AVRUPA BİRLİĞİ EĞİTİM SİSTEMLERİ

Transkript

1 AVRUPA BİRLİĞİ EĞİTİM SİSTEMLERİ ve TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİYLE KARŞILAŞTIRMALAR Yrd. Doç. Dr. Aysun Erginer

2 Yrd. Doç. Dr. Aysun Erginer Avrupa Birliği Eğitim Sistemleri ISBN: , Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ağustos 2006 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua Dizgi: Fikret Kaplan Baskı: Baran Ofset Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) Belgeç: (312) Dağıtım Tel: (312) İnternet: e-posta: pegema@pegema.com.tr ii

3 SUNU Bir ülkenin yurttaşlarını yetiştirme görevi, o ülkenin eğitim sistemine (dizgesine) verilmiştir. Sistem (dizge), aralarında ilişkiler bulunan öğelerin oluşturduğu bütün olarak tanımlanabilir. Sistemin, alt sistemleri vardır. Bu alt sistemler, birbirleriyle sağlıklı ilişkiler içinde çalışmak durumundadır. Sistemin bir öğesinin, alt sisteminin iyi işlememesi, sistemin diğer öğelerinin işlemesini de olumsuz olarak etkiler. Sistem, çevresinden girdiler alır, bu girdileri işler ve çevresinin gereksinimi olan çıktılar (ürün, mal, hizmet, mezun) verir. Sistemin çıktıları yeniden girdi olarak sisteme girebileceği gibi toplumdaki diğer sistemlere girdi olarak da girebilir. Sistem, yalnız kendisine uygun olan girdileri alır. Diğer bir deyişle, sistem girdilerini seçer, tanımlar ve alır. Sistemin sınırı, çevresindeki diğer sistemlerin sınırlarıyla belirlenir. Sistem, bir toplum içinde yer alır. Sistemin kuruluş amacı, içinde bulunduğu toplumun gereksinimlerini karşılamak ve üyelerinin (sistemde çalışan işgörenlerinin) doyumunu sağlamaktır. Toplumun gereksinimlerini karşılamayan sistemler meşruluklarını yitirebilirler. Üyelerinin doyumunu sağlayamayan sistemler de yaşayamazlar. Sistemler alt sistemlerden oluştukları gibi, üst sistemlerin parçası da olabilirler. Bu durumda sistem, üst sistemin bir öğesi olabilir. Sistemin önemli bir boyutu da açık ya da kapalı oluşudur. Çevresinin gereksinimlerini önemsemeyen, çevresindeki değişme ve gelişmeleri umursamayan bir sistem yaşayamaz. Bugün Toplam Nitelik (Kalite) Yönetiminin üzerinde durduğu önemli bir nokta, sistemin dış çevresiyle ilişkileridir. Çevresinden girdiler alan ve çevresine çıktılar veren bir sistem açık sistemdir. Kuşkusuz bazı sistemler daha az açık iken, eğitim sistemi çevresinden öğrenci ve öğretmen gibi girdiler aldığı ve çevresine de bilgi, beceri ve tutum kazanmış mezunlar, araştırmalar, bilgi gibi çıktılar sunduğu için toplumsal bir açık sistemdir. Bir sistemin yönetim, üretim, uyarlama, yaşatma, alış-veriş alt sistemlerindeki sorunları çözmesi gerekir. Sistemin sorunlarla yaşaması istenmez. Sistemin sorunlarını çözmesi, güçyitimine uğramadan amaçlarını gerçekleştirmesi için kendi sorunlarıyla baş edebilmesi gerekir. Sorun (problem), sistemin amaçlarına, hedeflerine ulaşmasının önündeki engellerdir. Bilimsel araştırmanın aşamaları da olan sorun çözme sürecinin aşamalarının, sistemin sorunlarının çözümlenmesinde uygulanması önemlidir. Her ülkenin eğitim sisteminin sorunları bulunmaktadır. Bu nedenle, belirtilenler eğitim sistemi için de geçerlidir. Bir ülkenin yönetim biçimi, ekonomik sistemi ile eğitim sistemi de yakından ilişkilidir. Bir ülkeyi bir kişi yönetiyorsa, eğitim hakkı bir kişinindir. Bir ülkeyi birkaç kişi yönetiyorsa, eğitim hakkı birkaç kişinin olmuştur. Bir ülkenin yönetiminde birçok kişinin etkisi varsa, eğitim almak birçok kişinindir. Bugün en iyi yönetim biçiminin halkın kendi kendisini yönetmesi olarak özetlenebilecek olan demokrasi olduğu genel kabul görmektedir. Demokrasi, laikliğe dayanır. Demokrasilerde, cumhuriyet olmak zorunlu değildir. Cumhuriyet de demokrasinin hükümet biçimi olarak belirtilebilir. Cumhuriyetle yönetilen bir ülke, demokratik olmak zorundadır. Anayasasında demokratik, laik, sosyal bir hukuk devleti niteliklerini öngören bir cumhuriyet yönetiminde, eğitim sisteminin bu nitelikleri yaşam biçimine dönüştürmüş olan yurttaşları yetiştirmesi zorunludur. Dünyanın hiçbir yerinde kendi yönetim sistemine karşı yurttaş yetiştiren ülke yoktur. iii

