : Saniye M : Metre

8 8 ȘEKİLLER Șekil 1.1 Tekme atma tekniği 8 Șekil 1.2. Elit Taekwondocuların 1.ve5. ölçüm arasındaki kalp atım hızı değerleri 11 Șekil 1.3. Elit Taekwondocuların kan laktik asit değerleri 12 Șekil 1.4. Erkek sporcularda ortalama somatotip dağılım 22 Șekil 1.5. Bayan sporcularda ortalama somatotip dağlımı 23 Șekil 2.1. Boy ve oturma boyu ölçümlerinde kullanılacak Holtain Ltd (Uk) stadiometreler 25 Șekil 2.2. Deri kıvrım kalınlığı, çevre ve çap ölçümlerinde kullanılacak Holtain Ltd (UK) antropometrik set ve vücut kompozisyonu analizörü 25 Șekil 2.3. Reaksiyon zamanı ölçümü test düzeneği 32 Șekil 2.4. Reaksiyon testi 33

9 9 ÇİZELGELER Çizelge 3.1. Erkek Milli Taekwondocuların Yaș, Spor Yașı, Vücut Ağırlığı, Boy Uzunluğu, BMI, Bel Kalça Oranı, Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 34 Çizelge 3.2. Bayan Milli Taekwondocuların Yaș, Spor Yașı, Vücut Ağırlığı, Boy Uzunluğu, BMI, Bel Kalça Oranı, Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 35 Çizelge 3.3. Erkek Milli Taekwondocuların Vücut Yağ Yüzdesi, Endomorfi, Mezomorfi, Ektomorfi, Calf Çevresi ve Göğus Çevresi Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 36 Çizelge 3.4. Bayan Milli Taekwondocuların Vücut Yağ Yüzdesi, Endomorfi, Mezomorfi, Ektomorfi, Calf Çevresi ve Göğus Çevresi Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 37 Çizelge 3.5. Erkek Milli Taekwondocuların Anaerobik Güç, Dikey Sıçrama, Kol Kuvvet, Esneklik, Oturma Boy, Kulaç Uzunluk, Tüm Kol Uzunluk ve Tüm Bacak Uzunluk Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 38 Çizelge 3.6. Bayan Milli Taekwondocuların Anaerobik Güç, Dikey Sıçrama, Kol Kuvvet, Esneklik, Oturma Boy, Kulaç Uzunluk, Tüm Kol Uzunluk ve Tüm Bacak Uzunluk Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 39 Çizelge 3.7. Erkek Milli Taekwondocuların Reaksiyon Ortalama Karar Verme Zamanı, En Uzun Karar Verme Zamanı, En Kısa Karar Verme Zamanı, Verilerinin Değerlendirilmesi Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 40 Çizelge 3.8. Bayan Milli Taekwondocuların Reaksiyon Ortalama Karar Verme Zamanı, En Uzun Karar Verme Zamanı, En Kısa Karar Verme Zamanı, Verilerinin Değerlendirilmesi Bakımından Milli Olmayanlarla Karșılaștırılması 41

10 10 Çizelge 3.9. Erkek Milli Taekwondocuların Boy, Vücut Ağırlığı, Anaerobik Güç, Vücut Yağ Yüzdesi, Endomorfi, Mezomorfi, Ektomorfi, Sıçrama, Kol Kuvvet, Esneklik, Kol Uzunluğu, Bacak Uzunluğu ve Reaksiyon En Hızlı Karar Verme Zamanı Sonuçlarının Kendi Aralarındaki Korelâsyon Analizi 42 Çizelge Bayan Milli Taekwondocuların Boy, Vücut Ağırlığı, Anaerobik Güç, Vücut Yağ Yüzdesi, Endomorfi, Mezomorfi, Ektomorfi, Sıçrama, Kol Kuvvet, Esneklik, Kol Uzunluğu, Bacak Uzunluğu ve Reaksiyon En Hızlı Karar Verme Zamanı Sonuçlarının Kendi Aralarındaki Korelâsyon Analizi 43

11 11 1.GİRİȘ Spor, günümüzde önemli bir sektör olarak gelișimini sürdürmektedir. Taekwondo Uzakdoğu kökenli mücadele sporları içerisinde yer alan, ülkemizde de yapılan bir spor dalıdır (Tel, 1996). Taekwondo sporu Türkiye de özellikle amatör spor dalları arasında uluslararası platformda en bașarılı branș olarak ön plana çıkmıștır. Spor dallarında mücadele eden her sporcunun veya bir takımın tek bir amacı vardır, her zaman bașarılı olmak ve daima zirvede kalmaktır. Bu nedenle spor alanındaki çalıșmaların ve araștırmaların çoğunun hedefi de performansı arttırmak, yeni bașarılar ve rekorlar elde etmektir. Bașarıya giden yolda yetenek, dayanıklılık, taktik, psikoloji gibi faktörlerin yanında vücut yapısının özellikleri de detaylı bir șekilde incelenmelidir. Uzun yıllardan beri vücut yapısı ile performans arasındaki ilișki araștırma konusu olmuș ve bu konuda takım ve ferdi spor dallarındaki sporcuların fiziksel özelliklerinin belirlenmesi ve karșılaștırılması amacıyla pek çok araștırma yapılarak sporcular arasındaki fiziki yapı farklılıkları belirlenmeye çalıșılmıștır (Tamer, 1996). Bu araștırmada, büyükler kategorisinde Türk Milli Takımında ve kulüplerde yarıșan kız ve erkek Taekwondocuların yaș, boy ve oturma boyu uzunluğu, vücut ağırlığı, vücut yağ yüzdesi, antropometrik özellikleri, esneklik, reaksiyon ve kol kuvvet ölçümleri yapılarak genel fiziksel profillerinin incelenmesi ve gerek sporcu seçiminde gerekse elit düzeye çıkartılacak sporcuların hazırlanmasında ön veriler olușturulması hedeflenmiștir.

12 Araștırmanın konusu ( Problem) Bu tez çalıșması nın konusu, milli olan ve olmayan Taekwondocuların bazı fiziksel özelliklerinin incelenmesi olarak belirlenmiștir Araștırmanın Amacı Bu tez çalıșmasında, büyükler kategorisinde, Türk milli takımında ve kulüplerde yarıșan erkek ve kadın Taekwondocuların yaș, boy ve oturma boyu uzunluğu, vücut ağırlığı, vücut yağ yüzdesi ve çeșitli antropometrik özellikleri, esneklik, reaksiyon ve kol kuvvet ölçümleri yapılarak genel fiziksel profillerinin incelenmesi ve gerek sporcu seçiminde gerekse elit düzeye çıkartılacak sporcuların hazırlanmasında ön veriler olușturarak katkıda bulunmak amaçlanmıștır Sayıltılar ( Varsayımlar) Bu araștırmada yapılan antropometrik ve diğer ölçüm düzenekleri araștırmanın amaçlarını gerçekleștirebilecek kapasitededir. Tüm denekler eșit koșullarda ölçümlere tabi tutulmuștur Araștırmanın Önemi Bu araștırmadan; Türk milli takım ve kulüp Taekwondocuların diğer ülkelerdeki milli ve milli olmayan Taekwondocularla antropometrik ve fiziksel özelliklerinin karșılaștırılabilmesi için bir veri tabanı olușturulabilecektir. Milli olan ve olmayan Taekwondocuların çeșitli ölçüm sonuçlarının birbirleriyle karșılaștırılmaları yoluyla Taekwondoda bașarıya ulașmadaki etkili olan bazı faktörlerin belirlenmesi sağlanabilecektir.

