AYDIN TİCARET BORSASI

Transkript

1 AYDIN TİCARET BORSASI AYDIN COMMODITY EXCHANGE 2013 YILI ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI RAPORU Ata Mahallesi Denizli Bulv. No: AYDIN Tel: Faks: Hazırlayan Cansu KARABULUT Arge- Proje ve Kalite Sorumlusu 1

2 İÇİNDEKİLER TABLOLAR 3 ZEYTİNİN TARİHİ 4 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ 6 İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ 7 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 7 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ 9 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 10 AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 11 DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI 11 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI 13 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI 14 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA 15 SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKENLER 17 2

3 TABLOLAR Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Tablo 3: Dünya Zeytin Üretimi (Bin Ton) Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Bin Ton) Tablo 5: Dünya Zeytin Tüketimi (Bin Ton) Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Bin Ton) Tablo 7: Zeytinyağı Üretimi Türkiye / Dünya Tablo 8: Aydın İli 2013/2014 Sezonu Zeytin ve Zeytinyağı Rekolte Tahmini Tablo 9: Dünya Zeytinyağı İthalatı (Bin Ton) Tablo 10: Dünya Zeytin İthalatı (Bin Ton) Tablo 11: Dünya Zeytin İhracatı (Bin Ton) Tablo 12: Dünya Zeytinyağı İhracatı (Bin Ton) Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları 3

4 ZEYTİNİN TARİHİ Zeytin ağacına ilişkin mevcut en eski bilgi Ege Denizi ndeki Santorini Adası nda yapılan arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkarılan yıllık zeytin yaprağı fosilleridir. Kuzey Afrika daki Sahra bölgesinde gerçekleştirilen arkeolojik araştırmalarda ise M.Ö e ait zeytin ağacı bulgularına rastlanmıştır. İlk zeytin hasadının ne zaman ve hangi, uygarlık tarafından yapıldığı ise bilinmemektedir. Tarih, zeytinyağı üretimine ilişkin en belirgin izlerin Akdeniz in tam ortasındaki Girit Medeniyeti ne M.Ö yıllarına dek uzandığını göstermektedir. Zeytinyağı kültürünün Akdeniz deki diğer kavimlere yayılmasında en önemli rolü Giritliler oynamıştır; hem de yaklaşık 3000 yıl boyunca. Güçlü ticaret filolarına sahip olan Giritliler in gerçekleştirdiği zeytinyağı ticaretinin günümüzdeki en canlı tanıkları, Knossos ve Faistos Saraylarının yıkıntıları arasında bulunan 2 metrelik zeytinyağı küpleridir. Pithoi denilen bu dev küplerle beraber bulunan tabletlerde ise o günkü zeytinyağı ticaretinin nerelere yapıldığını ve zeytinyağının nerelerde üretildiğine dair bilgiler yer almaktadır. Zeytin ağacı narin bir ağaçtır. Ağır ve zahmetli büyümesine karşın oldukça uzun ömürlüdür. Bir zeytin ağacının ortalama ömrü yıldır, ancak 3 bin yaşında zeytin ağaçlarına da rastlanmıştır. Bu nedenle zeytin ağacının adı mitoloji ve botanikte ölümsüz ağaç tır. Derinlere uzayan kökleri sayesinde kalkerli, çakıllı, taşlı ve kurak topraklarda yetiştirilmeye elverişli olan zeytin ağacı için en verimli ortam yazları sıcak, kışları ise ılıman geçen iklimlerdir. Çünkü zeytin ağacı ışığı, güneşi ve 15 C üstündeki sıcaklığı sever. Yıllık ortalama 220 mm yağış zeytin ağacının verimli bir şekilde büyümesi için yeterlidir. Zeytin ağacı genellikle rakımı düşük coğrafyalarda yetişir. Ancak denizden 1000 metre yükseklikte de zeytin tarımı yapılabilmektedir. Çalı görünümündeki zeytin ağacının yapraklarının üst yüzü koyu, alt yüzü ise gümüş rengindedir. Yapraklar mükemmel bir düzen içinde dalın iki tarafından karşılıklı olarak çıkar. Ortalama cm. genişliğindeki gövde çürümeye karşı çok dayanaklıdır. Ortalama boyu 4-10 m olan zeytin ağacı bir yıl bol, bir yıl az ürün verir. Çiçek verme mevsimi kuzey yarım kürede Nisan - Haziran ayları arasındadır. Yeşil zeytinler Ağustos ayı sonundan Kasım ayı başına kadar olan süre içinde olgunlaşır. Zeytin hasatında toplama şekilleri binlerce yıldan bu yana neredeyse hiç değişmemiş, asırlar boyunca elle toplama ya da silkme yöntemi kullanılmıştır. Bir de, yere düşmüş zeytin meyvelerini toplama yöntemi vardır. Hasat, Kasım ile Mart ayları arasında yapılır. 4