4 Dünya ülkelerinde eğitim sistemlerinin örgün ve yaygın olmak üzere iki bölümden oluştuğu söylenebilir. Örgün eğitim, okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimi içermektedir. Yükseköğretimin de önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora gibi kademeleri vardır. Bugün okulöncesi eğitim ile lisansüstü öğretimin örgünleştiği, zorunlu öğretimin süresinin uzadığı, okullaşma oranının yaygınlaştırıldığı, doktora sonrası eğitimin başladığı gözlenmektedir. Diğer bir deyişle, insanın yaşamında eğitimin süresi uzamaktadır. Diğer yandan örgün öğretimden yararlanamayan ya da örgün öğretimin bir düzeyinden ayrılmak zorunda kalan yurttaşlara eğitim hizmeti sunmak, bir işte çalışmakta olanlara meslekleri ile ilgili bilgi, beceri ve tutum kazandırmak, insanın yaşamını daha iyi sürdürebilmesi için gerekli bilgileri kazandırmak için yaygın eğitim (halk eğitimi) kurumları devreye girmektedir. Çünkü eğitim, yaşamboyu süren bir süreç olma özelliği kazanmıştır. Öyleyse, bir ülkenin eğitim sisteminde örgün eğitim ile yaygın eğitimin birbirini bütünlemesi önemlidir. Öte yandan, 1957 li yıllardan başlayarak kurulma sürecine girmiş olan Avrupa Birliği, üye ülkelerin eğitim sistemlerindeki öğretim programlarının bütünleştirilmesi, eğitim sistemlerinden mezun olanların diplomalarının denkliği, üye ülkeler arasında öğrenci ve öğretmen değişimi, kredi transferi gibi uygulamalarıyla ülkelerin eğitim sistemlerinin giderek açık sistem olma özelliklerini pekiştirmektedir. Türkiye de 1963 yılında imzaladığı Ankara Antlaşması, 1972 yılında imzaladığı Katma Protokol ve daha sonraki çabalarıyla kırk yılı aşkın bir süredir Avrupa Birliği ne üye olma sürecine girmiştir. Bu nedenle hem kendi eğitim sisteminin sorunlarını çözmek, hem de üyesi olmaya çalıştığı Avrupa Birliği ülkelerinin eğitim sistemlerini bilmek zorundadır. Çünkü, Avrupa Birliğine üye olacak olan Türkiye Eğitim Sistemi de daha açık bir sistem niteliği gösterecektir. Ayrıca, başka ülkelerin eğitim sistemlerinin bilinmesi, bir ülkenin kendi eğitim sisteminin üstünlükleri ve sınırlılıkları konusunda karşılaştırma yapmaya da olanak sağlar. Bu yapıtta Finlandiya, Portekiz, Yunanistan, Danimarka, İsveç, İrlanda, İtalya, Avusturya, Fransa, İspanya, İngiltere, Lüksemburg, Almanya, Belçika, Hollanda Eğitim Sistemleri incelenmiştir. Ayrıca bu ülkelerin eğitim sistemlerinin amaçları, eğitim sistemlerinin yapıları, eğitim sistemlerinin yönetim yapıları ile eğitim sistemlerinin yönetim süreçleri Türkiye Eğitim Sistemi ile karşılaştırılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Aysun Erginer, bütüncül bir çalışmayla Avrupa Birliği Ülkelerinin eğitim sistemlerini ortaya koyarak, hem Avrupa Birliği ülkelerinin eğitim sistemlerini incelemeye, hem de Türkiye Eğitim Sistemi ile bir karşılaştırma yapmaya olanak sağlamıştır. Bu kitap, ülkemizde bu alandaki önemli bir boşluğu doldurmuştur. Bu titiz ve nitelikli çalışması için Meslektaşım Yrd. Doç. Dr. Aysun Erginer i içten dileklerimle kutluyorum. Bu kitabın eğitim politikasını belirleyenlere, Milli Eğitim Bakanlığı yetkililerine, karşılaştırmalı eğitim alanında çalışan öğretim elemanları ve öğrencilere, eğitim fakültesi öğrencilerine, eğitim ve okul yöneticilerine, öğretmenlere yararlı olmasını, bu alanda yapılacak çalışmalara ışık tutmasını diliyorum. 20 Şubat 2006, Ankara Prof. Dr. Kasım Karakütük iv