13 Taekwondo Hakkında Genel Bilgiler Taekwondonun Tarihçesi Taekwondo, bilinen kendini savunma sanatlarının en eskisidir. Kayıtlara göre 20 yüzyılda Kore yarımadasının kuzey kısmında hüküm sürmüș Kogureyo Hanedanlığına kadar uzanır. Eski çağlarda yașayan insanlar vahși hayvanlara ve bölgelerinde bulunan eșkıyalara karșı kendilerini savunmak için tamamıyla ayak sistemine dayanan bir stil geliștirmișler, daha sonra öğrenilen bu tekniklere yenilerini ekleyerek " taegyon " ayak sistemi adını vermișlerdir. Yine Kore` de aynı çağlarda uygulanmakta olan " kwon-pop" yumruk metodu olarak isimlendirilen ve sadece el tekniklerine dayanan bir sistem daha vardı. Yörenin insanları el ve ayak hareketlerini sistemleștirerek adına "taek-kyon" demișlerdir. Taekwondo 20. yüzyıla gelinceye kadar geçirdiği evrelerle bugünkü halini almıștır. Taekwondo sporu ancak 1943 yılında Kore'nin bağımsızlığına kavușması ile resmi bir hüviyet kazanarak dünyaya açılmıștır. 16 Eylül 1961 tarihinde kurulan Kore Taekwondo Birliği bu sporun yasallașmasını ve ülkelere yayılmasını sağladı. 25 Haziran 1962' de dünya Taekwondosunun merkezi "Kukkiwon" açıldı. Kore Taekwondo Federasyonu Bașkanlığına Kim-Un-Yong getirildi. 25 Mayıs 1973'te 17 ülkenin katıldığı ilk Dünya Șampiyonası düzenlendi (Lokman,1998) Taekwondonun Türkiye'ye Giriși Türkiye'ye Taekwondo 1964 yılında girdi. Bu yıllarda Kore'li General Choi Hong Hi bașkanlığında bir heyet birçok ülkeye iyi niyet gezileri sırasında yanlarında bir de Taekwondo gösteri ekibi götürüyordu. Bu heyetin Türkiye ziyareti sırasında Taekwondocuların yapmıș oldukları gösteriler birçok insan tarafından ilgiyle izlendi. Taekwondo gösterisini izleyen Judocu Nazım Canca bu sporu çok beğenmiș, Taekwondoya gönül veren Șükrü Gencel ile birlikte bu sporun Türkiye'de

14 14 tanıtılması için girișimleri bașlamıștı. 1970'de bir gösteriyi izleyen dönemin Spor Bakanı İsmet Sezgin, güreșe bağlı olan Taekwondoyu Judo Federasyonuna bağladı. Türk Milli Takımı ilk kez 1971 yılında Almanya'nın Frankfurt kentinde yapılan Avrupa Șampiyonasına katıldı. Șükrü Gencel, Aybars Kılıçhan ve Ahmet Șehsuvar'ın sporculuk yaptığı milli takımımız ilk Avrupa șampiyonluğunu kazandı yılında Almanya'nın isteği üzerine; Ahmet Șehsuvar, İsmet Iraz, Vedat Karadoğan ve Hayati Akbay'dan olușan milli takımımız İstanbul'da Spor Sergi Salonunda ikili bir turnuva yaptı (Çatikkaș, 2003). Türk Taekwondosu 1974 sonrası sorunlu bir çizelge çizmiștir. Alınan bir kararla, amacı dıșında kullanıldığı gerekçesi ile özel salonlar kapatılmıș, ancak 1980'den sonra tekrar açılmalarına izin verilmiștir yılında bağımsız federasyonuna kavușan Taekwondonun bașına Mithat Kor getirildi. 1982'de ise Prof.Dr. Esen Beder Taekwondonun bașına atandı. Federasyonun bağımsız olmasıyla birlikte yeni çalıșma ve projeler hazırlandı. Ciddi çalıșmalarla Taekwondo yurdun dört bir yanına yayıldı. Birçok uluslar arası turnuva, Avrupa ve Dünya șampiyonları ile gösteri sporu olarak da olimpiyatlara katılarak büyük bașarılar elde edildi (Lokman,1998) Taekwondo Tanım, Teknik ve Müsabakalar Taekwondo, 20 yüzyıl așkın bir zamandan beri Kore de bağımsız olarak geliștirilmiș ve uluslararası çağdaș bir nitelik kazanmıș bir savunma sanatıdır (Korean Overseas Information service, 1989). Taekwondo üç tane Korece kelimenin birleșmesinden meydana gelmiștir (Hyo,1992). Tae: Ayak teknikleri Kwon: El ve yumruk teknikleri Do: Ahlak, inanç, nezaket, saygı, sanat, vücut bilgisi ve ruhun olgunlaștırılması șeklinde ifade edilir. Taekwondo sporun özünü bünyesinde toplamıș, dünyadaki bilinen savunma sanatlarının en eskisidir. Taekwondo nun bașlıca özelliği, çıplak el ve

15 15 ayaklarla rakibe karșı yapılan savunma tekniklerini içeren ve aynı zamanda saldırıyı içine alan bir müsabaka sporu olmasıdır. Taekwondo nun tüm hareketleri, bu sporun düșmana karșı savunma amacıyla geliștirildiği günlerden bu yana, savunma ruhunun egemen olduğu bir temel üzerine kurulmuștur. Eski çağlarda insanlar fiziksel güçler ve yeteneklerine dayalı, ilkel bir yașam sürdürdükleri için, yașlılıklarında vücutları kısa zamanda çökmekte ve belleri bükülmekteydi. Spor ve özellikle Taekwondo aynı zamanda vücut sıhhatini, fiziksel direnci ve yetenekleri geliștirmede yardımcı olur (Kim, 1995). Vücutlarının tüm organlarıyla kendilerini savunmak için süper teknikleri uygulamıș olan Taekwondocuların yalnız fiziksel güçleri bakımından değil, fakat daha önemlisi kendilerine olan güvenlerini yanı sıra, herkese karșı saygılı ve disiplinli olmaları yönünden kendilerini yetiștirmiș oldukları düșünülür. Taekwondocu için onun bütün vücudu bir savunma silahıdır. Saldırganları, elleri, yumrukları, dirsekleri, ayakları ve diğer organları vasıtasıyla kolaylıkla önleyebilme ve tesirsiz hale getirebilme yeteneğine sahiptir (Tel, 1996). Taekwondonun savunma sanatı olarak en önemli unsuru yalnız üstün seviyede kendilerini koruyabilme yeteneğini geliștirmesi değil, ayrıca bu sporu yapan kișilerde kendine güven duygusunu olușturan bir spor olmasıdır. Kendine güven duygusu insanları zayıf olanlara karșı davranıșlarında hoșgörü sahibi ve cömert kılar. Eșit koșullarda bir rakiple karșılaștıklarında, içinde yetișmiș oldukları ruh onların güçlerini gereksiz yere ve özellikle insafsız bir anlayıșla sarf etmelerini önler. Taekwondo eğitimi bașlı bașına sosyal davranıșlarda alçak gönüllük prensibine dayanmaktadır. Mertlik ve alçak gönüllük fazileti, temelde kendine güven duygusuna dayanmaktadır. Sıhhatli bir vücudun, insanı hareketli ve güçlü kılacağı açıktır. Kendine güven duygusuyla geliștirilmiș fiziksel ve ruhsal eğitim, güncel yașamımızda, aile çevresinde, toplum içerisinde yararlı olmamıza olanak sağlar (Kim, 1975).

