İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1 İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ Cilt: 3, Sayı: 1, Bahar 2012 İNÖNÜ UNIVERSITY JOURNAL of the FACULTY of DIVINITY Volume: 3, Issue: 1, Spring 2012

2 İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ İnönü University Journal of the Faculty of Divinity Cilt 3, Sayı 1, Bahar 2012 (Volume 3, Issue 1, Spring 2012) İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Adına Sahibi/Owner Prof. Dr. Saffet SANCAKLI, Dekan/Dean Editör/Editor in-chief Doç. Dr. Mehmet KUBAT Editör Yardımcıları/Co-Editors Yrd. Doç. Dr. Recep UÇAR Yrd. Doç. Dr. Ahmed ÜRKMEZ Yayın Kurulu/Board of Publicaton Prof. Dr. Zülfikar DURMUŞ Yrd. Doç. Dr. Hasan ARSLAN Prof. Dr. Saffet SANCAKLI Yrd. Doç. Dr. Mustafa BOZKURT Doç. Dr. Mustafa ARSLAN Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÇAKMAK Doç. Dr. Abdullah ÇOLAK Doç. Doç. Dr Mehmet KUBAT Yrd. Doç. Dr. Emir KUŞÇU Yrd. Doç. Dr. Cahit KÜLEKÇİ Doç. Dr. A. Faruk SİNANOĞLU Yrd. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN Yrd. Doç. Dr. Hamdi ONAY Yrd. Doç. Dr. Sabri TÜRKMEN Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ, Selçuk Üniversitesi Prof. Dr. Sadık KILIÇ, Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Faruk BEŞER, Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Turan KOÇ, Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Ethem CEBECİOĞLU, Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Ali KÖSE, Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Şinasi GÜNDÜZ, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Mustafa KÖYLÜ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim HATİBOĞLU, Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet ŞEKER, Dokuz Eylül Üniversitesi Mizanpaj / Layout Serkan DEMİR Grafik-Tasarım/Graphics-Design Fatih ÖZDEMİR Baskı/Printing by İnönü Üniversitesi Matbaası İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi hakemli bilimsel bir dergidir ve yılda iki defa yayımlanır. Yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Dergide yayınlanan görüşler İnönü Üniversitesi ni ve İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi ni temsil etmez. Makale ve yazılar, kaynak gösterilmek şartıyla sadece iktibas ve atıf şeklinde kullanılabilir. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2012 Yazışma Adresi/Correspondence İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi- Kampus MALATYA Tel/Belgeç: E-posta: ilahiyatdergi@inonu.edu.tr ifd@inonu.edu.tr

3 BAHAR 2012 SAYISI HAKEM KURULU /REFEREE BOARD OF THIS ISSUE Prof. Dr. Hayati AYDIN, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Yakup CİVELEK, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Abdulbaki GÜNEŞ Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Saffet SANCAKLI, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. İsa YÜCEER, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Doç. Dr. Mustafa ARSLAN, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Doç. Dr. Abdullah ÇOLAK, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Doç. Dr. Resul ÖZTÜRK, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Doç. Dr. Ahmet Faruk SİNANOĞLU, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Atik AYDIN, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Nevzat AYDIN, Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa BOZKURT, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Adem KORUKÇU, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Yüksel MACİT, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Hüseyin POLAT, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Eyüp ŞİMŞEK, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Recep UÇAR,, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

4

5 İÇİNDEKİLER Editörden Mehmet KUBAT İslam Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı Metin CEYLAN İlköğretimin Farklı Sınıflarındaki Öğrencilerin Temel Dini Kavramları Anlama Düzeyleri: Din, Allah, Peygamber ve İbadet Kavramları Örneği Abdulkadir ÇEKİN Kur ân-ı Kerîm in Kelime-i Tayyibe Ve Kelime-i Habîse Temsilinin Çözümlemesi Mehmet YOLCU Hadislerde Günahın Psiko-Sosyal Boyutu Abdullah ÜNALAN Ali Nâzîma ve Nevâbiğü l-kelim Tercümesi Adlı Eseri Hacı ÇİÇEK Lise Öğrencilerinde Şiddet Eğilimi Düzeyinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi Selahattin YAKUT Ahiliğin Tarihsel Sosyolojik Arka Planı İrfan Kaya İmkân-Hudûs İlişkisi Konusuna Genel Bakış Lütfi BOZKALE Kelime-i Şehâdetin Anlamı Üzerine Hasan HANEFİ / Çev. Mehmet KUBAT Kur an Nahvi II Ahmet Mekkî el-ensârî / Çev. Sabri TÜRKMEN Kitap Tanıtımı/Zülfikar DURMUŞ, Kur an a Göre Kur an Cahit KÜLEKÇİ Kitap Tanıtımı/Heterodoks Dervişler Cahit KÜLEKÇİ

