RST M 3 ~ Tek tek kompanzasyon RST 3 ~ 3 ~ 3 ~ C. Grup kompanzasyon 104

Transkript

1 H. Reatif (ör) güç ompanzasyonu 1. Şebeede ompanzasyonun önemi Bir işetmenin güç atsayısının düşü oması hâinde şebeeden çeien aım artar. Bu istenmeyen bir durumdur. İndütif özeii (motor, trafo, baast, bobin) aıcıar aıma geriim arasında faz farı ouştururar. Bir motor şebeeden atif güç ve reatif güç çeer. Atif güç meani enerjiye dönüşür. Reatif güç ise motorun sargıarının etrafında manyeti aan ouşturur. Ouşan manyeti aan daha sonra motor sargıarında öz indüsiyon EK sı meydana getirir. Öz indüsiyon EK sı sonucu sargıarda ouşan aım şebeeye geri veriir. Başa bir deyişe indütif özeii aıcıar şebeeden çetieri aımın bir ısmını harcaren bir ısmını da geri verirer. Bir hatta gidip geen aımın ço oması hattın esitinin artırımasına neden our. Örneğin 1,5 mm i ietene çaıştırıabiece bir aıcı reatif güç söz onusu oduğunda,5 mm i hata besenir. İndütif aıcıarın şebeeden faza aım çemesi abo, şater, sigorta, trafo, aternatör vb. gibi donanımarın gücünün daha yüse seçimesine yo açar. Bu nedene ompanzasyonun yapıdığı bir şebee 1000 TL ye uruabiiren, ompanzasyon sisteminin omadığı bir şebee TL ye uruabiir. Öte yandan hatardan faza aım çeimesi enerji ayıparını da artırır. Biindiği gibi ieten hatarın da bei bir omi direnci vardır. Direncin söz onusu oduğu yerde, I.R denemine göre bir güç harcaması oacatır. Üemizde şebeeden çetiği güç 10 W ve üzerinde oan, üç fazı (trifaze) aıcı uanan aboneerin ompanzasyon tesisatı yaptırara güç atsayısını 0,85-0,98 arası bir değere yüsetmesi zorunudur. Kompanzasyon tesisatı urdurmayan aboneer eetri dağıtım işetmesine "atif" ve "reatif" enerji tüetim bedei ödeme zorundadır. RST Bir tesise ompanzasyon yapıdığı zaman şu faydaar sağanır: Eetri enerjisine ödenen para azaır. Aynı şebeeye daha ço aıcı besenebiir. Hatarda ouşan enerji ayıparı azaır. Şebeenin geriimindei düşüş azaır.. Kompanzasyon tesiserinin çeşiteri a. Te te ompanzasyon Bu sistemde tesiste buunan indütif aıcıarın her birine hesapama sonucu tespit edien uygun değeri ondansatör parae oara bağanır. Üemizde ço az uanıan bir yöntemdir. Yandai şeide te te ompanzasyonun yapıışı gösterimiştir. Füoresan amba, civa buharı amba gibi baastı aıcıarın içinde buunan parma büyüüğündei ondansatörerin görebi ompanzasyon işemini yapmatır. RST 3 ~ Te te ompanzasyon b. Grup ompanzasyonu Tesiste birite çaışıp duran aıcıar söz onusu ise bunarın hepsine bir te ondansatör bağayara yapıan işemdir. Bu yöntem de üemizde az uanımatadır. Yandai şeide grup ompanzasyonun yapıışı gösterimiştir. 3 ~ 3 ~ 3 ~ Grup ompanzasyon 104