16 16 Taekwondo bir sporcunun adil, tarafsız, haklıdan yana ve vatanperver olarak yetiștirilmesinde önemli rol oynar (Yalçınkaya, 1986). Taekwondo 3 kısımdan olușur (The World Taekwondo Federation, 1975). 1 Temel teknikler (Poomse, Self Defans) 2- Kırıșlar ve zor hareketler (Kyokpa) 3- Müsabaka (Gyorugi) Taekwondo poomse si (temel hareket grupları) her biri kendine özgü yapısı olan, fakat diğerlerini de içinde bulundurabilen çeșitli hareket ve durușları kapsar. Her poomse takriben iki düzenli hareketin iç içe sıralanmasıyla olușmuștur. Blok yapma, yumruk vurma, hücum, itme ve ayakla vurma poomse içerisinde yer alan hareketlerdir. Bunlar hayali olarak uygun bir șekilde el, ayak yumruklarla vücudun hedef olarak seçilen hayati nokta veya yüzeylerine tatbik edilir. Kırıșlar ve zor hareketler insanda var olan fiziki gücü bilinçli ve doğal yolla kullanmayı öğretir. Uzakdoğu sporlarının ve özellikle Taekwondo sporunun bölümlerinden birini olușturur. Kiremit, tuğla, tahta, buz, mermer vb. sert cisimlerin el ve ayak teknikleri ile kırılmasına kırıș tekniği diyoruz. Ayak ve el darbeleriyle yapılan bu kırıșlar ve hareketler daha ziyade gösteri niteliğini tașımakta ve bu tür sporları yapan kișilerin ne gibi bir güç tașıdıklarını ortaya koymaktadır (Kim, 1975). Kırıșlar ve zor hareketler insanda var olan kuvvetin doğal yollarla giderilmesi ve kișinin kendini ispatlamasından ibarettir. Kırıșlar dikkati, kuvveti bir yere toplama ve kendine güven duygusunu geliștirir. Bu gösteriler özel hareketlerin yanı sıra tekniklerin kendi içerisindedir. Taekwondo müsabakalarında ise yarıșmacılar belirli standartlarda olan koruyucu yelek, kuki kask ve el-ayak koruyucuları giyinerek müsabakaya hazır hale gelir. Taekwondo da nezaket ve saygı ifadesi olarak seyirciyi, hakemleri ve rakibi selamlama ile müsabakaya bașlanır. Müsabakalar 30 sn. aralıklarla 2 șer dakikadan 3

17 17 raund olarak yapılır. Müsabaka sonucunu takiben yine selamlașarak bitirilir (Yalçınkaya, 1986). Bütün spor branșlarında olduğu gibi Taekwondo sporunda da sakatlıkların olması ve rakiplerin birbirlerine avantaj elde etmemesi için bazı kurallar konmuștur. Puan alma ise el ve ayaklarla koruyucu yelek üzerine vurulan kuvvetli ve sarsıcı vurușlar ve yüze yapılan ayak vurușları ile olur. Taekwondo müsabakalarında el ve ayak tekniklerini kullanım yüzdesi: El % 30, Ayak % 70 șeklinde gerçekleștirilir (Hyo, 1992). Taekwondonun kelime anlamı olan ve Taekwondonun felsefesini olușturan Do: iyi niyetle giden yol, saygı, nezaket, disiplin ve vücut bilgisini ifade eder. Böylece Taekwondo değișik toplumlarda, kültürlerde yapılabilir evrensel bir spor halini alır (Wiedmeier, 1966). Taekwondo Dobok (Taekwondo Üniforması) vücudun içinde rahatlıkla hareket edebileceği bir șekilde hazırlanmıștır. Dobok Taekwondo'nun görünüșüdür ve 3 parçadan olușur: üst giysi, pantolon ve kușak. Rivayetlere göre beyaz saflığı ve temizliği simgeler aynı zamanda barıșı ifade eder (Lee, 1993). Taekwondocunun kalbinin güzelliğini simgeleyen kușaklar beș renkten olușmaktadır. Yeni bașlayanlar için beyaz, sarı, yeșil, mavi, kırmızı ve son olarak ta siyah kușağa doğru ilerlemesi yapılır. Her kușak rengi bu kușağı tașıyanın çalıșmalarının ilerlemesine bağlı olarak yeteneklerinin derecesini gösterir (Hyo, 1992). Öğrenciler Taekwondo salonunda antrenmana girdiklerinde önce tüm ciddiyet ve dikkatleriyle ulusal bayraklarını ve daha sonrada hocalarını selamlar. Çalıștırıcı (hoca) da öğrencilerini selamlar. Böylelikle Taekwondocular çalıșma süresince sürdürecekleri dikkatleri bir noktada toplayabilme (konsantre) imkanını bulmuș olacaklardır. Çalıșma bitiminde, öğretmen ve öğrenciler birbirlerini ve bayrağı selamlayıp antrenmanı bitirirler (Kim, 1975).

18 Taekwondo Eğitiminin Amacı Taekwondo da disiplin yoluyla kazanılan sosyal ve duygusal gelișmeler amaçlanır. Yani, sporcu heyecan ve duygularını kontrol edebilir ve rekabet etme, iș birliği kurma, birlik olma, dövüș ruhu ve sanat kazanma gibi sosyal kabiliyetler geliștirebilir. Taekwondonun bireye kazandıracağı düșünme yeteneği ile birey taekwondonun kurallarını, taktiklerini ve verilen bilgileri rahat bir șekilde anlayabilir ve uygulayabilir. Bireyler taekwondo yaptıkça düșünme kapasiteleri ve olaylara bakıș açıları olumlu yönde değișebilir (Heler ve ark,1998) Taekwondo ve Biyomekanik Biyomekanik faktörün Taekwondoda kullanılması tekniğin özel bir șekilde uygulanmasının sağlanması amacına yöneliktir. Biyomekanik performansın mekanik yönünün anlașılması ve mekaniğin öneminin anlașılmasını tekniklerimizi geliștirmemizi sağlar. Örnek olarak tekme atmayı ele alalım; Șekil 1.1. Tekme atma tekniği Bacağımız her ne kadar vücudumuzun en büyük parçası ise de, Taekwondocu nun süratle karșısındaki kișinin farkına varmadan ve bloke etmeden tekmeyi atması çok önemlidir. Bu tekniğin sağlanmasında, tekmeyi atacak dizin hızla yukarı kaldırılması biyomekanikte döndürme olayını zaman olarak kısaltma anlamına gelir. Tekme atılırken döndürme genelde kalça ile yapılır ve dizin süratle yukarı kaldırılması bu döndürme olayını süratlendirmesinden dolayı meydana gelir.