5 KİTAP OLMA YOLUNDA Bana göre kitap yazmak öylesine uzun, öylesine karmaşık bir süreç ki, sanırım bu çalışma zihnimde canlandığında, masaya kitap yazmak üzere otursaydım, sonuca ulaşabilir miydim bilmiyorum. Aslında işe böyle bir hedefle başlamamıştım, çalışmamın süreç içinde kitaba dönüştürülmesi düşünüldü Bu çalışmanın kitap olma öyküsünü sizlerle paylaşmak istiyorum. Doktora tez danışmanım olan Prof. Dr. Mahmut Âdem hocam ile birlikte nasıl bir tez konusu çalışmam gerektiğini araştırırken, hocamın bana Oniki Yıllık Zorunlu Eğitim konusunu çalış, çok gündemde bir konu söyleminde bulunduğunu hatırlıyorum. Daha sonra bu konuyu çalışmaya karar verişimi izleyen süreçte, çalışmamın amaçlarını ve alt problemlerini oluştururken Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin eğitim sistemleriyle karşılaştırmalara gidilmesi gerekliliğine karar vermemiz ile kendimi bu ülkeler arasında buldum. Başlangıçta bu durum beni çok ürküttü. Önümde onbeş ayrı ülke (iyi ki o dönem sayıları henüz 25 olmamıştı...), üstelik İngiltere yi -İngiltere ve Galler, Kuzey İrlanda, İskoçya ve Belçika yı -Fransız, Flaman, Alman Topluluğu- olarak ayırdığımızda incelemem gereken ülke sayısı 19 a çıkıyordu. Bu ülkelerin eğitim sistemleri ile ilgili bilgilere ulaşmak, bunları çevirmek ve birbirlerine uyarlamak günlerimi aldı. Bir ülkede bulduğum bilgiye diğerinde ulaşamadığım, başka kaynaklardan araştırdığım anlar çok oldu. Çalışma ilerledikçe bu işten keyif almaya başladım. Bu arada ilk tez danışmanımın emekli olmasıyla danışmanlığım Prof. Dr. Kasım Karakütük hocama devredildi. Kasım hocam çalışmam için bir planlama yaparak bana tezle birlikte bir kitap çalışması yürütmelisin fikrini verdi. Böylece AB ye üye olmaya çalıştığımız şu günlerde bu ülkelerin eğitim sistemlerini inceleyerek, Türkiye ile karşılaştırmaların yapılması ve bu çalışmanın kitap olarak basılması fikri üzerinde yoğunlaştım. Tez savunması öncesinde ve savunma sırasında jüri üyelerinin Aysun, sen iki ayrı çalışma yapmışsın, sanki iki ayrı tez gibi şeklindeki söylemleri, tezimin AB ülkelerinin eğitim sistemleri ve Türkiye ile karşılaştırmaların bulunduğu kısmının kitap olabileceği konusunda beni yüreklendirdi. Kitap çalışmamı tezimin bitiminden hemen sonra yayınlayamadım. Toparlamam gereken yerleri vardı. Çünkü tezde belli kısımlarını kullandığım için bilgileri yeniden düzenlemem, eksikleri tamamlamam gerekiyordu. Bir takım özel nedenlerden dolayı da ancak 1.5 yıl gibi bir sürede çalışmaya yoğunlaşabildim. Çalışmamın kitap haline dönüşene kadar geçen uzun süreçte pek çok kişi ve kurumdan yararlandım. Öncelikle bu konuyu bana öneren sevgili hocam Prof. Dr. Mahmut Âdem e teşekkürü bir borç biliyorum. Yine çalışmamı şekillendiren, hiç usanmadan çalışmamın ilk çıktılarını okuyan ve sonrasında da bana destek veren sevgili hocam Prof. Dr. Kasım Karakütük e de, bana olan güveninden, verdiği destekten ve sonsuz sabrından dolayı çok çok teşekkürler. v