2 RGKR 3 ~ 3 ~ 3 ~ c. erezî (otomati) ompanzasyon Bu sistemde tesisin enerji girişine bağanmış oan eetroni yapıı "reatif güç ontro röesi (RGKR)" aıcıarın faz farını (güç fatörünü, cos ϕ değerini) sürei oara öçer. Öçüm sonucuna göre ompanzasyon panosunda buunan ontatöreri çaıştırır ya da durdurur. Kontatörer devreye girip çıtıça bu eemanar üzerinden sisteme parae bağanmış oan ondansatörer ompanzasyon işemini gerçeeştirir. 3. Kompanzasyonda gerei ondansatör gücünün hesapanması Gerei ondansatör gücü, xc.(tan j - tan q) denemiye hesapanır. Denemde, : Kondansatörün gücü (Ar), : Aıcının atif gücü (W), ϕ: Aıcının faz açısı (derece), θ: Oması istenen faz açısı (derece) dir. erezî ompanzasyonun bo şeması bıçaı sigorta aım trafoarı aım trafosu aım trafoarı.../380 trafo erezî ompanzasyonun oon şemasına iişin örne çizim Örne 1: Atif gücü 0 W (0 000 W), os ϕ değeri 0,60 oan üç fazı asenron motorun os θ değerinin 0,95 e yüsetiebimesi için gereen ondansatör gücünü hesapayınız. Çözüm os ϕ 0,60 ın açı değeri: 53,13 53,13 nin tanjant ϕ değeri: 1,33 os θ 0,95 in açı değeri: 18,19 18,19 nin tanjant θ değeri: 0,3 Wh termi-manyeti esicii şater RGKR ompanzasyon ondansatöreri 105

3 os ϕ 0,60 ın tan ϕ değeri: 1,33. İstenien cos θ değerinin tan θ arşıığından tan ϕ değerinin çıarımasıya ede edien değer (tan ϕ - tan θ) (1,33-0,3) , Ar (0, Ar) 4. Kompanzasyonda ademe seçimi Kompanzasyon sistemiye şebeeye parae oara bağanaca ondansatörer 3, 5, 7, 1 vb. gibi gruba böünürer. Başa bir deyişe ompanzasyon tesisinde 3, 5, 7 ya da 1 adet ondansatör grubu yer aır. Reatif güç ontro röesi (RGKR) i önce birinci ademeye bağı ondansatörü devreye soar. Bu yeteri gemezse iinci ademedei ondansatörü devreye soar. İşem bu şeide sürer gider. Aıcıar devreden çıtıça bu ez ondansatörer sıraya devreden çıar. Kompanzasyon tesisinde uanıan ondansatörer standart güçerde (1 -, , Ar vb.) üretiirer. Eğer bir tesiste örneğin 3,5 Ar ı güce sahip ondansatöre ihtiyaç duyuuyorsa 1 i ve,5 i ii ondansatör birbirine parae bağanara 3,5 Ar ı ondansatör ede ediebiir. 5. Reatif güç ontro röesi (RGKR)'nin özeieri Otomati ompanzasyon sisteminin doğru çaışabimesi için uygun ademei RGKR nin uanıması gereir. Ayrıca röe üzerinde buunan / ve % potarının projeye uygun oara ayaranması gereir. Not: Yeni tip RGKR'erde / potu ve % potu yotur. % c/ cos ϕm Reatif güç ontro röesi örneeri R S T p K L S T R p RGKR devresi ompanzasyon ondansatöreri Reatif güç ontro röesinin devreye bağanışına iişin örne şema 106

4 a. Reatif güç ontro röesi için aım trafosunun seçimi RGKR nin üzerinden faza aım geçiriemez. O nedene bu eeman ie şebee arasına 50/5, 100/5, 00/5, 500/5, 1000/5 A vb. gibi değerere sahip bir aım trafosu bağanır. 30/5 Trafonun aım değeri tespit ediiren aıcıarın çetiği topam aım göz 50/5 önüne aınır. Örneğin 60 A çeen bir devreye 100/5 A i aım trafosu 75/5 taıır. Aım trafosu primerinden geçen aımı 5 A düzeyine indirmeye yarayan ii sargıı bir aygıtır. Örneğin 100/5 A i aım trafosunun seonder sarımından 3 A geçiyorsa primerden geçen aımın 60 A oduğu anaşıır. 100/5 150/5 00/5 300/5 400/5 RGKR'nin birinci ademesine bağanan ondansatörün güç (Ar) değeri b. Reatif güç ontro röesinin ontro ettiği (devreye soup çıardığı) ondansatörerin her bir ademedei değererinin beirenmesi Kompanzasyon tesiserinde uanıan ondansatörer RGKR'nin ademeerine dört farı biçimde (modda) bağanmatadır. 1. mod: 1:1:1:.... mod: 1::: mod: 1::4:4: mod: 1::4:8: /5 600/5 800/5 1000/5 1500/5 000/5 RGKR'nin / potunun ayaranacağı değeri prati oara (hesapama yapmadan) beiremede uanıan çizege c. Reatif güç ontro röesinin / potunun değerinin ayaranması / ifadesi ontro edimesi istenien en düşü gücü beirer. Kompanzasyon tesisinin i ademesine bağanan ondansatörün ör güç değerinin RGKR'ye bağı aım trafosunun dönüştürme oranına böünmesiye / değeri tespit ediir. Yeni tip RGKR'erde / potu yotur. Ayarama işemi RGKR tarafından otomati oara beirenmete ya da tenisyen tarafından tuşara manue oara da ayar yapıabimetedir. Örne: Kompanzasyon tesisatının i ademesine bağanmış oan ondansatörün reatif (ör) gücü 5 Ar'dır. RGKR'ye bağı aım trafosunun dönüştürme oranı ise 100/5 0'dir. Bu değerere göre RGKR'nin c/ potunun ayaranması gereen değeri hesapayınız. Çözüm: Aım trafosunun dönüştürme oranı 100 / 5 0 A / 5/0 0,5 107

5 ç. Reatif güç ontro röesinin çaışma bögesi (%) değerinin ayaranması % potu % 30 onumuna getiriir. Beiri bir çaışma sonunda atif ve reatif enerjiyi öçen sayaçarın değereri aydediere oranaması yapıır. Hesapamaya göre reatif enerji tüetiminin atif enerji tüetimine oranının,33'ten az omaması gereidir. Buunan değere bağı oara % ayarı % 30, % 0, % 10 gibi bir değere ayaranabiir. Yeni tip RGKR'erde % potu yotur. Ayarama işemi RGKR tarafından otomati oara yapımatadır. 6. Kompanzasyon tesisinde uanıan ondansatörerdei boşatma (deşarj) dirençeri Kondansatör devreye girdiğinde üzerinde depoanan enerjinin bu eeman devreden çıartıınca hızıca boşatıması gereir. Bu işem yapımazsa "" terar devreye girdiğinde ii geriim (şebeenin ve nin geriimi) bireşere devrenin topam geriiminde ısa sürei oara yüsemeye yo açar. Kısa sürei geriim yüsemeeri tesiste istenmeyen aım doaşımarına ve hassas aygıtarın arızaanmasına yo açabiir. Uyguamada uanıan ompanzasyon ondansatörerinin gövdesinin içinde deşarj dirençeri mevcuttur. Eğer deşarj direnci içermeyen ondansatör uanımışsa bu durumda üzerinde deşarj direnci oan ontatörer uanımaıdır. 7. Kompanzasyonda gerei ondansatör gücünü hesapama yöntemeri a. Tesisin topam yüü biiniyorsa.(tan j 1 - tan q) denemi uanıara tesis için gerei oan ondansatör gücü hesapanır. b. Eetri dağıtım urumunca düzenenen tüetimi gösteren faturaar varsa 1 Harcanan atif enerji (Wh) Çaışma süresi süresi (h) Tan ϕ 1 Harcanan reatif enerji (Ar) Harcanan atif enerji (Wh) (Harcanan reatif enerji - harcanan atif enerji).tanϕ Çaışma süresi denemeri uanıara tesis için gerei oan ondansatör gücü hesapanır. c. Tesiste atif ve reatif enerji sayaçarı varsa Tesis norma oşuarda çaışıren sayaçarın diserinin daiadai devir sayıarı tespit ediere, atif enerji sayacının disinin devir sayısı (n p ) ve reatif enerji sayacının disinin devir sayısı n beirenir. Sayaçarın gövdeerindei bigi etietinde yer aan atif sayaç sabitesi (c p ) ve reatif sayaç sabitesi ( ) saptanır. Bu değerere göre, n.60 1 n tan θ denemeri uanıara tesis için gerei oan ondansatör gücü hesapanır. 108

6 ç. Tesiste ampermetre, votmetre ve osinüsfimetre varsa 1 3..I.cos ϕ Tan ϕ 1 1 cos ϕ cosϕ (tan ϕ 1 - tan θ) denemeri uanıara tesis için gerei oan ondansatör gücü hesapanır. 0 R S T 8. Üç fazı asenron motorun ompanzasyonu Yanda verien devre üç fazı asenron motorun te başına ompanzasyonunun yapımasını sağamatadır. I 3 ~ Üç fazı asenron motorun ompanzasyonunun yapıışının umanda ve güç devresinin Aman standartarına göre çiziişi 9. erezi (otomati) ompanzasyon devresi Ara sayfada verien şema uyguamada yaygın oara uanımatadır. RGKR şebeedei aıcıarın çetiği ör gücü öçmete ve buna göre ontatöreri çaıştırıp durdurara ondansatörerin ihtiyaç oan adar devreye girmesini sağamatadır. Kondansatör gücü (Ar) Nomina aım (A) NH sigorta (A) Şater (A) Ana bara Deşarj dirençeri NYY abo (u) Kontatör (mm ) (mm ) (A) Otomati Sabit Ω W Ω W Kapasite (µf) Kompanzasyon tesisinde uanıan ondansatör gücüne göre diğer mazemeerin değerinin beirenmesi Not: Reatif güç ompanzasyonunu daha iyi anayabime için Eetroteni-II (A Devre Anaizi) adı itabıma baabiirsiniz. 109

7 trifaze sayaç RGKR cos ϕm votmetre omitatörü parafudr uvvet panosuna ompanzasyon ondansatöreri R S T p RGKR'ye bağı aım trafosu pao şaterer aydınatma panosuna erezi (otomati) ompanzasyon devresi örneği 110

8 - XL S ϕ S S denemeri uanıara hesapanabiir. Sadece omi direnç içeren bir devrede faz farı omadığından görünür güç (S) ie atif güç birbirine eşittir (S ). Sadece L ya da sadece içeren AA devreerinde ise görünür güç (S) ie reatif güç () birbirine eşittir (S ). Atif ve reatif eemanarın birite çaıştığı devreerde görünür gücün hesapanması için isagor teoreminden yararanıır. Şei 7 de verien vetör diyagramı uanıara, S + yazıabiir. Burada eşitiğin her ii yanının areöü aınırsa, S + denemi ede ediir., ve S değererini gösteren vetörerin ouşturduğu üçgene güç üçgeni denir. Şei 8 de verien güç üçgeninden yararanıara, S.cos j ve XL Şei 7: Atif ve reatif güçerin vetör diyagramı S.sin j denemeri yazıabiir. ve S vetöreri arasındai açı, devrenin faz açısı oan ϕ ye eşittir. Şei 8 de görüen güç üçgeninden devrenin güç atsayısını hesapamada uanıan denemer, cos j S S.I oduğundan, cos j.i a. XL > durumu için güç üçgeni şeinde yazıabiir. Şei 8: Güç üçgeneri b. > XL durumu için güç üçgeni 4. Güç atsayısının düzetimesi (ompanzasyon) Uyguamada omi (ısıtıcı, ütü, fırın, aor tei âmba vb.), indütif (AA motor, baast, trafo, ayna mainesi vb.) ve apasitif (ondansatör) özeii aıcıar uanımatadır. Omi aıcıarda aıma geriim arasında bir faz farı yotur. Bu tür aıcıar şebeeden sadece atif güç çeerer. İndütif özeii aıcıar aımın geriimden j açısı adar geri amasına yo açarar. Bu tür aıcıar şebeeden atif ve reatif güç çeerer. Kapasitif özeii aıcıar ise aımın j açısı adar ieride omasına neden ourar. Bu tür aıcıarda şebeeden atif (ço az) ve reatif güç çeerer. Öncei onuarda da açıandığı gibi reatif güç AA üreteciye aıcı arasında gidip geir. 110

9 Herhangi bir şeide işe dönüşmesi söz onusu değidir. Örneğin bir AA motoru manyeti aan ouşturma için şebeeden bei değerde bir aım çeer. Çeien aım motorda dönüşü (hareeti) sağama için manyeti aan ouşturur. Ouşan aan şebee geriimi düşeren motorun sargıarında bir öz indüsiyon EK sı ouşturur. Ouşan geriime birite ortaya çıan aım (enerji) şebeeye geri veriir. a, ( - ), AA ayna ie aıcı arasında gidip - geen aım aternatörün, hatarın, trafoarın, şatererin ve diğer donanımarın yüünün artmasına sebep our. Artan yüü arşıama için daha yüse değeri donanımar uanıır. Bu nedene 150 A taşıyan bir sistemin maiyeti 100 A taşıyan bir sitemden daha pahaı omatadır. 0 ϕ θ S - Endüstriye tesiserde yoğun oara AA ie çaışan indütif özeii motorar uanımatadır. Bu motorarın güç atsayısı (faz farı, cos ϕ değeri) 1 den üçütür. Uyguamada (pratite) indütif özeii aıcıarın cos j değeri 0,40-0,70 arasında değişim göstermetedir. Faz farının (cos ϕ değerinin) 0,90-0,95 seviyeerine çıarıması için yapıan işemere güç atsayısının düzetimesi (ompanzasyon) denimetedir. İndütif özeii aıcıardan aynaanan güç atsayısı düşüüğünü düzetme için ondansatörer uanımatadır. Kondansatörer bobinerin ihtiyaç duyduğu reatif gücü arşıayara şebeenin yüünü azatmatadırar. Kompanzasyon işemi pratite ii şeide yapımatadır. Bunar te te ompanzasyon ve otomati (merezî) ompanzasyondur. Otomati ompanzasyon sistemi son derece sağıı çaıştığından ve yapımı oay oduğundan yaygın oara tercih edimetedir. b Şei 9: Güç atsayısının düzetimesine iişin vetör diyagramı parae oara bir ondansatör bağandığını varsayaım. otor geri reatif gücü yanında atif gücünü de çemetedir. Kondansatör ise sadece ieri reatif gücünü çemetedir. Buna göre AA aynatan çeien topam güç, önce atif gücü ve reatif gücüyen güç atsayısı düzetiditen sonra atif gücü ve - reatif gücü oacatır. Şei 9-a da görüdüğü gibi motorun görünür gücü, S ve faz açısı j ien, ondansatöre birite ouşturuan devrenin görünür gücü S ye ve faz açısı da q ye indirimiş our. Açının üçütümesiye cos q büyümete yani 1 e doğru yaaşmatadır. - nin sıfır yapımasıya aynatan çeien reatif güç tamamen yo ediere güç atsayısı 1 yapıabiir. Anca bu durum rezonans oayına yo açabimetedir. Rezonans oayı şebeeyi oumsuz etiediğinden güç atsayısının 1 oması istenmez. S İ önce te te ompanzasyonun yapıışını Kondansatör uanıara güç atsayısının inceeyeim: Şei 9-a da görüen bir fazı motora düzetimesiye devrenin atif gücü değişmez. 111

10 Kompanzasyon yapıınca reatif gücün üçümesi, görünür gücün ve devre aımının azamasını sağar. Güç atsayısını istenien düzeye yüsetme için gereen ondansatör gücü ve apasitesi şei 9-b dei vetör diyagramı uanıara hesapanır. Taraı güç üçgeninden, Tan θ yazıabiir. X Bu denemden değeri çeiece oursa, -.tan q eşitiği ede ediir.,, S vetörerinin ouşturduğu güç üçgeninden de, Tan j ya da.tanj denemi ede ediir..tan ϕ denemi, -.tan θ eşitiğinde yerine onuursa,.tan ϕ -.tan θ.(tanj - tan q) ede ediir. Denemde, : Kondansatörün reatif gücü (Ar), : otorun (aıcının) gücü, ϕ : otorun faz açısı (derece), θ: Düzetime sanucunda ouşan açı (derece). Reatif gücü hesapanan bir ondansatörün apasitesi aşağıda verien deneme hesapanabiir. Kondansatörün şebeeden çetiği reatif gücün denemi, X şeinde yazıabiir. X X X deneminden X çeiirse, yazıabiir. 1 X eşitiğindei X. π.f. değeri X X X deneminde yerine yazıırsa, 1 ede ediir.. π.f. Bu denemden çeiirse, X. π.f. formüü buunur. Bu eşiti uanıara X değeri bei oan bir ondansatörün apasite değeri hesapanabiir. Örne 6: 4 W (4000 W) ı AA ie çaışan bir motorun şebeeden çetiği aım 6 A, güç atsayısı (cos ϕ) 0,70 tir. 0 ve 50 Hz i şebeede çaıştırıan motorun, a. Güç atsayısını cos θ 0,90 yapma için gerei ondansatör gücünü ( ) ve apasitesini () hesapayınız. b. Güç atsayısını cos θ 0,95 yapma için gerei ondansatör gücünü ( ) ve apasitesini () hesapayınız. c. Güç atsayısını cos θ 1 yapma için gerei ondansatör gücünü ( ) ve apasitesini () hesapayınız. a. otorun güç atsayısı cos ϕ 0,70 en ϕ 45,57 dir. Oması istenien güç atsayısı cos θ 0,90 en ise θ 5,84 dir..(tan ϕ - tanθ) 4000.(tan 45,57 - tan 5,84 ) 11

11 4000.(1,0-0,48) , Ar 4,08 Ar Not: 0,54 değeri sayfa 117 dei çizege 1 den de buunabiir. 160 Ar,16 Ar Not: iyasada,16 Ar ı ondansatör buunmadığı için Ar ı reatif güce sahip ondansatör temin ediir. X. π.f , , F Not: 14, F 14,1 µf dır. iyasada 14,1 µf ı ondansatör buunmadığı için 150 µf ı ya da µf ı ondansatör temin ediir. 0 u AA nın masimum değeri 310, tur. er AA nın masimum değerine şarj oduğundan ompanzasyonda uanıaca ondansatörün votaj değeri en az 310, omaıdır. iyasada 310, u ondansatör omadığından 350 u tercih ediir. b. otorun güç atsayısı cos ϕ 0,70 en ϕ 45,57 dir. Oması istenien güç atsayısı cos θ 0,95 en ise θ 18,19 dir..(tan ϕ - tanθ) 4000.(tan 45,57 - tan 18,19 ) 4000.(1,0-0,3) , Ar,76 Ar Not: iyasada,760 Ar ı ondansatör buunmadığı için,5 Ar ı reatif güce sahip ondansatör temin ediir. X. π.f , , F Not: 181, F 181,6 µf dır. iyasada 181,6 µf ı ondansatör buunmadığı için µf ı ondansatör temin ediir. c. otorun güç atsayısı cos ϕ 0,70 en ϕ 45,57 dir. Oması istenien güç atsayısı cos θ 1 en ise θ 0 dir..(tan ϕ - tanθ) 4000.(tan 45,57 - tan 0 ) 4000.(1,0-0) Not: iyasada 4,08 Ar ı ondansatör buunmadığı için 4 Ar ı reatif güce sahip ondansatör temin ediir. X. π.f , , F Not: 68, F 68,46 µf dır. iyasada 68,46 µf ı ondansatör buunmadığı için µf ı ondansatör temin ediir. Sonuç: os ϕ değerini, 0,70 ten 0,90 a yüsetme için,16 Ar, 0,70 ten 0,95 e yüsetme için,76 Ar, 0,70 ten 1 e yüsetme için 4,08 Ar reatif güce sahip ondansatör geremetedir. Eetri enerjisi dağıtım urumu (TEDAŞ) cos θ değerinin 1 omasını istememetedir. (os θ nin 1 oması rezonansa ve şebee geriiminde yüsemeere yo açar.) O nedene uyguamada 0,90 ie 0,98 arası değerer arasında bir ompanzasyon yeteri omatadır. 5. AA ie besenen devreerin gücünün öçümesi a. Atif güç () öçme Aıcıarın şebeeden çetiği güç şu yöntemere öçüebiir: I. Wattmetreye güç öçme Şei 10 da verien bağantı yapıara bir fazı aıcının çetiği atif güç doğrudan öçüebiir. Wattmetrenin aım bobini aıcıya seri, geriim bobini ise parae bağanır. Uyguamada anaog (örnese, ibrei) ve dijita (sayısa) tip wattmetreer uanımatadır. Dijita tip wattmetreerin fiyatarı her geçen gün düştüğü için yaygın oara uanım aanına girdieri görümetedir. 113

12 W Ar aıcı aıcı aım bobini giriş aım bobini ibre geriim bobini I Şei 10: 1 fazı wattmetrenin devreye bağantısı gösterge (saa) aım bobini I çıış geriim bobini Şei 1: 1 fazı Armetrenin devreye bağantısı b. Reatif (ör) güç öçme Bir aıcının şebeeden çetiği reatif (ör) gücü öçme için şei 1 de verien bağantı şeması uanıır. Eğer öçüm yapma için Armetre mevcut değise, votmetreye geriim, ampermetreye aım, osinüsfimetreye faz farı tespit ediir. osinüsfimetrenin gösterdiği değerin açısa arşıığı trigonometri cetvei ya da hesap mainesiye beirenir. Açının sin j arşıığı yine trigonometri cetvei ya da hesap mainesi ie saptanır. Ardından,.I.sin j denemi uanıara aıcının şebeeden çetiği reatif güç hesapanır. II. Ampermetre, votmetre ve cosjmetre ie güç öçme Şei 11 de verien bağantı yapıara aıcının çetiği atif gücü beireme için, I, cos ϕ değereri tespit ediditen sonra,.i.cos j formüüye güç hesapanır. Not: Wattmetre, ampermetre, votmetre, osinüsfimetre (cosϕmetre) haında e bigi edinme için aboratuvar (öçme teniği) itaparına baımaıdır. 6. Desibe (db) cinsinden güç öçme Yüseteç, sinya (fonsiyon) jeneratörü ve diğer eetroni yapıı aygıtarın güçerindei değişim desibe (db) cinsinden öçüür. Desibe büyü bir birim oan Be biriminin 10 da 1 idir. Bir eetroni devrenin (örneğin ses freans yüsetecinin) giriş gücü 1 ve çıış gücü ise güç azancı, Be oara, A cos ϕ aıcı Şei 11: Ampermetre, votmetre ve osinüsfimetreye atif güç öçme bağantı şeması 114 og 1 ya da desibe oara, 10 og 1 eşitiğiye hesapanır.

13 Eğer > 1 ise pozitif bir sayıdır ve güç azancı söz onusudur. < 1 ise negatif bir sayıdır ve güç zayıfaması söz onusudur. 1 ise 0 db dir. Bazı durumarda, devrenin çıışına yü oara bağanan R Y direnci, devrenin giriş uçarından öçüen R 1 direncine eşittir (R Y R 1 ). Bu durumda devrenin geriimeri ya da aımarı uanıara güçer, 1 1 R Y ve R 1 I 1.R Y ve I.R Y şeinde yazıabiir. Bu ifadeer, 10 og deneminde 1 yerine onuara, 10 og den 1 0 og ve 1 I 10 og I 1 I 0 og I1 den formüeri yazıabiir. 1 ve güçeri doğrudan doğruya öçümüşse güç değişimi desibe oara, 10 og 1 ie hesapanır. Y Eğer geriim ya da aım öçümeri yapımışsa, güç değişiminin buunmasında, 0 og 1 ya da I 0 og I denemi uanıabiir. 1 Anca denemerin ede edimesinde, aynı R Y direnci yerine, giriş ve çıış devreeri için farı dirençer uanıırsa, 0 og I ve Ap 0 og 1 I1 denemeri güç değişimi yerine sırasıya, geriim ve aım değererini bidirir. Örne 7: Bir ses freans yüseteci (anfi) devresinin giriş geriimi 1, çıış geriimi 4 oara öçümüştür. Devrenin güç değişimini hesapayınız. 0 og 0 og ,301 6,0 db Örne 8: Şei 13 te verien yüseteç devresinin giriş direnci R Ω dur. Bu devre çıışa bağı R Y 00 Ω u bir yüü besemetedir. Giriş aımı I 1 ma (0,00 A) ve yü geriimi 0 ise db cinsinden güç azancını (A ) ve db oara geriim azancını (A ) hesapayınız. I 1 ma R Ω 0 R 00 Ω Şei 13: Yüseteç devresinin bo şeması 115

14 Yüsetecin giriş gücü, 1 I 1.R 1 0, ,01 W Yüsetecin çıış gücü, 0 W R 00 Y Yüsetecin güç azancı, 10 og 10 og 1 0,01 10.,18,1 db Yüsetecin giriş geriimi, Yüsetecin giriş ve yü dirençeri farı oduğundan, 0 og 1 denemi geriim azancını (A ) verecetir. Giriş geriimi, I 1.R 1 0, A 0 og 0 og A 0.0,58 10,45 db 1. Atif güç nedir? Açıayınız.. Reatif (ör) nedir? Açıayınız. nedir? Açıayınız. 7. Bir eetrii ısıtıcı 0 u şebeeden 5 A aım çemetedir. Isıtıcının gücünü ve direncini buunuz. 8. H i bir bobin 50 Hz i freansa sahip bir AA aynatan 40 ma aım çemetedir. a. Bobinin indütif reatansını buunuz. b. Bobinin geriimini buunuz. c. Bobinin reatif gücünü buunuz. 9. Seri R - L devresinin geriimi 10, aımı 0, A, gücü 1 W tır. Devrenin direncini ve indütif reatansını buunuz. 10. arae R - devresinin geriimi, aımı 0, A, reatif gücü 40 Ar dır. AA aynağın freansı 50 Hz oduğuna göre devre direncini ve ondansatörün apasitesini buunuz A ı bir aternatör güç atsayısı 0,70 oan bir indütif yüü besemetedir. Aternatörün verebieceği atif gücü hesapayınız. 1. Seri R - L devresinin geriimi 30, aımı 1 A, faz açısı 35 dir. Devrenin görünür, atif ve reatif gücünü buunuz , 50 Hz, 10 A ve 0,6 güç atsayıı bir motorun güç atsayısını, a. 0,85, b. 0,95 yapma için parae bağanması gereen ondansatörün güç değerini hesapayınız. 14. Bir sinya jeneratörünün güç seviyeeri 1 4 mw ve 60 mw oara öçümüştür. 1 den ye oan güç değişimini db cinsinden hesapayınız. 3. Görünür (zahirî) güç nedir? Açıayınız. 4. Güç atsayısı (faz farı) nedir? Açıayınız. 5. İndütif aıcıar çetieri reatif gücü ne yaparar? Açıayınız. 6. Güç atsayısının düşü omasının zararı 116

15 Kondansatör gücü,.(tan ϕ - tan θ) os ϕ Tan ϕ İstenien cos θ için (tan ϕ - tan θ) değeri Çizege 1: Güç atsayısının düzetimesi cetvei 117