19 19 Dolayısı ile buna bağlı olarak yani dizin yukarı çekilmesi birçok değișik tekmeler atma fırsatını yaratır. Aynı mekanik yol ile öne, yana veya döner olarak tekme çok rahat yapılır Taekwondo Teknik Düșüncesi Taekwondonun teknik olarak görünümünün temeli Taekwondonun pratik olarak çalıșılmasından doğar. Çıplak elle kendi kendine savunma ve fiziksel egzersizlerin sağlığa katkısı Taekwondonun pratik alarak değerini ve yararını ortaya koyar. Bu nedenle Taekwondodaki teknik ideal, pratik çalıșma ve antrenmanın uygulanması ve öğrenilen tekniklerinin insanın hayat șartlarına hazırlanmasının sağlanmasını esas alır. Taekwondonun kișiye verdiği bazı ruhsal kazanımları Taekwondo dıșındaki farklı öğretilerden de elde edilebilir ancak Taekwondonun teknik ideal ve kazanımları sadece Taekwondo çalıșmakla ortaya çıkar ve bu çalıșmaya özel bir kazanımdır. Bu etkileme insanın kendini tehlikelere karșı savunabilme yeteneği ve vücut sağlığının mükemmelliği olarak pratik hayata yansır (Lewis, 1996) Taekwondonun Beden ve Ruh Sağlığına Etkileri Spor faaliyetlerinde bulunanlar hem fiziki hem de psikolojik yüklenmelerle (etkilerle) karșı karșıyadır. Spor, bedensel ve ruhsal yetenekleri, düzenli, amaca uygun olarak geliștirmek ve gereğinde bunlardan en iyi biçimde yararlanmak için yapılır (Kim, 1986). Sporun özünü bünyesinde toplamıș uzakdoğu kökenli bir spor dalı olan Taekwondo'da fiziksel gelișme yanında ruhsal gelișmeyi de içine alır. Taekwondo bize beden ve zihin enerjimizi en üstün ve uygun bir șekilde kullanmamız usulünü öğretir (Kim, 1995). Taekwondo vücudun bütün kısımlarını hareket ettiren sistematik, bilimsel hareketlerin karmașık durumlarıdır. Taekwondo insanın fonksiyonlarını muhafaza etmesi ve geliștirmesi için önemlidir (Tel, 1996).

20 20 Taekwondo çalıșan bireylerde hızlı bir bedensel gelișme ile birlikte; vücutta depo edilmiș fazla yağlar antrenmanla eritilir. Sinirsel uyarıların zamanında alınıp, refleks hareketin yapılması sağlanır. Reaksiyon zamanı kısalır. Çabukluk, sürat, beceri, esneklik, kuvvet, dayanıklılık gibi motorsal özellikler geliștirilir (Köknel, 1978). Taekwondo eğitimi alan gençlerde bedensel gelișmeye paralel olarak ruhsal (psikolojik sosyolojik) açıdan bazı gelișmeleri izleyebiliriz (Gil, 1978) Refleks, karar, cesaret, kendine güven, kendini korumada güvenme, bağımsızlık, sakinlik, liderlik, cesaret, ișbirliği, vatanperverlik gibi ruhsal ve toplumsal olgular geliștirilir. Taekwondo çalıșmaları kıșının karakterini șekillendirir. Kendine güven hissinden dolayı sabırlı ve alçakgönüllü olunur (Pak, 1993). Her teknik ve müsabakadan önceki ve sonraki selamlamalar, Taekwondocuların birbirine sevgi ve saygısının sembolüdür. Bütün çalıșmalar sevgi ve saygı prensipleri içinde devam eder. Taekwondo'cuya daima arkadașlarına veya bașkalarına karșı iyilik, güzel tutum ve davranıșlar sergilemesi öğretilir. Çünkü bu spor; nezaket, kibarlık ve yumușaklık yoludur. Nezaket, incelik, sevgi ve saygı bu sporun en önemli bir parçasıdır Taekwondo Sporu İçin Önemli Olan Motorik Özellikler Taekwondo çalıșan bireylerde Dolașım ve solunum uyumu olușturulur. Kalp atım sayısı ve kalp atım hacmi çok yükseklere çıkmaz, atım sayısı ve hacminin normale dönüșü de uzun değildir. Organizmanın; özellikle kasların ihtiyacı olan oksijen devamlı ve yeterli oranda temin edilir. Solunum hiçbir zaman kötü yönde etkilenmez. Akciğer kapasitesi zamanla zorlanmadan artar (Tel, 1996).

21 Kalp atım sayısı Ölçümler Şekil 1.2. Elit Taekwondocuların 1. ve 5. ölçüm arasındaki kalp atım hızı değerleri (Çatıkkaș, 2003).

22 22 Kan laktat düzeyleri rnd 2.rnd 3.rnd 5 dk 30 dk Ölçümler Șekil 1.3. Elit Taekwondocuların kan laktik asit değerleri (Çatıkkaș, 2003) Anaerobik Güç Taekwondo sporu anaerobik güce ihtiyaç duyan spor dallarından biridir. Anaerobik bacak gücü (patlayıcı güç) sıçrayarak vurușlarda, savunma ve saldırılarda ve kontra ataklarda Taekwondo yüksek düzeyde önem tașımaktadır (CHO, 1988). Ani hızlanmalarda, sürat koșularında, Taekwondo sporunda ise Saniye arasındaki ikili mücadelelerde ve kombine tekniklerde önemli yeri vardır (Çatıkkaș, 2003). Organizmanın yeterli oksijen almadığı fakat çalıșmaya devam edebildiği, oksijensiz çalıșabilme kapasitesidir (Akgün, 1986) saniye gibi kısa bir sürede yapılabilen çalıșmalardır. Anaerobik, kısa süreli sürat koșularında ani hızlanmalarda, uzun bir yarıșın bitiminde (finiște hızlanma) yapılan ataklarda önemli rol oynar (Tel, 1996).

23 23 Fox a göre anaerobik güç bir sporcunun enerjisini bir birim zamanda güce çevirmesidir. Örnek olarak sıçrama, fırlatma veya hızlı çıkıșlar yeteneği olarak tanımlanır (Fox, 1988). Anaerobik gücü antrenman bilimi açısından tanımlayacak olursak; bir sporcunun yüksek yüklenmeler altında, oksijensiz bir ortamda (oksijensiz enerji sistemleri ile bağlantılı olarak) iș yapabilme ve enerji üretebilme gücü olarak tanımlanır (Pulur, 1991). Kısa süreli șiddetli yüksek eforlarda acil anaerobik enerji kaynakları kullanılır. Miktarlar az olduğundan bir eforun devamı ancak bu enerji kaynaklarının tekrar yerine getirilmesiyle mümkündür. Beș yada daha fazla yıl yüksek seviyede anaerobik güç sporlarını yapmıș sporcular, antrenmansız yada dayanıklılık antrenmanı yapmıș kișilere göre % 30 daha yüksek anaerobik kapasiteye sahiptir (Șenel, 1991). Anaerobik güç antrenmanlarla geliștirilebilir. Bu tip antrenmanlar bitkin hale getirici tiptedir ve aralarında yeterince uzun dinlenme periyotları bulunması gerekir (Turan, 1989). Daha yüksek bir anaerobik kapasiteye sahip olmak için ise öncelikle antrenmana, genetik faktörlere ya da her ikisinin kombinasyonuna bağlıdır (Medbo, 1980) Kuvvet İnsan vücudu uzay ve zaman içinde sayısız hareket kombinasyonuna girebilen karmașık bir yapıdadır. Ortaya çıkan hareketlerin birçoğu ise kuvvet yetisinin bir ürünüdür (Acar, 1997). Kuvvet performans için gerekli temel öğelerden biridir ve performans arttırmak için daha büyük yüklerde çalıșma zorunlulu bulunmaktadır. Kuvvet antrenmanlarının mutlaka planlı olarak yapılması gerekmektedir (Yalçınkaya, 1983).