6 AB ülkeleri ile ilgili olarak pek çok kaynaktan bilgi toplamaya çalıştım. Tüm veri toplama yollarına başvurdum. Büyükelçiliklere gittim, onlarla yazıştım. Kültür Bürolarına her ne kadar bu ülkelerin eğitim sistemlerini bir çalışma için araştırdığımı, vize almak için gelmediğimi, yurtdışı eğitim isteminde bulunmadığımı anlatmam güç olsa da, yardımlarından dolayı onlara da teşekkür ediyorum. Ayrıca, OECD Türkiye Temsilciliği nde görevli Canan Tamgün e ise nasıl teşekkür edeceğimi bilemiyorum. Hala onun göndermiş olduğu OECD dokümanları kitaplığımdaki yerlerini koruyor. OECD yayınları ile ilgili olarak benim için elinden gelen her şeyi yaptı, kendisine sonsuz teşekkürler. Bunun yanında AB Sekreterliği ne, Milli Eğitim Bakanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü ne, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı na da çok teşekkür ediyorum. Burada, çalışmama büyük destek veren gizli kahramanlardan bahsetmeden geçemeyeceğim. Annem, eşim ve kızım. Her aşamayı öyle sabırla izlediler ki. Annem beni güzel şeyler olacağına dair sürekli yüreklendirdi. Eşim, çalışmamın yazılması ile ilgili çok büyük rol oynadı. Her zaman en yakınımdaki danışmanımdı, üstelik ona ulaşmak için randevu almadan. Sevgili kızım ise çalışmanın çeviri aşamasında-ona 15 ülke üzerinde çalıştığımı söylemiş olmalıyım kibilgileri derleme, birleştirme aşamasında bile hala 15 ülke mi, yine mi çeviri yapıyorsun, ne zaman bitecek? vb. sözleriyle küçük dünyasında zihninde yüklediği anlamlarla beni sürekli gülümsetmeyi başardı. Gizli kahramanlarıma çok özel teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak Pegem A Takımına, kitabın basımı konusunda gösterdikleri yardımlardan dolayı sonsuz teşekkürler. Çalışmamdan olumlu tepkiler alabilmeyi umuyorum ve bundan sonraki hedefim AB ye üye olan diğer ülkelerin eğitim sistemlerini incelemek. Ayrıca gönlüm AB ye üye olarak Türkiye nin de eğitim sistemini incelemek, ona yalnızca karşılaştırmalarda değil, AB ye üye ülkelerden birisi konumunda bölüm olarak da yer verebilmek! Yrd. Doç. Dr. Dr. Aysun Erginer Mayıs 2006, Tokat vi

7 İÇİNDEKİLER Sayfa İçindekiler... vii Giriş... 1 I. BÖLÜM Finlandiya Eğitim Sistemi... 5 Portekiz Eğitim Sistemi Yunanistan Eğitim Sistemi Danimarka Eğitim Sistemi İsveç Eğitim Sistemi İrlanda Eğitim Sistemi İtalya Eğitim Sistemi Avusturya Eğitim Sistemi Fransa Eğitim Sistemi İspanya Eğitim Sistemi İngiltere Eğitim Sistemi İngiltere ve Galler Eğitim Sistemi Kuzey İrlanda Eğitim Sistemi İskoçya Eğitim Sistemi Lüksemburg Eğitim Sistemi Almanya Eğitim Sistemi Belçika Eğitim Sistemi Belçika-Fransız Topluluğu Eğitim Sistemi Belçika-Flaman Topluluğu Eğitim Sistemi Belçika-Alman Topluluğu Eğitim Sistemi Hollanda Eğitim Sistemi II. BÖLÜM Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırılması Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Amaçlar Açısından Karşılaştırılması Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Yapısal Açıdan Karşılaştırılması Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Yönetim Yapısının Karşılaştırılması Türkiye ve AB Ülkelerinin Okul Sistemlerinin Yapısının Karşılaştırılması Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Yönetim Süreçleri Açısından Karşılaştırılması Kaynakça vii

