DEVLET GÜZEL. TTbOSUO

Transkript

1 DEVLET GÜZEL SANATLAR AKADEMİSİ TTbOSUO

2 DEVLET GÜZEL SANATLAR AKADEMİSİ

3 Yayın yönetmeni: Mustafa Cezar Sayfa düzeni: Prof.Namık Bayık,Bülent Erkmen Kapak: Abdullah Taşçı Baskı: Renkler Matbaacılık / DGSA FİLM ARŞİVİ Ofset Laboratuarlarında hazırlanmıştır

4 DEVLET GÜZEL SANATLAR AKADEMİSİ Prof. Feridun Akozan 9 0 YASINDA D.G.S.A. BAŞKANI Akademimiz 90. yılını tamamlarken, bir yüzyıla yakın hayatının bilançosunu ortaya koyması gerekmektedir : 1883 yılında kurulmuş, güzel sanatların dört kolunda (mimarlık, resim, heykel, el sanatları) dört bölüm olarak hizmet etmiş, 40 yıl osmanlı imparatorluğunun son günleri, 50 yıl Cumhuriyet ve güzel sanatlar öğretimi yapan tek kurum, bugünkü ismiyle, «Devlet Güzel Sanatlar Akademisi». Akademimizin yüzyıla yaklaşan bir öğretim kurumu olması kendi başına fazla bir önem taşımayabilir, ancak, yurdumuzda güzel sanatlar öğretiminin başlaması da Akademimizin kuruluşu ile beraberdir. Ayrıca, bu durum 90 yıldanberi değişmemiştir. Güzel Sanatlar Akademisi 90 yıldan bugüne mutlaka gelişmiş, fakat ikinci bir müessese kurulamamıştır. Bu cihete değinmemizin sebebi yurdumuzda güzel sanatlar eğitiminin daha yaygın olması amacı iledir, dileriz yurdumuzda Güzel Sanatlar Akademileri çoğalsın yıl bugün tarih olmuştur, 90 yılda yurdumuzda güzel sanatların durumu, yapılanların canlı şahitleridir. Yargıyı elbette sîzler yapacaksınız, sorumlular, hizmet yapanlar, elbette bu yoldan uyarılır, özellikle sorumlu ile hizmet yapanı gereğinde birbirinden ayırmak, kanaatıma göre, yerinde olur. Zira kurumların hizmet yapabilmeleri için belli imkânlara sahip olmaları gereği de aşikârdır. Bunun yanında, teşvik ve konuya yeteri kadar önem ve değer vermek, başarıda çok büyük paya sahiptir. Bu anlamda büyük Atatürk'ün güzel sanatlara ve sanatçıya her fırsatta destek olması, onları teşvik, takdir etmesi, önemli ilerlemelere, gelişmelere yol açmıştır. Bizim için büyük değer taşıyan ve sanatçılara bugün dahi güç veren bu güzel sözlerden birkaçını tekrarlamak gerçekten zevkli bir görevdir : «Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir.» «Hepiniz mebus olabilirsiniz... vekil olabilirsiniz, hatta cumhurreisi olabilirsiniz, fakat sanatkâr olamazsınız. Hayatlarını büyük bir sanata vakfeden bu çocukları sevelim.» «...Türk Milletinin tarihi bir vasfı da güzel sanattan sevmek ve onda yükselmektir... Bunun içindir ki, milletimizin güzel sanatlara sevgisini mütemadiyen ve her türlü vasıta ve tedbirlerle besleyerek inkişaf ettirmek millî ülkümüzdür.» «Bir millet sanattan ve sanatkârdan mahrum ise, tam bir hayata malik olamaz.» «Sanatkâr, cemiyette uzun cehit ve gayretlerden sonra alnında ışığı ilk hisseden insandır.» «insanlar mütekâmil olmak için bazı şeylere muhtaçtır. Bir millet ki, resim yapamaz, bir millet ki fennin icabettirdiği şeyleri yapamaz, itiraf etmelidir ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur.» Gerçekten Güzel Sanatlar Akademimizin hamle yılları 1926'dan, yani Cumhuriyetle başlar. Millî Mücadele zaferle sonuçlanmış. Cumhuriyet gelmiş ve sanat konuları ele alınmıştır. Türkiye'mizi bir batı devleti yapmak amacıyla ard arda devrimlere girişmiş muzaffer bir önder : Atatürk, dinamik bir Millî Eğitim Bakanı : Necati Bey, aynı dinamizm ile dolu bir akademi m üdürü: ressam Namık İsmail.

5 1926 yılına kadar binadan binaya göçebe bir şekiide taşınan akademi, ilk kez, Osmanlı İmparatorluğunun son millet meclisi binası olmuş Fındıklı'daki Çifte Saraylardan birine, bugünkü binasına, yerleşiyor. O zamanın akademisi için bu, büyük bir nimet 'dan günümüze kadar akademimiz, bünyesinde zaman zaman reformlar yapmıştır. Akademimizin tarihi, bu gelişmeleri dile getirmektedir. Bu sayededir ki maddî yoksulluklara rağmen akademimiz, devamlı olarak dünya standartlarına uygun bir güzel sanatlar öğretim ve eğitimi vermiştir. Hatırlamak lâzım. Millî Mücadele kazanılmış, kahramanlara anıtlar dikilmeli, amma, ilk heykelleri İtalyan, Alman hey- keltraşları yapmışlar : Kanonika, Krippel... Neden? Akademi 40 yıldanberi vardı... Ama, cumhuriyetle yetişen türk sanatçıları, Kanonikaların, Kripellerin yerini hemen atmışlardır. Biz burada 90. yıldan sonra gelecek gelişmeler üzerindeki düşüncelerimizi dile getirmeği daha uygun bulmaktayız : Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, yurdumuzda, güzel sanatlar alanında öğretim yapan tek kurum, 1883'de kurulmuş, 1928 yılında ismi «Güzel Sanatlar Akademisi» olmuş ve bugün 4 bölümü de (Mimarlık, Resim, Heykel, Dekoratif Sanatlar), 5 yıllık yüksek dereceli öğretim ve eğitim yapmaktadır. Akademimizin bu gelişmesine devam etmesi şarttır. Çok süratli gelişen Japonya'daki «Tokyo Güzel Sanatlar Üniversitesi» ni misal olarak sunmakla, bu gelişmenin hangi yönde ve nasıl olması gerektiğini daha açık bir şekilde belirtmek istiyoruz : 1887 Ekim ayında, Tokyo Güzel Sanatlar Okulunun ve M ü zik Okulunun kuruluşu. 1949'da, bu iki okulun 4 yıllık Üniversite kursu halinde reforme edilmesi. 1954'de, her iki fakülteye (güzel sanatlar ve müzik) bağlı ileri dersler konulması ve ayrıca, müzik fakültesine bağlı bir müzik okulu kurulması. 1963'de, her iki fakülteye de ikinci derece öğretim ve master kısmının konulması. 1965'de, eski sanatlar araştırma enstitüsünün güzel sanatlar fakültesine bağlı olarak kurulması. 1966'da, Üniversiteye bağlı bir sanat müzesinin kurulması. Görüldüğü gibi, akademimizin, müzik kısmı hariç, bütün kuruluşları Tokyo Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde aynen vardır. Asıl mühim olan Akademimizle hemen hemen aynı tarihte kurulan bir güzel sanatlar okulunun nasıl bir üniversiteye dönüştüğünü belirtmek konusudur. O halde «yeni üniversiteleri mevcut üniversiteler meydana getirir» teorisi burada uygulanmamıştır. Hakikatta «yeni üniversiteleri, mevcut üniserviteler meydana getirin) iddiası doğru değil, hatta dar ve zararlı bir görüştür. Kısaca verdiğimiz, Tokyo Güzel Sanatlar Üniversitesi misali, akademimizle hakikaten pek büyük benzerliklere sahiptir. Biraz evvel akademimizin, gelişmesine devam etmesinin şart olduğunu açıklamıştık, nedenini şimdi söyli- yelim : Çünkü Güzel Sanatlar Akademisi bu statüde kalmamalıdır, mademki dünya standartlarına göre, en üst kademede, sanat öğretim ve eğitimi yapmaktadır, o hakle bütün dünyada bu tür kurumların statülerine sahip olmalıdır.