5 Ancak genel yöntem silkmedir. Elle toplamada, sağma veya taraklama yöntemi, yerden toplamada ise merdane veya fırça kullanılır. Günümüzde zeytin hasadında makineden de (sarsma ve yerdeki meyveleri emici ekipmanlarla toplama) yararlanılmaktadır. Uygulamada en fazla emek gerektiren yöntem, elle toplamadır. Saatte en fazla 9-10 kilogram zeytinin toplandığı bu yöntem, meyve sağlam ise en iyi kalitede zeytinyağı üretilmesini sağlar. Isıl işlem görmeden meyvesinden yağ çıkarılan zeytinyağı kültüründe, binlerce yıldan bu yana değişmeyen başka bir gelenek de zeytinden yağ çıkarma yöntemidir. Bunun nedeni zeytinyağının, zeytinlerin soğuk presten geçirilmesiyle elde edilmesi ve hiçbir kimyasal işleme gerek duymadan yenilebilmesidir. İşte bu yüzden, bugün hâlâ Ortadoğu da rastlanan zeytin üretme yöntemiyle, yaklaşık 6 bin yıl önceki zeytinyağı elde etme yöntemi arasında hiç fark yoktur. İlk olarak zeytinler ezilerek hamur haline getirilir, daha sonra bu hamur sıkılır veya presten geçirilir. En sonunda ise yağ, zeytin meyvesinin suyundan (karasu) ayrıştırılır. 19. yüzyılın başında ise teknolojinin gelişmesiyle hidrolik pres makinelerine geçildi. Bugün hidrolik pres makinelerinin yanı sıra, zeytin hamuruna hiç pres uygulamadan merkezkaç kuvvetiyle zeytinyağı elde etmeyi sağlayan makineler de kullanılıyor. Bunların içinde de en yaygını kontinü sistemi dir. Kontinü sisteme, tam otomatik sistem denir. Önce zeytinler türlerine göre ayrılır. Huni adlı çukura dökülen zeytinler makine sistemiyle yapraklardan temizlenir ve kırıcıda ezilip kırılır (makine, üç bin devirle çekirdeği un ufak eder). Buradan çıkan hamur, karıştırma yoğurmadan sonra su verilir, posa ve şırası ayrıştırılır. Şıradan da yağ ve karasu ayrıştırılıp, yağ filtre tankına alınır, son tortuları ayıklanıp dinlenme tankına bırakılır. Buradan doğal yağ güğümlere, teneke ve şişelere doldurulur. Yağdan geriye kalan prina tekrar öğütülüp sabun yapmada kullanılır. Prina posasına pelet denir ve yakacak, yakıt olarak kullanılır. Kaliteli zeytinyağı elde etmek için: zeytinlerin, hasattan sonra mümkün olan en kısa süre içinde işlenmesi gerekir. Çünkü zeytin bekletilirse fermante olur, bu ise zeytinyağının kalitesinin düşmesine yol açar. Ancak, zeytinin bol olduğu dönemlerde, bekletilme mecburiyeti de doğabilir. Bu durumda işlemeden bekletilen zeytinler, genellikle santim yüksekliğindeki yığınlar şeklinde, iyi havalandırılmış ve serin depolarda saklanır. Doğal zeytinyağı kaliteli olması için şu işlemlerden geçirilir: zeytin zamanında toplanır, fazla bekletilmeden yağhanede iyice temizlenir, en uygun kaplarda dinlendirilir, serin ve karanlıkta korunur. 5

6 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ Zeytin sofralık ve yağlık olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. Sofralık zeytin, yeşil veya siyah olum safhalarında hasat edilip, salamura edilirse yeşil veya siyah sofralık zeytin olarak tüketime hazır olmuş olur. Yağ içeriği ile enerji miktarı siyah zeytinde yeşil zeytine göre daha yüksek iken, özellikle A vitamini, demir ve kalsiyum yönünden düşüktür. Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Siyah Zeytin (40-50 adet) Yeşil Zeytin (40-50 adet) Enerji (kalori) Yağ (g) ,5 Karbonhidrat (g) 1,1 2,8 Protein (g) 1,8 1,5 Kalsiyum (mg) Demir (mg) 1,6 2.0 Vitamin A (IU) Vitamin B1 (mg) Vitamin B2 (mg) Niasin (mg) Vitamin C (mg) 0 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Bileşimler Yaklaşık Miktarı Trigliseritler 98,50% Doymuş Yağ Asitleri 14% Tekli Doymamış Yağ Asitleri 72% Çoklu Doymamış Yağ Asitleri 12% Demir 0,64 mg Vitamin E 150 mg /kg Vitamin K 64,8 µg/kg Polifenoller 300 mg /kg Kolesterol 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı 6

7 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ Zeytin, besleyici değerinin yüksek olmasından ötürü, yeterli ve dengeli beslenmede önemli bir yere sahiptir. Zeytinin besleyici değerinin yüksek oluşu; lif içermesi ve protein oranı yüksek bir besin olmasının yanı sıra vücuda alınması zorunlu olan aminoasitleri (özellikle lösin, aspartikasit, glutamik asit), doymamış yağ asitleri, vitaminler ve temel elementleri içermiş olmasına bağlanmaktadır. Sindirim bozuklukları, safra kesesi hastalıkları, özellikle bağırsak kanseri ve kalp rahatsızlıklarında etkili olan zeytinden istenilen yararı alabilmek için acısını yemek, yağında ise rafine değil sızma olanını tercih etmek gerekmektedir. Zeytinyağı, yüksek tansiyon, kolesterol, damar sertliği, mide ve bağırsak ülseri, romatizma, safra kesesi tembelliği, safra taşı, safra kanalı tıkanıklığı, karaciğer bozuklukları, kabızlık, kansızlık, gut hastalığı ve deri çatlamaları tedavisinde önemli bir rol oynamaktadır. Çocuklarda beyin ve kemik gelişimini hızlandırır. Yaşlanma etkilerini azaltma ve doku yenileme özelliği taşımakla birlikte kireçlenmeyi önlemede büyük rol oynar. Ayrıca cansız saçların kuvvetlenmesini sağlar ve unutkanlığı önler. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Dünyada zeytin üretimi büyük oranda Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde yoğunlaşmıştır. Dünya zeytin dikim alanlarının %94 ü, üretimin %95 i Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde bulunmaktadır. (FAO 2011) Dikim alanlarının en yoğun olduğu ülkeler İspanya, İtalya, Yunanistan, Tunus ve Türkiye dir. Zeytin dikim alanına sahip diğer önemli ülkeler ise Suriye ve Fas tır. Bunun yanı sıra son yıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleri nedeniyle İspanya, İtalya, Tunus ve Yunanistan gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir. 7

8 Tablo 3: Dünya Zeytin Üretimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 İspanya 553,3 485,7 492,6 608,6 521,5 487,7 513,1 Türkiye Mısır , Suriye Cezayir ,5 145, ,5 Arjantin İran 39,5 30,5 47, Fas Yunanistan Peru , İtalya 55,7 68,5 58,6 69,7 75, Genel Toplam 2.151, , , , ,5 Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde ikinci, zeytinyağı üretiminde ise dördüncü ülke konumundadır. Dünya zeytin üretiminde Türkiye %16,7 lik bir paya sahiptir. 2007/08 sezonunda zeytin üretimi 200 bin ton olan ülkemizin son yedi sezonda %115 lik bir artışla zeytin üretimi 430 bin tona ulaşmıştır. Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 İspanya 1.236, , , , ,60 İtalya ,2 415,5 450 Yunanistan 327, ,5 357,9 230 Türkiye Suriye Fas Tunus Cezayir 24 61,5 26, , Şili 6,5 8, , Arjantin Genel Toplam , , Zeytin üretiminde olduğu gibi zeytinyağı üretiminde de İspanya dünyada birinci konumdadır. İspanya yı zeytinyağı üretiminde sırayla İtalya, Yunanistan ve Türkiye izlemektedir. Ülkemizin dünya zeytinyağı üretimindeki payı ise % 5.8 dir. 8

9 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ Dünyada ve ülkemizde insan sağlığına yönelik önemi her geçen gün biraz daha artan zeytinyağının tüketimini artırmak amacıyla yapılan çalışmalar olumlu sonuçlar vermektedir. Buna rağmen bu ürünün pahalı bir gıda maddesi olması, ülkemizde margarin ve ayçiçeği yağı tüketim alışkanlığı ve tanıtım faaliyetlerinin yetersizliği nedeniyle, ülkemiz tüketimi arzu edilen seviyeye henüz ulaşamamıştır. Tablo 5: Dünya Zeytin Tüketimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 Türkiye Mısır İspanya 183,6 147,7 107, ,9 186,7 220 ABD 240, Cezayir 86 97, İtalya ,5 122, ,8 132,5 146 Suriye İran 40,5 32,5 47,5 50,5 37, Brezilya , Rusya , Genel Toplam 2.130, , Zeytinyağının sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin uzmanlar tarafından da dile getirilmesiyle gelir düzeyi yüksek olan ülkelerde zeytinyağı tüketimi giderek artmaktadır. Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 İtalya , İspanya 546,3 533,6 539,4 554, ABD Yunanistan ,5 227, Türkiye Fas Fransa 101,6 113,5 114,8 112, ,2 99,6 Suriye ,5 130,5 135,5 135,5 95 Brezilya ,5 61, Cezayir , , Genel Toplam 2.754, , , ,5 9

10 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Ülkemizde zeytin ve zeytinyağı üretimi daha çok Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılmaktadır. Zeytin genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle alternans ( bir yıl ürün verme diğer yıl az/yok verme) gösterir. Ürünün alternans eğilimi, üretici ülkelerin yetiştirme tekniklerine verilen öneme göre değişen unsurlardan birisidir. Son yıllarda iklim koşullarının düzelmesi, yeni zeytin fidanlarının dikimi ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da etkisiyle zeytin üretimi artış göstermiştir. Yine de uygun bakım, hasat ve sulama tekniklerinin tam olarak uygulanamaması gibi sebeplerle var ve yok yılları arasındaki üretim farkı büyük olmaktadır. Zeytin üretimindeki olumlu gelişmelere paralel olarak son yıllarda zeytin sıkma tesislerinin modernleşmesi, kapasitelerinin artması ve modern rafine zeytinyağı işleme tesislerinin devreye girmesiyle birlikte zeytinyağı üretim miktarı ve kalitesinde de ilerleme kaydedilmiştir. International Olive Council nın, 2013/14 sezonunda Türkiye nin zeytinyağı üretimi için tahmini 180 bin tondur. Zeytin üretimi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı beslenmede, istihdam sağlanmasında ve diğer sanayi kollarına pazar yaratmada, yüksek katma değeriyle tarım ekonomimiz için önem taşımaktadır. Tablo 7: Zeytinyağı Üretim Türkiye / Dünya Yıllar Türkiye Dünya Türkiye'nin Bin Ton Bin Ton Payı 2003/ , / , / ,5 4, / , / , / ,5 4, / ,5 4, / , / , / , / ,81 10

11 AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Aydın ın ekonomisine büyük katkısı olan zeytin ve zeytinyağı üretimi büyük önem taşımaktadır. Özellikle zeytinyağı üretimi aşamasında zeytinyağı kalitesinin korunması çok önemlidir. Üretim, sıkım ve depolama aşamalarında zeytinyağının özelliklerinin korunması için üreticilerin ve sıkım fabrikalarının gerekli özeni göstermeleri gerekmektedir. Tablo 8: Aydın İli 2013/2014 Sezonu Zeytin ve Zeytinyağı Rekolte Tahmini İLLER AĞAÇ SAYISI Meyve Veren Meyve Vermeyen 1 Kg. Zeytinyağı İçin Zeytin Tanesi (Kg) MERKEZ , ,0 GERMENCİK , ,0 İNCİRLİOVA , ,0 KOÇARLI , ,0 KÖŞK , ,0 KUYUCAK , ,0 SULTANHİSAR , ,0 BUHARKENT , ,0 NAZİLLİ , ,0 YENİPAZAR , ,0 KARACASU , ,0 BOZDOĞAN , ,0 KARPUZLU , ,0 ÇİNE , ,0 KUŞADASI , ,0 SÖKE , ,0 DİDİM* , ,1 TOPLAM , ,1 Not 1: 2012/2013 sezonu ağaç sayıları kullanılmıştır. Meyve vermeyen ağaç sayıları 1/6 oranında meyve veren ağaç sayısına aktarılmıştır. Kaynak: İzmir Ticaret Borsası Ağaç Başına Zeytin Danesi (Kg.) Elde Edilecek Zeytin (Ton) Sofralığa Ayrılacak Zeytin (Ton) Yağlığa Ayrılacak Zeytin (Ton) Elde Edilecek Zeytinyağı (Ton) Not 2: Rekolte heyetinin çalışma programında yer alan ilçelerde üretim, üretimin sofralık ve yağlık olarak dağılımı heyet üyelerinin arazi gözlemi, sektör ve tarım teşkilatı ile görüşmeleri sonucunda tahmin edilmiştir. Heyet arazi programında yer almayan ilçeler için arazi programındaki ilçelerin ortalama dane verimi, ortalama sofralık-yağlık oranı ve ortalama yağ randımanı dikkate alınmıştır. (*) Rekolte tahmin heyeti arazi programında yer almamaktadır. DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI Zeytinyağı üreticisi AB ülkeleri, dünya zeytinyağı üretim ve ihracatından aldığı pay kadar zeytinyağı ithalatından da önemli oranda pay almaktadır. Bu durum özellikle İtalya nın işleyip paketleyerek ihraç etmek üzere AB dışı üretici ülkelerden de dökme zeytinyağı ithal etmesinden kaynaklanmaktadır. 11

12 Tablo 9: Dünya Zeytinyağı İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 ABD Brezilya ,5 61, İtalya 116,6 79,5 56, , Japonya ,5 35, Çin , Kanada ,5 37,5 37,5 Avustralya 27 28, ,5 28,5 30 Rusya İspanya 40,3 10,8 13,7 14,7 14, ,3 Suudi Arabistan 5 5,5 5,5 13,5 13,5 13,5 13,5 Genel Toplam , , ,5 774 Son yıllarda dünyada zeytinyağı tüketiminin artmasıyla birlikte başta ABD, Brezilya, Çin ve Japonya olmak üzere birçok ülkenin ithalatının da yükseldiği görülmektedir. Özellikle ABD son yıllarda gerçekleştirdiği 290 bin ton civarı ithalatı ile dünyada önemli bir yere sahip olmuştur. Tablo 10: Dünya Zeytin İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 ABD Brezilya , Rusya , Suudi Arabistan ,5 36,5 36,5 36,5 Kanada ,5 27,5 27,5 27,5 27,5 Fransa 28,3 25,9 28, ,8 33,8 26,8 Avustralya 17, ,5 17,5 17,5 17,5 17,5 Irak ,5 15,5 15,5 Libya 4,5 4,5 4,5 4, İsrail 13,5 6 12,5 5, Genel Toplam 582, , ,5 653,5 657,5 Tüketiciler arasında giderek artan sağlık bilinci ve doğal yollarla üretilmiş olan gıdalara talep nedeniyle, dünya ticaretinde zeytinyağının öneminin daha da artması beklenmektedir. Artan gelir düzeyi ve yükselen hayat standartları zeytinyağı için yeni pazarların oluşmasına yol açacaktır. 12

13 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Zeytin üretiminin Akdeniz ve benzeri iklime sahip olan ülkelerde gerçekleşmesi, zeytinyağı ihracatında sınırlı sayıda ülkenin söz sahibi olmasına neden olmuştur. Dünya zeytinyağı ihracatının yaklaşık % 85 i toplam beş ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyada zeytinyağı talebinin yıldan yıla yükselmesi bu ülkelerin zeytinyağı ticaretindeki önemini daha da artırmaktadır. Tablo 11: Dünya Zeytin İhracatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 İspanya 198,3 165,2 225,1 211,3 209, Arjantin 90, , Mısır , , Fas Türkiye , Yunanistan , Suriye Peru , Portekiz 9,7 11,4 15,2 15,6 16,5 16,5 16,5 Genel Toplam 606,5 584, ,0 699, ,5 Avrupa birliği zeytinyağı üretiminde kendi kendine yeter durumda olduğu kadar zeytinyağı ticaretinde de söz sahibidir. Etkili promosyon kampanyaları ile birlikte, AB nin Ortak Tarım Politikası çerçevesinde sağladığı destekler üretici ülkelerin bu konuma gelmelerinde önemli katkıda bulunmuştur. AB ülkeleri, topluluk içi ticaret hariç olmak üzere, dünya zeytinyağı ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Tablo 12: Dünya Zeytinyağı İhracatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/ / / / / / /14 İtalya 180,2 176,9 195,1 223,5 233,2 216,4 243 İspanya 133,9 153,4 196,5 196, ,5 225 Tunus , Portekiz 29 30,7 35,8 42,7 51, ,8 Türkiye , Suriye Arjantin 18, , Şili 1, , Yunanistan 9, , Fas , Genel Toplam 562,5 608, , ,5 13

14 TÜRKİYE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Türkiye nin zeytinyağı ihracatı, yıldan yıla zeytin ve buna bağlı olarak zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar sebebiyle artış ve düşüşler göstermektedir. İşleme teknolojisi, pazarlama politikaları ve rakiplerimizin zeytinyağı üretimindeki yükseliş ve düşüşleri de ihracatımızı etkileyen diğer önemli unsurlardır. Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları Değişim Değişim ÜLKE ADI Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % Değer % ROMANYA ,17-19,19 BULGARİSTAN ,17 26,14 IRAK ,35 47,71 ABD ,47-16,86 ALMANYA ,24 6,04 İSPANYA , ,91 İNGİLTERE ,49 17,24 KKTC ,14 4,70 MAKEDONYA ,28-1,58 AVUSTRALYA ,42-60,17 TOPLAM ,07 3,78 Kaynak: EİB Ülkemiz siyah zeytin ihracatı tonaj olarak geçen sezon ile kıyaslandığında toplamda % 1,07 lik bir artış yakalamıştır. İhracatımızda ilk sırada yer alan ülke yaklaşık 12 bin ton ile Romanya dır. Romanya yı sırayla Bulgaristan, Irak, ABD ve Almanya takip etmektedir. Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları Değişim Değişim ÜLKE ADI Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar Değer IRAK ,54 29,97 ALMANYA ,89-8,73 ROMANYA ,09-18,10 ABD ,35 9,12 İRAN ,77-5,35 SUUDİ ARABİSTAN ,48 29,96 BİRLEŞİK ARAP EMİR ,43 62,14 İNGİLTERE ,37-3,60 HOLLANDA ,57 77,01 AVUSTURYA ,92 19,29 TOPLAM ,44 13,00 Kaynak: EİB Bir önceki sezona oranla yeşil zeytin ihracatımız % 10,44 artış göstererek yaklaşık 8,8 bin tona ulaşmıştır. 14

15 Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları Değişim Değişim ÜLKE ADI Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar Değer ABD ,84 809,64 İSPANYA , ,88 İTALYA , ,36 JAPONYA ,29 57,20 İRAN ,69 164,51 FİLDİŞİ SAHİLİ ,63 514,22 SUUDİ ARABİSTAN ,46 129,11 PORTEKİZ KANADA ,49 237,36 FAS TOPLAM ,95 411,81 Kaynak: EİB ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Ülkemiz, zeytin üretiminde Dünyanın önemli üreticileri arasında olmasına rağmen gerek üretim, gerek iç tüketim, gerekse dış ticarette konulmuş olan hedeflerine henüz ulaşamamıştır. Zeytin; ihraç ürünü olması nedeniyle ülkemize döviz girdisi sağlayan, iç tüketimde insanların temel besini, sağlıklı toplum ve nesillerin oluşmasında önemli etkisi ve doğrudan yaklaşık 500 bin ailenin dolaylı 10 milyon kişinin geçim kaynağı olan önemli bir tarım ürünüdür. Ancak zeytin ve zeytinyağı sektöründe küresel ve ülkesel bazda yaşanan önemli yapısal sorunlar nedeniyle zeytin ve ürünlerinin yeterince ekonomik getiri sağlayamaması sektörün gerilemesine ve darboğaza girmesine yol açmıştır. Zeytin sektörü; Sorunlar; - Miras yoluyla toprakların bölünmesi ve zeytin sahalarının daralması, - Türkiye nin ağırlıklı olarak tuzlu ve uzun sürede yeme olgunluğuna gelen işleme tekniğini tercih ediyor olması, sofralık zeytin işleme tesislerinin daha çok küçük aile işletmeleri yapısında, teknolojiden uzak çalışıyor olması, - Yeterli altyapı ve araştırma-geliştirme çalışmaları yapılmamış olduğundan yurdumuzun hangi yöresinde, hangi tür zeytinin en uygun şekilde yetişebileceğinin planlanmaması, bu bölgede yapılan üretimin yurt çapına dağılması ve bütün üretimin Gemlik zeytininde 15

16 yoğunlaşması, özellikle bazı yörelerde hem verim düşüklüğü, hem de işleme şekli nedeniyle olumsuzlukların yaşanması, - Zeytinin kayıtsız işletmelerce merdiven altı tabir edilen yerlerde çok ucuz maliyetlerle ve sağlıksız şartlarda üretilmesi, ilgili bakanlıkların sadece kayıtlı işletmeleri periyodik denetim altında tutarken hiçbir kaydı bulunmayan merdiven altı işletmelerin denetlenmemesi, aynı pazarda ise fiyat olarak haksız rekabete yol açmaları, - Sektörde yetişmiş eleman olmaması, Çözüm Önerileri; - İhracat olanaklarının geliştirilebilmesi için farklı ülkelere yönelik işleme tekniklerinin uygulamaya konulması, AB ile ABD gibi büyük pazarların damak zevkine uygun sofralık zeytin işlemesi konusunda gerekli teknolojik ve yapısal dönüşümlerin gerçekleştirilmesi, - Mevcut zeytinliklerin ıslah edilmesi ve geliştirilmesi, yeni zeytinliklerin plantasyonu, - Fidan üretiminin sertifikalı hale getirilmesi, - Coğrafi bilgi sistemleri yöntemiyle yani uzaktan algılama sistemi kullanılmak suretiyle, Türkiye de tüm ürünlerin nerede, ne kadar yetiştiğinin belirlenmesi ve bilinçli üretim yapılması, - Yurt dışında talep gören zeytin çeşitlerimizin artırılması, - Türkiye deki ağaç sayısının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi, ağaçların sofralık mı yağlık mı olduğunun ortaya konulması ve buna göre ne kadar ağaç dikileceğinin planlanması, - Zeytin üretici firmaların çoğu zeytin stokçusu olarak çalışmaktadır. Gelecek 5-10 yılda zeytinin stoklanmasının, kooperatifler veya birlikler tarafından şekillendirilmesi, bu şekilde bilinçsiz stokçuluğun önlenmesi, - Kayıt dışılığın önlenmesi, - Zeytininin pazarlanması için hedef pazarlar seçilerek o ülkelerde tanıtım yapılması bu sayede ihraç pazarlarımızın çeşitlendirilmesi, 16

17 - İhracat yapmadan önce hangi ülkeye, hangi kanalla (oteller, süpermarketler, restoranlar, zeytini üreticiden alıp yeniden paketleyecek müşteriler), hangi ambalajla, hangi lezzette, hangi ürünün satılacağının tespit edilmesi ve bu doğrultuda ön çalışma yapılması, - Zeytinliklere hayvan bırakılmaması, Zeytinyağı sektörü; Sorunlar; - Zeytinyağına verilen primin AB ülkelerine göre daha az ödenmesi, - AB ülkelerinin bizim ihracatımıza uyguladığı gümrük fonları yüzünden AB ülkelerine olan ihracatımızda yaşanan sıkıntılar, Çözüm Önerileri; - Zeytinyağlarının uygun ve hijyenik ortamlarda üretilmesi ve depolanması ile lisanslı depoculuğun uygulanması, - Öncelikli pazarlar belirlenerek zeytinyağının yurtdışında tanıtılması, özellikle uzak doğu ülkelerine pazarlanması. ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKEN STRATEJİLER 1) Zeytin üretiminde yıllar itibariyle rekolte farkını asgari düzeyde koruyacak tedbirler almak. 2) Tarımsal faaliyetlerin zamanında ve doğru yapılması sağlanmalıdır. 3) Dış ticaret bilinci oluşturulması. 4) İşletmelerin kurumsallaşma çalışmaları hızlanmalıdır. 5) Ürünün katma değerini arttıran Marka laşma faaliyetlerine öncelik ve ağırlık verilmelidir. 17