ÜRİNER SİSTEM TAŞ HASTALIĞI

Transkript

1 ÜRİNER SİSTEM TAŞ HASTALIĞI Prof. Dr. Ahmet Yaser Müslümanoğlu Bağcılar Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Üroloji Kliniği Bağcılar Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Hastane Yöneticisi

2 Böbrek ve üreter taşları hakkında gerçekler Taş hastalığı sık görülür: Toplumda her on kişiden birinde ömrünün herhangi bir aşamasında taş oluşur Yaşamınız boyunca %5-10 taş oluşturma riski Erkeklerde, kadınlara oranla 3 kat daha sık Yaşam tarzındaki ve diyetteki değişiklikler nedeniyle fark azalmaktadır En yüksek risk 30 ile 50 yaş arasında Taş hastaları yaşamları boyunca bir defadan fazla taş oluşturur

3 Böbrek taşları idrarınızdaki mineral veya asit tuzlarının kristalize olmasıyla oluşur Oluşan taşların büyük bölümü idrar yaparken vücudunuzu terk eder Ancak, bazı durumlarda taşın çıkarılması için tedaviye ihtiyacınız olabilir Böbrek taşlarına ne sebep olur? Kadın veya erkek olsun herkeste yaşamı boyunca taş oluşabilir Vücudunuzun idrar üretme biçiminde bir dengesizlik İçtiğiniz sıvı miktarı Taş oluşumu tetikleyen maddelerin idrarınızda bulunup bulunmaması

4 Taş oluşumunun başka sebepleri de bulunmaktadır: Bazı insanların taş oluşturma ihtimali daha fazladır. Aşağıdaki unsurları taşıyorsanız siz de yüksek risk grubundasınız: Aile geçmişinde taş hastalığı olması Bruşit, ürik asit veya ürat taşı Üriner sistemdeki enfeksiyon nedeniyle oluşan taş Taş oluşumuna yatkınlık oluşturan genetik bir durum Üreterlerde daralma Üreter ile böbreğin birleşme noktasında darlık

5 Bazı ürolojik durumlar taş hastalığı riskini artırır: Medüller sünger böbrek (doğumdan gelen bir kusur) Kist veya kalisiyel divertikül olarak adlandırılan durum Vezikoüreteral reflü (idrarın anormal bir şekilde üreter veya mesaneye geri akışı) Atnalı böbrek (doğumdan gelen bir kusur) Üreterlerinizden birinde üreterosel olarak adlandırılan şişlik Nefrokalsinozis (böbreklerdeki çok fazla kalsiyum bulunması)

6 Diğer bazı durumlar taş hastalığı ile ilişkilidir. Bunlar: Hiperparatiroidizm (paratiroid bezleriyle aşırı miktarda paratiroid hormonu üretimi) Sinidirim sistemi hastalıkları (jejuno-ileal bypass, intestinal rezeksiyon, Crohn hastalığı, emilim bozukluğu durumları ve üriner akış sapması) Sarkoidozis (vücudunuzda çeşitli organlarınızda küçük hücre kümelerine sebep olan enflamasyon) Taş oluşumu ayrıca birçok ilaçla da ilişkili olabilir

7 Böbrek ve üreter taşlarının semptomları: Böbrek ve üreter taşının genellikle ağrıya neden olur Ancak Taşın boyutu Şekli İdrar yollarındaki konumu gibi özellikler Ağrısız Az ağrılı - Şiddetli ağrılı

8 Şiddetli ağrı (renal kolik) Üreterden normal idrar akışını engelliyorsa Bel ve böğür (her iki yanınızda, kaburgaların alt kısmından kalçaya kadar uzanan alan) bölgenizde hissedilen keskin bir ağrı Taş, böbreğinizde değil de üreterinizde ise kasık ve uyluk bölgenizde ağrı Erkeklerde yumurtalıklarda da ağrı olabilir İdrar yollarında ve üreter duvarında ani basınç artışı Ağrı, dalgalar halinde gelir ve siz vücut pozisyonunuzu değiştirmedikçe azalmaz Yaşayabileceğiniz en ağrılı durumlardan biri doğum sancısına benzer

9 Renal kolike eşlik eden diğer belirtiler arasında şunlar sayılabilir: Bulantı Kusma Kanlı idrar (pembe renkte görünür) Ağrılı idrar yapma Ateş Renal kolik, ağrınızın dindirilmesi için aile hekiminize veya en yakın hastaneye başvurmanızı gerektirecek acil bir durum Yüksek ateşiniz de varsa, acilen tıbbi bir yardım arayışına girmelisiniz

