BİMER VE SENDİKAL HAKLAR BAĞLAMINDA YAPILAN MÜRACAAT VE ŞİKÂYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 BİMER VE SENDİKAL HAKLAR BAĞLAMINDA YAPILAN MÜRACAAT VE ŞİKÂYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VATANDAŞ DEVLET İLİŞKİSİ VE BİMER Gerek toplumsal gerekse yönetim alanındaki değişimlerden en çok etkilenen konuların başında kamu yönetimi ile vatandaş arasındaki ilişkiler gelmektedir. Bu nedenle tam adı Başbakanlık İletişim Merkezi-Doğrudan Başbakanlık olan ve bir Halkla İlişkiler Uygulaması olarak tanımlanan BİMER hakkında yerinde tespitlerde bulunulabilmesi ve sağlıklı yorum yapılabilmesi için Halkla İlişkilerde yönetişim ve yönetime katılma gibi kavramlar hakkında kısaca bilgi verilmesi yerinde olacaktır. Hemen her dönemde önemli olmakla birlikte devlet-vatandaş ilişkilerinin özellikle son çeyrek yüzyılda daha da hız kazandığı ve önemli hale geldiği söylenebilir. Bu dönemde özellikle kamu yönetimi düşüncesinde hızlı bir değişimin olması ve yeni bir yönetim paradigması (değerler dizisi) nın ortaya çıkmaya başlaması kamu yönetiminin işleyişini de değiştirmeye başlamıştır. Kamu hizmetlerinin sunumunda kamu gücünün kullanılması ve hizmetlerin, devletin vatandaşa sunduğu bir lütuf olduğu anlayışının artık kabul görmediği, kamu yönetiminde görev, sorumluluk, hesap verebilirlik anlayışının giderek daha fazla hissedileceği görülmüştür. Diğer bir ifade ile demokratik ve katılımcı bir yönetimin, kamu yönetimi anlayışına yansıması ve vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini artırma ve hayata geçirme talepleri, bir taraftan kamu yönetimlerinin etkililik ve verimlilik sorunlarını daha net bir şekilde ön plana çıkarmış, bir taraftan da vatandaşların yönetimle olan ilişkilerinde sadece koruyuculuk değil aynı zamanda hak arayan ve hesap soran bir vatandaş tiplemesinin gelişmesi söz konusu olmuştur. Toplumsal değişime yönetimler de uymak zorunda kalmış ve yasal ve yapısal düzenleme yoluna gitmeye çalışmıştır. Bir bakıma toplumsal değişimlerin gerisinde kalmak istemeyen yönetimler yeniden yapılanma zorunluluğunu anlamışlardır. 1 Bugün kamu yönetimlerinin sadece toplumsal ihtiyaçları karşılayan bir mekanizma olmadığı, ihtiyaçlarını karşıladığı toplumla sürekli iletişim içinde olması ve birlikte yönetim düşüncesini ön plana çıkarması gerektiği açıkça vurgulanmaktadır. Kamu yönetimlerinin varlık sebebini vatandaş-yönetim ilişkileri oluşturduğuna göre, kamu yönetimlerinin bütün düzenleme ve uygulamalarının vatandaş-yönetim iletişimiyle ilgili olduğu ifade edilebilir. Bu iletişimi besleyecek en önemli unsur katılımdır. Diğer bir ifade ile halkın kendisiyle ilgili alınan kararlardan haberdar olması ve sürece katkı sağlamasıdır. Bu bağlamda toplumsal beklentileri karşılama, hizmetlerin adalet, eşitlik, verimlilik, etkililik ve yansızlık ilkeleri çerçevesinde sunulmasını sağlamak ve vatandaş-yönetim arasındaki ilişkileri daha sağlıklı bir zemine oturtmak için yönetişim (governance) kavramı bir çözüm olarak sunulmaktadır. Bir bakıma kamu yönetimlerinin yapısından ziyade işleyişinin önemi bu kavramla anlatılmak istenmektedir. Uygulamada bir takım eksikliklerin olduğu ileri sürülebilse de en azından düşünce bazında yeni bir yönetim anlayışının hayata geçirilmeye çalışıldığı açıktır. Bu anlayış vatandaş-yönetim ilişkilerinde bir zihniyet değişikliğini ortaya koyarak bir taraftan vatandaşı pasif konumdan aktif vatandaş konumuna getirmekte, bir taraftan da kamu yönetimlerinin katılımcı, demokratik, şeffaf, etkili ve toplumsal sorunlara duyarlı yapmaktadır. Adeta 1 Yakup BULUT, Mehmet KAHRAMAN, Kamu Yönetiminin İşleyişinde Vatandaş-Yönetim İlişkileri,

2 işletme yönetimi teknikleri bakımından vatandaşı bir müşteri olarak görerek müşteri odaklı bir kamu yönetimi anlayışını benimsemektedir. 2 Yönetişim herhangi bir kurum veya sistem içerisinde yer alan tüm birey ve unsurların karar mekanizmalarına katılmalarını ifade etmektedir. Yönetişim doğrudan gelişen iletişim teknolojilerine atıfta bulunmamaktadır. Ancak bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesinin bireylerin bilgi edinme ve iletişim yeteneklerini de zenginleştirerek yönetimsel süreçlere katılım açısından yepyeni imkânlar sunan bir süreci hızlandırdığı, böylece yönetişimi eskisinden daha etkin ve uygulanabilir hale getirdiği ileri sürülmektedir. E-demokrasi ve yönetişim kavramları, devletin e-devlet olarak yeniden yapılanması sürecinde katılımcılığın artışı, bireylerin bilgi edinebilme olanaklarının artışı, böylece karar alma süreçlerinde söz sahibi olması ve gerektiğinde hesap sorabilme özgürlüğünü ifade etmektedir. Küreselleşme sürecinin hız kazanması ve yaygınlaşması ile birlikte, ülkelerin kamu yönetimlerinde gözlemlenen en önemli revizyon; e-devlet modellerinin uygulanmaya başlanmasıdır. Bu kapsamda e-devlet uygulamaları, özellikle kamu yönetimlerinde hesap verebilirliğin ve saydamlığın sağlanabilmesi açısında önem arz etmektedir. Hesap verebilirliğin ve saydamlığın sağlanması ise, e-demokrasi kavramı ile yakından ilişkili olmaktadır. Kısaca geleneksel demokratik süreçlerin internet teknolojilerine uygulanması olarak tanımlanan e-demokrasi ile vatandaşların demokratik süreçlere katılımı büyük ölçüde artmaktadır. Bireylerin kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında idari makamlara başvuruda bulunmaları ve kendileri veya faaliyet alanlarıyla ilgili konularda bilgi edinme haklarını kullanmaları, eşitlik tarafsızlık ve açıklık ilkeleri temelinde demokratik ve şeffaf bir yönetimin gereğidir. İdare-birey ilişkisinde hukukun üstünlüğünü, demokratikleşmeyi ve saydamlığı sağlayabilmek için, idari faaliyetlerin yürütülmesi sırasında bireysel hak ve özgürlüklere duyarlı davranılması hukuk devletinin en temel niteliğidir. Bu çerçevede, tarihli ve 4709 sayılı Kanunla, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Temel hak ve hürriyetlerin korunması başlıklı 40 ıncı maddesine eklenen ikinci fıkrayla, Devletin, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorunda olduğu, keza Dilekçe hakkı başlıklı 74 üncü maddesinde yapılan değişiklikle de, dilekçe sahiplerine başvuru sonuçlarının yazılı olarak bildirilmesi hükme bağlanmıştır. Anayasamızda yapılan bu değişikliklere uygulama kabiliyeti kazandırmak üzere, tarihli ve 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanunun tarihli ve 4778 sayılı Kanunla değiştirilen 7 nci maddesinde, yapılmakta olan işlemin safahatı veya sonucu hakkında, yetkili makamlarca dilekçe sahiplerine en geç otuz gün içinde gerekçeli olarak cevap verileceği ve sonucun ayrıca bildirileceği hükmüne yer verilmiştir. Ayrıca, tarihinde yürürlüğe giren 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile de kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usuller düzenlenmiştir. Her iki düzenleme de, Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Programda yer alan insan hakları alanında yasal ve idarî düzenlemelerin yapılması ve uygulamaların iyileştirilmesi taahhütleri açısından büyük önem ve öncelik taşımaktadır. 2 Yakup BULUT, Mehmet KAHRAMAN, Kamu Yönetiminin İşleyişinde Vatandaş-Yönetim İlişkileri,