8 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Finlandiya Okul Sisteminin Yapısı...8 Şekil 2. Portekiz Okul Sisteminin Yapısı...27 Şekil 3. Yunanistan Okul Sisteminin Yapısı...50 Şekil 4. Danimarka Okul Sisteminin Yapı...76 Şekil 5. İsveç Okul Sisteminin Yapısı...97 Şekil 6. İrlanda Okul Sisteminin Yapısı Şekil 7. İtalya Okul Sisteminin Yapısı Şekil 8. Avusturya Okul Sisteminin Yapısı Şekil 9. Fransa Okul Sisteminin Yapısı Şekil 10. İspanya Okul Sisteminin Yapısı Şekil 11. İngiltere ve Galler Okul Sisteminin Yapısı Şekil 12. Kuzey İrlanda Okul Sisteminin Yapısı Şekil 13. İskoçya Okul Sisteminin Yapısı Şekil 14. Lüksemburg Okul Sisteminin Yapısı Şekil 15. Almanya Okul Sisteminin Yapısı Şekil 16. Belçika-Fransız Topluluğu Okul Sisteminin Yapısı Şekil 17. Belçika-Flaman Topluluğu Okul Sisteminin Yapısı Şekil 18. Belçika-Alman Topluluğu Okul Sisteminin Yapısı Şekil 19. Hollanda Okul Sisteminin Yapısı viii

9 ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 1. Finlandiya da Okulöncesi Eğitimde Okul ve Öğrenci Sayıları (1997)...20 Çizelge 2. Finlandiya da Zorunlu Eğitimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998)...21 Çizelge 3. Finlandiya da Ortaöğretimde (Ortaöğretim II. Devre-Genel Lise) Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998)...21 Çizelge 4. Finlandiya da Yükseköğretimde (Üniversitelerde) Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları (1998)...21 Çizelge 5. Finlandiya da Yükseköğretimde (Politekniklerde) Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları (1998)...22 Çizelge 6. Portekiz de Okulöncesi Eğitimde Okul ve Öğrenci Sayıları ( )...44 Çizelge 7. Portekiz de Temeleğitimde (1., 2., 3. Devre) Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( )...44 Çizelge 8. Portekiz de Ortaöğretimde Okul ve Öğrenci Sayıları ( )...45 Çizelge 9. Portekiz de Yükseköğretimde Okul ve Öğrenci Sayıları ( )...45 Çizelge 10. Yunanistan da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( )...71 Çizelge 11. Yunanistan da İlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( )...71 Çizelge 12. Yunanistan da Ortaöğretim I. Devrede (Ortaokul) Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( )...72 Çizelge 13. Yunanistan da Ortaöğretim II. Devrede (Lise) Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( )...72 Çizelge 14. Yunanistan da Üniversitelerde Öğretim Elemanı, Öğrenci, Yönetim ve Teknik Personel Sayıları ( )...73 Çizelge 15. Danimarka da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1999)...92 Çizelge 16. Danimarka da Temeleğitim Okullarında (Okulöncesi Sınıfları ve 10. Yıl Dahil) Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları, Bir Öğretmene ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı ( )...93 ix

10 Çizelge 17. Danimarka da Ortaöğretimde (Ortaöğretim II. Devre Lise) Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı ( ) Çizelge 18. İsveç te Temeleğitimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 19. İrlanda da İlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 20. İtalya da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları, Bir Sınıfa ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı ( ) Çizelge 21. İtalya da İlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 22. İtalya da Ortaöğretim I. Devrede Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 23. İtalya da Ortaöğretim II. Devrede Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 24. Avusturya da İlköğretim Öncesi Eğitimde Sınıf ve Öğrenci Sayıları (1998) Çizelge 25. Avusturya da İlköğretimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları, Bir Sınıfa ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998) Çizelge 26. Avusturya da Genel Ortaöğretimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları, Bir Sınıfa ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998) Çizelge 27. Avusturya da Alt ve Üst Devre Akademik Ortaöğretimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları, Bir Sınıfa ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1998) Çizelge 28. Fransa da İlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 29. Fransa da Ortaöğretim I. ve II. Devrede Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 30. İspanya da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 31. İspanya da İlköğretim ve Ortaöğretim I. Devrede Okul ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 32. İspanya da Ortaöğretim II. Devrede Okul ve Öğrenci Sayıları ( ) x