10 Dinmeyen ağrı veya hiçbir belirti olmaması Böğür bölgenizde tekrarlayan, dinmez bir ağrı Başka hastalık belirtisi? Detaylı inceleme Bazı taşlar hiçbir rahatsızlığa sebep olmaz Asemptomatik Genellikle küçük Diğer hastalıklar için yapılan röntgen filmi veya benzeri görüntüleme işlemleri sırasında

11 Böbrek ve üreteral taşlarının teşhisi Tıbbi geçmişiniz ve muayene Vücut görüntülemesi ve gerekli diğer testler Görüntüleme teknikleri Yüksek frekanslı ses dalgaları kullanan ultrasonografi (ultrason olarak da bilinir) Ultrasonun yanı sıra idrar yollarının röntgen filmi BT taraması (bilgisayarlı tomografi) Taşın boyutu, şekli, kalınlığı ve yoğunluğu Böbreğin fonksiyonu ve anatomisi hakkında detaylı bilgi için Kontrastlı-pekiştirilmiş BT taraması İntravenöz ürografi

12 Taş analizi ve diğer testler Renal kolik durumunda enfeksiyon veya böbrek yetmezliği olup olmadığını görmek için idrar ve kan testleri Taş analizi için idrarın süzülmesi Taş tekrarının önlenmesi Taş oluşumu için yüksek risk Metabolik değerlendirme

13 Böbrek ve üreteral taşlarındaki acil durumlar Akut renal kolik Taşın üreteri tıkaması sonucu oluşan ani ve ağrılı bir durum Ağrıyı gidermek Varsa eşlik eden enfeksiyonun temizlenmesi

14 Ağrı Tablet veya fitil formunda alınabilen ilaçlar İlk basamak tedavi yeterli gelmezse daha güçlü ilaçlar Genellikle damar ya da kas içine Nadir de olsa bazen ilaçlar işe yaramaz İdrarın böbrekten süzülmesi Dekompresyon

15 Dekompresyon yöntemleri İki farklı yöntem Üretranız üzerinden üreterinizin içine üreteral JJstenti yerleştirilmesiyle Ciltten böbreğe doğrudan nefrostomi tüpü konulması Her iki yöntem de eşit düzeyde etkilidir.

16 Tıkanmış ve enfekte olmuş böbrek Eğer renal kolikle birlikte Ateş Olağan olmayan bir yorgunluk En yakın bir üroloji kliniğine başvurmalısınız. Kan ve idrar testleri yapılarak böbrekte tıkanma ve enfeksiyon olup olmadığının kontrolü Böbreğinizdeki basıncın düşürülmesi için derhal dekompresyon Dekompresyonun ardından enfeksiyonu gidermek için antibiyotik Taşa yönelik tedavi ancak bu enfeksiyon giderildikten sonra yapılabilir.

17 Böbrek ve üreter taşlarının tedavisi Tedavi seçiminde etkili olan faktörler: Belirtileriniz Taşın özellikleri Tıbbi geçmişiniz Hastanenizde uygulanan tedavi yöntemi ve doktorunuzun tecrübesi Kendi kişisel tercihleriniz ve değerleriniz

18 Böbrek ve üreter taşlarının tedavisi Bütün taşlar tedavi gerektirmez Eğer taşınız rahatsızlığa neden oluyorsa ve doğal yollarla idrardan düşmüyorsa tedaviye ihtiyacınız var demektir Önceden mevcut tıbbi hastalıklarınız varsa da doktorunuz tedavi önerisinde bulunabilir. Herhangi bir rahatsızlığa sebep olmayan bir böbrek veya üreter taşınız varsa genellikle tedavi önerilmez Düzenli kontrollere dair bir program Konservatif tedavi: Taşınızın idrarla atılması muhtemelse, bu süreyi kolaylaştıracak-kısaltacak ilaçların başlanması Taş tedaviye rağmen büyümeye devam ediyorsa, sık ve şiddetli ağrı yapıyorsa aktif tedavi görmeniz gerekir.

19 Konservatif taş tedavisi Çoğu böbrek ve üreter taşı, işeme esnasında kendiliğinden vücudu terk eder Taşın yerine ve boyutuna bağlı olarak atılması belirli bir zaman alacaktır Taş hareket ettiği zaman: renal kolik Taşınız çok küçükse %95 ihtimalle 6 hafta içerisinde kendiliğinden atılabilir Aklınızda kalsın: Taş, mesaneye ne kadar yakınsa taşın atılma ihtimali de o kadar fazla Taş ne kadar büyükse taşın atılma şansı da o kadar az Yaygın olan 2 farklı koruyucu tedavi seçeneği bulunmaktadır: Medikal Ekspulsif Terapi (MET) ve idrar asidi taşlarının çözülmesi. Her iki durumda da ilaç tedavisine ihtiyacınız vardır.

20 Aktif taş tedavisi Taşları çıkarmanın 3 yaygın yolu vardır Şok dalgaları ile taş kılması (SWL) Üreteroskopi (URS) Perkütan nefrolitotomi (PNL) Eğer herhangi bir tıbbi belirtiniz yoksa aşağıdaki durumlarda da tedavi uygulanabilir Takip altında taş büyümeye devam ediyorsa Başka bir taş oluşturma riskiniz yüksekse Enfeksiyonunuz varsa Taşınız çok büyükse Aktif tedaviyi tercih ediyorsanız Doktorunuz aşağıdaki durumlarda üreterdeki taşın çıkarılmasını önerebilir: İdrar yolundan geçemeyecek kadar büyük görünüyorsa İlaç tedavisi görmenize rağmen ağrılarınız devam ediyorsa Böbrek fonksiyonlarınız durmuş veya bozulmuşsa

21 Medikal Ekspulsif Terapi (MET) Taşın daha hızlı ve ağrısız atılmasını sağlayabilecek ilaçlar En çok üreter taşlarında etkili Düzenli doktor kontrolü Taşın çözülmesi Ürik asid taşlarının çözülmesi İdrarınızın ph değerini arttırılarak asidik halden alkali hale getirilmesi Alkalin sitrat veya sodyum bikarbonat gibi ağızdan kullanılan ilaçlar arasındaki ph-düzeyinde taş, boyut olarak küçülür ve sonunda tamamen çözülebilir

22 Şok dalgalarıyla taş kırma (SWL) SWL, vücut dışından taşları kıran bir makine ile yapılır Taş kırmak için odaklanmış şok dalgaları (kısa sinyalli yüksek enerjili ses dalgaları) deriden taşa iletilir Taş, şok dalgalarının enerjisini emer ve küçük parçalara ayrılır Parçacıklar daha sonra idrar yoluyla atılır SWL yöntemi, hastaların %90 ından fazlası için uygundur. Ancak yöntemin başarısı, taşın nitelikleri ve vücut yapısı gibi birkaç faktöre bağlıdır.

23 SWL nasıl uygulanır? Vücudunuzun yan kısmı şok-dalga üretici cihaza doğru konumlanacak şekilde müdahale masasına uzanılır Taşınızın tam konumu, ultrason veya röntgen ile saptanır. İşlem sırasında şok dalgalarının küçük patlama sesine benzeyen sesini duyulur Doktorunuz işleme düşük yoğunluk seviyelerinden başlar ve yavaş yavaş dalgaların gücünü arttırır Bu işlem için anesteziye gerek yoktur işlem sırasında ağrı hissetmemeniz için ağrı kesici ilaçlar alacaksınız SWL işlemi yaklaşık 45 dakika sürer Taşların tamamının kırılması için çoklu seans gerekebilir

24 Hangi durumlarda SWL önerilmez? SWL, fiziksel durumunuz veya taşın yapısı ile ilgili bazı durumlarda uygulanmamalıdır. Aşağıdaki durumlarda SWL önerilmez: Gebelik Yüksek kanama riski Kontrol altında tutulmayan enfeksiyon Kontrolsüz yüksek tansiyon Taşa ulaşmayı zorlaştıran fiziki yapı Anevrizma Taşın alt kısmında veya mesanede, idrar yolllarında anatomik tıkanıklık Taşın çok sert olması (örneğin sistin taşı) Taşın boyutu ve yeri nedeniyle atılamaması

25 Tedavi sonrasında taşlardan tamamen arınmış mı olacağım? Hayır. SWL taşlarınızı küçük parçalara ayırır Bu parçacıklar, SWL yi takip eden günlerde veya haftalarda kendiliğinden atılır Taş parçacıklarını atmak için ilaç başlanabilir Ne kadar zaman sonra normal günlük faaliyetlerime geri dönebilirim? Genel olarak tedavinin hemen ardından İşlemin yapıldığı gün biraz dinlenmeye özen gösteriniz Taş parçacıklarının atılması için normalden fazla sıvı tüketmeniz çok önemlidir Taş analizi için gereken taş parçacıklarını alabilmek için idrarınızı süzmeniz gerekir. Aşağıdaki durumlarda derhal hastaneye başvurunuz: Ateşiniz çıkarsa Böbreğinizde veya böğrünüzde ağrı hissederseniz İşlemden iki gün sonra idrarınızdan kan gelmeye devam ediyorsa

26 SWL nin avantajları Düşük komplikasyon riski Anestezi gerektirmemesi SWL nin dezavantajları Taşınız çıkarılmıyor. Bunun yerine sonraki günlerde veya haftalarda taş parçacıkları düşerek renal koliğe sebep olabilir. Büyük taşlarda birden çok seansa gereksinim duyulabilirsiniz

27 Üreteroskopi (URS) Küçük çaplı bir endoskop aletiyle yapılan tedavi URS yaygın olarak uygulanır Başarı düzeyi yüksek Komplikasyon riski düşük Genel veya lokal anestezi altında Vücudunuza hiçbir kesi yapılmadan endoskop ile üretradan mesaneye girilir Taş özel bir sepet kullanılarak dışarı çekilir

28 URS operasyonu nasıl yapılır? Anestezi altında Endoskop ile vücudunuzda herhangi bir kesi yapmaksızın üretradan geçilerek mesaneye ulaşılır Taşın konumuna göre sert veya esnek üreteroskop kullanılır Esnek üreteroskop ile böbrekteki hemen hemen her noktaya ulaşabilinir Taş tespit edildiğinde özel bir basket kullanılarak dışarı çekilebilir Taş büyükse lazer, ultrason veya pnömatik (havalı çekiç gibi çalışır) taş kırma cihazları ile parçacıklara ayrılır Operasyonun gidişatına göre üretere stent yerleştirilebilir İdrar akışı normale dönünce bu stent alınacaktır Birkaç gün - birkaç hafta

29 Ne zaman URS yi düşünmeliyim? Eğer taşınız çok büyük değilse (genellikle 2 cm altı) URS, SWL nin alternatifidir Böbrekve üreter taşları için güvenli ve etkili bir tedavi seçeneğidir İşlem sırasında taş parçacıkları çıkarıldığı için bunları daha sonra atmak zorunda kalmazsınız. Ne zaman URS önerilmez? URS nin uygulanılamayacağı çok az durum vardır Durumunuz anestezi almaya uygunsa ve tedavi edilmemiş bir idrar yolu enfeksiyonunuz yoksa her hastaya uygulanabilir URS, kan sulandırıcı ilaçların kullanımı kesilmeden de yapılabilir. Günlük olağan faaliyetlerime dönmem ne kadar zaman alacaktır? Genellikle ameliyattan 1 gün sonra taburcu İdrarınız birkaç gün kanlı gelebilir Eğer işlem sırasında stent konulduysa, idrar akışınız tekrar normale döndüğünde çıkartılır Aşağıdaki durumlarda derhal hastaneye geri dönmeniz gerekir: Ateşiniz çıkarsa Böbreğinizde veya böğrünüzde ağrı hissederseniz

30 URS nin avantajları Taşın hemen çıkarılması Düşük komplikasyon riski URS nin dezavantajları Anestezi gerektirmesi Az da olsa üreteri yaralama riski

31 PNL nasıl yapılır? Genel anestezi altında Anestezi altındayken böbreğe ciltten bir iğne ile delik açılır Bu delik nefroskopun girebileceği kadar genişletilir Taşın boyutuna göre ya bütün ya da parça parça çıkarılır Lazer, ultrason veya pnömotik taş kırma makineleri Bu noktada bütün taş parçacıkları dışarı alınır Ameliyat sonunda stent veya perkütan nefrostomi tüpü yerleştirilir PNL yapılması ne zaman önerilmez? PNL güvenli ve etkili bir işlemdir Kan sulandırıcı ilaçlar (işlem öncesinde bırakmak gerekir) Gebelerde veya böbreğe girişi engelleyen fiziksel durum

32 Günlük olağan faaliyetlerime dönmem ne kadar zaman alır? PNL sonrasında birkaç gün hastanede kalırsınız Taburcu olmadan önce nefrostomi tüpü alınır nadiren eve tüp ile gönderilmeniz gerekebilir İlk birkaç gün idrarınız biraz kanlı olabilir Operasyondan sonraki ilk iki hafta fiziki egzersiz yapmayınız Aşağıdaki durumlarda derhal hastaneye geri dönmeniz gerekir Ateşiniz çıkarsa Böbreğinizde veya böğrünüzde ağrı hissederseniz Ameliyattan bir hafta sonra hala idrarınızda kan varsa