3 Bu yasal düzenlemelerin yanında geleneksel ve yönetim odaklı devlet anlayışından vatandaş ve hizmet odaklı yönetim sistemine geçiş, dolayısıyla demokratikleşme süreci açısından ülkemiz için en önemli yapısal değişiklik sayılan e-devlet uygulamalarından birisi de BİMER dir. BİMER NEDİR Başbakanlık İletişim Merkezi" (BİMER); bilişim ve iletişim teknolojileri kullanılarak 2006/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile hayata geçirilen bir halkla ilişkiler uygulamasıdır. BİMER in kuruluş amacı mezkur Genelge de şu şekilde ifade edilmiştir; Günümüzde kamu yönetimi literatüründe Yönetişim ve Yönetime katılma kavramları ön plana çıkmıştır. Yönetim tekniği olduğu kadar bir değeri de ifade eden bu kavramların hayata geçirilebilmesi için yurttaşların yönetime ilişkin şikâyet, talep, görüş ve önerilerini kolayca iletebilmelerine yönelik iyi işleyen, hızlı ve etkin bir sistemin kurulması, yönetimin başarısı için olduğu kadar, demokrasinin sağlıklı bir biçimde işlemesi açısından da vazgeçilmez bir gerekliliktir. Bu şikâyet, talep, görüş ve önerilerin derhal işleme alınıp değerlendirilmesi, sonuçlandırılması ve ilgilisine süratle cevap verilmesi de aynı derecede önem taşımaktadır. Bu düşünceler ışığında, kamu kurum ve kuruluşlarının hakla ilişkiler uygulamalarına ilişkin yeni bazı düzenlemelerin yapılması uygun görülmüştür. Başbakanlığa yapılacak başvuruların tüm yurt sathında kabulünü ve Bakanlıklar ile valiliklere yapılan müracaatların Başbakanlıktan izlenebilmesini amaçlayan ve Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) Doğrudan Başbakanlık olarak isimlendirilen düzenleme, Türkiye genelinden aranabilir bir telefon numarası tahsisi ile bir bilgi işlem programı kullanılmasını öngörmektedir. Böylece, vatandaşlar tarafından yapılan yazılı veya sözlü başvuruların gereğinin yapılması amacıyla süratle ilgili kamu kuruluşu veya birimine ulaştırılması, mümkün olan en kısa sürede cevap verilmesi, gecikme halinde ilgili birimlerin uyarılması, bütün bu işlemlerin bir otomasyon sistemi içinde yürütülmesi, istatistiksel raporlarının alınması ve merkezden denetlenebilmesi sağlanmış olacaktır. Bu ifadelerden de açıkça anlaşılacağı üzere BİMER sisteminin hayata geçirilmesi ile; Yönetişim (iyi kamu yönetimi/halkın yönetime katılması/aktif vatandaş uygulaması) kavramının içselleştirilmesi ve tam olarak hayata geçirilmesi, Vatandaşların yönetime ilişkin şikâyet, talep, görüş ve önerilerini devletin ilgili birimlerine en hızlı şekilde iletebilmelerini sağlayacak bir sistemin hizmete sunulması, Vatandaşların yönetime ilişkin şikâyet, talep, görüş ve önerilerin klasik bürokrasiye takılmadan ilgili devlet birimlerince en hızlı şekilde değerlendirilmesi, Bütün bu işlemlerin bir otomasyon sistemi içerisinde yapılması ve böylece merkezden denetiminin sağlanması, Ulaşılmak istenen hedefler arasında sayılmaktadır. YASAL DAYANAK BİMER in kuruluşu daha önce bahsi geçen 2006/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi ne dayanmaktadır. Söz konusu Genelge nin 4 üncü maddesinde;