6 Akademimiz, bir kanuna ancak 1969 yılında sahip olabilmiştir. Bu kanunla kendisine verilen yalnız bilimsel özerkliktir. Bunun yanında pek çok şeylere akademimiz, hâlâ sahip değildir. Her suretle, ismi ister Akademi olsun ister Üniversite olsun, kurumumuz, mutlaka sahip olmalıdır. Üniversiteye eşit bir statüye Ayrıca Akademimiz, malî imkânlar ve idari özerklik bakımından da Üniversitelere eşit haklara sahip olmalıdır. Çünki yaptığ görev budur ve bu görevi yapan başka kurum da yurdumuzda mevcut değildir, yani, kurulacak diğer güzel sanatlar öğretimi veren kurumlan da akademimiz doğuracaktır. 90 yıldanberi, mimarlık, resim, heykel ve dekoratif sanatlar alanında öğretim ve eğitim yapan Akademimizin dört bölümüne bu yıl toplam 1470 lise mezunu girmek istemiştir. Üniversite giriş sınavından kazanılmış puanlarla gelen bu adayları, yüksek mimarlık bölümü için ayrı olmak üzere birer yetenek sınavına tabi tuttuk, bunun sonunda yapılan sıralamalarla mimarlık bölümüne 50, resim bölümüne 50, heykel bölümüne 1, ve dekoratif sanatlar bölümüne 43 olmak üzere toplam 144 öğrenci aldık. Diğer taraftan, yılında üç dönemde toplam 105 mezun verdik, bunların 62'si mimarlık, 34'ü resim, 9'u heykel ve 38'i dekoratif sanatlar bölümünün kollarından diploma almışlardır. Akademimizin öğretim kadrosu, dört bölümde, 43 profesör, 19 doçent, 7 öğretim görevlisi, 4 okutman, 32 asistan, olarak toplam 105 öğretim elemanından oluşmaktadır. Akademimizin Üniversite fakültesi niteliğinde dört bölümünden başka, üç araştırma kurumu da vardır : Birisi 1937 yılında Atatürk'ün emir ve irşatlarıyla kurulan Resim ve Heykel Müzesidir. Bu Müze de yurdumuzda tek kurumdur, çok genç olan Türk Resim ve Heykel sanatının hâzinesi, şahitleri, burada toplanmıştır. Diğeri, 1951 yılında kurulmuş olan Türk Sanatı Tarihi Enstitüsüdür. Bir araştırma kurumu olan bu enstitü,türk sanatı varlıklarını araştırır, inceler ve incelemeye açık tutar. Üçüncü kurum ise, Türk Film Arşivi'dir. Bu kurum, sinema filmlerini toplar, arşivler, inceler ve incelemeye açık tutar öğretim yılından itibaren, özel yüksek okulların kapatılmaları ile. Akademimize bağlı iki yüksek okulumuz meydana gelmiştir : Mimarlık Y. Okulu ile Uygulamalı Endüstri Sanatları Y. Okulu. Bu iki okulumuz da klasik liseyi bitirmiş olan gençleri Üniversite giriş sınavlarında kazanılmış puanlara göre ve ayrı bir yetenek sınavı ve sıralama ile alır. Bu okullarımızda gündüz öğretimi 4 yıl, gece öğretimi ise, 4 yıla eşit, 5 yıldır. Bu okullarımız yurt ihtiyaçlarına cevap verecek uygulayıcı mimarlar ve endüstri dizaynerleri yetiştirmekte olup her iki okulumuzda 1400 kadar öğrenci öğretim ve eğitim görmektedir. Devlet Güzel Sanatlar Akademimiz, öğretim ve araştırma ve yayın hizmetleri yanında, yaygın sanat eğitimine de büyük katkıda bulunmaktadır. Akademimiz, ayrıca milletlerarası sanat alışverişini çok canlı tutmakta, yerli sergilerin yanı sıra salonlarımız, devamlı olarak dış ülkelerden gelen sergiler, konferanslar ve konserlerle sanat hareketleri içindedir.

7 u Bugün yurdumuzun çeşitli sistemlerinde reformlar yapılması için çabalar sarfolunmaktadır. Bu reformlar içinde, öğretim ve eğitimde reform konusu belli bir önem taşımaktadır. Eğitim reformunda, güzel sanatlar durumu ise özelliklerine göre ele alınmalıdır. öğretim ve eğitiminin Yurdumuzda 3.cü beş yıllık kalkınma plânında, güzel sanatlara ve onun öğretim ve eğitimine yeteri kadar önem verildiğini ve bir hedef tesbit olunduğunu göremediğimize burada işaret etmek isterim. Ancak, kültür işleriyle görevli Devlet Bakanlığının anlayışlı tutumu, bu eksiğin etkisiz olacağı kanaatini bize vermektedir. Akademimiz, Bakanlık ve Müsteşarlığımızın, bu yolda olumlu davranışlarına dayalı olarak 1971 yılındanberi bünyesinde gelişmeleri sağlıyacak bulunmaktadır. teşebbüslere girişmiş Bu teşebbüsleri şöylece sıralıyabitiriz : a) Şimdiki binamızın yanındaki, yani, Çiftesaraylar'ın diğer binasının 1970 yılındanberi restorasyon ve tamirine başlanmıştır. Bu inşaatla birlikte, iki bina arasında bir kitaplık binası ve bir de oditoryum binasına akademimiz yakında kavuşacak, böylece Fındıklı'da iş hanlarında kiracı olmaktan kurtulacaktır. b) Akademimizin gzerk bir bütçeye ve tüzel kişiliğe kavuşması konusundaki çalışmalar Bakanlığımıza intikal etmiş olup başarılı bir şekilde yürütülmektedir. c) Dolmabahçe Sarayının veliaht dairesinde bulunan Resim Heykel Müzemiz, binanın içinin ahşap olması sebebiyle her an yangın tehlikesiyle karşı karşıyadır. Duruma çare olarak. Kültür Müsteşarlığımız bir arsasını yeni bir Resim Heykel Müzesi binası inşa etmek üzere ayırmıştır, bu konuda çalışmalar ilerlemektedir. d) Devlet Güzel Sanatlar Akademimiz aslında, resim, heykel ve diğer sanat faliyetleri için, 65 yıldır yanık halde harap olmaya terk edilmiş değerli bir eserin, Çırağan Sarayının, restore edilerek akademimize verilmesini Erim Hükümetleri sırasında bir düşünce olarak ileri sürmüş ve bu teklif olumlu karşılanmıştır. Bugün, Çırağan Sarayının tamir ve restorasyonu konusu ile sayın Devlet Bakanımızın ve sayın Bayındırlık Bakanının ilgilendiklerini bilmekte ve sevinmekteyiz. 90. yılda ve Cumhuriyetimizin 50. yılında önemli bir konuya değinmek yerinde olur : Güzel Sanatlar Akademimiz yurtta güzel sanatlar eğitim ve öğretimi yapan tek kurum olmamalıdır. Biz, yurdumuzun daha birçok yerinde Güzel Sanatlar Akademilerinin kurulmasını diliyoruz. Cumhuriyetin 50. yılında Ankara'da bir Güzel Sanatlar Akademisinin açılması, 50. yılın çok parlak ve Atatürk'ün işaretlerine uygun, bir başarısı olacaktır. Sanat sevilir ve sayılırsa, itibar görürse, sanatçı yetişir ve sanat eserleri ortaya çıkar. Yüksek uygarlık seviyesine ulaşmış toplumlar büyük sanatçılar yetiştirmiş olanlardır. Sanatçı yetiştirmek için yatırım yapmak. Güzel Sanatlar Akademileri ve Konservatuarlar açmak gerekir. Unutmamalıdır ki, şerefli geçmişimizin şahitleri bugüne kadar gelmiş olan sanat yapıtlarımızdır.