33 PNL nin en sık görülen komplikasyonu kanama ve yüksek ateştir. PNL yaptırmayı ne zaman düşünmeliyim? Taşınız çok büyük (2cm den büyük) olduğunda Birden fazla taşınız varsa Taşınız çok sertse

34 PNL nin avantajları Çok büyük taşlar dahi tek bir ameliyatla tamamen çıkarılabilir PNL nin dezavantajları Genel anestezi gerektirir Ciltte iz bırakır Hastanede daha uzun süre kalış

35 Tekrar taş oluşumunun önlenmesi Daha önce taş oluşturan hastaların tekrardan taş oluşturma riski daha yüksektir Tekrar taş oluşma riskinin yüksek olup olmadığını tespit edilmelidir Taşınızı analizi Tedavi öncesi yapılan kan ve idrar testlerinin sonuçları Tekrar taş oluşturma riskiniz yüksekse detaylı inceleme Önlem alınması Ek tetkikler Taş oluşumunu önleyecek genel yaşam tarzı tavsiyeleri Risk düşük olsa da Yaşam tarzı değişiklikleri

36 Yaşam tarzı değişiklikleri Daha fazla sıvı tüketin Her gün 2.5 ile 3 litre arası sıvı tüketiniz Sıvı alımınızı gün içine dengeli dağıtınız Su veya süt gibi nötr ph lı içecekler İdrar miktarınızı gözetim altında tutun Günlük litre olmalı İdrarınızın rengini gözlemleyin Açık renkte idrar Sıcak iklimde yaşıyorsanız veya yoğun fiziksel egzersiz yapıyorsanız daha fazla sıvı alın

37 Yaşam tarzı değişiklikleri Diyetinizi uyarlayın Dengeli ve çeşitlendirilmiş bir diyet uygulayınız Bol miktarda sebze, lifli gıda ve meyve (özellikle turunçgiller) yiyiniz Yumurta, mercimek, beyaz pirinç, soyulmuş elma, üzüm, karnıbahar, kabak gibi düşük okzalat içeren gıdaları daha fazla yemeye çalışınız

38 Yaşam tarzı değişiklikleri Diyetinizi uyarlayın Diyetinizin yeterli kalsiyum içerdiğinden emin olun Ancak kalsiyum destek ürünleri konusuna dikkat Diyetinizdeki tuz miktarını azaltın Protein ihtiyacını hayvansal kaynaklardan değil sebzelerden sağlayın avokado, karnıbahar ve bezelye Sağlıklı vücut ağırlığınızı koruyunuz (Vücut Kütle Endeksiniz 18-25kg/m2 arasında olmalıdır)

39 Yaşam tarzı değişiklikleri Sağlıklı alışkanlıklar Sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek her zaman için iyi bir fikirdir. Haftada 2 veya 3 kez egzersiz yapmaya çalışınız Stresten kaçınınız

40 Kalsiyum-okzalat taşları Taş tekrarı için yüksek risk taşıyabilirsiniz Okzalattan zengin gıdaları daha az yiyiniz pancar bamya ıspanak tatlı patates çay çikolata soya ürünleri Önerilen günlük C vitamini miktarından daha fazlasını almayın Metabolik değerlendirmede yüksek risk saptanırsa ilaç başlamak gerekebilir

41 Ürik asit taşları Taş tekrarlama riski yüksektir Pürin bakımından zengin gıdalardan uzak durun Bazı balık türleri Ringa balığı Midye Gümüş balığı Sardalya Hamsi Kırmızı et ve sakatatta Yürek Karaciğer Böbrek İdrar ph ınızı 6.2 ile 6.8 arasında tutabilmek için ilaç tedavisi göreceksiniz

42 Amonyum ürat taşları Taş tekrarlama riski yüksektir İdrar yollarınızda enfeksiyon olabilir Enfeksiyonun tedavisi için antibiyotik tedavisi İdrar ph ınızı 5.8 ile 6.2 arasında tutmak için ilaç tedavisi Strüvit ve enfeksiyon taşları Taş tekrarlama riski yüksektir Enfeksiyonun tedavisi için antibiyotik tedavisi Sistin taşları Taş tekrarlama riski yüksektir Günlük en az 3 litre idrar oluşturabilmeniz için yeterince sıvı almalısınız Tuz tüketiminizi azaltın İdrar ph ınızı 7.5 veya daha yükseğe çıkarabilmek için ilaç tedavisi Sistin seviyenizi düşürmek için ilaç tedavisi