4 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamındaki müracaatlar, 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun kapsamındaki müracaatlar, 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamındaki müracaatlar ve İnsan hakları ihlallerine ilişkin müracaatların Mezkûr kanunlarda belirlenen esaslar çerçevesinde bizzat ya da Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) nin telefonla aranması suretiyle veya Başbakanlık web sayfası aracılığı ile yapılabileceği ifade edilmiştir. 3 BİMER sistemi kullanıcı rehberinde de BİMER e yazılı, sözlü, faks ya da internet yoluyla yapılan tüm başvuruların Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile Dilekçe Hakkının Kullanılması Hakkındaki Kanun ve bunlarla ilgili yönetmelikler çerçevesinde değerlendirileceği belirtilmiştir. BİMER Vatandaşların devletin hangi birimine nasıl müracaat edeceğini belirleyen kanun düzeyinde bir yasal düzenleme ile kurulmuş bir sistem değildir. Dolayısıyla gerek İlgili Başbakanlık Genelgesi nden gerekse BİMER resmi web sitesinde yer alan açıklamalardan yukarıda bahsi geçen yasalarda vatandaşlara tanınan müracaat hakkının Başbakanlık İletişim Merkezi aracılığı ile de kullanılabileceğinin ifade edildiği, bu uygulamayla devletin yurttaşlara gelişen teknolojiyle de paralel olarak kolaylık sağladığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla BİMER vatandaşlara yasal düzenleme ile tanınan bir hakkın değil, vatandaşlara farklı yasal düzenlemelerle tanınan hakların kullanılmasında teknolojik imkanlardan yararlanmalarını sağlayan bir Bilişim sisteminin adıdır. Diğer taraftan yukarıda sayılan kanunların hepsinin başta Anayasa nın Siyasi Hak ve Ödevleri düzenleyen Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı başlıklı 74 üncü maddesiyle tanınan haklar çerçevesinde yasal düzenlemeler olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla BİMER in dolaylı olarak mezkur kanunlara ya da Anayasa da bu kanunların dayanakları olan maddelere dayandığı söylenebilirse de doğrudan BİMER in kuruluş ve işleyişi ile alakalı Başbakanlık Genelgesi dışında herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. BİMER İN TEŞKİLAT YAPISI BİMER Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı birimi altında hizmet vermektedir. 19 Ekim 1984 tarihinde yürürlüğe giren 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun ile Halkla İlişkiler Daire Başkanlığının görevleri yeniden düzenlenmiştir. Buna göre Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığının görevleri şunlardır; 3 Ayrıca BİMER den edinilen bilgiye göre 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun kapsamında olsa bile TBMM (dilekçe komisyonu) dışında, Cumhurbaşkanlığı da dahil olmak üzere bütün kurumlara yapılacak müracaat ve şikayetlerin BİMER tarafından kabul edilerek ilgili kurumlara yönlendirildiği öğrenilmiştir. TBMM dilekçe komisyonu, BİMER tarafından kendilerine gönderilen her dilekçenin komisyonlarını ilgilendirmediği, bazı dilekçelerin farklı komisyonların görev alanına girdiği, dolayısıyla 3071 sayılı yasa çerçevesinde TBMM ye yapılacak müracaatların BİMER kapsamı dışında tutulması şeklindeki talepleri üzerine TBMM nin BİMER dışında tutulduğu ifade edilmiştir.

5 Hükümet çalışmalarının kamuoyundaki tesirlerini değerlendirmek, Vatandaşlar tarafından Başbakanlığa gönderilen her türlü yazılı ihbar, şikayet ve dilekleri değerlendirmek ve cevaplandırmak için gerekli işlemleri yapmak, Kamu görevleri ile ilgili olarak vatandaşlara idari danışma hizmeti yapmak, bu konularda Başbakanlığa bağlı kuruluşlar ve Bakanlıklardaki koordinasyonu sağlamak (Ek: 24/10/2011-KHK-661/35 md.) 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanununa göre yapılacak bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru bir şekilde sonuçlandırmak üzere gerekli tedbirleri almak. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu'nun sekretarya hizmetlerini yürütmek. Bakanlık, valilik ve kamu kurum ve kuruluşlarından başvurulara ilişkin gelen sonuçları vatandaşlara bildirmek, Başbakanlık Makamına ve Başbakanlığa elektronik ortamda gelen başvuruların işlemlerini yapmak, Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) faaliyetleri çerçevesinde valiliklerde oluşturulan Alo 150 çağrı merkezlerinin çalışmalarını denetlemek, Türk vatandaşları ile Türkiye'de ikamet eden yabancıların, 3071 Sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanunla dilek ve şikâyetlerini yetkili makamlara yazı ile bildirme hakkı bulunmaktadır. Ayrıca, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu da vatandaşlarımız ile Türkiye'de ikamet eden yabancılara "bilgi edinme hakkı" tanımıştır. Her iki kanun ile ilgili gerek BİMER gerekse başka yollarla yapılan başvurular Başbakanlık'ta "Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı" tarafından kabul edilmektedir. BİMER in teşkilat yapısı Başbakanlık Merkez teşkilatı ve Taşra teşkilatı olarak iki bölümde değerlendirilebilir. Merkez Teşkilatı 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu gereği Başkanlık bünyesinde Bilgi Edinme Ünitesi oluşturulmuştur. Bilgi Edinme Ünitesi personeli yazılı, faks ya da internet yoluyla yapılan başvuruları inceleyerek cevaplandırmakta ya da gereğinin yapılması için ilgili makama göndermektedir. BİMER, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu gereği Başkanlık bünyesinde oluşturulan Bilgi Edinme Ünitesi nden farklı bir birim değildir. Bilgi Edinme Ünitesinde aynı zamanda BİMER kanalıyla gelen müracaatları da değerlendirmek üzere şube müdürlerine bağlı olarak 40 ın üzerinde personel çalışmaktadır. Söz konusu personelin 3 ünün Bilgi Edinme Ünitesinin kadrolu elemanı, diğerlerinin ise VHKİ, Basın ve Halkla İlişkiler Uzmanı, memur, araştırmacı gibi asıl kadroları farklı olmasına rağmen Bilgi Edinme Ünitesinde BİMER Koordinatörü olarak görevlendirildikleri öğrenilmiştir. Diğer taraftan Başbakanlık merkez teşkilatı dışında 2006/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi talimatı uyarınca Ankara Merkez de Bakanlıklar ve bağlı kuruluşlarında, taşrada ise Valilik ve Kaymakamlıklarda fiziki olarak erişimi kolay bir noktada Halkla İlişkiler Müracaat Büroları kurulmuş, bu bürolarda halkla ilişkiler konusunda hizmet verebilecek nitelikte ve yeterli sayıda personel görevlendirilmiştir.