6 CONTENTS Editorial Mehmet KUBAT The use of water heated by the sun in Islamic Law Metin CEYLAN The Different Grades Students Understanding Levels of the Basic Religious Concepts in Elementary Education: Religion, Allah, Prophet and Worship Sample Abdulkadir ÇEKİN The analysis of "Word al-tayyiba" and "Word al-habisa in the Qur an Mehmet YOLCU Psycho-Social Dimensions of Sin in Hadith Abdullah ÜNALAN The Translation Of Ali Nâzîma And Nawabigu l-kalim As a Work Hacı ÇİÇEK The examination of the level of violence among high school students Selahattin YAKUT Background of Sociological Historical of Akhism İrfan KAYA An overview on the relationship between imkan-hudus Lütfi BOZKALE The meaning of the kalima shadah (confession of faith) Hasan HANEFİ/ Translate: Mehmet KUBAT The Qur an s Grammar- II Ahmet Mekkî el-ensârî /Translate: Sabri TÜRKMEN Book Review: Zülfikar Durmuş, The Qur an According to The Qur an Cahit KÜLEKÇİ Book Review : Ahmet Taşğın, Heterodox Dervishes Cahit KÜLEKÇİ

7 Editörden Rahmân ve Rahîm Olan Allah ın Adıyla Gelenek bilinmeden gelecek inşâ edilemez. Bu bağlamda bin dört yüz yıllık İslâm kültürü doğru tahlil edilmeden gelecek nesillere sağlam bir İslâm kültürü sunmak mümkün değildir yılından beri düzenli olarak yayınlanan İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yoğunluklu olarak on dört küsur asırlık İslâm kültürünün ilmî tahlil ve değerlendirilmesi çerçevesinde kaleme alınan makaleleri yayınlayarak, bir yandan İslâmî kültür faaliyetlerine, öbür yandan da Türkiye nin bilimsel birikimine önemli katkılar sağlamayı hedeflemektedir. Bu çerçevede elinizde tuttuğunuz Bahar 2012 sayısı yine dopdolu bir içerikle yayınlanmış bulunuyor. Yayın ilkelerinden ödün vermeyerek okurlarının güvenini kazanan ve her geçen gün daha da güçlenerek yoluna devam eden İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, seçkin ilim adamı ve akademisyenlerin özverili gayretleri ve özgün çalışmalarından oluşan birbirinden değerli 8 te lif, 2 tercüme toplam 10 makale ve 2 kitap tanıtımı çalışmasıyla siz okurlarıyla buluşuyor. Dergimizin ilk makalesi, İslâm Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı adını taşıyor. Dr. Metin Ceylan ın kaleme aldığı makalede, İslâm hukuku açısından güneşte ısınan suyun kullanımı ele alınıyor. İkinci sırada yayınladığımız makale Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir Çekin in İlköğretimin Farklı Sınıflarındaki Öğrencilerin Temel Dini Kavramları Anlama Düzeyleri: Din, Allah, Peygamber ve İbadet Kavramları Örneği adını taşıyor. Müellif makalesinde, ilköğretimin farklı sınıflarında öğrenim gören öğrencilerin din, Allah, peygamber ve ibâdet kavramlarını nasıl algıladıklarını ele alıp inceliyor. Üçüncü makale Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yolcu ya ait. Yolcu, Kur ân-ı Kerîm in Kelime-i Tayyibe ve Kelime-i Habîse Temsilinin Çözümlemesi adlı çalışmasında, Kur an da iman ile küfrün temsil yoluyla anlatımını bu iki örneklem üzerinden ortaya koymaya çalışıyor. Dördüncü sıradaki makalede Yrd. Doç. Dr. Abdullah Ünalan Hadislerde Günahın Psiko-Sosyal Boyutu adını verdiği çalışmasında, günahın insan psikolojisini tahrip edip birey ve toplumu olumsuz etkilemesi gerçeğini Kur an ve ha-