24 24 Kuvvetin fiziksel açıdan incelenmesi: Bir cismin șeklini, düzenini veya bulunduğu yeri değiștiren etkiye kuvvet denir. Fiziksel formülü șoyledir. F = m a F: Kuvvet, m: Kütle, a: İvme Sporda kuvvet ise, bir kaldıraç sistemi gibi düșünülen kemik eklem ve kas yapılarıyla olușturur (Acar, 1997). Taekwondo sporunu incelediğimizde bu sporun da kuvvet çalıșmalarına ihtiyaç duyduğunu görmekteyiz. Taekwondo için kuvveti; vuruș yapabilme, tekniklerin vuruș gücünü arttırabilme ve rakibe karșı direnme olarak niteleyebiliriz. Taekwondo müsabakaları rakiple direk mücadeleyi gerektirdiği için her müsabığın kuvvete ihtiyacı büyüktür (Tel, 1996) Esneklik Esneklik, eklemlerin en geniș açıda maksimal hareket edebilme sınırı ve kasları en uygun ve ekonomik șekilde kullanabilme yeteneğidir. Esneklik, vücut eklemlerinin hareketlerindeki genișlikle ilgilidir ve kișiye daha kolay hareket imkânı sağlar; eklemin ya da eklem serilerinin, mümkün olan en geniș açıda hareket edebilme yeteneği olarak tanımlanır (Doğan, 1994). Taekwondo esnekliğin önemli olduğu ve esneklik çalıșmalarının yoğun bir șekilde yer aldığı bir spor dalıdır. Esnekliği daha fazla olan bir Taekwondocu daha uzun mesafeye daha güçlü tekme atabilir ve hücumlara karșı kendini çok daha rahat koruyabilir. Taekwondonun en önemli çalıșmalarından birisi de cimnastik çalıșmalarıdır. Çalıșma öncesi cimnastik hareketlerinin yapılması kasların gevșemesi içindir. Bu cimnastik hareketleri koșmak, ip atlamak, oturup kalkmak, bacaklar üzerinde değișik esnetmeler yapmak, kalça, diz ve ayak bileğini çevirmeler ve denge hareketlerinden olușur (Gil, 1978).

25 Dayanıklılık Taekwondo sporunda kuvvet ve esnekliğin yanı sıra dayanıklılığın da önemi oldukça fazladır. Fakat diğerlerine oranla Taekwondo sporunda dayanıklılıkla ilgili ayrıntılı bilginin olmaması bizlere bu konuda hakkında yeterli bilgi vermemektedir. Taekwondo sporunda kassal dayanıklılığın yanı sıra koordinasyon ve spesifik tekniklerin uygulanması da çok önemlidir Antropometrik Özellikler İnsan vücudunun fiziksel özelliklerini birtakım ölçme esasları ile boyutlandıran sistematize tekniklere Antropometri denir (Durgun ve Dere, 1994). Bașka bir anlatımla antropometri, insan vücudunun hacmi, ağırlığı ve oranlarının ölçüleriyle belirlenen bir bilim dalıdır (Maud ve Foster, 1995). Günümüzde beden tipi ve boyutları konularında antropometri tek dayanak olarak benimsenmektedir. Antropometri bir sonuç değil, sonuca ulașım yoludur. Sonuca ulașma yolunda ölçümleme seçiminin, üzerinde çalıșılan konuya uyumu ve doğru yanıtları verebilme özelliği önem kazanır. Boyd (1980) ve Taner (1981) e göre antropometri terimi ilk kez beden ölçüleri üzerine çalıșmalar yapan Alman Tıp Doktoru Sigismund Eltzholtz ( ) tarafından çağımıza uygun olarak kullanılmıștır (Özer, 1993). En eski ölçüm tekniği olarak bilinen antropometri insan vücudunun bölümlerinin ölçülmesidir (Barrow, 1989). Bireyin fiziki yapısının genetik ve çevresel faktörler açısından incelenmesi çok eski tarihlere kadar uzanır. Örneğin; tüberkülozun uzun ve ince tiplerde koroner hastalıkların ise yağlı ve adaleli tiplerde daha çok ölüme neden olduğu eskiden beri bilinmektedir. Ruh hastalıklarının da bireylerin fizik yapısıyla ilgili olduğu ileri sürülebilmektedir (Gürses ve Olgun, 1991).

26 26 Yüzyılımızın ilk yarısına gelindiğinde, Kretschmer ve Viola gibi araștırmacılar da yapısal tipler üzerinde yoğun çalıșmalarını tamamlamıș bulunuyorlardı. Bununla birlikte günümüzde, duygusuz (phlegmatic) ve iyimser (sanguin) gibi terimler, morfotipik tanımlama orijinlerinden habersiz olarak kullanılabilmektedirler. Somatotip araștırmalarının gelișimi, (Sheldon ve arkadașlarının) çalıșmalarıyla bașlamıș bulunuyor. Taner vücudun belirli hastalıklara karșı konumunu incelerken somototip teknikleri kullanmıștı. Brozek somototip ve beden kompozisyonu ilișkilerindeki büyük derinliği ortaya koyuyordu. Somatotip belirleme yönteminin geliștirilmesini ve bu konudaki ilgilinin sürdürülmesini Heath ve Carter sağladılar (Özer, 1993). Antropometrik ölçülerin değerlendirmesinde, genelde beden yapısının ve kompozisyonunun belirlenmesi ile beden bölümlerinin birbirine oranları beden ağırlığının belirlenmesi, spor branșı ile fizik yapı arasındaki uyumun değerlendirilmesi, spor dalı veya iș kolunun antropometrik yapıya etkileri gibi konular da önem tașırlar (Özer, 1993). Sportif performansta etkin rol oynayan faktörlerden birisi olarak görülen yapısal faktörleri: yaș, boy ve ağırlık, somototip, beden kompozisyonu, proporsiyon, fibril kompozisyonu olarak incelenmek gerekmektedir (Özer, 1993). Bu ölçümler deri katmanı, çevre ve çap ölçümleri, vücut kompozisyonunun vücut yoğunluğu, yağ oranı ya da yağ miktarı ve yağsız vücut ağırlığı (kemik-kas) gibi unsurlarını tahmin etmek için kullanılır (Durgun ve Dere, 1994). Spor branșlarının günümüz rekabet ortamında kıyasıya süren uluslar arası mücadeleleri, spora bașlama yașını iyice așağılara çekmiș, yetenekli sporcu seçimlerini çok önemli hale getirmiștir. Hemen her spor branșı için yaklașık bir insan profili ortaya çıkmıștır. Bu profil öncelikle gözle görülür fiziksel parametreler göz önüne alınarak olușturulduğu için yetenekli sporcu seçimlerinde antropometrik özellikler en önemli kriterlerden biri olmaktadır (Türkeri, 2002).