6 BİMER in İŞLEYİŞİ BİMER e Yapılacak Başvuruların Kapsamı 2006/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi nde; 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, 3071 sayılı Dilekçe Hakkı Kanunu, 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 4 İnsan hakları ihlallerine ilişkin 5 Tüm müracaatların aynı genelge ile oluşturulması istenen halkla ilişkiler müracaat bürolarına yapılabileceği ifade edilmiştir. 6 Ayrıca BİMER den edinilen bilgiye göre 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun kapsamında olsa bile TBMM ye (dilekçe komisyonu) BİMER 4 8/6/2004 tarihli ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un amacı anılan kanunun 1 inci maddesinde kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkeleri belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere Kamu Görevlileri Etik Kurulunun kuruluş, görev ve çalışma usul ve esaslarının belirlenmesidir şeklinde belirlenmiştir. Mezkur Kanun la Başbakanlık bünyesinde Kamu Görevlileri Etik Kurulu oluşturulmuştur. Kurul üyeleri a) Bakanlık görevi yapmış olanlar arasından bir üye, b) İl belediye başkanlığı yapmış olanlar arasından bir üye, c) Yargıtay, Danıştay, Sayıştay üyeliği görevlerinden emekliye ayrılanlar arasından üç üye, d) Müsteşarlık, büyükelçilik, valilik, bağımsız ve düzenleyici kurul başkanlığı görevlerinde bulunmuş veya bu görevlerden emekliye ayrılanlar arasından üç üye, e) Üniversitelerde rektörlük veya dekanlık görevlerinde bulunmuş öğretim üyeleri veya bunların emeklileri arasından iki üye, f) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında en üst kademe yöneticiliği yapmış olanlar arasından bir üye, şeklinde ve biri başkan olmak toplam onbir kişi olarak Bakanlar Kurulu Tarafından 4 yıllığına seçilir ve atanır. Kamu görevlilerinin uymaları gereken kurul tarafından Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri İle Başvuru Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik başlıklı yönetmelik ile belirlenmiştir. Kanun kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarında etik davranış ilkelerine aykırı uygulamalar bulunduğu iddiasıyla, en az genel müdür veya eşiti seviyedeki kamu görevlileri hakkında Kurula başvurulabilir. Diğer kamu görevlilerinin, etik davranış ilkelerine aykırı uygulamaları bulunduğu iddiasıyla yapılacak başvurular, ilgili kurumların yetkili disiplin kurullarında, Kurul tarafından çıkarılan yönetmeliklerde belirlenen etik davranış ilkelerine aykırılık olup olmadığı yönünden değerlendirilir. Kurula yapılacak başvurular 3071 sayılı kanun kapsamında değerlendirilmektedir. 2006/3 sayılı BİMER konulu Başbakanlık genelgesinde kamu görevlileri etik kuruluna yapılacak müracaatların da BİMER aracılığı ile yapılabileceği belirtilmiştir Bilgi edinme ile dilekçe hakkı arasındaki fark şöyle açıklanabilir; tarihinde yürürlüğe giren Bilgi Edinme Hakkı Kanunu'nda, demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usuller düzenlenmiştir sayılı Kanunun Tanımlar başlıklı 3üncü maddesinde bilgi ve belge kavramları açıklanmıştır. Söz konusu tanımlar kapsamında olan ve 4982 sayılı Kanunda belirtilen istisna hükümleri arasında yer almayan bilgi ve belgelere erişim talep edilebilmektedir. Dilekçe hakkı ise, şikâyette bulunmak suretiyle denetlemeyi, dilek ve öneride bulunmak suretiyle de demokratik katılımı sağlayan siyasal haklardandır. Türk vatandaşları Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun vasıtasıyla kendileri veya kamuyla ilgili dilek ve şikâyetlerini yetkili makamlara bildirebilmektedir. (Kaynak:

7 aracılığıyla yapılan müracaatların kabul edilmeyip vatandaşların TBMM ye yönlendirildiği öğrenilmiştir. TBMM dilekçe komisyonu, BİMER tarafından kendilerine gönderilen her dilekçenin komisyonlarını ilgilendirmediği, bazı dilekçelerin farklı komisyonların görev alanına girdiği, dolayısıyla 3071 sayılı yasa çerçevesinde TBMM ye yapılacak müracaatların BİMER kapsamı dışında tutulması şeklindeki talepleri üzerine TBMM nin BİMER dışında tutulduğu ifade edilmiştir. Yine Cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar cumhurbaşkanlığını ilgilendiren müracaatların da ilgili kuruma yönlendirildiği, ancak seçimlerden sonra cumhurbaşkanlığı da dahil olmak üzere bütün kurumlara yapılacak müracaat ve şikayetlerin BİMER tarafından kabul edilerek ilgili kurumlara yönlendirildiği öğrenilmiştir. BİMER sistem programı üzerinden kamu denetçiliği kurumuna (ombudsman) 7 da müracaat edilebilmektedir sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu nun 17 nci maddesi, kuruma başvurunun elektronik ortamda ayrıca valilik ve kaymakamlıklar aracılığıyla da yapılabileceğini düzenlemektedir. Ancak söz konusu müracaatlarda Kuruma başvuruda bulunulabilmesi için, 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda öngörülen idari başvuru yolları ile özel kanunlarda yer alan zorunlu idari başvuru yollarının tüketilmesi gereklidir. İdari başvuru yolları tüketilmeden yapılan başvurular ilgili kuruma gönderilir. Ancak Kurum, telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ihtimali bulunan hâllerde, idari başvuru yolları tüketilmese dahi başvuruları kabul edebilir. Denilerek müracaattan önce idari bütün müracaat yollarının tüketilmiş olması şartı aranmıştır. BİMER e Yapılan Müracaatların Şekli BİMER e müracaatlar birkaç yolla yapılabilmektedir. Buna göre 1. Şahsen Başvuru: Vatandaşlar Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı, Bakanlıklar ve bağlı kuruluşlar, Müstakil Genel Müdürlükler ve daire başkanlıkları ile valilikler ve kaymakamlıklarda oluşturulan Halkla İlişkiler Müracaat Büroları na giderek şahsen müracaatta bulunabilmektedir. 2. Telefonla Başvuru: 2006/3 sayılı Başbakanlık İletişim Merkezi-BİMER konulu Başbakanlık Genelgesi ile vatandaşların talep, öneri, dilek ve şikayetlerini telefonla iletebilmeleri için Alo 150 hizmet hattı oluşturulmuştur. Sabit telefonlardan ve cep telefonlarından Alo150 ye ulaşmak için 150 çevrilir. Alo 150 hangi ilden aranırsa, o ilin valiliğindeki görevli halkla ilişkiler personeli telefonu açmaktadır. Telefonla arayan vatandaşın kişisel bilgileri ve müracaatının konusu elektronik ortama kaydedilir. Daha sonra kayıt altına alınan bu müracaat 7 TDK nın resmi internet sitesinde Parlamento tarafından görevlendirilen, vatandaşları resmî makamların keyfî ve yasa dışı davranışlarına karşı korumakla görevli kişi veya kurum olarak tanımlanan kavram, Wikipedia dijital ansiklopedide Kelime kökeni açısından İsveççe de arabulucu anlamına gelen ombuds ve kişi anlamına gelen man kelimelerinden oluşmuştur ve aracı kişi anlamına gelmektedir. Kurumsal olarak Ombudsman terimi, Parlamento tarafından halkın şikayetlerini dinleyip, çözümlere ulaştırmak üzere seçilmiş kimse veya kimseleri simgelemektedir. Ombudsman ın Türkçe karşılığı için kamu denetçisi, arabulucu, kamu hakemi, medeni hakların savunucusu, parlamento komiseri gibi tanımlamalar teklif edilmiştir. Sonuç olarak, Ombudsman kamu hizmetlerinin yürütülüşündeki adaletsizlikler hakkında, konudan etkilenenlerden şikayetleri almak, bu konularda araştırmalar yapmak ve sorunları çözmekle görevlendirilmiş, bağımsız bir kamu otoritesidir. İfadeleri yer almaktadır.

8 Valilik teki yetkili tarafından Kaymakamlık, İl Müdürlüğü veya Bölge Müdürlüğü ne sistem üzerinden gönderilir. Gönderilen müracaat ilgili Kaymakamlık, İl Müdürlüğü veya Bölge Müdürlüğü tarafından sonuçlandırılır ve başvuru sahibine cevap verilir. Alo 150 numarasına yapılan müracaat herhangi bir Bakanlığı veya Başbakanlığı ilgilendiriyor ise söz konusu başvuru ilgili valilikte görevli halkla ilişkiler personeli aracılığı ile sistem üzerinden Başbakanlığa ya da ilgili Bakanlığa gönderilir. Buradaki değerlendirme sonrasında müracaat Bakanlık yetkilisi tarafından ilgili birime sistem üzerinden gönderilerek sonuçlandırılır ve vatandaşa cevap verilir. Verilen cevaba ilişkin detaylar sisteme kaydedilir. 3. Mektup veya Faks ile Başvuru: vatandaşlarca Başbakanlığa, Bakanlıklar ve bağlı kuruluşlara, Valilik ve Kaymakamlıklara gönderilen mektup veya fakslar da aynı şekilde sisteme kaydedilir, talep ilgili birime iletilir, neticesi ayrıca başvuru sahibine bildirilir. 4. Elektronik Ortamda Başvuru: Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik in Elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla yapılacak başvurular başlıklı 10 uncu maddesinde Elektronik posta yoluyla yapılacak başvurular için, kurum ve kuruluşların bilgi edinme birimlerinin, bu amaçla kurumsal bir elektronik posta adresi oluşturarak internet sayfalarında yayımlamaları gerektiği hükme bağlanmıştır. Bu nedenle kurumların resmi web sitelerine koydukları linkten ilgili kurumun bilgi edinme/başvuru için yayımladığı resmi e-posta adresine mail gönderilmek suretiyle başvuru gerçekleştirilebilir. Ayrıca yine 2006/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Başbakanlık Bilgi İşlem Başkanlığınca «BİMER SİSTEM PROGRAMI» oluşturulmuştur. Bütün kamu kurumlarının Halkla İlişkiler/Bilgi Edinme Müracaat Bürolarında, Merkezi Başbakanlık Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı olan, BİMER Sistem Programına İP tanımlaması yapılmış ihtiyaç kadar bilgisayar bulunmaktadır. Söz konusu programa giriş yapılabilmesi için ayrıca personel tanımlaması yapılması gerekmektedir. Sorumlu ve yetkili personel her gün İP tanımlı bilgisayarlarından «BİMER SİSTEM PROGRAMI»na TCKN ve kendi oluşturdukları şifreleri ile girerek BİMER tarafından kendilerine kurumlarıyla alakalı yönlendirilen müracaatları incelemekte ve kurumlarının ilgili birimlerine yönlendirmektedir. Gerek merkezde gerekse taşra teşkilatlarında bulunan Bilgi Edinme Müracaat Bürolarına yukarıda sayılan müracaat şekillerinden hangisi ile olursa olsun, yapılan müracaat mutlaka BİMER sistem programına kaydedilmektedir. BİMER e Yapılan Müracaatların Değerlendirilmesi ve İşleme Alınması Gerek taşrada gerekse merkezde vatandaşlarca yukarıda sayılan yöntemlerden herhangi biri ile 2006/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile oluşturulan Halkla İlişkiler Müracaat Bürolarına yapılan başvurular BİMER Sistem Programına mutlaka kaydedilmektedir. Müracaat valilik ve kaymakamlıklarda bulunan Halkla İlişkiler/Bilgi Edinme Müracaat Bürolarına yapılmışsa ve görev bölgelerindeki bir kamu kurumunu ilgilendiriyorsa bu müracaat doğrudan ilgili birime gönderilmektedir. Valilik ve kaymakamlıklara yapılan ve mahallini ilgilendiren müracaatlar BİMER sistem programı üzerinden Başbakanlık BİMER koordinatörleri tarafından görülebilmekte ancak işlem mahallince gerçekleştirilmektedir. Valilik ve kaymakamlıklara yapılan müracaat Başbakanlık, Bakanlık ve bağlı kuruluşları veya kendi bölgeleri dışında

9 bulunan bir kamu kurumunu ilgilendiriyorsa, sistem üzerinden Başbakanlık BİMER e yönlendirilmektedir. BİMER sistem programı üzerinden yapılan müracaatların safahatı ise aşağıdaki şekilde gerçekleşmektedir. Öncelikle adresine girilir ve aşağıdaki ekran karşımıza çıkar; Çıkan ekranda Başvuru Yap linkine tıklandığında sistem başvuru sahibinden doğru bir adresi ister; Girilen adresine sistem bir link gönderir. Gönderilen linke tıklandığında da aşağıdaki başvuru ekranı gelir;

10 Ekran resminden de görüleceği üzere başvuru sahibinin adı-soyadı, TCKN ve adres bilgilerini girmesi zorunludur. Aksi halde sistem başvuruyu kabul etmemektedir. Ayrıca sistem MERNİS programı ile entegre olduğu için sisteme yanlış TCKN ve müstear isim girilmesi halinde TCKN ile ad-soyadın eşleşmemesi halinde sistem başvuruyu kabul etmemektedir. Başvuru metninde kimlik bilgilerinin gizli tutulması talebi yazıldığında kimlik bilgileri şikayet edilen kuruma gönderilmemekte, yalnızca başvuru içeriği gönderilmektedir. Gizlenen kimlik bilgilerini yalnızca Başbakanlık Merkezindeki bilgisayarlar görüntüleyebilmekte, ilgili başvurunun cevaplandırılması için gönderildiği kurumdaki BİMER yetkilileri dahi bilgileri görememektedir. Vatandaşa cevap verilmesi gerektiğinde başvurunun gönderildiği kurumdaki BİMER yetkilisi sistem üzerinden cevap ver butonuna tıklayarak başvurucunun adresini göremeden cevap verebilmektedir.

11 Doldurulması zorunlu olan bilgiler eksiksiz doldurulduğunda Başvuru Yap butonuna tıklanır ve başvuru tamamlanmış olur. Bundan sonra Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığında görevli BİMER koordinatörleri tarafından 8 yapılan başvuru; Başvurunun hangi kurumu/birimi ilgilendirdiği, Talebin türü (şikayet, dilek, öneri, Bilgi edinme..), Başvurunun şartlarını taşıyıp taşımadığı (başvuru sahibinin kimlik bilgileri ve iletişim adresine ilişkin bilgiler) Gibi açılardan BİMER koordinatörlerince ön değerlendirmeye alınmaktadır. Şartlarını taşımayan 9, örneğin soyut iddialar içeren, herhangi bir kurumu ilgilendirmeyen, başkasının TCKN ve diğer kimlik bilgileri ile yapılan başvurular işleme alınmamakta ve bu durum müracaat sahibine (müracaatında kendisine ulaşılabilir bir e-posta, adres gibi iletişim bilgileri yer almışsa) bildirilmektedir. İfade edildiği gibi BİMER program sistemi üzerinden yapılan müracaatların kimlik bilgileri açısından şartlarını taşımaması ya da başvuruda müstear isim kullanılması mümkün değildir. Ancak zaman zaman başkalarının kimlik bilgilerinin ele geçirilmesi, bu kimlik bilgileriyle bağlantılı olarak oluşturulmuş sahte adresi vasıtası ile başvuruda bulunulması durumları ile çok karşılaşıldığı için 10 Özellikle kamu kurumları ve personeli hakkında şikayet içerikli olan ve soruşturma açılmasını gerektiren başvurular, başvuru sahipleri aranmak suretiyle teyit edilmeden başvuru ile ilgili işlem yapılmamaktadır. 11 Teyit alımından sonra şikayet ilgisine göre valiliklere, bakanlıklar ve bağlı kuruluşlarına gönderilerek başvuru sahibine bilgi verilmektedir. Yapılan başvuruların Bilgi Edinme Kanunu çerçevesinde yapılması durumunda 15, dilekçe hakkının kullanılmasına dair kanun çerçevesinde yapılması durumunda ise 30 gün içerisinde neticelendirilmesi gerekmektedir. Başvurunun şikayet içerikli olması ve soruşturma yapılmasını gerektirmesi halinde ise durum başvuru sahibine bildirilmektedir. BİMER e YAPILAN MÜRACAATLARA İLİŞKİN İSTATİSTİKLER 1. Yıllara Göre Başvuru Sayılarını Gösterir Grafik 12 8 Her bir koordinatörün görev alanı vardır. başvuru esnasında başvurunun hangi il/ilçe ya da hangi kurumla yapılmış olduğu esaasına göre başvuru ilgili bimer koordinatörüne gider. 9 Eşi Kur an Kursu öğreticisi olan bir kamu görevlisinin iş yoğunluğundan dolayı diyanet işleri başkanlığını şikayet etmesi örneği. 10 Bir Yüzbaşı adına Alay komutanı olan Albay hakkında şikayette bulunulmuş olması, Bir öğretmen adına görev yaptığı okul müdürü hakkında şikayette bulunulmuş olması örnekleri. 11 Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Şube Müdürü Hüsamettin TANRIKULU ndan edinilen bilgiye göre BİMER e şikayet içerikli yapılan bütün başvuru sahipleri tek tek aranarak başvurunun kendileri tarafından yapılıp yapılmadığı, iddia konularının arkasında durulup durulmayacağı hususları teyit edilmeden işlem yapılmamaktadır. Zaman zaman başvuru sahipleri arandığında konudan haberdar olmadıkları, kendilerinin hiçbir kamu kurumu ile ilgili olarak bir müracaat ve şikayetlerinin bulunmadığı tarzında olaylara rastlanıldığı ifade edilmiştir. (MEB öğretmenin kimlik bilgilerinin alınarak onun adına çalıştığı okulun müdürünün şikayet edilmesi örneği) başvuru sayısı şeklindedir.

12 YILLARA GÖRE BAŞVURU Başvuru Sayısı Yıl Yıl Başvuru Sayısı Yılında BİMER e Yapılan Müracaatların İllere Göre Dağılımını Gösterir Grafik 2013 YILI İLLERE GÖRE BAŞVURU SAYISI İstanb Ankar İzmir Konya Antaly Adana Bursa Mersi Kocae Samsu ul a a n li n BAŞVURU SAYISI BAŞVURU SAYISI 3. Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Tarafından BİMER Program Sistemi üzerinden Diyanet İşleri Başkanlığına Gönderilen Başvuru sayısını gösterir grafik

13 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞINA SİSTEM Ü Z E RİNDEN GÖNDERİLEN BAŞVURU SAYISI YIL BAŞVURU SAYISI tarihi itibariyle Başbakanlığa BİMER sistem programı üzerinden toplam başvuru yapılmıştır. Aynı tarih itibariyle bu başvurulardan i BİMER tarafından başkanlığımıza gönderilmiştir. Yetkililer BİMER tarafından Başkanlığımıza havale edilen başvuru rakamına 2014 yılının nisan aylarında ulaşıldığını, her yıl olduğu gibi bu yıl da başvuruların arttığını, bu yıl yılında BİMER den Başkanlığa havale edilen başvuruların aylara göre dağılımı 2014 DİB AYLARA GÖRE DAĞILIM yıllarında BİMER e yapılan toplam müracaat ile Başkanlık ve bağlı birimleri ile ilgili olanların birbirine oranı Grafikte Başkanlığı ilgilendiren konulara ilişkin müracaat sayılarının sonlarındaki 0 (sıfır) lar grafik görünümü için konulmuştur. Gerçek sayılarda bu 0 (sıfır) lar yoktur.

14 BİMER TOPLAM BAŞVURU İLE DİB'E HAVALE EDİLEN BAŞVURULARIN ORANI DİB TOPLAM BİMER TOPLAM DİB TOPLAM BİMER TOPLAM Yılında BİMER den Başkanlığa Havale Edilen Başvuruların birimlere dağılımını gösterir grafik 2014 DİB MERKEZ BİRİMLERİ DAĞILIMI Başkanlık Bilgi Edinme Bürosunca Disiplin Değerlendirme Daire Başkanlığına, Disiplin Değerlendirme Daire Başkanlığınca da Rehberlik veteftiş Başkanlığına Havale Edilen Evrak sayısına ilişkin Grafik

15 Disiplin Değerlendirme Daire Başkanlığından Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına Havale Edilen Başvuru DİSİPLİN DEĞERLENDİRME TOPLAM REHBERLİK TEFTİŞE HAVALE DİĞER İŞLEM DİSİPLİN DEĞERLENDİRME TOPLAM REHBERLİK TEFTİŞE HAVALE DİĞER İŞLEM BİMER e Yapılan Müracaat Ve Şikâyetlerin Değerlendirilmesi, Memurların Doğrudan BİMER e Müracaatlarının Disiplin Cezası Müeyyidesini gerektirip Gerektirmediği Devlet Memurları Kanunu nun Müracaat, Şikayet ve Dava Açma başlıklı değişik 21 inci maddesinde Devlet memurları kurumlarıyla ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat; amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikayet ve dava açma hakkına sahiptirler. Müracaat ve şikayetler söz veya yazı ile en yakın amirden başlayarak silsile yolu ile şikayet edilen amirler atlanarak yapılır. Denilerek özellikle kendi kurumları ve amirleri hakkında devlet memurlarının yapacakları müracaat ve şikayetlerde belli bir usulün takip edilmesi hükme bağlanmış, ayrıca Kanun un bu maddesine dayanan bir yönetmelik çıkarılmıştır tarihli ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurlarının Şikayet ve Müracaatları Hakkında Yönetmelik te devlet memurlarının kurumlarıyla ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı şikayet ve müracaat hakları ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Buna göre anılan yönetmeliğin Şikayet Hakkı başlıklı 3 üncü maddesinde; Devlet Memurları amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikayet hakkına sahip oldukları ifade edilmiş, Müracaat Hakkı ve İhbar Yükümlülüğü başlıklı 11 inci maddesinde de Devlet memurları, kurumları ile ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat hakkına sahiptirler. Ayrıca Devlet memurları, görevleri sırasında haberdar oldukları konusu suç teşkil eden durumları yetkili makamlara bildirmekle yükümlüdürler. Hükmü yer almıştır. Şikayet ve müracaatın yapılma şekli ise her iki hak için de ortak olmak üzere Yapılma Şekli başlıklı 5 inci maddede Şikayetler/Müracaatlar söz veya yazı ile en yakın amirden başlanarak silsile yolu ile ve şikayet edilen amirler atlanarak yapılır. Şeklinde belirlenmiştir Esasen Yönetmelik te müracaatların yapılma şekli lafzen belirlenmemiş ancak Müracaata ilişkin usul ve esaslar başlığı altında 13 üncü maddede Bu Yönetmeliğin 5 inci, 7 nci, 8 inci, 9 uncu ve 10

16 Yine Devlet Memurları Kanunu nda disiplin cezalarını gerektiren fiillerin düzenlendiği 125 inci maddede Uyarma cezasını gerektiren fiiller sayılırken A bendinin (d) fıkrasında Usulsüz müracaat veya şikayette bulunmak fiili özellikle zikredilmiştir. Mezkur kanun ve yönetmeliğe göre diyanet işleri başkanlığı özelinde, taşrada il/ilçe müftülüğüne bağlı olarak çalışan bir personel amiri konumunda olan Müftüyü şikayet etmek istediğinde Kaymakamı/valiyi atlayarak doğrudan diyanet işleri başkanlığına şikayette bulunması 657 sayılı Kanun un 21 inci maddesi ile bu maddeye dayanılarak çıkarılan yönetmelik hükümlerini ihlal niteliğinde bir davranış olacağından ilgilisine disiplin cezası verilmesi gerekecektir. Diğer taraftan 2006/3 sayılı BİMER konulu Başbakanlık Genelgesinde 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, 3071 sayılı Dilekçe Hakkı Kanunu, 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 15 ile insan hakları ihlallerine ilişkin müracaatlar da bu bürolara (halkla ilişkiler müracaat bürolarına) bizzat ya da Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER)- Doğrudan Başbakanlık numarası veya Başbakanlık web sayfası aracılığı ile yapılabilecektir. Denilmiştir. BİMER sistem programının kullanımına dair Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığının yayımladığı BİMER Sistem Programı Kullanıcı Rehberinde de BİMER e yazılı, sözlü, faks ya da internet yoluyla yapılan tüm başvurular Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile Dilekçe Hakkının Kullanılması Hakkındaki Kanun ve bunlarla ilgili yönetmelikler çerçevesinde değerlendirilir. İfadeleri yer almaktadır. Ayrıca BİMER yetkililerinden öğrenildiği kadarıyla daha önce de ifade edildiği gibi Kamu Denetçiliği Kurumu na yapılan başvuruların da BİMER sistem programı aracılığıyla yapılabildiği ve gerekli işlemlerin de tesis edildiği öğrenilmiştir. 16 Buna göre devlet memurlarının BİMER e müracaatlarını son iki paragrafta mezkur kanunlardan Bilgi Edinme Kanunu çerçevesinde değerlendirilecek müracaatlar ve Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun kapsamında diğer müracaatlar şeklinde bu kanunlarda zikredilen haklar kullanılırken devlet memurları özel mevzuatında belirlenen başvuru usullerine getirilen herhangi bir istisna olup olmadığı açısından değerlendirmek gerekecektir. Yine Devlet Memurları Kanunu nun 21 inci maddesi ve ilgili yönetmelik, devlet memurlarının Şikayet ve Müracaat larını ayrı değerlendirdiğine göre her iki hakkın da mezkur kanunlar çerçevesinde ayrı ayrı değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Buna göre; uncu maddeleri ile belirlenen usul ve esaslar Devlet memurlarının yapacakları müracaatlar hakkında da geçerlidir. Denilerek şikayetlere ilişkin usullerin müracaatlar için de geçerli olduğu ifade edilmiştir. 15 Kamu görevlileri etik kurulu yönetmeliğinde başvuru şekli net olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla kamu görevlileri de bu kurula başvururken bu usulü uygulamak durumundadır. 16 Ancak Kamu Denetçiliği Kurumuna müracaatlarda Kuruma başvuruda bulunulabilmesi için, 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda öngörülen idari başvuru yolları ile özel kanunlarda yer alan zorunlu idari başvuru yollarının tüketilmesi gereklidir. İdari başvuru yolları tüketilmeden yapılan başvurular ilgili kuruma gönderilir. Ancak Kurum, telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ihtimali bulunan hâllerde, idari başvuru yolları tüketilmese dahi başvuruları kabul edebilir. Denilerek müracaattan önce idari bütün müracaat yollarının tüketilmiş olması şartı aranmıştır.

17 Bilgi Edinme Kanunu Açısından Değerlendirme 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanunu amacını demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemek olarak belirlemiş (Madde 1), Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun hükümlerinin ise saklı olduğu ifade edilerek, iki kanuna göre yapılan müracaatların birbirinden ayrı değerlendirilmesi gerektiğine işaret edilmiştir (Madde 2). Kanunda Başvuru Sahibi Bu Kanun kapsamında bilgi edinme hakkını kullanarak kurum ve kuruluşlara başvuran gerçek ve tüzel kişiler olarak tanımlanmış (Madde 3/b), Herkesin bilgi edinme hakkına sahip olduğu ortaya konmuş, ayrıca Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun daki gibi Türkiye de ikamet eden yabancıların da karşılıklılık esasları çerçevesinde bu kanun hükümlerinden yararlanabileceği ifade edilmiştir (Madde 4). Ayrıca Kanun un 5 inci maddesinde yine genel olarak Bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz. Hükmü yer almaktadır. İlaveten aynı Kanun la kurulan Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulu nun devlet memurlarının Bilgi edinme kanunu çerçevesinde BİMER e yapacakları müracaata ilişkin emsal teşkil edecek bir kararı da bulunmaktadır. Buna göre; Başvuru Konusu: Milli Eğitim Bakanlığı Basın ve Hakla İlişkiler Müşavirliği Bilgi Edinme Hakkı Kanununa göre başvuruda bulunacak devlet memurlarının başvurularının "Devlet Memurlarının Şikâyet ve Müracaatları Hakkındaki Yönetmelik" hükümlerine göre hiyerarşik silsile yolu ile yapmaları gerekip gerekmediği hususunda Kurulumuzdan görüş talep etmektedir. Görüş: 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu bireysel bir hak olan bilgi edinme hakkının kullanılmasını düzenlemektedir. Kanunun 6 ncı maddesinde bilgi edinme başvuruları için devlet memuru olup olmama ayrımı yapılmadan herkesi kapsayan bir başvuru usulü düzenlenmiştir. 5 inci maddesinin ikinci fıkrasında ise "Bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz." hükmü yer almaktadır. Buna göre 4982 sayılı Kanununun 5 inci maddesinin amir hükmüne göre bilgi edinme başvuruları için Kanunda düzenlenen dışında başka bir usulü kabul etmek mümkün değildir. Devlet memurlarının yaptığı bilgi edinme başvurularında da 4982 sayılı kanun maddesinde belirlenen başvuru usulü uygulanması gerektiğine oy birliğiyle karar verilmiştir." Şeklinde devlet memurlarının bilgi edinme kanunu çerçevesinde yapacakları müracaatta özel kanunlarında zikredilen silsile yolunu değil, Bilgi Edinme Kanunu nda belirlenen yolu takip etmeleri gerektiğine dair bir ilke kararı bulunmaktadır. Devlet memurlarının silsile yolunu takip etmeksizin Müracaat hakkını kullanarak Bilgi edinme maksadıyla doğrudan BİMER e başvurmaları durumunda 4982 sayılı Kanun un özellikle 5 inci maddesinde belirtilen Bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz hükmü göz önüne alındığında devlet memurlarının bilgi edinme kanunu çerçevesinde BİMER e başvuruda bulunmalarının 657 sayılı Kanun un 21 inci maddesinden bir istisna kabul edilebilmesinin hukuki olarak mümkün göründüğü,

18 dolayısıyla bu durumda anılan kanun hükmünü ihlal nedeniyle devlet memurlarına disiplin cezası verilmemesi gerektiği değerlendirilmektedir. Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun Kapsamında Yapılan Müracaatlar Açısından Değerlendirme 17 01/11/1984 tarihli ve 3071 sayılı (toplam 9 maddeden oluşan) Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun un Amaç başlıklı 1 inci maddesinde kanunun amacı Türk vatandaşlarının ve (karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla) Türkiye de ikamet eden yabancıların kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisine ve yetkili makamlara yazı ile başvurma haklarının kullanılma biçimini düzenlemek(tir). şeklinde belirlenmiş, 3 üncü maddesinde de Türk vatandaşları kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisine ve yetkili makamlara yazı ile başvurma hakkına sahiptirler denilerek her Türk vatandaşının TBMM ve kamu idarelerine dilekçe verme haklarının olduğu kanuni güvence altına alınmıştır. Memurun şikayet hakkını BİMER aracılığı ile kullanması dolayısıyla BİMER aracılığı ile kullanılan şikayet hakkının Devlet Memurları Kanunu nun 21 inci maddesi ve bu maddeye dayanılarak yürürlüğe konulan Yönetmelik ten bir istisna kabul edilip edilmeyeceği ise ayrı bir tartışma konusudur. 2006/3 sayılı BİMER konulu Başbakanlık Genelgesi nde Başbakanlığa yapılacak başvuruların tüm yurt sathında kabulünü ve Bakanlıklar ile valiliklere yapılan müracaatların Başbakanlıktan izlenebilmesini amaçlayan ve Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) Doğrudan Başbakanlık olarak isimlendirilen düzenleme. Şeklinde yer alan ifadeler BİMER aracılığı ile yapılan her türlü başvurunun Doğrudan Başbakanlık a yapılan başvuru olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca BİMER resmi web sitesinin sıkça sorulan sorular linkinde Devlet Memurları BİMER e başvuru yapabilir mi sorusuna İsteyen her vatandaşımız BİMER e başvuru yapabilir şeklinde genel bir cevap verilmiştir. Ancak Memurların BİMER e başvurularında Devlet memurları kanunuyla kendilerine tanınan şikayet haklarını mı yoksa müracaat ve bilgi edinme haklarını mı kullanabilecekleri açıkça ifade edilmemiştir. Öte yandan Başbakanlık Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı nın, kurumlarının ya da amirlerinin kendileri hakkındaki idari eylem ve işlemlerinden dolayı memurların BİMER e şikayette bulunmaları konusuna başbakanlık hukuk müşavirliği ile de istişareli olarak olumlu baktıkları, (şikayet olsun müracaat olsun) içeriğine ve (vatandaş ya da devlet memuru olsun) kim tarafından yapıldığına bakılmaksızın BİMER e yapılan tüm müracaatların bizzat Başbakan a iletilme amacını taşıdığı 18, kamu idarelerinin hem vatandaş hem de çalışan personel tarafından sürekli denetlenmesi ve bu denetimden BİMER sistem programı aracılığıyla Başbakanlık tarafından doğrudan haberdar olunması hususunun BİMER in hizmete sunulmasının en önemli gayelerinden biri olduğu düşüncesini genel olarak benimsediği ifade edilmiştir. İlaveten kurumları ve amirleri ile ilgili olarak şikayet içerikli taleplerini BİMER e iletmeleri dolayısıyla usulsüz müracaat ve şikayette bulunmak fiilini işlemiş olmaları nedeniyle disiplin amirlerince kendilerine verilen disiplin cezası 17 Kamu görevlileri etik kurulu ve insan hakları ihlallerine ilişkin müracaatlar da bu kısma girer. 18 Memurlar tarafından yapılan başvurular da dahil olmak üzere pek çok başvurunun Sayın Başbakanım ifadesiyle başladığı ifade edilmiştir.

19 hakkında ikinci defa BİMER e müracaat edenlerin bulunduğu, söz konusu ikinci müracaata ise aşağıdaki metin ile cevap verildiği ifade edilmiştir; Malumunuz olduğu üzere her vatandaşımız kamu kurum ve kuruluşlarına başvuru hakkı Anayasamızda teminat altına alınmıştır. Hiç kimsenin bu hakkını kullanırken cezai müeyyideye maruz kalması düşünülemez. Dilekçenin sayın Başbakanımıza başvuruda bulunmasından dolayı cezai müeyyideye maruz kaldığı iddiasının incelenerek işlem konusunda Başbakanlığa bilgi verilmesi rica olunur. Anlaşıldığı kadarıyla Başbakanlık Halkla İlişkiler Dairesi (aslında doğrudan sayın başbakan), BİMER Genelgesi nde belirtilen usullerden biri ile doğrudan Başbakanlığa memurlar tarafından gönderilen şikayetleri Devlet Memurları Kanunu nun 21 inci maddesinin istisnası sayma eğilimindedir. Öte yandan Adana 1. İdare Mahkemesinin konuya ilişkin yürüttüğü bir idari dava neticesinde 2010/1614 Esas ve 2011/1335 nolu Kararında şu hukuki değerlendirmelere yer verdiği görülmektedir;

20