11 Çizelge 33. İngiltere ve Galler de İlköğretim ve Ortaöğretimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı ( ) Çizelge 34. Kuzey İrlanda da ilköğretim ve ilköğretim Sonrası Okullarda Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı ( ) Çizelge 35. İskoçya da Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1999) Çizelge 36. İskoçya da İlköğretim ve Ortaöğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1998) Çizelge 37. Lüksemburg ta İlköğretim ve Ortaöğretim I. Devrede Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 38. Almanya da İlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997) Çizelge 39. Almanya da Ortaöğretim I.Devrede Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997) Çizelge 40. Belçika-Fransız Toplulu nda Okulöncesi Eğitimde Okul, Öğrenci Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (1997) Çizelge 41. Belçika-Fransız Topluluğu nda İlköğretimde Okul, Öğrenci Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı ( ) Çizelge 42. Belçika-Fransız Topluluğu nda İlköğretimde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları ve Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı ( ) Çizelge 43. Belçika-Fransız Topluluğu nda Yükseköğretimde Üniversite ve Bu Üniversitelerdeki Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 44. Belçika-Fransız Topluluğu nda Üniversite Düzeyinde Olmayan Yükseköğretimde Okul, Öğretim Elemanı, Öğrenci Sayıları ve Bir Öğretim Elemanına Düşen Öğrenci Sayısı ( ) Çizelge 45. Belçika-Flaman Topluluğu nda Okulöncesi Eğitimde Okul, Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997) Çizelge 46. Belçika-Flaman Topluluğu nda İlköğretimde Okul, Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997) Çizelge 47. Belçika-Flaman Topluluğu nda Ortaöğretimde (Tam Zamanlı) Okul, Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1997) Çizelge 48. Belçika-Flaman Topluluğu nda Yükseköğretimde Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları (1997) xi

12 Çizelge 49. Belçika-Alman Topluluğu nda Okulöncesi Eğitimde Okul ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 50. Belçika-Alman Topluluğu nda İlköğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 51. Belçika-Alman Topluluğu nda Ortaöğretimde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 52. Belçika-Alman Topluluğu nda Yükseköğretimde (Üniversite Eğitimi) Okul, Öğretim Elemanı ve Öğrenci Sayıları ( ) Çizelge 53. Türkiye ve AB Ülkelerinde Eğitim Yönetiminde Üst Organlar Çizelge 54. Türkiye ve AB Ülkelerinin Zorunlu Eğitim Süreleri Çizelge 55. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitimin Başladığı ve Sona Erdiği Yaşlar Çizelge 56. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitimin Yapısı Çizelge 57. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitim Kapsamındaki Öğretim Düzeyleri Çizelge 58. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitimde Tam Zamanlı ve Yarı Zamanlı Eğitim Çizelge 59. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitim Kapsamındaki Öğretim Düzeylerinin Ders Süreleri Çizelge 60. Türkiye ve AB Ülkelerinde Zorunlu Eğitim Kapsamındaki Öğretim Düzeylerinde Okullar Çizelge 61. Türkiye ve AB Ülkelerinde Öğretim Yılı Süresi Çizelge 62. Türkiye ve AB Ülkelerinde İlköğretim ve Ortaöğretimde Yıllık Tatil Süreleri Çizelge 63. Türkiye ve AB Ülkelerinde İlköğretim ve Ortaöğretimde Yöneltme Çizelge 64. Türkiye ve AB Ülkelerinde Eğitimin Finansmanı Çizelge 65. Türkiye ve AB Ülkelerinde Öğretim Düzeylerine Göre Bir Öğretmene Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (2000) Çizelge 66. Türkiye ve AB Ülkelerinde İlköğretimde Bir Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı (2000) Çizelge 67. Türkiye ve AB Ülkelerinde Yaş Gruplarına Göre Okullaşma Oranları (2000, %) Çizelge 68. Türkiye ve AB Ülkelerinde Eğitim Harcamaları (1999, GSYİH İçinde, %) xii