8 8 Editörden dislerden örnekle ortaya koymaya çalışıyor. Beşinci sırada yayınladığımız makale Ali Nâzîma Ve Nevabiğü l-kelim Tercümesi Adlı Eseri adını taşıyor ve müellifi Hacı Çiçek. Çiçek, ünlü Mu tezilî âlim ez-zemahşerî nin seçilmiş vecizelerinden oluşan eseri Nevâbiğu l-kelim i Osmanlıca ya tercüme eden Ali Nâzîma yı ve eserini okuyucuya tanıtmayı hedefliyor. Altıncı makale Selahattin Yakut un Lise Öğrencilerinde Şiddet Eğilimi Düzeyinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi adını taşıyor. Müellif çalışmasında orta öğretim kurumlarında ortaya çıkan şiddet olaylarını önlemek veya en azından azaltmak amacıyla bu düzeydeki okullarda baş gösteren şiddetin nedenlerini saptamayı konu ediniyor. Yedinci sıradaki makale Âhiliğin Tarihsel Soyolojik Arka Planı adını taşıyor. Makalenin yazarı Dr. İrfan Kaya, çalışmasında dinî ve sosyo-kültürel tarihe vurgu yapmak suretiyle, Âhiliğin tarihsel sosyolojik açıdan arka planı ortaya koymayı hedefliyor. Sekizinci sırada yer verdiğimiz makale Dr. Lütfi Bozkale nin. Yazar İmkân-Hudûs İlişkisi Konusuna Genel Bir Bakış adını verdiği çalışmasında çoğunlukla İbn Sina ve Farabî nin kullandığı imkân delilini, kelâmcıların hudûs ile birlikte daha da geliştirip kullandığı gerçeği üzerinde odaklanıyor. Dokuzuncu makalemiz Mısırlı çağdaş Müslüman düşün adamı Hasan Hanefî nin Kelime-i Şehâdet in Anlamı Üzerine adını taşıyor. Doç. Dr. Mehmet Kubat ın çevirisiyle sunulan makalede Tevhid in modern zamanlarda ne anlam ifade ettiği üzerinde duruluyor. Son makale Ahmed Mekkî el- Ensârî nin Kur an Nahvi II adını taşıyor. Makale, nahiv kurallarının kıraatlere göre düzeltilmesi ana fikrini işliyor. Dergimizin sonunda ise Yrd. Doç. Dr. Cahit Külekçi tarafından kaleme alınan iki kitap tanıtımı yer alıyor. İlki Zülfikar Durmuş un Kur an a Göre Kur an, ikincisi ise Ahmet Taşğın ın Klasik Kaynaklarda Heterodoks Dervişler ve Heterodoksi. Bu sayının ardından değerli ilim adamı ve akademisyenlerin bir birinden değerli özgün makaleleriyle yayına hazır durumda olan Güz 2012 sayımızla çok kısa bir zaman sonra buluşmak ümidiyle Doç. Dr. Mehmet KUBAT

9 İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Bahar 2012/3(1) 9-28 İslam Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı Metin CEYLAN * Özet: Bu çalışmada güneşte ısınan suyun İslam Hukuku açısından durumu incelenmiştir. İslam Hukuku kaynaklarında suyun güneşte ısıtılarak kullanılmasının alaca hastalığına sebep olacağı yer almaktadır. Kaynaklarda bu rivayetlere ciddi eleştiriler yöneltilmiştir. Bir kısım hukukçular bu rivayetleri tamamen reddetmişlerdir. Bir kısmı bu rivayetleri değerlendirip güneşte ısınan suyun kullanımının mekruh olduğu kanaatine varmışlardır. Bunların da aradıkları şartlar farklıdır. Kaynaklardaki bilgiler ışığında güneş enerjilerinde ısınan suyun kullanımı değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Su, Güneş, İslam Hukuku. Abstract: -The use of water heated by the sun in Islamic Law- In this study, it has been examined the status of the water heated under the sunshine. The using of the water heated under the sunshine causes the pied disaese has taken place at the source of İslamic Law. Serious critisicms has been directed which narrated in this sources. Some lawyers had rejected entirely this narrations. Some lawyers had evaluated this narrations and had concluded that the using of the water heated under the sunshine was makrooh. The conditions which they were looking for are different. In the light of the information in the source of İslamic Law has evaluated the using of the water heated with the solar heating water systems. Keywords: Water, Sun, İslamic Law. GİRİŞ Genellikle İslam Hukuku kaynak kitaplarının giriş kısımlarında Kitabu t-tahare- sulara ilişkin bölümler bulunmaktadır. Bu bölümlerde suyun tarifi, vasıfları, çeşitleri, suyu kirleten maddeler, temizlenmesi vs konulara yer verilir. Burada bir müslümanın günlük hayatında temizlikte, ibadette ve beslenmede kullanacağı suya işaret edilmektedir. Kullanılacak suyun nasıl bir su olması gerektiği üzerinde durulmaktadır. * Dr., Avukat.

10 10 Metin CEYLAN Suların kullanımı konusunda yapılan tasniflerde bazı kitaplarda güneşte ısınan su ile abdest ve gusül yapmak suretiyle kullanımının mekruh olduğuna dair bilgiler verilmektedir. Özellikle bu hüküm, Hz. Peygamber den yapılan rivayetlere dayandırıldığından önem arz etmektedir. Fıkıh kitaplarında bu konuda rivayetlere getirilen çeşitli yorumlarla farklı görüşlere de yer verilmektedir. Geçmişte, günümüzde olduğu gibi alternatif enerji kaynağı arama ihtiyacı hissedilmediği için genellikle su ateşte ısıtılırdı. Ateşin en kolay elde edilme yolu ise odun idi. Fakat günümüzde alternatif enerji kaynağı olarak güneş enerjisinden yararlanma çalışmalarında ilerleme kaydedildiği için bu enerji ile suyun ısıtılması imkanı doğmuştur. Dünyada ve ülkemizde güneş enerjisinden daha fazla yararlanmak için çalışmalar yapılmaktadır. Güneş enerjisi ile su ısıtma sektör haline gelmiş, ülkemizde çatılarda güneş enerjisi sistemleri kurularak yaygın bir şekilde su ısıtılıp günlük hayatta kullanılmaktadır. Toplumda İslam Hukuku kaynaklarında yer alan güneşte ısınan suyun mekruh olduğu kanaati bu konuda bazı kesimlerde güneşte ısınan suyun ibadetlerde kullanılıp kullanılamayacağı noktasında tereddüte yol açmıştır. Bu konuda yapılmış müstakil bir çalışmaya rastlamadığımızdan elde mevcut temel eserlerden yararlanmak suretiyle konunun incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışmada klasik İslam Hukuku kaynaklarında geçen güneşte ısıtılan sudan neyin kastedildiği; bu sulara verilen hükümlerin neler olduğu ve bu hükümlerden hareketle özellikle günümüzde binaların çatılarına kurulan sistemlerle güneş enerjisinden istifade ile ısıtılan suyun hukuki durumunun incelenmesi esas alınmıştır. Ayrıca kaynaklarda geçen güneşte ısıtılan suyun durumu ile günümüzde güneşte ısıtılan suyun durumu arasındaki benzerlik ve aykırılıklarına temas edilerek konuya açıklık getirilecektir. Bu nedenle öncelikle Kur'an-ı Kerim ve Sünnette elde edilen bilgilere yer verilecektir. Sonra klasik İslam Hukuku kaynaklarına başvurularak günümüzde ve özellikle ülkemizde İslam Hukukçularının konuya yaklaşımlarına yer verilerek değerlendirilmelere gidilecektir.

11 İslam Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı 11 I. İSLAM HUKUK KAYNAKLARINDA GÜNEŞTE ISINAN SU A. KUR'AN-I KERİM'DE GÜNEŞTE ISINAN SU Kur'an-ı Kerim'de suların kullanımına ilişkin birçok ayet varsa da 1 doğrudan güneşte ısınan suyun kullanımını hedefleyen ve onu yasaklayan ayetlere rastlanılamamıştır. Bu nedenle konuya açıklık getirmek için İslam Hukukunun ikinci asıl kaynağı olan sünnete başvurulmuştur. B. SÜNNETTE GÜNEŞTE ISINAN SU Güneşte ısınan suya ilişkin olarak Kütüb-ü Sitte de hadislere rastlamadık. Fakat bunların dışında bazı hadis kaynaklarında güneşte ısınan suya ilişkin rivayetler bulunmaktadır. Bu rivayetler, Hz. Aişe, Hz. Ömer, Hz. Enes ve İbn Abbas a dayandırılmaktadır. Hz. Aişe ve Hz. Enes ile gelen rivayetlerde güneşte ısınan su ile ilgili metinler olmasına rağmen Hz. Ömer den gelen rivayetlerde onun güneşte ısınan suya karşı tutumunu belirten rivayetlere yer verilmektedir. Bu nedenle rivayetleri Hz. Aişe den, Hz. Enes ten ve Hz. Ömer den gelen rivayetler olarak üç ana başlık altında incelenmesi uygun görüldü. 1. Hz. Aişe (rha) den Gelen Rivayetler: Hz. Aişe den gelen rivayetlerin metinleri ele alındığında birbirine yakın metinler görülecektir. Birinci: ر א د رل א א و و 3 2 ء ( א( 0 )/ل. +,- % )* "א &'( %رث א#"ص Darekutnî (ö. 385/995) bu rivayetinde: Aişe den: Güneşte su ısıttığım anda yanıma Rasulullah sav geldi. Dedi: "Ya Hümeyrâ! Böyle yapma. Çünkü bu (güneşte ısınan su) barasa (alaca hastalığına) maruz bırakır." 2 1 Örnek olarak bkz. Bakara, 2/239; Nisa, 4/43; Maide, 5/6; Ra d, 13/64; Vakı a, 56/68. 2 Darekutnî, Ali b. Ömer, Sünenü Daretkutnî, Beyrut, 1966, I/38.

12 12 Metin CEYLAN Bu metinde Hz. Peygamber güneşte suyu ısıtan Hz. Aişe ye rastladığı, böyle yapmamasını ve bu şekilde ısınmış suyun alaca hastalığına sebep olacağını söylediği bildirilmektedir. İkinci: رل א א و 8 ن 56% 4 (ء א(( 0 & 8 و %;6: 4 ول 9& %رث א#"ص Darekutnî nin diğer bir rivayetinde: Hz. Aişe Dedi: Rasulullah sav güneşte ısınmış su ile abdest almaktan veya onunla yıkanmaktan nehyetti. Rasulullah, bu (güneşte ısınan su ile abdest almak veya yıkanmak) barasa (alaca hastalığına) maruz bırakır." 3 Bu rivayette; Hz. Peygamber in alaca hastalığına sebep olması sebebiyle güneşte ısınmış su ile abdest almayı veya yıkanmayı yasakladığını söylediği belirtilmektedir. Bu rivayet metninin anlamı yukarıdakinden daha dar anlam ifade etmekte ve abdest veya gusül yasağı konusunda tereddüt bildirmektedir. Üçüncü: ر א 38 2 ء ( א( 0 )/ل א# א و. +,- % )* "אء &'( %رث א#"ص Hz. Aişe ra dan Dedi: sonra güneşte su ısıttım. Rasulullah sav dedi: "Ya Hümeyrâ! Böyle yapma. Çünkü bu (güneşte ısınan su) barasa (alaca hastalığına) maruz bırakır." 4 Beyhakî (ö. 458/1066) nin bildirdiği bu rivayet, metin olarak yukarıda verilen birinci metin ile benzerlik göstermektedir. Genel anlam ifade etmektedir. 3 Darekutnî, Sünen, I/38. 4 Beyhakî, Sünenü Kübrâ, I/6.

13 İslam Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı 13 Dördüncü: 38 "ل א א و 2 ء ( א( 0 )/ل. -+ دي % *( "אء )'& %رث א#"ص Hz. Aişe dedi: Rasulullah sav için güneşte su ısıttım. Rasulullah sav dedi: "Ya Hümeyrâ! Böyle hazırlama. Çünkü bu (güneşte ısınan su) barasa (alaca hastalığına) maruz bırakır." 5 İsnatlar: 1. Darekutnî, el-hüseyin b. İsmail, Sa dan b. Nasr, Halid b. İsmail el- Mahzûmî, Hişam b. Urve, babasından, Aişe Darekutnî, Muhammed b. el-feth el-kalanisî, Muhammed b. Hüseyin b. Said el-bezzaz, Amr b. Muhammed el-a şem, Fuley, ez-zuhri, Urve, Aişe Beyhakî, Ebu Muhammed Abdullah b. Yusuf b. Ahmed el-esbehanî, Ebu Said b. el-arabi, Ebu l-hüseyn Ali b. Muhammed b. Abdullah b. Beşran el- Adl, İsmail b. Muhammed el-saffar, Sa dan b. Nasr, Halid b. İsmail, Hişam b. Urve, babasından, Aişe 8 4. İbnu l-cevzi, Muhammed b. Ubeydullah b. Nasr, Abdullah b. Ali b. Zekeriya, Ali b. Muhammed b. Beşran, İsmail b. Muhammed es-saffar, Sa dan, b. Nasr Halid b. İsmail, Hişam b. Urve, babasından, Aişe İbnu l-cevzi, el-mübarek b. Ahmed el-ensarî, Sabit b. Bendar, Ebu Hamid Ahmed b. Muhammed el-kadî, Darekutnî, Muhammed b. el-feth el- Kalanisî, Ahmed b. Ubeyd ibn Nasih, el-heysem b. Adîy, Hişam b. Urve babasından, Aişe İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/60. 6 Darekutnî, Sünen, I, Darekutnî, Sünen, I, Beyhaki, Sünenü l-kübrâ, I/6. 9 İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/ İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/59.

14 14 Metin CEYLAN 6. İbnu l-cevzi, Muhammed b. Ebi Tahir, Ebu Muhammed el-cevher, Darekutnî, Ebi Hatim, İbn Hibban el-hafız, Ömer b. Senân, Ahmed b. el-fadl el-sâiğ, Nuh ibn el-heysem, Vehb b. Vehb, Hişam b. Urve babasından, Aişe 11. Hz. Aişe den gelen rivayetlerde kullanılan Yâ Humeyrâ! lafzı üzerinde muhaddislerin görüşleri bulunmaktadır. Hz. Aişe den gelen ve hadis kitaplarında çokça yer alan rivayetler bulunmaktadır. Bu rivayetler içerisinde Yâ Humeyrâ! lafzı ile başlayan rivayetlerin içerisine güneşte ısınan su ile ilgili rivayetler de girmektedir. Bu nedenle güneşte ısınan su ile ilgili rivayetler de bu eleştirilerden nasibini almaktadır. Ya Humeyrâ! lafzı geçen tüm hadislerin uydurma değil, belki zayıf olduğunu söyleyen muhaddisler olduğu gibi; bu lafzın geçtiği tüm hadisleri uydurma kabul edenler de vardır. Güneşte ısınan su ile ilgili hadiste Ya Humeyrâ! lafzının geçmesine rağmen bu rivayetleri destekleyen Hz. Ömer in rivayetinin bulunması bu hadisin uydurma olduğunu söylemeye imkan vermediği ve bu nedenle zayıf olduğu ileri sürülmüştür 12. Yukarıda verilen hadislerde bulunan bazı ravilere ilişkin muhaddisler tarafından yapılan cerh ve tadil değerlendirmeleri bulunmaktadır. Birinci hadis metni ve onunla ilgili birinci, üçüncü ve dördüncü senetlerde bulunan Halid b. İsmail bazı hadisçiler tarafından metruku l-hadis, hadis uyduran ve yalancı olarak cerh edilmiştir 13. İkinci hadis metni ve ikinci sırada isnadı verilen hadis ravilerinden Amr b. Muhammed el-a şem in münkeru l-hadis, onların en iyilerinden, hadis uyduran olduğu, onun dışında Füley ten rivayetin görülmediği ve Zuhrî den yaptığı rivayetin de sahih olmadığı bildirilmiştir 14. Hadis senedinde bulunan Vehb b. Vehb adlı ravi, yukarıda ismi verilen Halid b. İsmail dan daha kötü, yalancı, yalancıların başı, gece gündüz hadis uyduran, deccal, yalan söyleyip haber veren, metruku l-hadis, aslı olmayan 11 İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/ Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr ed-dimeşkî, el-menaru l-münif, I/60; Nakdu l-menkul, I/50-51; Aclunî, Keşfu l-hafa, I/ Darekutnî, Sünen, I, 38; Beyhaki, Sünenü l-kübrâ, I/6; İbn Hacer el-askalanî, Telhisu l-habir, I/20-21; İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/ Darekutnî, Sünen, I, 38; Beyhaki, Sünenü l-kübrâ, I/6; İbn Hacer el-askalanî, Telhisu l-habir, I/21; İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/61.

15 İslam Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı 15 şeyleri söyleyen biri olduğu söylenerek bazı muhaddisler tarafından cerh edilmiştir 15. Hadis senedinde bulunan ravi el-heysem e yönelik eleştiriler bulunmaktadır. Bazı muhaddisler tarafından ravi Heysem yalancı, metruku l-hadis, sakıt 16, bir ravi olduğu bildirilmiştir 17. Hz. Aişe ra dan gelen rivayetlerin metin ve isnatlarına hadisçiler tarafından ciddi eleştiriler bulunmaktadır. Az da olsa bu rivayetlere değer veren hadisçiler de vardır. 2. Hz. Ömer (ra) dan Gelen Rivayetler: Güneşte ısıtılan su ile ilgili Hz. Ömer e dayandırılan rivayetler bulunmaktadır: 4A" 4 #א 8 ن %?"ه א.= 6 :ل 4 (ء א(( 0 ول 9& %رث א#"ص Cabir b. Abdullah tan; Ömer (ra) güneşte ısınan su ile yıkanmayı kerih görür ve onun baras hastalığı bulaştırdığını söyledi. 18 Senetleri: 1. Şafii, İbrahim b. Muhammed, Sadaka b. Abdullah, Ebu Zübeyr, Cabir b. Abdullah, Hz. Ömer Beyhakî, Ebu Said Muhammed b. Musa b. el-fadl, Ebu'l-Abbas Muhammed b. Yakup er-rebî b. Süleyman, eş-şafii, İbrahim b. Muhammed, Sadaka b. Abdillah, Ebu ez-zübeyr Cabir, Hz. Ömer Darekutnî Ebu Sehl b. Ziyad, İbrahim b. el-harbî, Davud b. Reşîd, İsmail b. Ayyaş, Safvan b. Amr, Hassan b. Ezher, Ömer b. El-Hattâb Beyhaki, Sünenü l-kübrâ, I/6; İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/ Sakıt, ravileri cerhte kullanılan ağır tabirlerden biridir. Bkz. Talat KOÇYİĞİT, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları No: 149, Ankara, 1980, s Beyhaki, Sünenü l-kübrâ, I/6; İbn Hacer el-askalanî, Telhisu l-habir, I/20; İbnü l-cevzi, et- Tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/ Şâfiî, el-üm, I/3; Darekutnî, Sünen, I/39; Beyhakî, es-sünenü s- Suğra, I/156; Sünenü l-kübrâ, I/6. 19 Şâfiî, el-üm, I/3. 20 Beyhakî, Sünenü l-kübrâ, I/6 Hadis No: 13.

16 16 Metin CEYLAN 4. Beyhakî, Ebu Abdillah el-hâfız, Ebu'l-Velîd el-fakîh Muhammed b. Süleyman b. Halid el-abdî, Ali b. Hacer, İsmail b. Ayyaş, Safvan b. Amr, Hassan b. Ezher, Hz. Ömer 22. Hz. Ömer den gelen rivayetlere bakıldığında; bir ve iki numaralı senetlerde görülen ravi Sadaka b. Abdullah, zayıf ravi kabul edilmektedir. Ayrıca senette bulunan ravi İbrahim de hadisçilerin çoğu tarafından zayıf kabul edilmektedir. Şafiî, İbrahim i sadık bir ravi olarak kabul eder 23. İbn Ezher den gelen senedin sahih olduğu, yukarıda verilen diğer senetleri desteklediği ve senette bulunan İsmail b. Ayyaş ın sadık bir ravi olduğu muhaddisler tarafından söylenmiştir. Bu senedin, yukarıda verilen Cabir den gelen senetten daha sağlam olduğu belirtilmiştir Hz. Enes (ra) dan Gelen Rivayetler: Hadis kaynaklarında güneşte ısınan su ile ilgili rivayetlerin dayandığı kişilerden biri Hz. Enes tir. א و %/ل. -; 6 :א 4 (ء א Cي 3:% ( א( 0 &'( %+ى 2 א#"ص 0&8 &8 B) رل א Rasulullah sav in, güneşte ısıtılan su ile yıkanmamalarını çünkü alaca hastalığı geçirdiğini söylediğini işittim. 25 dediği Hz. Enes ten rivayet edilmiştir. Hadis senetleri: 1. Ukaylî, Salih b. Şuayb, İsmail b. Abdullah, Ali b. Haşim el-kufî, Sevda, Enes Darekutnî, Sünen, I/ Beyhakî, Sünenü l-kübrâ, I/6 Hadis No: İbn Mülakkin, Hülasatu l-bedri l-münir, I/9; İbn Hacer el-askalanî, Telhisu l-habir, I/ İbn Mülakkin, Hülasatu l-bedri l-münir, I/9; Tuhfetü l-muhtac, I/ ; İbn Hacer el- Askalanî, Telhisu l-habir, I/22-23; ed-diraye fi Ehadisi Hidaye, I/ Ukaylî, Duafau l-ukaylî, II/176; İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/ Ukaylî, Duafau l-ukaylî, II/176.

17 İslam Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı İbnu l-cevzi, Abdulvahab b. el-mübarek el-hafız, Muhammed b. el- Muzaffer, Ebu l-hasan el-atikî, Yusuf b. ed-dahil, Salih b. Şuayb, İsmail b. Abdullah, Ali b. Haşim el-kufî, Sevda, Enes 27. Hadis senedinde bulunan Sevda b. İsmail in Hz. Enes ten rivayeti bilinmiyor. Onun güneşte ısınan su ile ilgili rivayetinin yalan olduğu ancak ondan Ali b. Haşim in rivayette bulunduğu bildirilmektedir. Ayrıca bazı hadisçiler, Sevda b. İbrahim in hadisi kabul edilmeyen meşhur kişiler arasında saymışlardır 28. Bu hadise farklı bakan kişiler de vardır. Ukaylî (ö. 322/934), bu hadisin Sevda b. İsmail den rivayetini meçhul görmekle beraber hadisi mahfuz görür. Güneşte ısınan su ile ilgili Hz. Ömer den gelen rivayet olduğundan, Hz. Enes ten gelen hadisin isnadının sahih olduğu ve hadiste sıkıntı olmadığı görüşünü paylaşır İbn Abbas (ra) dan Gelen Rivayetler: Güneşte ısınan su ile ilgili İbn Abbas ra a dayandırılan rivayetlerde bulunmaktadır. Bu rivayette: :,&.9 2% E( #س 2 א= 6 : 0))4 45( Fو 4 H%* İbn Abbas hadisi; Kim güneşte ısıtılan su ile yıkanır ve ona alaca hastalığı bulaşırsa kendisinden başkasını kınamasın. 30 Rivayetin Senedi: İbn Hacer, Kadı el-muristan, Ömer b. Subh, Mukatil, Dahhak, İbn Abbas 31. İbn Abbas tan gelen bu rivayete ilişkin olarak, bu hadis meşhur hadis kitaplarında yer almayan, cidden garib bir hadis, senedinin, senette bulunan ravilerden Ömer b. Subh un yalancılıkla itham edilmesi, Dahhak ın ise İbn Abbas la 27 İbnü'l-Cevzî, et-tahkik fî Ehadisi l-hilaf, I/ İbnü l-cevzi, et-tahkik fi Ehadisi l-hilaf, I/60-61; Zehebi, Mizânu l-itidal fî Nakdi r-rical, III/341; el-muğni fî d-du afâ, I/289; İbn Hacer el-askalani, Lisanu l-mizan, III/126; ed-diraye fi Ehadisi Hidaye, I/55; et-telhisu l-habir, I/ Ukaylî, Duafau l-ukaylî, II/ İbn Mülakkin, Hülasatu l-bedri l-münir, I/9; İbn Hacer el-askalani, et-telhisu l-habir, I/21. Lafız, İbn Hacer Askalanî ye aittir. 31 İbn Hacer el-askalani, et-telhisu l-habir, I/21.

18 18 Metin CEYLAN görüşmediğinin bildirilmesi nedeniyle hadisin munkatı olduğu ve bu hadisle ilgili verilen rivayet izninin sahih olmadığı belirtilmiştir Güneşte Isınan Su ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi: Yukarıda konu ile ilgili hadis metinleri isnatları ve ilgili başlıklar altında değerlendirilmeleri yapıldı. Burada güneşte ısınan su ile ilgili hadislerin genel bir değerlendirilmesine gidilecektir. Rivayetlere bakıldığında; hadis metinleri birbirlerine yakınlık arz etmektedir. Genelden özele doğru bir sıralama yapmak mümkün ise de anlamları birbirlerine yakındır. Hepsindeki ortak özellik, güneşte ısınan suyun kullanılmamasının alaca hastalığına sebebiyet vereceğidir. Bu durum, güneşte ısınan suyun kullanılıp kullanılmamasında temel unsuru oluşturmaktadır. İleride hukuk ekollerinin konuya bakışı ele alındığında bunun önemi daha da anlaşılacaktır. Ya Humeyrâ! lafzının hadis metinlerinde geçmesi, güneşte ısınan suyun kullanımına ilişkin rivayetlerin eleştirilmesinde genel bir neden olmuştur. Buna karşı görüş ileri sürenler, Hz. Ömer den gelen rivayeti destekleyici olarak ele almışlardır. Hadislerin isnatlarında bulunan ravilerin bir çoğu, hadisçiler tarafından ağır şekilde cerh edilmişlerdir. Yapılan eleştirilerden en az nasibini alan Hz. Ömer den gelen rivayetlere yönelik olmuştur. Hadis isnatlarının çok şiddetli tenkide uğraması bu rivayetlerin değerini önemli ölçüde düşürmektedir. Güneşte ısınan su ile ilgili rivayetleri, Kur an da sabit sünnette ve gerçek icmada delili olmadığı gerekçesiyle alıp tenkit etmeye bile gerek duymayan, onları tümden uydurma kabul eden hadisçiler de bulunmaktadır 33. Tüm bunlara rağmen dikkati çeken bir husus, bu rivayetlere yönelik birçok eleştiri getirilmesine rağmen; güneşte ısınan suyun, sıcak bir yörede ve genelde yakacak bulunmayan bir bölgede, günlük hayatta çok kullanılmasının göz ardı edilemeyeceği dikkate alınırsa; bu konuda bir elin parmakları kadar az sayıda rivayetin bulunmasının eleştiri konusu yapılmamasıdır. Günlük hayatta önemli yer alan bir konuda, Hz. Peygamber in bir eşine, Hz. Ömer, Hz. Enes ve İbn Abbas a dayanan az sayıda bir rivayetin olmaması gerekirdi. Çünkü böyle bir suyu, Hz. Peygamber in diğer eşleri, kızları ve diğer arkadaşlarının da kul- 32 İbn Mülakkin, Hülasatu l-bedri l-münir, I/9; İbn Hacer el-askalani, et-telhisu l-habir, I/ İbn Hazm, el-muhalla, I/221.

19 İslam Hukukunda Güneşte Isınan Suyun Kullanımı 19 lanmış olabileceğinin gözden uzak tutulmaması gerekirdi. Bu durumda konuya ilişkin çok sayıda rivayetin olması gerekirdi. Kutuplarda olduğu gibi, yerüstü suları şayet buzlarla kaplı olmayıp, gece veya karanlık değilse; bu sular güneşle temas halindedir ve güneş nedeniyle suyun ısısı artar. Deniz, göl, akarsu gibi tüm yeryüzü suları bununla karşı karşıyadır. Yerüstü sularına ilişkin güneşte ısınma ile ilgili bir kullanma yasağı bildirilmemiştir. O zaman burada suyun sadece güneşle temasının, yasaklanma için yeterli bir gerekçe kabul etmek mümkün değildir. Bunun arka planında suyun miktarı ve özellikle suyun güneşte ısınmaya bırakıldığı kaplar üzerinde durulması gerekir. Üzülerek belirtmek gerekirse suyun güneşe bırakılmasında kullanılan kaplara yönelik olarak hadis kaynakları ve şerhlerinde fazla bilgi verilmemektedir. Fakat aşağıda konuya hukuk ekollerinin görüşlerini sunacağımız başlık altında bu konuya ait bilgiler bulunacaktır. C. HUKUK EKOLLERİNDE GÜNEŞTE ISINAN SU Hukuk ekollerinin güneşte ısınan suya yaklaşımı, onların bu konuda gelen rivayetlere bakış açıları ile yakın ilgisi bulunmaktadır. Bu konuda gelen rivayetleri kabul etmeyenler, güneşte ısınan suyun kullanımına sınırlama getirmemekteler. Gelen rivayetleri değerlendirmeye tabi tutup ondan hüküm çıkaranlar da bulunmaktadır. Bunlar arasında güneşte ısınan sulara ilişkin farklı şartlar ileri sürenler vardır. Bu nedenle güneşte ısınan suyun kullanımına ilişkin rivayetler değerlendirilirken farklı sonuçlara ulaşanlar bulunmaktadır. Fakat bu konudaki görüşler incelendiğinde; güneşte ısınan suyun kullanımına kayıt getirmeyenler ve kullanımını mekruh kabul edenler olarak iki ana grubu ayırmak mümkündür. Mekruh kabul edenlerin dahil olduğu ana grup içerisinde aradıkları şartlar farklı olduğundan bunlar dikkate alınarak sınıflamaya gidilecektir. 1. Güneşte Isınan Suyun Kullanımını Caiz Kabul Edenler Yukarıda belirtildiği gibi, güneşte ısınan su ile ilgili rivayetlere yaklaşım onun kullanımına ilişkin hükmü belirlemede önemli rol oynamaktadır. Bu konuda gelen rivayetlerin uydurma veya zayıf kabul edilmesi, alaca hastalığına sebebiyet vermesinin tabipler tarafından kesinlikle ispat edilmemiş olması, onun kullanılmasına sınırlama getirmeye yeterli görülmemektedir. Bu görüşte