27 27 Spor antropometrisinin amacı, sporcunun vücut yapısıyla ilgili olarak sportif uygunluk düzeyi ve amaca uygun olarak yapılan düzenli antrenmanın neden olduğu fiziksel gelișimle değișimlerinin, genel ve özel koșullarının araștırılmasıdır. Vücut tiplerinin değișik özellikleriyle kuvveti, sürat ve dayanıklılık gibi fiziksel kapasitelerin yakın ilișkisi olduğu bir gerçektir. Bu ilișki, üst düzeyde spor yapanlarda branșa özgü fiziksel kapasite șeklinde de daha belirgindir (Tittel, 1978). Ramazanoğlu nun (1989), elit düzeydeki Taekwondocular üzerinde yaptığı çalıșmada sporcuların boy ortalaması 176,2 ± 8.24 cm, kilo ortalaması ise 65,9 ± kg olarak bulunmuștur. Diğer bir araștırmada milli sporcuların somatotip özellikleri adlı çalıșmada ise milli Taekwondocuların boy ortalaması 176,0 ± 9,2 kilo ortalaması ise 68,7 ± 14,3 kg olarak bulunmuștur, sıklet sporu olmasına rağmen göreceli olarak Taekwondocuların boylarının vücut ağırlıkları ile kıyaslandığında bazı mücadele sporlarına nazaran ince ve uzun yapıda oldukları söylenebilir (Turnagöl ve ark, 1992) Somatotip Somatotip; vücudun morfolojik yapısının tanımlanmasıdır. Kaslılık, yağlılık ve incelik (zayıflık) ilișkilerinin bilimsel yöntemlerle belirlenmesidir (Tamer, 2000). Somatotip, insan vücudunun incelik, kaslılık ve kitleli özellikleri ile tanımlanması, bu özelliklerin bilimsel yöntemlerle belirlenmesi yani vücudun morfolojik șeklinin tanımlanmasıdır (Tașucu, 2002) Vücut kompozisyonunun dıș özellikleri dikkate alınarak yapılan fizik yapı öğelerine dayalı olarak belirtilen bir sınıflama olan somatotip değerlendirmeler antropometrik ölçümler yardımı ile elde edilir (Zorba, 2001).

28 28 1. Endomorfi; vücudun yuvarlaklığı ve yumușaklığı ile belirlenmektedir. Organizmada yağlılığı ve yağ kitlesinin fazla olușunu göstermektedir. Bu tipin özellikleri kısa boyun, yüksek kare omuzlar ve gövdenin üzerinden karnın sarkmasıdır. 2. Mezomorfi; bu özellik sert, kuvvetli ve göze çarpan kaslılıkla beraber kemiklerin iri ve kahn kaslarla çevrili olmasıdır. Omuzlar geniș ve gövde genellikle yukarıdadır. Bu tipin göze çarpan özellikleri önkolun kalınlığı, el, bilek ve parmakların iriliğidir. 3. Ektomorfi; bu tiplerde vücudun inceliği, narinliği ve kibar görünümü göze çarpar. Kemikler küçük ve kaslar incedir. Omuzlar düșük, kollar ve bacaklar uzun fakat gövde kısadır. Omuzlar dar, kas oranı azdır (Tamer, 1995). Somatotip belirleme ölçümlerinde kullanılan aletler; SkinfoId kaliper, antropometrik setlerden kayan kaliper, mezüre ve boy kalası ile ağırlık tartı aletleri olarak sayılabilir. Sporcularla, spor yapmayan erkek ve bayanların vücut tipi karșılaștırdığında sporcuların daha büyük mezomorfik ve ektomorfik komponente sahip oldukları buna karșılık endomorfik komponentlerin daha düșük olduğu görülmektedir. Elit sporcular üzerinde yapılan birçok araștırmada değișik spor dallarında değișik somatotip değerleri dikkati çekmektedir. Carter olimpik sporcular üzerindeki araștırmalarına göre tramplencilerle, cimnastikçilerin, bayan yüksek atlayıcılarla, bayan basketbolcuların, endurans kayakçılarla maratoncuların benzer somatotipte olduklarını bildirmektedir (Özer, 1990).

29 Somatotipin Belirlenmesi Heath-Carter; fotoğraf çekimine ve atlasların kullanımına gerek göstermeyen bir metotudur ve bu metod özellikle büyük kitlelerde tarama çalıșmaları için güvenilir ve araștırma maliyetini artırmayan bir yöntemdir (Özer, 1993, Gürses ve Olgun 1991). Bu yöntemde Endomorfik, mezomorfik, ektomorfik terimleri somatotip yapısına göre bir șahsın tarif edilmesinde kullanılır. Her üç komponentin her birinin derecesine göre sayılar 1 'den 9'a kadar dizilmiștir. 9 rakamı maksimum oranı gösterirken, 1 rakamı en az oranı göstermektedir 'lik 1 somatotip en büyük oranda endomorfi'yi yağlılık) gösterirken, 'lik somatotip en büyük oranda mezomorfi'yi (kassallığı) ve 'luk somatotip de en büyük oranda ektomorfi'yi (incelik) gösterir (Zorba, 1995) Somatotipin Hesaplanması Somatotip belirlemede birçok sistem kullanılmaktadır. Bu sistemler içerisinde fotoskopik ve antropometrik çıkarımlarından dolayı spor bilimlerinde Heath-Carter metodu tercih edilmektedir (Macdougall ve ark, 1991). Endomorfi : (0.1451X1) - (0,00068 X2) + (0, X3) X1 = Triceps + Subskapula + Suprailiak deri kıvrım kalınlıkları X2 = (Triceps + Subskapula + Suprailiak deri kıvrım kalınlıkları)2 X3 = (Triceps + Subskapula + Suprailiak deri kıvrım kalınlıkları)3 Mezomorfi : (E) (K) (A) (C) (H) + 4,5 E = Humerus çapı K = Femur çapı A = Düzeltilmiș kol çevresi: kol çevresi (cm) (triceps dkk/10) (mm) C = Düzeltilmiș calf çevresi: calf çevresi (cm) (calf dkk/10) (mm) H = Boy Uzunluğu

30 30 Ektomorfi: Ektomorfi Komponenti ponderal indeksin (RPI) bulunması ile elde edilir. RPI = Boy (cm) 3 ağırlık (kg) Somatotip Verilerin Analizi Bir grup deneğin somatotip derecelendirilmesini elde ettikten sonra sonuçlarının analizi ve sergilenmesi için en iyi yol somato kartlardır. İlk kez Sheldon (1949) tarafından somatotip verilerini göstermek için Reuleaux Trianlex kullanılmıștır. Somatokart, somatotip kartının kısaltılmasıdır, șematik bir üçgendir. Bilinen somatotipleri, iki yönlü bir sınırda gösterir. Bir deneğin somatotipi üçgen içinde bir nokta olarak yer alır. Somatokartta bütün örnekler sırası ile noktalanmalıdır. Somatokart bireysel somatotip kategorilerine dayalı olarak ilave analizlerin yapılmasını da sağlar. Somatakart kendi içinde üç eksenden dolayı bölümlere ayrılmıștır. Bu eksenler üçgenin merkezinde kesișirler. Bu üçgen endomorfi, mezomorfi ve ektomorfiyi belirler. Komponent dereceleri merkezden bu eksenlerin uçlarına doğru artıș gösterirler. Bununla birlikte üç komponentteki ekstrem değerler uçlarında yazılıdır. Somatotip bölümleri pozisyonların orantı derecelerine veya somatotip komponentlerinin dominant olma durumlarına göre isimlendirilir Somatotip ve Spor Performansı Vücut yapısı ile fiziksel aktivite arasında bir ilișki vardır. İlk çağlardan beri vücut yapıları konusunda değișik yorumlara rastlamaktayız. Uzun süre fiziksel çalıșmalar sonucunda fiziki yapıda bir takım değișiklikler olur. Diğer taraftan vücut yapısı aktiviteyi etkiler. Örneğin; ağır yük tașıma ve kaldırma ișlemi gerektiren