13 Avrupa Birliği Eğitim Sistemleri 1 GİRİŞ Üçüncü bin yılda dünya ülkeleri eğitim sistemlerini sürekli yenilemekte, daha çok insanı daha uzun süre eğitmek hedefinden hareketle reform denebilecek uygulamaları gerçekleştirmektedir. Yeni teknolojilerin kullanımı, geçmişte geçerli olan birey yeterliklerinin güncelliğini kaybetmesine neden olmaktadır. Her alanda gözlenen hızlı değişim, eğitimin amaçlarında, öğrenme-öğretme süreçlerinde, öğretim süresinde, öğretmen yeterliklerinde yeniliğe gidilmesini gerektirmektedir. Bilim ve teknolojide meydana gelen gelişmeler, bireylerin gereksinimlerinde değişime neden olurken, çağı yakalayabilecek ve gelişen teknolojinin hızına davranış olarak uyum sağlayabilecek nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi gerekliliği, ülkelerin eğitim sistemlerinde yeniliğe gitmelerini zorunlu hale getirmektedir. Gelişmekte olan ülkeler içinde, ülkemiz de bu reform hareketlerini izlemekte, çağı yakalamak ve gelişen teknolojinin hızına davranış olarak uyum sağlayabilecek bireyleri yetiştirmek için çaba harcamaktadır. Türkiye Avrupa Birliği ne (AB) girmek isteyen ülkeler arasında yer almaktadır. Avrupa nın bütünleşme sürecinde yer almak isteyen Türkiye, Avrupa Topluluklarını kuran Roma Antlaşması nın yürürlüğe girdiği tarihten kısa bir süre sonra ortaklık başvurusunda bulunmuştur yılında imzalanan Ankara Antlaşması ile Türkiye ve AET arasında bir ortaklık kurulmuş, bu ortaklık 1973 yılında yürürlüğe giren Katma Protokol ile geliştirilmiştir (İKV 1995, 6). Türkiye-AB arasındaki ilişkiler sürekli olmayıp, zaman zaman kesintiye uğrasa da, 1995 yılında AB-Türkiye arasında Gümrük Birliği Protokolü imzalanmış, Aralık 1999 da gerçekleştirilen Helsinki Zirvesi ile (diğer aday ülkelerle eşit konumda olacak şekilde) Türkiye AB ye aday ülke olarak kabul edilmiştir (Dura ve Atik 2000, 2). Avrupa nın bütünleşme sürecinde eğitim, üzerinde önemle durulan konulardan biri olmuş, birliğin sosyal ve insanî alanlarda gelişimi, eğitimin milliliği temel alınarak ve üye devletlerin eğitim geleneklerinin çeşitliliğine saygı duyularak, eğitimin yöntem ve programlarını standartlaştırmamaya büyük önem verilmiştir. Eğitim alanında üye ülkeler arasında sağlanan işbirliğinin amacı, eğitim ve öğretimin kalitesini arttırmak, üye ülkelerdeki kuruluş ve bireylerde Avrupalılık bilincini geliştirmek, birlikteki eğitim sistemi farklılıklarından tam olarak yararlanmak olmuştur. AB eğitim politikası, üye ülkeler arasında işbirliğini ve dayanışmayı sağlamak, karşılıklı anlayışı özendirmek, AB nin yapısı, işleyişi ve Avrupalılık bilincinin kazandırılması için öğrenci ve öğretmenleri eğitmek, onların tüm Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) alanlarına etkin katılımlarını sağlamayı amaçlamaktadır. AB de tek tip bir eğitim sistemi yerine, her üye ülke, kendi

14 1. Bölüm 5 1. BÖLÜM Bu bölümde AB ye üye ülkelerin eğitim sistemlerine yer verilmiştir. Bu ülkelerin ilk onbeşi incelenmeye alınmış, 2003 yılında AB ye katılan diğer on ülke ise çalışma kapsamına alınmamıştır. Ülkelerin sıralamasında (örneğin Finlandiya, Portekiz, Yunanistan, Danimarka vb.) zorunları eğitimleri yönünden benzerlik kurulan ülkeler ard arda verilmeye çalışılmıştır. FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ Finlandiya eğitim sistemi eğitim sisteminin amaçları, eğitim sisteminin yapısı ve yönetim süreçlerine göre incelenmiştir. Finlandiya Eğitim Sisteminin Amaçları Finlandiya eğitim sisteminin amaçları, Finlandiya Anayasası ve eğitim, eğitim sisteminin genel amaçları ve öğretim tür ve düzeylerinin amaçları olarak incelenmiştir. Finlandiya Anayasası ve Eğitim Finlandiya Anayasası na göre (ICL (2000). Finland Constitution): Herkes parasız temeleğitim görme hakkına sahiptir. Kamu yetkilileri, bireylerin ekonomik durumlarını dikkate almaksızın onların gelişimlerinin sağlanmasında, özel gereksinimleri ve yeteneklerine göre diğer eğitim hizmetlerinden yararlanmalarında eşit olanaklar sunar. Yükseköğretimde bilim ve sanat özgürlüğü güvence altına alınır. Finlandiya Eğitim Sisteminin Genel Amaçları Finlandiya eğitim sisteminin genel amacı, tüm nüfusun eğitilebilmesi ve yetiştirilebilmesidir. Yaşamboyu öğrenme, temeleğitimden yetişkin eğitimine yaşamın tüm aşamalarında daima yeni şeyler öğrenme isteği ve ideali eğitimin en önemli ilkesidir (Ministry of Education 2002).