8 KURULUSUNDAN BUGÜNE AKADEMİ Mustafa Cezar Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, bu yıl, kuruluşunun 90 inci yılını dolduruyor. Ömrü doksan yılı bulmadan batan bir düzine devlet adı saymak mümkün olduğuna göre, bir kurum için 90 yıllık ömür şüphesiz azımsanmıyacak bir miktardır. Akademinin 90 yıllık ömrünün en dikkate değer tarafı, bu ömrün kesintisizliği, öte yandan başlangıçta durgunca sayılabilecek bir devrenin mevcudiyetine, bunun arkasından gelen savaş yılları ve onu takip eden senelerde sıkıntılarla karşılaşılmasına rağmen, bazen âdeta sıçramalar yaparak kendi bünyesi içinde devamlı bir gelişme içinde oluşudur. Türkiye'de Akademi kadar, öğretim alanı mahsullerinin uzun yıllar boyunca, yalnızca kendi kaynağına bağlı şekilde yurt yüzeyine yayılışını gören, ikinci bir öğretim kurumu gösterilemez. Tabiî bu, onun, Türkiye'de güzel sanatlar alanında öğretim yapan tek kurum oluşundan ileri gelmektedir. Doksan yıl öncesinin Türkiye'sinde, batılılaşma çabalarının epey zamandan beri sürdürülmesine rağmen; dinî eğitim ve buna bağlı düşüncelerin toplumda kuvvetle hâkim bulunuşu, Türk halkının yüzyılların geleneğine bağlı zihniyetini devam ettirmekte oluşu hesaba katılırsa, Akademinin kuruluşunun ne derece önem arzettiği daha da iyi anlaşılır. Onun içindir ki; Akademinin ömrünün 90 yıl geriye uzanışı, 90 rakamının aritmetik anlamından başka bir değer de taşır. Yüzyıllardan beri, çekingenlik kelimesiyle geçiştirilemeyecek düşünce ve duygularla insan resmine karşı âdeta alerji duymuş bir toplumda, resim ve heykel öğretimi yapacak bir kurumun kuruluşu, şüphesiz hayli dikkate değer bir olaydır, öyleyse, resim ve heykel yapmayı

9 Üst ve alt fotoğraf: 1926'da iki grup Akademili öğretecek bir okul olan Akademinin kuruluşu, Türkiye'nin uygarlık değiştirme çabaları içinde yüzyılların geleneğinden sıyrılma, fanatizmden kurtulma, böylece zihniyet değişikliğine uğrama çizgisinde, küçümsenmemesi gereken bir yere sahiptir. Zira, bu zihniyet değişikliğine; bir hukuk, bir ticaret veya mühendislik okulunun açılması değil de, yüzyıllardan beri yasak sayılmış şeyleri öğretecek bir öğretim kurumunun açılışı, şüphesiz daha belirli bir işaret teşkil edecektir. Batılılaşma tarihimizde, Akademi açmanın bu türlü bir önem ve yeri bulunmakla beraber, konunun bir de batılılaşma çabalarının tümüne bağlı gelişme çizgisi üzerinde takibi gerekir. Konunun diğer bir yönü ise, zamanımızdan doksan yıl geriye uzanan bir kuruluş olayının, âni ve tepeden inme bir hareket olmayışıdır. Bu sebeple, kısacık da olsa, kuruluştan daha öncesine biraz gözatılması gerekecektir. KURULUŞTAN ÖNCESİ : Bilindiği üzere, «Batı Resmi» Türkiye'ye ondokuzuncu yüzyılın başlarında girmeye başladı. Türkiye'ye gelerek resimler yapmış yabancılar bir tarafa bırakılırsa, Türkiye'de resim ile ilgili ilk çalışmaların Mühendishane-i Berri-i Humâyun'da geçtiği görülür senesinde öğretime başlayan Mühendishane-i Berri-i Humâyun'un, o sene hazırlanmış olan kanunnamesine göre; bu okulun programında resim dersi mevcuttu. Fakat bu müessesenin ilk yarım yüzyıllık ömrü içinde, resim derslerinin nasıl yapıldığına ve derslerin kimler tarafından verildiğine dair bilgiye sahip değiliz. Topçu ve istihkam subayı yetiştirilmek üzere kurulan ve öğrencilerine mühendislik ve mimarlık bilgileri de verilen

10 Mühendishane'de gösterilecek resim dersi; şüphesiz, toplumun günah saydığı insan resmi değil, mühendislik ve mimarlık bilgilerinin gerektirdiği teknik resim olmalıydı. Sultan İkinci Mahmud'un kendi resmini yaptırmasının, insan resmine karşı duyulan taassubu kırmakta önemli bir başlangıç ve adım teşkil ettiğini bu vesileyle hatırlamak lâzımdır de kurulan Harbiye nin programında da resim dersi vardı. Daha sonra bilhassa Abdülâziz devrinde açılan bazı okulların programlarına da resim dersi konmuştu. İlk ressamlar Mühendishane ve Harbiye de öğrenim görmüş subaylar arasından çıktı. Akademi, ressam ve heykeltraştan başka mimar da yetiştirilmek üzere kurulduğuna göre; bir de konuya mimarlık yönünden eğilmek lâzımdır. Bilindiği üzere; tarihî âbidelerimizi yapan ünlü mimarlar «Hassa Mimarları Ocağı» rva dahildi. Bu ocak, genç istidatların yetişmesini sağlayan bir okul yerine de geçmekteydi. İmparatorluğun çöküntüye uğramasına paralel olarak, bu ocak da onsekizinci yüzyılın sonlarında eski düzenini ve düzenle beraber bilhassa kaliteli mimar yetiştirme gücünü kaybetmeye başladı. 1831'de Hassa Baş Mimarlığı (Ser Mimârân-ı Hassa) kaldırılarak onun yerine Ebniye-i Hassa Müdürlüğü görevi ihdas edildi. Mühendishane-i Berri-i Hümâyun, esas itibariyle topçu ve istihkâm subayı yetiştirilmek üzere kurulmuş bir okuldu. Gerçi bu okulda mühendislik ve mimarlıkla ilgili bilgiler de verilmekteydi. Lâkin mezunları mühendis veya mimar olmayıp aslında topçu ve istihkâm subayı idiler. Hassa mimarları ocağındaki mimar kalfa (halife) lığında, daha sonraları da Ebniye-i Hassa Müdürlüğü kalfalığında vuku bulan münhallere Mühendishane'nin son sınıf öğrencilerinden tayinler yapılırdı. Mühendishane-i Berri-i Hümâyun un öğretime başladığı yıllarda Hassa Mimarları Ocağı eski kalitesini kaybetmiş durumda olduğundan, Mühendishane'den bu ocağa katılanlar arasından, büyük değer taşıyacak kimselerin çıkması pek beklenemezdi. Öte yandan bu konu ile ilgili olarak işaret edilmesi gereken bir nokta da; ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısına ulaşıldığı sırada, bir hayli önemli işlerin yabancı mimarlara yaptırılmasıydı. Yine işaret edilmesi gereken bundan daha önemli diğer bir nokta ise; Ebniye-i Hassa Müdürü Abdülhalim Beyin 1834 yılında padişah İkinci Mahmud'a bir mimar okulu kurulmasını teklif etmesiydi. Abdülhalim Bey, mühendishaneden yetişen mühendis subayların sivil mimariye intibak edemediklerini görmüş, buna bir çâre olmak üzere, mühendishane halife ve öğrencilerine «fenn-i mimari» okutulması veya bir mimar okulu açılması hakkındaki fikirlerini bir yazı ile padişaha sunmuştu. Tarihimizde ilk defa bir mimar okulu Kurulmasından bahsedilmiş olması, elbette pek önemli bir meseleydi. Bütün bu noktalara işaretten maksadımız, batı resmi Türkiye ye girmek üzereyken, resimde olduğu gibi mimarlık alanında da eleman yetiştirecek bir müessesenin henüz memlekette mevcut olmayışına, yani bu alanın da boşluğuna, bilhassa dikkatleri çekmek içindir. Sultan Abdülâziz'in resim sanatına karşı ilgi ve sevgi duyması, aynı zamanda kendisinin de resim yapması, Türkiye de resim sanatının gelişme kaydetmesinde büyük rol

11 3 Mart,1926'da bir grup Akademili oynamıştır. Türkiye'de ilk resim sergileri onun zamanınaa açıldığı gibi, ilk özel Resim Akademisi de onun zamanında kurulmuştur. Bir resim dershanesi durumunda olan bu özel Akademi, Abdülâziz zamanında İstanbul'a getirtilen ve kendisine bir takım tablolar yaptırılmış olan ressam Guillemet tarafından 1874 eylülünde Beyoğlu'nda kurulmuştu. Guillemet 1876 haziranında, öğrencilerinin iki yıllık çalışmalarından örnekler veren bir sergi de açmıştır. Bunlar, memlekette resmî bir akademinin kuruluşuna yolaçacak olaylardı. Bu arada Osmanlı tahtında saltanat değişiklikleri vuku bulmasına rağmen olayların akış yolu değişmedi. Ve nitekim 1877 yılında ilk defa resmi bir akademi kurmak üzere faaliyete geçildi. Resim ve mimarlık alanında öğretim yapacak bu okulun mimarlık kısmında Çıngırya adında bir mimar fahriyyen öğretmenlik edecek, Guillemet de okulun hem resim hocalığını hem de müdürlüğünü yapacaktı. Bütün bunlar 19 ekim 1877'de padişahın onayından çıktı. Arkasından öğrenci kaydına da başlandı. Lâkin araya Osmanlı - Rus harbinin girmesi ve harb sırasında Guillemet'nin İstanbul'da göçmenlere yardım çalışmalarında bulunurken tifoya yakalanıp ölmesi üzerine, Türkiye'de bir akademinin açılması işi bir müddet geriye kaldı. İlk akademinin kurulup öğretime başlıyabilmesi için beş buçuk senelik bir zamanın daha geçmesi icap etti. AKADEMİNİN AÇILIŞI : Türkiye'de bir akademinin kurulması işi âdeta en ehil adamını beklemekteydi. Paris'te hukuk ve resim öğrenimi görmüş olan Osman Hamdi Beyin 4 eylül 1881'de Müze Müdürlüğüne tayin edilmesi, bu yolda en büyük adımın atılması yerine geçti. Zira bu tarihten tam 118 gün sonra ya-

12 Üst:Eski Akademi hocalarından bir grup Alt:1927'de Heykel Atölyesi'nde bir grup Akademili ni 1 ocak 1882 de Hamdi Bey, Müze Müdürlüğüne ilâveten Sanayi-i Nefise Mektebi Müdürlüğüne tayin ediliyordu. Böylece artık Türkiye kesin olarak bir Güzel Sanatlar Akademisine kavuşmaktaydı. Yeni kurulan Sanayi-i Nefise Mektebi, Ticaret Nezaretine bağlı olacak ve bu okul resim, heykel, mimarlık ve hakkâklık (gravür) sınıflarını ihtiva edecekti. Okulun teşkilâtı ile yönetim ve öğretimine dair yönetmelik de Hamdi Beyin müdürlüğe tayini tarihinde padişahın onayından çıkmıştı. Müze ve Sanayi-i Nefise Mektebi müdürlerinin aynı şahıs olması sebebiyle, bunların yönetimlerinin kolaylıkla yürütülebilmesi için, her iki müessesenin bir birine pek yakın bulunması arzu edilmiş olmalı ki; derhal yeni bir bina yapılmasına teşebbüs edildi. Müzenin (şimdiki Arkeoloji Müzesi) hemen karşısına inşa edilecek olan akademinin ilk binası beş adet dershane ve atelyeden ibaret bulunacaktı. Bina yapımına harcanacak para, okulun öğretmenleri ile memurlarına tahsis edilen kadro ve bunlara ait ödenekler 26 ocak 1882 de Ticaret Nezaretinden çıktı ve aynı şeyler 7 şubat 1882'de padişahın onayından geçti eylülünde bina inşaatı tamamlandı. Aynı senenin aralık ayında okulun kütüphanesi için Fransa'ya kitaplar ısmarlandı. Bu arada öğretmen ve memurlarının temin ve tayinine de çalışıldı. Bunlar da tamamlanınca Sanayi-i Nefise Mektebi 2 mart 1883'de açılarak öğretime başladı. Akademinin ilk öğretim kadrosu şöyleydi : Müze ve Sanayi-i Nefise Mektebi Müdürü ; Hamdi Bey Dahilî Müdürü (müdür muavini) ve Heykel öğretmeni ; Osgan Efendi

13 Fenn-i Mimarî Öğretmeni: Vallauri Yağlı Boya Resim Öğretmeni: Salvator Valeri Kara Kalem Resim Öğretmeni : VVarnia-Zarzecki Tarih Öğretmeni : Aristoklis Efendi. Ulûm-u Riyaziye (matematik) Öğretmeni : Kaymakam Haşan Fuat Bey Teşrih (Anatomi) Öğretmeni : Kolağası Yusuf Râmi Efendi. Sanayi-i Nefise Mektebi kurulurken hakkâklık (gravür) bölümünü de ihtiva etmesi hesaplandığı, bunun için kad ro da verildiği halde, öğretmen bulunamaması yüzünden, bilâhare kadro tenkis edilmiş ve hakkâklık kısmı peşinen faaliyete geçememişti. Bu konu üzerinde 1887 aralık ayında da durulmuş, Fransa veya Almanya dan bir hakkak getirtilerek, hakkâklık sınıfının da kurulup çalışır hale gelmesi istenmiştir. En nihayet Fransa'dan Napier adında bir şahsın getirilmesi üzerinedir ki 1892 martında bu bölüm de faaliyete geçmiştir. Sanayi-i Nefise Mektebi, 20 öğrenci ile öğretime başladı. iki sene sonra öğrenci sayısı 60'ı buldu. Akademinin ilk devri için bu 60 kişilik öğrenci miktarı asla küçümsenmemelidir. 0 devirde okullardaki öğrenci sayısı bugünkü ile kıyaslanamıyacak derecede azdı. Meselâ, 1873 yılında İstanbul'da erkekler için mevcut 17 rüşdiye mektebinde 1930 öğrenci, 8 kız rüşdiyesinde de 224 öğrencinin bulunduğu, 1882 senesinde İstanbul'un bütün Rüşdiyelerinden 150 kişinin mezun olduğu düşünülürse, Akademi için ilk yıllarda 60 öğrencinin az sayılamıyacağı ortaya çıkar. Hamdi Beyin müdürlüğü zamanında Sanayi-i Nefise Mektebinin Resim bölümünün öğretim müddeti beş, Mimarlık ve Heykeltraşlık bölümlerinin dörder, hakkâklık bölümünün ise üç yıl idi. Yalnız bu bölümlerden herhangi birine devam edecek öğrencinin başlangıçta ayrıca bir yıllık hazırlık sınıfına devam ederek hazırlık sınıfı derslerini görmesi şarttı. Sanayi-i Nefise Mektebine alınacak öğrencilerin on yedi yaşından küçük ve yirmi beş yaşından büyük olmaması lâzımdı. Buraya girmek isteyenlerin yedi senelik İdadi Mektebi mezunu olmaları, yahut da bir heyet huzurunda bu derecedeki okullar programından imtihan vermeleri gerekti. Resmi adı «Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şâhâne» olan Güzel Sanatlar Akademisi bir yüksek okul idi. Derecesinin yüksekliği padişahın iradesi ile tespit edilmişti. Abdülhamit zamanında mevcut bir kanuna göre; yüksek okul öğrencileri askerlikten muaftı ve yüksek okul mezunlarına Maarif Madalyası verilirdi. Bu haklara Sanayi-i Nefise Mektebi öğrenci ve mezunları da sahipti. Akademi; 1927 sonbaharına kadar, gerek resmî yazışmalarda gerekse halk tarafından «Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi» diye anılmış; öğretim yılında resmî yazışmalarda, aşağı yukarı bir sene müddetle «Sanayi-i Nefise Akademisi» şeklinde isimlendirilmiş; bundan sonra ise «Güzel Sanatlar Akademisi» ismi yerleşmiştir. Biraz yukarıda belirtildiği üzere Sanayi-i Nefise Mektebi Ticaret Nezaretine bağlı olarak kurulmuştu. Aradan birkaç sene geçince, Sanayi-i Nefise Mektebinin Ticaret Nezareti ile bir ilgisinin olmaması gerektiği sonucuna varılmış, bunun için Ticaret Nezaretinden ayrılarak Maarif Nezaretine bağlanması istenmişti. Ticaret Nezaretinden ayrılması istenen okullar arasında Sanayi-i Nefise Mektebinden başka, Ticaret Mektebi, gündüzlü ve yatılı Kız Sanayi Mektep-

14 Ust:60. Yıl Akademi Sergisi'nden bir görünüş Alt:Devrin Milli Eğitim Bakanı Haşan Âli Yücel'in Akademi 'yi ziyareti leri, Sultanahmed'deki Sanayi Mektebi de vardı. Sonunda Sanayi-i Nefise Mektebi 30 aralık 1886'da Ticaret Nezaterinden ayrılarak Maarif Nezaretine yani Millî Eğitim Bakanlığına bağlandı. Hamdi Bey Sanayi-i Nefise Mektebi Müdürlüğüne tayin edilince, ilk iş olarak bir okul binası yaptırmıştı. Bunun ihtiyaca cevap vermediği kısa zamanda anlaşıldığından, Hamdi Bey mimar Vallauri'ye bir plân yaptırarak, okulun büyütülmesi için çalışmalara başladı senesinde hazırlayıcı sınıflarına atelye, sergiler için bir büyük salon, biri hakkâklık diğeri heykel bölümlerine mahsus iki atelye yapıldı senesinde ise, okul binası ile yeni salon kısmının arasında kalan açıklığa iki oda ilâve edilip bunlar birbirleriyle birleştirildi. Sanayi-i Nefise Mektebinin öğretim faaliyetine giriştiği ilk yıllarda bile, mezunlarından bazı kimselerin Avrupa'ya gönderilmeleri tasarlanmıştı. Nitekim mimarlık bölümünden mezun Feyzi ve Nizameddin ile heykel bölümünden mezun Ihsan Bey 1891 senesinde Avrupa'ya yollanan ilk akademililerdir. Akademinin kurucusu Hamdi Bey 24 Şubat 1910'da ölünce, 1892 yılından beri Müze Müdür Muavini bulunan Halil Edhem Bey, Müze ve Sanayi-i Nefise Mektebi Müdürlüğüne tayin edildi. Hamdi Beyin kardeşi olan Halil Edhem Bey değerli bir ilim adamı idi. Yalnız biraz hırçın tabiatlı bir kimse olan Halil Edhem, ağabeysinden çok daha geniş ölçüde kendisini müzeye bağlı hisseder durumdaydı. Esasen müze müdürlüğü ile Akademi müdürlüğünün onun zamanında ayrılması. Akademinin ilk binasından yine onun zamanında çıkarılması, Halil Edhem'in müzeye nazaran akademiyi hayli geri plânda kabul edişinin işaretleridir.

15

16 KIZ SANAYİ-I NEFİSE MEKTEBİ : Sanayi-i Nefise Mektebi bir erkek okulu olarak kurulmuştu. Oysa ki yıllar geçtikçe pek ufak ölçüde de olsa kız çocuklarının okutulması arzusu da gelişme kaydediyordu. Özellikle ikinci Meşrutiyeti müteakip bu gelişme daha belirlice su yüzüne çıkmaya başlamıştı, işte bu gelişmenin Güzel Sanatlar öğretimine yansımasının sonucu olarak; Maarif Nazırı (M illi Eğitim Bakanı) Şükrü Beyin gayretiyle Kız Sanayi-i Nefise Mektebi kuruldu. Sadece Resim ve Heykel bölümlerini ihtiva eden inas Sanayi-i Nefise Mektebi yani Kız Güzel Sanatlar Akademisi 1 Kasım 1914'- te faaliyete geçti. Buranın ilk hocası ressam Mihri Hanım'- dı. Ressam Mihri Müşfik Hanım, Kız Sanayi-i Nefise Mektebi nde müdürlük de yapmıştır. Ondan sonra Ömer Âdil Bey bu okulun müdürlüğünde bulunmuştur. Feyhaman Bey Avrupa'dan döndükten sonra Kız Sanayi-i Nefise Mektebinin resim bölümünde hocalığa başladı. Buranın son müdürü de Feyhaman Bey olmuştur. Kız Sanayi-i Nefise Mektebi Bezmiâlem Valde Sultan Mektebi diye tanınan şimdiki İstanbul Kız Lisesi binasında faaliyete geçmişti. Birkaç yıl sonra, Gedikpaşa'da sıbyan mektebi olarak inşa edilmiş bir binaya taşındı. Cemil Bey (Cem) in müdürlüğünün son yılında kız ve erkek sanayi-i nefise mektepleri birleşti. Fakat Gedikpaşa'daki bina bırakılmamıştı. Galerideki kız öğrenciler Cağaloğlu'ndaki erkek öğrencilerin bulunduğu binada ders görmeğe başladığı sırada Gedikpaşa' da birer resim ve heykel atelyesi kalmıştı. Hattâ erkek kısmının heykel bölümü öğrencileri bir sene kadar Gedikpaşa daki heykel atelyesinde çalışmışlardır. Erkek ve kız öğrencilerin aynı binada topluca ders görmeleri Fındıklıdaki şimdiki binaya taşınıldıktan sonra mümkün olmuştur. AKADEMİNİN BİNADAN BİNAYA DOLAŞMASI : Güzel Sanatlar Akademisi, Birinci Cihan Harbi içinde Halil Edhem Beyin müdürlüğü zamanında 2 ekim 1916'da ilk binasından çıkarıldı. Akademinin gönderildiği bina, Cağaloğlu'ndaki hâlen kız sanat enstitüsünün bulunduğu ve vaktiyle Lisan Mektebi olarak kullanılmış yapı idi. Cağaloğlu'ndaki binaya taşınıldıktan yedi ay sonra müze müdürlüğü ile sanayi-i nefise mektebi müdürlüğü biribirinden ayrıldı ve ressam Halil Paşa Sanayi-i Nefise Mektebi müdürü oldu (25 nisan 1917). Güzel sanatlar akademisinin taşındığı Cağaloğlu'ndaki binanın eskisinden üstün ve rahat tarafı bulunmamakla beraber, fena da sayılmazdı. Ama ne çâre ki, akademi burada uzun müddet bırakılmadı, ilk binasından çıkarılışından itibaren geçen 10 yıl Akademi için hakikaten bir göçebelik devri oldu. Bu on yıl zarfında ona defalarca yer değiştirtildi. Nitekim 13 mayıs 1919'da Cağaloğlu'ndaki binadan çıkarılıp Şehzâdebaşı'nda bir binaya yollandı. Burası değil akademi, bir ilkokul bile olamazdı. Zira küçük, âdi, ve külüstür bir evden başka bir şey değildi. 9 mayıs 1920'de bu küçük evden çıkarılıp Divanyolu'nda Gedikler Kâhyası Salih Efendi konağı diye tanınan şimdiki Sıhhiye Müzesinin bir kısmına gönderildi. Lâkin Divanyolu'na taşınıldıktan bir ay sonra burasının Italyanlar tarafından işgal edilmek istenmesi üzerine bina boşalttırıldı. Böylece akademi dört ay müddetle başını sokacak bir çatıdan da mahrum şekilde tamamen yurtsuz kaldı. Yurtsuzluk 9 ekim 1920'- de ancak sona erdi ve Divanyolu'ndaki binaya dönüldü. Aradan bir sene geçince yani 1921 ekiminde de Divanyolu'ndaki binadan çıkılıp Cağaloğlu'ndaki lisan mektebine ikinci defa yerleşildi.

17 U Akademi, on yıl müddetle gayrimüsait binalarda ders yapmaya mecbur kalmanın yanıbaşında, nakiller sırasında öğretim malzemeleri ziyanına da uğramış, hattâ bazen malzemeyi yerleştirme imkânını bile bulamamıştır. Nitekim ilk binada bulunulduğu sırada hayli zenginleşmiş olan resim koleksiyonları, yeni gidilen yerlerde pek çok defa birbiri üzerine yığılmış şekilde bodrumlarda kalmış, alçı modeller kırılmıştır. Bu bakımdan, akademinin binadan binaya göç ettirilmesi, onun gelişmesini engellemenin çok ilerisinde mevcut durumunu dahi bir hayli zedelemiştir. Akademi 1926 yılında Fındıklı'daki eski Meclis-i Meb'usan binasına taşındıktan sonradır ki rahat bir nefes alabildi. Meclis-i Meb'usan binası, akademinin şimdiye kadar gördüğü binaların en iyisi ve en genişiydi. Ama ilerde öğrenci ve öğretim üyesi kadrosu genişleyince yalnız başına bu bina da ihtiyaca cevap veremezdi. Henüz pek belirli bir sıkışıklık hissedilmediği bir devrede akademinin başına bir yangın felâketi geliverdi. 1 nisan 1948'de akademi yandı. Bu yangında akademi kütüphanesindeki kitaplar, öğrenci kayıtlarına ait dosyalar, akademi içindeki birçok eşya, ders malzemeleri, resim tabloları kurtarılamadığından mahvolup gittiler. Vangın akademi için yeni bir sıkıntılı devre yaratmış oldu. Yangını müteakip Mimarlık bölümü o ders yılını Fındıklı'daki ilkokul binasında tamamladı. Sonra Yıldız'da hâlen Sağır ve Dilsiz Okulunun bulunduğu binaya geçti senesi 23 nisanına kadar orada kaldı. Bereket versin ki; yangın sırasında bahçedeki binalara bir şey olmamıştı. Mimarlık bölümü dışındaki bölümler bu binalara sığıştırıldı, idare kısmı ise hâlen Akademi'de Taut salonu diye anılan büyük odaya yerleşti. Yangından sonra akademi binası esaslı şekilde tamir edilip de 23 nisan 1953'de ana bina öğretime tekrar açılıncaya kadar bu sıkıntılı durum devam etti. Güzel Sanatlar Akademisi yangından sonraki yerleşmeyi müteakip de bina problemi ile karşılaşmaktan geri kalmadı. Mevcut bina zaten akademinin gelişmesini karşılıyacak durumda değildi senesinde Tophane'den Dolmabahçe'ye uzanan cadde genişletilirken Akademi bahçesinin bir kısmı istimlâk edildiği gibi bahçedeki akademiye ait binalar da bu aradâ yıktırıldı. Bunun üzerine had derecede yer sıkıntısı çekilmeye başlandı. Nihayet 1959 senesinde Dekoratif Sanatlar Bölümü ihtisas atelyelerinin ekserisi Salıpazarı'ndaki iki iş hanına yerleştirilerek mevcut sıkıntı biraz hafifletildi. İş hanlarında, elbette rahat bir öğretim yapılamazdı. Akademinin yanındaki Atatürk Kız Lisesi'nin öğretim yaptığı Âdile Sultan Sarayı Akademiye tahsis edildiği takdirde, iş hanlarından kurtulmak mümkün olur ve Akademinin bina dâvâsı halledilebilirdi. Bu yoldaki çalışmalar nihayet olumlu sonuca bağlanmış ve Âdile Sultan Sarayı da 1970'de Akademiye verilmiştir. Ancak binanın restorasyonunu müteakip içine girilmesi uygun görüldüğünden, hâlen Dekoratif Sanatlar Bölümünün bazı atelyeleri iş hanlarında öğretime devam etmektedir.

18 AKADEMİ'NİN ÖĞRETİM YAPTIĞI BİNALAR BİNANIN ADI VE YERİ AKADEM İ BİNASI O LARAK K U LLA N ILIŞ IN IN BAŞI AKADEM İ BİNASI OLARAK K U LLA N ILIŞ IN IN SONU Sanayi-i Nefise Mektebi olarak yapılan bina-şim diki Eski Şark Eserleri MUzesi 2 M a rt, E k im,1916 Cağaloğlu'nda Lisan Mektebi binasışimdiki Kız Sanat Enstitüsü 2 Ek im, M a y ıs,1919 Şehzâdebaşı'nda küçük bir evden ibaret bina Divanyolu'nda Gedikler Kâtibi Salih Efendi Konağı(bir parçasında Sıhhiye Müzesi bulunan bina) 13 M ay ı s,! M a y ıs, M a y ıs,1920 H aziran,1920 Akademi'nin tamamen yurtsuz kalışı H aziran, E k im,1920 Divanyolu'nda Gedikler Kâtibi Salih Efendi Konağı 9 E k im,1920 E k im,1921 Cağaloğlu'nda Lisan Mektebi binası E k im, yazı Fındıklı'da Cemile Sultan Sarayı-eski M e c lis -i Meb'usan binası 1926 yazı N isa n,1948 Y ıldız'daki bina-sağır ve D ilsizle r Okulu N isa n, N isa n,1953 Fındıklı'daki bina(cemile Sultan Sarayı) 23 N isa n,1953

19

20 Akademi Binası

21 MEŞRUTİYET DEVRİNDE AKADEMİ : Sanayi-i Nefise Mektebi nin açılışında Mimarlık, resim ve heykel bölümlerinde hocalığa başlamış olan Valori, Valen, Varniya yirmi seneyi, Oskan Efendi ise otuz seneyi aşkın görevde kaldılar. Tarihî bir gerçek olarak belirtmek gerekir ki, Akademi'nin kurucusu Osman Hamdi Bey çeşitli işlerinden dolayı Akademi ile gereği kadar ilgilenemedi. Müze, arkeolojik kazılar, Düyûn-u Umumiye onun zamanının çok büyük kısmını almaktaydı. Akademinin kuruluşunun üzerinden yirmi yıl kadar bir zaman geçtikten sonra, akademideki öğretimin yetersizliği ve nihayet hocaların kişiliğini hafif tertip eleştirici mahiyette tek tük yazılara rastlanır. İknci Meşrutiyetin getirdiği hürriyet havası içinde her konuda kalem oynatılıp eleştiri yazıları yayınlanırken, şüphesiz, Sanayi-i Nefise Mektebi de bundan uzak kalamazdı. Nitekim bazı gazetelerde Akademideki öğretimin güçlendirilmesi, okulun ihtiyaçlarının temini suretiyle sıkıntıdan kurtarılması hakkında yazıların yayınlandığı görülür. Meşrutiyet Devri'nde milliyetçilik akımı da kuvvet kazanmış olduğundan, Sanayi-i Nefise Mektebi hakkındaki yazılarda, buradaki hocaların yabancılığı meselesine defalarca dikkatler çekilmiştir. Nitekim «Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi» nin 8, 9, 10, 11, 14, ve 15 numaralı nüshalarında Sanayi-i Nefise Mektebi ile ilgili uzun yazılarda bu noktaya da değinilmekte, ve evvelce başarılı olan hocaların artık yetersizliğine işaret edilmekte, hattâ yazıların birisinde. Akademi öğrencilerinin Valeri'nin körükörüne kopyacısı olmaktan kurtarılmaları istenmektedir. Hamdi Bey, akademi için yerli öğretim elemanı yetiştirilmesi işini de hesaba katmış görünüyor. Akademi mezunlarından bazı kişiler Avrupa'ya gönderilirken, o, böyle bir şeyi gözetse gerekti. Nitekim Hamdi Bey'in ölümünü takip eden yıllarda Sanayi-i Nefise Mektebi hayli sıkıntılar geçirmiş ve ihmale uğramıştır. Bu sıkıntılarda, arka arkaya girilen savaşların memlekette yarattığı sarsıntının büyük payı mevcut olmakla beraber, hükümetin ihmali de bir gerçektir. Hele, Hamdi Bey'den sonraki müdür Halil Edhem Beyin müze ile Sanayi-i Nefise idaresini birbirinden ayırıp Akademiyi ilk binasından çıkarması Akademinin karşılaştığı sıkıntıların en önemlilerinden biri olmuştur. Zaten Halil Edhem Bey ağabeysinden devraldığı akademiye ve onunla ilgili hususlara, İbrahim Çallı ve Hikmet Onat'ı akademi Öğretim kadrosuna alma, bir de Avrupa'ya gidişinde batılı ustaların eserlerinden kopyalar ısmarlamasının dışında hayırlı bir şey eklemiş görülmez. Bununla beraber onun akademi müdürlüğünden ayrılmasından yedi yıl sonra «Elvah-ı Nakşiye Koleksiyonu» adlı bir eser yayınlayışını, Akademi ve güzel sanatlar alanı için önemli bir hizmet kabul etmek gerekir. Hamdi Bey zamanında Avrupa'ya gönderilmiş elemanlar zamanla akademide görev almaya başlamışlardır. Sanatçı genç Türk elemanlar ilk defa Hamdi Beyin müdürlüğü yıllarında Akademide görev almışlardır. Bu yönden yapılacak bir kıdem sıralamasının başında Ömer Âdil Bey gelmekte, onu Ihsan Bey takip etmektedir. Gerçi Heykeltraş İhsan Bey 1899'da müze tamirat memurluğuna tayin edilmişse de ancak 1904'den itibaren Heykel Bölümünde muallim muavinliği yapmaya başlamıştır. Oskan Efendi nin 1914 de emekliye ayrılması üzerine bölümün tek hocası olarak kalmıştır. Oysa Âdil Beyi 1902 yılında resim bölümünde Varnia'nın yanında ilk sınıfların karakalem resim öğretmeni görmekteyiz. Daha son

22 ra 1914 de İbrahim Çallı'nın, ertesi yıl da Hikmet Onat'ın Akademi resim bölümünde göreve başlayışlarına tanık olmaktayız. Güzel Sanatlar Akademisinin hayatını, çalışma tarzı, sanat anlayışı ve havası yönünden birkaç devreye ayırmak mümkündür. Kuruluş sırasında resim, heykel ve mimarlık bölümlerinde mevcut öğretmenler uzun yıllar akademide çalıştıklarından, bunların çalışma tarzları ve sanat anlayışlarının etkileri de buna göre uzun sürmüştür. Akademi'de ilk devrenin sanat havasına bir yenilik getirilmesi en önce resim bölümünde göze çarpar. Sanayi-i Nefise Mektebi'ni bitirdikten sonra Avrupa'ya gitmiş olan bazı kimseler arasında Akademi Resim Bölümüne hoca olarak girdiler. Akademi'de görev alış sırası ile İbrahim Çallı, Hikmet Onat, Nazmi Ziya ve Feyhaman Duran'dan ibaret bu grup akademi resim bölümüne ve bilhassa Türk resim sanatına bazı yenilikler getirdiler. Resim bölümüne yeni bir hava girdiği yıllarda Heykel bölümünde yenilik sayılacak henüz belirli bir şey yoktu. Vallauri'den sonra Mimarlık Bölümünün hâkim hocası durumuna girmiş olan Mongeri zamanında ise, bu bölümde daha önceki atmosfer hemen hemen devam etmiştir. Sanayi-i Nefise Mektebinin kuruluşundan Birinci Cihan Savaşının başına kadar uzanan devrede, öğretim esas itibariyle yabancı hocaların hâkimiyetinde yürütülür haldedir. Bu hocaların öğretimde başarılılığına delil sayılabilecek verim sonuçları gözlere pek çarpmadığı cihetle, öğretim ve eğitimde statik bir havanın mevcudiyetinden söz etmek mümkündür. Bu devrede Türkiye'de resim alanında, asker ressamlarla yabancı ve lövantenlerin varlık ve faaliyetleri, mimarî alanında da saray mimarları ve yabancıların varlık ve faaliyetleri daha ağır basar bir görünüm arzeder. Böyle bir görünüme rağmen, özellikle İkinci Meşrutiyetten birkaç yıl önce ve nihayet meşrutiyetten sonra Akademiyi bitirenler arasında Türk Sanatına önemli katkılarda bulunacak kişiler yetişmeye başlayacaktır. Hattâ bazı kabiliyetli kişiler Türkiye dışında bile bazı önemli şeyler yapma gücünü gösterebileceklerdir. Bu noktaya misal olmak üzere; Sanayi-i Nefise Mektebi Mimarlık Bölümünü 1911 yılında birincilikle bitirmiş olan Mukbil Kemal Taş'ın Amerika gibi ileri bir ülkede kendini tanıtaçak derecede kabiliyet gösterdiğini, New York'ta VValdorf Astoria oteli ile Rockefeller Çenter binalarının bu Türk mimarının eseri olduğunu, bu ünlü binalardan gayri, ayrıca hastane ve çeşitli bina projeleri çizmiş bulunduğunu bilvesile kaydedelim. Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi yani Güzel Sanatlar Akademisinin öğrenim süresi ile okula kabul şeklinde zamanla bir takım değişiklikler olmuştur tarihli yönetmelikle; hazırlık sınıfından sonra Resim Bölümü için 5, M i marlık ve Heykel Bölümleri için 4, Hakkâklık Bölümü için 3 senelik öğrenim süresi usulü konmuş ve bu usul Cumhuriyet devrinin başlarına kadar devam etmiştir. Cumhuriyet Devri nin başları için zikri gereken en önemli nokta Cemil Bey (Cem) in müdürlüğü zamanında Tezyinat Bölümü nün kurulmasıdır. Cemil Bey'in oğlundan temin ettiğimiz, babasının el yazısından meydana gelen notlarda; Cemil Bey'in, Tezyinat Bölümünü kurmuş olmasını. Akademiye yaptığı hizmetlerin en önemlisi şeklinde zikrettiğini bilvesile kaydedelim.

23 14 Ocak,1949'da Akademi hocalarının TEŞKİLAT KANUNU için Yıldız'daki binada yaptıkları toplantı.-oturanlar sağdan.-rakım Unan,Ahsen Yapanar,Hüsnü Hamit Sayman,Feyhaman Duran,Léopold Lévy,Zeki Faik İzer,Hikmet Onat, Nazimi Yaver Yenal,İsmail Hakkı Oygar,Cevat Dereli / Ayaktakiler:Zeki Kocamemi,Seyfi Toray,Tarık Artel,Hüseyin Tahirzâde,Cemal Tollu,Sedad Hakkı Eld'em,Nijad Sirel,Arif Hikmet Holtay,Sırrı Bilen,Ramiz Tezel,Safa Erkün,Sacit Okyay,Ayetullah Sümer,Hayati Görkey,Nurullah Berk,Feridun Akozan,İsmet Orgül,Halit Femir,Feyzullah Dayıgil,Şefik Bursah,Ali Avni Çelebi,Vedat Ar,Sabih Gözen,Cafer Erk,Rikkat Kunt,Emin Barın,Mehmet Enli,Asım Mutlu,Bedri Rah mi Eyüboğlu.

24 1924 TARİHLİ YÖNETMELİK : 1924 tarihli bir yönetmeliğe göre, Akademi yine yüksek derecelidir. Mimarlık, Resim, Heykel, Resim Darülmuallimini ve Tezyini Sanatlar bölümleri mevcuttur. Yönetmeliğin ondokuzuncu maddesinde : Resim Darülmuallimini (resim öğretmen okulu) ve Tezyini Sanatlar bölümlerinde, öğretimin birbirinin aynısı olduğu belirtilmektedir. Lâkin konunun yönetmeliğe geçmesine rağmen Resim öğretmen okulu bölümü kurulup faaliyete geçememiş, varlığı sadece kâğıt üzerinde kalmıştır. Yönetmelikte Hakkâklık bölümünden bahis yoktur. Bu duruma göre, Hakkâklık bölümünün kaldırılışı açıklık kazanmaktadır. Zaten genellikle, öğrenci sayısı on kişiyi bulmayan Hakkâklık bölümünün tek kişiden ibaret son mezununu ders yılı sonunda verdiğini bilmekteyiz tarihli yönetmeliğe nazaran akademi bölümlerine öğrenci kabul şekli ile bunların öğrenim süreleri eskisinden farklı hale getirilmiştir. Buna göre; mimarlık bölümüne lise mezunları kabul edilmekte olup, bölümün öğrenim süresi 4 yıldı. Diğer bölümlere gireceklerin ise liselerin birinci devrelerini bitirmeleri ve kabul imtihanında başarı göstermeleri lâzımdı. Liselerin birinci devresinden mezun olanlar, öğretmenler kurulu kararı ve bazı derslerden geçirecekleri imtihanda başarı göstermeleri şartı ile mimarlık bölümüne de alınabilmekteydi. Resim ve heykel bölümlerinin öğrenim müddeti sene ile sınırlandırılmamıştı. Öğrenci bu bölümlere 30 yaşına kadar devam edebilirdi, yalnız kaydoldukları tarihten itibaren ancak 5 sene müdetle yüksek okul öğrenciliği hakkından faydalanmaları mümkündü. Tezyini sanatlar bölümünün öğrenim süresi dört yıldı. Yine aynı yönetmeliğe göre, Akademi'de bir «Serbest Atelye» de meşcuttu. Akademi bölümlerine öğrenci yetiştirilmesi gayesiyle kurulmuş olan serbest atelyeye devam edenler zamanımızdaki «Misafir Öğrenci» durumundaydı. Evvelce akademiye kaydolunanlardan bir Osmanlı altını kaydiye ücreti alınırken bu yönetmelikle kaydiye parası kaldırılmıştı tarihli yönetmelik hükümlerine nazaran, Tezyini Sanatlar bölümünde ikinci sınıftan sonra öğrenciler ihtisas atelyesine ayrılabilmekteydi. Yönetmelikte bu bölümde dört tane ihtisas atelyesi görülmekteyse de aslında bu atelyelerin belirli şekilde kurulup faaliyete geçişi ve asıl özelliklerine kavuşması daha sonraki yıllarda mümkün olabilmiştir. Zira Müdür Cemil Bey (Cem) Tezyinat Bölümünü kurmakla beraber, bu işlerden anlayan elemanın mevcut olmaması yüzünden, birkaç sene müddetle bölümün varlığı ile yokluğu seçilemez gibiydi yılından beri akademide hocalık yapmakta olan ve daha ziyade mimari ile ilgili şekilde alçı kabartma ve çinilerden süsleme desenleri çizdirmek suretiyle tezyinat dersi veren Avni Lifij Teznat bölümünün tek hocası ve tezyini sanatlar konusunun tek savunucusu durumundaydı. Nitekim 1926 şubatında Paris'e gidip orada kaldığı bir aylık müddet zarfında Paris'- de dekoratif sanatlar öğretimi ile meşgul hocalarla görüşmelerde bulunmuş ve İstanbul'a dönüşünde Akademi müdürlüğüne bu konuda bir rapor sunmuştu senesinde tezyinat bölümüne Titolaquier adında bir İtalyan hoca getirilmişti. Kuruluşunda dört öğrenci ile işe başlayan tezyinat bölümüne ilk on sene müddetle her yıl yeni kaydolan öğrenci miktarı on rakamını pek aşmamıştı. Bölüm ilk mezununu 1927'de vermişti. Aynı sene Avni Lifij'in ölü-

25 u müyle böiüm temel elemanını kaybetmiş, ve o yıl içinde Avusturya'lı Weber Tezyinat bölümü hocalığına getirilmişti. Weber afiş atelyesini kurmuştur. ÜÇ BÖLÜMÜN DERECESİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ : Güzel Sanatlar Akademisi bir yüksek okul olarak kurulmasına, mimarlık alanında olduğu gibi resim, heykel ve dekoratif sanatlar alanlarında da memlekette en yüksek öğrenimi veren tek kurum bulunmasına rağmen, kuruluştan yıllarca sonra son üç bölüm Millî Eğitim Bakanlığınca Orta dereceli kabul edilmiştir. Bu garip durumla, üstelik, mevcut öğretim kurumlarının güçlendirilip yükseltilmesi beklenen Cumhuriyet devrinde karşılaşılmıştır yılına ait Sanayi-i Nefise Mektebi yönetmeliğinde, buraya gireceklerin yedi senelik idadi mektebi mezunu olmaları, veya idadiyi bitirenler derecesinde bilgi sahibi bulunduklarını Millî Eğitim Bakanlığınca kıirulacak bir komisyon huzurunda geçirecekleri imtihanla isbat etmeleri şartı yer almaktaydı. Yedi senelik idadi mektebi lise demektir. Bilindiği üzere Türkiye İkinci Meşrutiyetin arkasından üst üste üç savaşa girmiş, üçünden de yenilerek çıkmış, bunu da istiklâl Savaşı takip etmişti. Bu savaşlar elbette öğrenim çağındaki gençleri ve öğretim kurumlarını sarsacak, bazı öğretim kurumlarına karşı rağbeti bir müddet için azaltacaktı. Akademi, böyle sarsıntılardan şüphesiz ilk plânda müteessir olacak bir kurumdur. Onun içindir ki; savaşların uzadığı ve onu takip eden yıllarda; resim, heykel bölümleri ile yeni kurulan tezyinat bölümüne girecekler için lise bitirme şartı yerine ortaokul bitirme şartı aranması yoluna gidilmiştir. Yönetmelikte lise bitirme şartının mevcudiyetine rağmen cumhuriyetin ilk yıllarında mimarlık bölümüne bile ortaokul mezunlarının imtihanla kabul edildikleri olmuştur. Buna benzer durum o yıllarda sair yüksek öğretim kurumlarında da rastlanan hallerdendir. Resim, heykel ve tezyinat bölümlerine ortaokul mezunları alınmaktayken, önceleri, okulun derecesi yine yüksek addedilmiştir. Nitekim 1924 tarihli akademi yönetmeliğinin birinci maddesi şöyledir : «Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi Mimarî, Resim, Heykeltraşî, Resim Darülmuallimini ve Sanayi-i Tezyiniye şubelerini havi bir mebteb-i âlidir.» Lâkin yönetmeliğin bu hükmü ancak iki sene daha yürürlükte kalmış. Akademinin Resim, Heykel ve Tezyini Sanatlar bölümlerini ders yılı sonunda bitirenler orta dereceli okul mezunu sayılmıştır. Böylece akademinin yalnızca mimarlık bölümü mezunları yüksek dereceli öğrenim görmüş kabul edilmişlerdir. Bu durum, şüphesiz, Türkiye için yeni gelişme ufukları açan Cumhuriyet Devri Millî Eğitim politikası ile çelişecek bir tutumun ifadesiydi. Oysa ki, Cumhuriyet Devri Türkiye'sinde sadece ilk ve orta dereceli okulların değil, yüksek dereceli okulların da hem sayıları artıyor, hem de eğitim ve öğretim yönünden güçlenmeleri gerçekleşiyordu. Bazı eski yüksek öğretim kurumlan ile yeni kurulan yüksek öğretim kurumlarının güçlenmeleri kanunî imkân ve garantilere bağlanıyordu. Meselâ akademiden bir yaş daha genç olan Hendese-i Mülkiye Mektebi, yani Mühendis Okulu 1928 yılında kabul edilen sekiz maddelik «Yüksek Mühendis Mektebi Hakkındaki kanun» ile yeni imkân ve statüye kavuşuyor, böylece 1928 yılından itibaren bu okul «Yüksek Mühendis Okulu» olarak adlandırılıyor, 1944'de de İstanbul Teknik Üniversitesi haline geliyordu. Şüphesiz mühendis okulunun Yüksek Mühendis Okulu, onun da Teknik Üniversite haline gelişi bu öğretim kurumunun gerçekten gelişme ve güçlenmesinin sonucuydu. Mühendis Okulu böyle bir gelişmeye uğrarken Güzel Sanatlar Aka-

26 demişi elbette yerinde durmuyordu. Mimarlık bölümünde Egli vasıtasiyle gerçekleştirilen reformun yanıbaşında Tezyini Sanatlar Bölümü'nün yeni atelyelerle güçlendirilmesi bunun ifadesiydi. Öte yandan Resim ve Heykel bölümleri de eskisinden farklılığa gidişin eşiğindelerdi yılından itibaren Avrupa imtihanını kazanıp Avrupa'ya öğrenime giden Akademili elemanlar yurda döndükçe Akademi'de görev almağa başlıyorlardı. TEZYİNİ SANATLAR BÖLÜMÜNDE GELİŞME : 1927 haziranında Akademi müdürlüğüne tayin edilen Namık İsmail, 1925'de Paris de açılmış olan milletlerarası Dekoratif Sanatlar Sergisi'ni görmüştü. Bu sergiden etkilenen Namık İsmail, Türkiye'de dekoratif sanatlar öğretiminin esaslı şekilde yapılmasını arzulamıştı. Bu bakımdan; Akademinin, eski adıyla Tezyinat Şubesi olan Dekoratif Sanatlar Bölümünün gelişmeye müsait sağlam temellere oturtulması Namık İsmail'in gayretleriyle mümkün olmuş ve onun müdürlüğü sırasında Tezyinat Bölümü yeni elemanlarla yeni ihtisas atelyelerine kavuşmuştur. Nitekim 1929 kasımında seramik atelyesi faaliyete geçmiştir. VVeber'in yanına öğretmen yardımcılığına tayin edilen İsmail Hakkı Oygar bu atelyede çalışmaya başlamıştır. Weber'in ayrılmasından sonra Midhat özar 1 ekim 1932'den itibaren grafik ve afiş atelyesi öğretmenliği göreviyle VVeber'den açılan yeri doldurmuştur. 1929'da tezyinat bölümüne Philip Ginther adında bir hoca getirilmiştir. 17 ocak 1929'da göreve başlayan Ginther aynı zamanda bölüm başkanlığı yapmıştır. Ginther.iç mimarî atelyesini kurmuştur. Böylece tezyinat bölümündeki ihtisas atelyesi sayısı üçe çıkmıştır. 31 temmuz 1937'ye kadar akademideki görevine devam eden Ginther mimarlık bölümünde de iç mimari dersleri vermiştir. Ginther'in bölüm başkanlığı yıllarında Tezyinat bölümünde «Umumî Tezyinat» adını taşıyan bir atelye daha kuruldu. Umumî Tezyinat atelyesinde ilk yıllarda kumaş, halı, kilim desenleri üzerindeki çalışmalar en geniş meşguliyet alanını teşkil etmekteydi. Umumî Tezyinat Atelyesi, diğer üç atelye gibi belirli bir hüviyete kavuşamadı yılında kurulan «Vitrin ve Tiyatro Atelyesi» aslında bu atelyeden doğdu. Bu sırada bir de fotoğraf atelyesi kurulmuştu. Umumî Tezyinat atelyesi en nihayet akademi yangınından sonra Kumaş Desenleri Atelyesine dönüşmüştür. Namık İsmail'in müdürlüğü sırasında çıkarılan yeni yönetmelikler yoluyla Resim, Heykel, Tezyini Sanatlar bölümleri takip edilirse durumun şöyle olduğu görülür : 1934 tarihli resim ve heykel bölümleri yönetmeliğinde öğrencilik için üç derecenin sıralandığı görülür. Bunlar : namzet öğrencilik, muvakkat öğrencilik ve aslî öğrencilik şeklinde adlandırılmıştır. Bir dereceden diğerine geçilebilmesi için her sene bu maksatla açılan imtihanlarda başarı gösterilmesi lâzımdı. Bu dereceler konulduğu zaman öğretim müddeti eskiden olduğu gibi yine sene ile sınırlandırılmamıştı ve bir kimse 30 yaşına kadar resim ve heykel bölümlerine devam edebilirdi tarihli Tezyini Sanatlar bölümü yönetmeliğine göre; bu bölümün öğrenim süresi ilk birinci yılı hazırlık, müteakip üç yılı ihtisas atelyeleri mesaisi olmak üzere dört yıldı. ihtisas atelyeleri : Umumî Tezyinat, Grafik, Çinicilik ve Dahilî Tezyinat adlarını taşımaktaydı. Bu bölüme, ortaokul ve bölge sanat okulları mezunlarından, süsleme sanatlarından yapılacak yetenek imtihanından başarı gösterenler