31 31 aktivitelerde uzun vücut tipi dezavantajlıdır. Sağ ellerini kullananlar ile solak olanlardan görülen asimetri, kullanıma bağlı olarak vücut yapısına etkiyi açıkça göstermektedir. Genelde sağ kol kullanıldığından sağ kol, sol kola göre daha büyük çevreye sahiptir. Bu farkın yașla birlikte artıș gösterdiği gözlenmiștir. Özellikle tenis ve eskrim gibi branșlardaki aktiviteler, somatotip gelișmede asimetri meydana getirir (Zorba ve Ziyagil, 1995). Somatotip tek bașına performansın bir belirleyicisi olmamakla birlikte bașarılı sporcularda fiziksel yeteneklerdeki veryans % somatotiple açıklanmaktadır yaș grubundaki diğerlerine göre daha bașarılı olan genç sporcuların aynı daldaki erișkin sporculara benzer somototip özelliklerine sahip olduklarını saptanmıștır. Somatotip doğuștan getirilen fakat antrenmanla değiștirilebilen bir özelliktir (Özer, 1993). Gürses ve Olgun (1984), Türk sporcuları üzerinde yaptıklara çalıșmalarda kas gücünü ve kuvvetini simgeleyen mezomorfi puanının basketbol, voleybol ve hentbol dallarına oranla güreș, judo ve cimnastik dallarında daha yüksek bulunmuștur. Yine aynı araștırmacılara göre, uygulanan fiziksel yetenek testleri ile spor dallarının özelliklerine göre değișen performans arasında ki ilișki derecesi de ayrı bir önem tașımaktadır. Sprint, uzun atlama ve mesafe koșuları gibi sportif dallarda ki performans arasındaki ilișkiler çok yüksektir. Ancak cimnastik, voleybol, güreș, judo ve futbol gibi teknik ve taktiğin performansın temel öğelerini olușturduğu dallarda bu ilișki önemli derecede azalmaktadır (Zorba ve Ziyagil, 1995). Sporcu olmayan gruba göre çoğu bayan ve erkek sporcular benzer olarak çok kaslıdır. Yani büyük mezomorfik komponenete sahiptirler ve yağsızdırlar (Fox et all, 1998). Maratoncular (1.4) - (4.3) - (3.5), güreșçiler (2.4) - (6.7) - (1.5), sırıkla atlayıcılar (1.5) - (4.8) - (3.2), yüzücülerde (2) -(5) -(3) olarak Gürses ve Olgun (1984) tarafından bildirilmiștir (Zorba ve Ziyagil, 1995). Uygun bir vücut tipi sporda iyi bir performans için öncelikli zorunluluk olarak değerlendirilmiștir. Sonuç olarak, belirli çaplarda ve spor içindeki belirli olaylarda belirlenmiș vücut tiplerinin bașarıda etkili olduğu saptanmıștır (Sharma ve Dixit, 1985)

32 Șekil 1.4. Erkek Sporcularda Ortalama Somatotip Dağılım (Tamer, 2000). 32

33 Șekil 1.5. Bayan Sporcularda Ortalama Somatotip Dağlımı (Tamer, 2000). 33

34 34 2. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalıșmanın amacı; Türk milli takımında ve kulüplerde yarıșan bayan ve erkek Taekwondocuların yaș, boy ve oturma boyu uzunluğu, vücut ağırlığı ve vücut yağ yüzdesi ve çeșitli antropometrik özellikleri, esneklik, reaksiyon, kol kuvveti ölçümü yapılarak genel fiziksel profillerinin incelemek ve ölçülen parametrelerin birbirleriyle ilișkilerini değerlendirmektir Denekler Araștırmaya, 2009 yılında Ankara ilinde yapılan Türk milli takım kampı kadrosunda olan büyükler kategorisinde yarıșan (17 yaș ve üstü), 16 bayan ve 24 erkek olmak üzere 40 Taekwondocu ve çeșitli kulüplerde taekwondo yapan ve milli olmayan 17 bayan, 24 erkek olmak üzere 41 Taekwondocu toplam 81 sporcu katıldı. Araștırma için Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik kurulundan onay alındı. Sporculara, testler öncesinde çalıșmanın amacı ve testler esnasında meydana gelebilecek olası riskler konusunda bilgiler verildi. Denekler bilgilendirilmiș gönüllü olur formunu okuyup imzaladı. Ayrıca sporculara testlerden en az bir hafta öncesinden itibaren, vücut metabolizmasını etkileyebilecek herhangi bir ilaç ya da alkollü içki kullanmamaları, testlerden en az 2 gün önce zorlayıcı fiziksel aktivitelerden kaçınılması konusunda uyarılarda bulunuldu Veri Toplama Araçları Boy ve oturma boyu ölçümlerinde, hassasiyeti ± 1 mm. olan Holtain Ltd (UK) marka stadiometre; çevre ölçümlerinde, hassaslık derecesi ± 1 mm. olan Holtain Ltd. (UK). Marka mezura; çap ölçümlerinde, hassaslık derecesi ± 1 mm. olan Holtain Ltd. (UK). Marka kayan kaliper; vücut ağırlığı ölçümü için; hassasiyeti ± 100 gr. olan Avis 333 (Korea) marka dijital tartı; deri kıvrım kalınlıkları ölçümlerinde, her açıda 10 g/sh m basınç sağlayan Holtain Ltd. (UK). marka skinfold kaliper aleti kullanıldı. Kuvvet ölçümlerinde Cosmed Trifit (Rome, Italy) ölçüm sistemi kullanılmıștır.

35 35 Șekil 2.1. Boy ve Oturma Boyu Ölçümlerinde kullanılacak Holtain Ltd (Uk) stadiometreler Șekil 2.2. Deri Kıvrım Kalınlığı, Çevre ve Çap ölçümlerinde kullanılacak Holtain Ltd (UK) antropometrik set ve vücut kompozisyonu analizörü

36 Veri Toplama Yöntemleri Antropometrik Ölçümler: Deri Kıvrım Kalınlığı ölçümlerinde; ayakta sağ taraftan, ticeps, subscapula, abdomen ve supraililiac bölgelerden alınan deri kıvrımları ölçülerek gerçekleștirildi. Yuhasz metodu kullanılarak așağıdaki formülle hesaplandı (Yuhasz, 1966). VYO(%) = (triceps + supscapula + abdomen + suprailiac deri kıvrım kalınlıkları, mm) Uzunluk Ölçümlerinde; boy, oturma boyu, kulaç uzunluğu (arm span), üst kol uzunluğu (upper arm), ön kol uzunluğu (fore arm), üst bacak uzunluğu (thigh), alt bacak uzunluğu (lower leg) ölçümleri gerçekleștirildi. Çevre Ölçümlerinde; Biceps çevresi, Uyluk çevresi, Göğüs çevresi, Kalça çevresi, Abdomen çevresi, Omuz çevresi, baldır çevresi, ölçümleri yapıldı. Çap Ölçümlerinde; biacromial çap, biacromial çap/boy oranı, bi-iliocristal çap, bi-iliocristal çap/boy oranı, ölçümleri gerçekleștirildi. Oturma Boyu: Denek duvara sırtını dik vaziyette tam vererek ve kalçasını duvara yaslayarak otururken, el bacak üzerinde, ayaklar serbest vaziyette iken oturduğu tabanla bașın en üst noktası arasındaki mesafe ölçülüp 0.1 cm hassaslık seviyesinde kaydedildi (Zorba ve Ziyagil, 1995). Kulaç Uzunluğu (Arm Span): Denek duvara sırtını dik vaziyette vererek ellerini iki yana açmıș (yere paralel olarak) șekilde, avuç içleri öne bakar pozisyonda sağ ve sol el parmak uçları arasındaki mesafe ölçüldü (Zorba ve Ziyagil, 1995)

37 Somatotip Belirlenmesi Vücut kompozisyonunun dıș özellikleri dikkate alınarak yapılan fizik yapı öğelerine dayalı olarak belirtilen bir sınıflama olan somatotip değerlendirmeler antropometrik ölçümler yardımı ile elde edildi. (Zorba, 2001). Deneklerin somatotipleri Heath-Carter metoduna göre belirlenmiștır. Bu metodda endomorfi puanını belirlemek için triceps, subscapula ve medial baldırda yağ kalınlıkları ölçülmüștür. Mezomorfi puanı için humerus ve femur epikondülleri arası genișlik, kasılmıș üst kol çevresi, alt bacak çevresi ve triceps ile alt bacak yağ kalınlıkları ölçülmekte, ektomorfi için de ponderal indeks ve vücut ağırlığı ölçümleri yapılmıștır (Gualdi ve Emanuela, 1993). 1. Triceps Deri Kıvrım Kalınlığı (Arka üst kol): Üst kolun orta hattındaki (triceps kası üzerinde) scapuladakı akromion ve ulnanın olekranan çıkıntıları arasındaki mesafenin ortasından alınarak dikey olarak kas üzerindeki deri katlaması tutularak ölçülmüștür (Zorba ve Ziyagil, 1995). 2. Suprailic Deri Kıvrım Kalınlığı (Yan): İliak bölgesi vücudun yan orta hattından (midaksillar) ıliumum hemen üstünden alınan yarım yatay diyagonal olarak deri katlaması tutularak ölçülmüștür (Özer, 1993). 3. Supscapula Deri Kıvrım Kalınlığı (Sırt): Kol așağı sarkıtılmıș ve vücut gevșetilmiș iken, kürek kemiğinin hemen altından (makro medialis in hemen altından) ve kemiğin kenarına paralel kavramaya uygun, vücuda diyagonal olarak deri katlaması tutularak ölçülmüștür (Zorba ve Ziyagil, 1995). 4. Calf Deri Kıvrım Kalınlığı (Baldır): Sağ baldırın en geniș bölgesinin mediyalindeki deri ve yağ dokusu tutularak ölçüm alınmıștır (Tamer, 1995). 5. Biceps Deri Kıvrım Kalınlığı: Deneğin kolu yanda ve avuç içi ön tarafa bakarken, kolun ön tarafından üst kolun iç orta hattından (biceps kası üzerinden) akromion ve olekranon proçesi arasındaki mesafenin orta noktasından alınarak, dikey olarak kas üzerindeki deri katlaması tutularak ölçüldü (Zorba ve Ziyagil, 1995).

38 38 6. Abdomen Deri Kıvrım Kalınlığı: Ölçüm karın kasları gevșek konumda iken göbek çukurunun 3 cm. yanından yatay olarak yapıldı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 7. Uyluk Deri Kıvrım Kalınlığı: Denek ayakta ağırlığını sol bacak üzerine vererek diğer bacağını gevșek durumda tutarken sağ ayağın yerden temasının kesilmemesine dikkat edildi. Ölçüm inguinal crease ve patellanın procsimal ucu arasındaki orta noktadan dikey olarak alındı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 8. Göğüs Deri Kıvrım Kalınlığı: Denek ayakta iken sağ ğöğüste meme bașı ile koltuk altı arasındaki der kıvrımı tutularak ölçüldü. (Zorba ve Ziyagil, 1995). 9. Humerus Bikondüler Çap: El pronasyonda; dirsek fleksiyonda iken kaliperin kolları kondüllere sıkıca temas ettirilerek humerusun kondülleri arasındaki mesafe ölçülmüștür (Zorba ve Ziyagil, 1995). 10. Femur Bikondüler Çap: Denek bacakları yere paralel, ayakları yere temas edecek șekilde sandalyeye otururken, araștırmacı deneğin önünde durarak kaliperin kollarını epikondüler üzerinde temas ettirerek ölçüm yapılmıștır (Tamer, 1995). 11. Biakromial Çap: Omuzlar normal pozisyondayken deneğin arkasında durarak kayan kaliperin uçları akromial çıkıntıların en dıșına temas ettirerek ölçüm alındı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 12. Biceps Çevresi (Ekstansiyonda): Denek ayakta ve ön kolu 90 derece bükülü olarak duruyorken; omuzdaki akromiumun üst noktası ile dirsek arasındaki uzaklığın orta noktası mezura ile ölçülerek ișaretlendi. İșaretlenen noktada mezura biceps çevresine yerleștirilerek ölçüm yapıldı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 13. Uyluk Çevresi: Denek ayakta dik dururken, kalça ile uyluğun birleștiği noktada, mezura uyluk çevresine yatay olarak gluteal bölgenin hemen altından ölçüldü (Zorba ve Ziyagil, 1995).

39 Calf Çevresi: Görülebilen maksimum calf kalınlığında mezura bacağın uzun eksenine dik olarak sarıldı ve ölçüm alındı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 15. Biceps Çevresi (Fleksiyonda): Biceps kasıldıktan sonra mezura bicepsin orta noktasına yerleștirilerek ölçüm yapıldı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 16. Önkol Çevresi: Denek ayakta ve avuç içi yukarı bakar pozisyonda iken önkolun en geniș olduğu noktadan ölçüm alındı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 17. Üstkol Çevresi: Denek ayakta ve sağ kol yana uzatılmıș pozisyonda iken biceps brachi kasının en geniș olduğu noktadan ölçüm alındı (Zorba ve Ziyagil, 1995). 18. Biceps Çevresi: Denek ayakta ve ön kolu 90 derecede bükülü olarak duruyorken, omuzdaki akromionun üst noktası ile dirsek arasındaki uzaklığın orta noktası mezura ile ölçülerek ișaretlenmiștir. Denek kollarını yana açtıktan sonra ișaretlenen noktada çevresine yerleștirilerek ölçüm yapılmıștır (Tamer, 1995). 19. Baldır (Calf) Çevresi: Görülebilen maksimum baldır kalındığında mezura bacağın uzun eksine dik sarılmıș ve ölçüm alınmıștır (Zorba ve Ziyagil, 1995) Somatotipin Hesaplanması: Endomorfi : (0.1451X1) - (0,00068 X2) + (0, X3) X1 = Triceps + Subskapula + Suprailiak deri kıvrım kalınlıkları X2 = (Triceps + Subskapula + Suprailiak deri kıvrım kalınlıkları)2 X3 = (Triceps + Subskapula + Suprailiak deri kıvrım kalınlıkları)3

40 40 Mezomorfi : (E) (K) (A) (C) (H) + 4,5 E = Humerus çapı K = Femur çapı A = Düzeltilmiș kol çevresi: kol çevresi (cm) (triceps dkk/10) (mm) C = Düzeltilmiș calf çevresi: calf çevresi (cm) (calf dkk/10) (mm) H = Boy Uzunluğu Ektomorfi: Ektomorfi Komponenti ponderal indeksin (RPI) bulunması ile elde edilir. RPI = Boy (cm) 3 ağırlık (kg) Vücut Kitle İndeksi Hesaplanması Deneklerin, (VKİ): vücut ağırlığı (kg) / Boy 2 (m) formülü ile hesaplandı Esneklik Otur-Eriș Denek yere oturup çıplak ayak tabanını düz bir șekilde test sehpasına dayadı. Ayrıca denek gövdesini ileri doğru eğerek ve dizlerini bükmeden elleri vücudunun önünde olacak șekilde uzanabildiği kadar öne doğru uzandı. Bu șekilde en uzak noktada, öne ya da geriye esnemeden 1 2 saniye bekledi. Test iki defa tekrar edilerek en yüksek olan değer kayıt edildi.