15 2. Bölüm BÖLÜM Bu bölümde Türkiye ve AB ülkelerinin eğitim sistemlerinin karşılaştırılmasına yer verilmiştir. Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırılması Türkiye ve AB ülkelerinin eğitim sistemleri karşılaştırılırken bu ülkelerin eğitim sistemlerinin amaçları, eğitim sisteminin yapısı (eğitim sisteminin yönetim yapısı ve okul sisteminin yapısı) ve yönetim süreçleri incelenmiş, karşılaştırmalar bu boyutlara göre yapılmıştır. Karşılaştırmalarda bazen ülkelerin zorunlu eğitimleri dikkate alınmış, bazen de zorunlu eğitim, eğitim sistemi bütünlüğü içinde işlerliğini sürdüren bir eğitim süreci olduğu için, genel anlamda karşılaştırmalara gidilmiştir. Türkiye ve AB Ülkelerinin Eğitim Sistemlerinin Amaçlar Açısından Karşılaştırılması Türkiye ve AB ülkelerinin zorunlu eğitim kapsamındaki öğretim düzeylerinin amaçları incelendiğinde, okulöncesi eğitimle öğrencilere kuramsal bilgiler yerine temel becerilere dayalı genel bilgilerin verilmesi, ilköğretimle onları toplumsal yaşama hazırlayacak, okuma-yazma, sözlü-yazılı anlatım ve temel matematiksel bilgi ve becerilerin kazandırılması, öğrencilere ortak bir temeleğitimin verilmesi ve onların bir üst öğrenim kurumuna hazırlanmalarının sağlanması; ortaöğretim I. devreyle öğrencilere genel eğitimin verilmesi, öğrencilerin bireysel gelişim özelliklerine ve yeteneklerine uygun desteklenmelerinin, onların üst öğrenim kurumlarına ve iş dünyasına hazırlanmalarının sağlanması; ortaöğretim II. devreyle öğrencilere genel kültür eğitiminin sağlanması, onlara yükseköğretime girebilmelerini ya da bir mesleği öğrenmelerinin sağlanacağı bir eğitimin verilmesi amaçlanmaktadır (Resmi Gazete , 25212, Gürkan ve Gökçe 1999, Aytaç 1999, Ministry of Education 1999, EURYBASE 2001, The Swedish Institute 2001, ESTIA 2002). Tezcan ın Zorunlu Eğitim Okullarının Amaçları ve Görevleri (1993, 39-40) isimli çalışmasında bazı ülkelerin zorunlu eğitim amaçlarını, bireysel gelişim, ekonomik gelişim, yurttaşlık bilgileri, toplumsal ilişkiler, kişilik gelişimi olarak sınıflandırmıştır. İncelenen ülkeler arasında Avusturya, Belçika ve İsveç olmak üzere üç AB ülkesi yer almaktadır. Çalışmada, İsveç ve Avusturya nın

16 Avrupa Birliği Eğitim Sistemleri 359 KAYNAKÇA Arslan, M. M. ve Kılıç, Ç. (2000). Bazı Avrupa ülkelerinde ve Türkiye de zorunlu eğitimde yönlendirme çalışmalarının değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 148. Web: Aytaç, K. (1999). Federal Almanya Cumhuriyeti nde okul sistemi. Ankara: Engin Yayınevi. Axel, T. (2003). The basic law (grundgesetz), The constitution of the Federal Republic of Germany (May 23 rd, 1949). Jurisorudentia Verlag Würzburg. Bozkurt, Y. (2003). İngiltere de okul yönetim kurulları. Yeni Eğitim, 4, CIDREE (2002). The ınspectorate education of Netherlands. (Unpublished) booklet. GS, Utrecht, The Netherlands. Web: producten/rapporten/inspectorate.pdf Constitution of the Portuguese Republic (1997). Text according to constituonal law no: 1/97 of 20 september. Web: pt/ingles/cons_leg/crp_ing/index.html Çınkır, Ş. (2002). İngiltere de okul müdürlerinin yetiştirilmesi: okul müdürleri için ulusal mesleki standartlar (NPQH) programı, 21. yüzyıl eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi sempozyumu (16-17 Mayıs 2002), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. Doğan, E. (2001). Avusturya eğitim sistemi. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bülteni, 3, 3. Web: new_page4.htm DPT. (2000). Uzun vadeli strateji ve sekizinci beş yıllık kalkınma planı ( ). Ankara. Dura, C. ve Atik, H. (2000). Avrupa Birliği, Gümrük Birliği ve Türkiye. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. EC. (2000). Key data on education in Europe. Brussels, Luxembourg: Office for Offical Publications of the European Communities. ESTIA in Portugal Education (2002). Web: EURYBASE. (2001). The information database on education systems in Europe. Web: EURYBASE. (2001). The information database on education systems in Europe. The education system in Ireland Web: