Ortaokul Öğrencilerinin Bilimin Doğası hakkında Algıları

Transkript

1 Ortaokul Öğrencilerinin Bilimin Doğası hakkında Algıları Nagehan Demir Fen Bilgisi Eğitimi Bölümü, Eğitim Fakültesi, Erciyes Üniversitesi Kayseri, Türkiye Bayram Akarsu Fen Bilgisi Eğitimi Bölümü, Eğitim Fakültesi, Erciyes Üniversitesi Kayseri, Türkiye (Received: ; Accepted: ) Özet Bu çalışmanın amacı ortaöğretim 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası üzerine bakış açıları arasındaki farklılıkları araştırmaktır. Bu çalışmaya Eğitim-Öğretim yılında Kayseri ili Develi ilçesine 17 km uzaklıkta bulunan bir ortaöğretim okulunun 6. ve 7. sınıfında okuyan toplam 31 öğrenci katılmıştır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden olgu bilim çalışması kullanılmıştır. Katılımcıların bilimin doğası hakkındaki görüşlerini değerlendirmek için; Akarsu vd. (2011) tarafından Türkçeye çevrilmiş olan, 7 tane açık uçlu sorudan oluşan Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşler (VNOS) anketi uygulanmıştır. Öğrencilerin bilimin doğasıyla ilgi görüşlerini daha ayrıntılı incelemek amacıyla beş öğrenci ile görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada kullanılan Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşler anketinden ve görüşmeler den elde edilen verilerin nitel analiziyle şu sonuçlara ulaşılmıştır: öğrencilerin büyük bir bölümünün bilimin doğası konusunda geleneksel bakış açısına sahip olduğunu göstermektedir. 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğasıyla ilgili görüşleri arasında önemli bir farklılık bulunmamaktadır. Öğrencilerin bazılarının bilimsel bilginin kesin olmadığı ve değişebileceği konusunda yetersiz düşüncelere sahip oldukları görülmüş ve öğrencilerin çoğunun bilim adamlarının yaratıcılık ve hayal güçlerini kullandıklarını ve aynı kanıtlara sahip olsalar bile farklı yorumlar yapabileceklerini düşündükleri belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Bilimin Doğası, Ortaöğretim Öğrencileri, Fen Bilgisi Eğitimi, Sınıf Düzeyi. Giriş Günümüzde bilim ve teknoloji her geçen gün gelişmektedir. Bu gelişim, bilim öğretimi konusunu da toplum açısından gerekli ve zorunlu bir hale getirmiştir. En alt düzeyde bilim öğretimi, bilişsel temellerin atıldığı alan Fen ve Teknoloji dersidir. Bu derste en üst düzeyde başarı sağlamak birçok unsurun işbirliği içinde olmasıyla mümkündür. Bu unsurlar başta veli, öğretmen ve öğrencidir. Bilişsel temellerin atıldığı bu önemli dersi sadece öğretmen değil; öğrenci ve veli de aynı doğrultuda önemli görmelidir. Bunların dışında devlet desteği de zorunludur. Bu dersin okulda işlerliğini de aktif hale getirmek bu zorunluluklar arasındadır. Bu işe öncelikle toplumda bu alana karşı bilinç oluşturmak ile başlanır. Okullarda maddi ve manevi destek sağlanarak istenilen sonuca ulaşılabilir. Bir birey tüm anlatılanlara hâkim olmak için önce bilimin doğasının ne anlama geldiğini kavramalıdır. Bu kavrayışa sahip bireylerde problem çözme, etrafında gelişen olayların nedenlerini ve sonuçlarını sorgulama becerileri üst düzeydedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler bireylerini

2 en temelden bu şekilde yetiştirmeye çalışırlar. Bu tür eğitimden geçmiş bireylerde ülkesini daha da ileriye taşıyacak faaliyetlerde bulunurlar. Sorgulayan, tartışan, çözüm arayan bireyler bir devleti ayakta tutar. Böyle bireylere sahip olmak da her devletin isteğidir. Bireylerin özellikle bu konuda gelişmelerinde Fen ve Teknoloji derslerinin çok önemli bir yeri vardır. Bu dersi veren öğretmenlerde bu ders kadar önem teşkil etmektedir. Bu sonuç şimdiye kadar yapılan çalışmalardan elde edilmiştir ( Ör: Doğan- Bora, 2005; Küçük, 2006; Lederman,2002). Şimdiye kadar Türkiye de bilimin doğası konusuna yeterli miktarda değinilmemiştir. Dolayısıyla bu konuda yeterli araştırma ve çalışma olmadığından bu noktanın Ortaöğretim Fen Öğretimi uygulamalarına ve ilgili araştırmalara yeni bir bakış açısı getireceğini düşünülmektedir. Alan yazında bilimin doğasıyla ilgili birçok çalışma öğrencilerin öğrenmesine ve öğretmenlerin öğretme felsefelerine yöneliktir. Ülkemizde bilimin doğası konusunda yapılan araştırmalar, yurt dışında bu konuda yapılan araştırmalara kıyasla oldukça azdır. Bu durum da yine bu konunun önemine işaret etmektedir. Bu açıklanan nedenler, öğrencilerin bilimin doğası üzerine algılarının ne olduğunu inceleyen bir araştırmanın yapılmasının gerekliliğini doğurmuştur. Bu doğrultuda yapılan bir araştırmanın, Fen Öğretiminde karşılaşılan sorunların çözümünde yardımcı olması ve yeni çalışmalara da ışık tutması beklenmektedir. Bu araştırma, aşağıdaki araştırma sorularının ışığında yapılmıştır: 1) 6. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası hakkındaki tutumları ve bilgileri hangi seviyededir? 2) 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası hakkındaki tutumları ve bilgileri hangi seviyededir? 3) 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası hakkındaki görüşleri arasında ne tür farklılıklar vardır? Yöntem Araştırma Grubu Bu araştırmanın örneklemi amacına uygun olarak öğretim yılı güz döneminde, Kayseri ili, Develi ilçesi merkezine 17 km uzaklıkta bulunan bir ortaöğretim okulunun 6. ve 7. sınıfında bulunan toplam 31 öğrenciden oluşmaktadır. Öğrencilerin 15 tanesi 7. Sınıf, 16 tanesi ise 6. sınıfta bulunmaktadır. Bu çalışmada örnekleme alınan ve incelenen öğrencilerin yaş ortalaması 12 dir. 20 tanesi kız ve 11 tanesi ise erkektir. Araştırma Deseni Bu çalışmada nitel araştırma desenlerinden olgu bilim ( fenomenoloji ) kullanılmıştır. Olgu bilim çalışmaları nitel araştırmanın doğasına uygun kesin ve genellenebilir sonuçlar ortaya koymayabilir. Ancak bir olguyu daha iyi anlamamıza yardımcı olacak sonuçlar sağlayacak örnekler, açıklamalar ve yaşantılar ortaya koyabilir. Bu yönüyle hem bilimsel alanyazına hem de uygulamaya önemli katkılar sağlar (Yıldırım, 2011). Veri Toplama Aracı Araştırma sorusu doğrultusunda, 6.sınıf öğrencilerinin bilimin doğası üzerine algıları ve 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası üzerine algıları arasındaki farlılıklar belirlenmek istenmektedir. Bu yönde değerlendirme yapabilmek için bilimin doğasının alt boyutlarına hitap eden bir anketin ölçme aracı olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Araştırmada, Lederman ve diğerleri tarafından 2002 yılında geliştirilen Bilimin Doğası Üzerine Görüşler Anketi (Views of Nature of Science Questionnaire) (VNOS) kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan anket Akarsu ve diğerleri (2011) tarafından Türkçe ye çevrilmiş olan Bilimin Doğası Üzerine Görüşler Anketi (VNOS-E) dir ve 7 tane açık uçlu sorudan oluşmaktadır. Ayrıca bu araştırmada öğrencilerin bilimin doğasına ilişkin görüşlerini belirleyebilmek için nitel araştırma tekniklerinden yarı yapılandırılmış görüşme kullanılmıştır. Görüşme nitel araştırmalarda en sık kullanılan veri toplama aracı olarak gösterilebilir (Karasar, 2006). Yarı yapılandırılmış

3 görüşmede, görüşmenin bazı kısımları yapılandırılmış, bazı kısımları yapılandırılmamış ve bireyin serbest tepki vermesine olanak sağlayan sorulardan meydana gelmektedir (Erkuş, 2005). Ankette yer alan ve daha fazla açıklanması istenen noktaların irdelenmesi için ve özellikle de anketin verilerinin geçerlik ve güvenirliğini artırmak amacıyla her iki şubeden toplam beş öğrenci ile 30 şar dakikalık mülakatlar yapılmıştır. Anketteki sorular bilimin doğasının; bilimsel bilginin değişebilirliği, hayal gücü ve yaratıcılık, gözlem ve çıkarım yapısı gibi temalarını ölçmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, bu anket bilimin tanımı, bilimi diğer disiplinlerden ayıran farklar ve bilimsel yöntem ile ilgili sorularda içermektedir. Anket örneklemdeki öğrencilere kırk dakika süre içinde uygulanmıştır. Bu anketteki sorular ve her birinin hangi amaçla sorulduğu aşağıda açıklanmıştır. Bilimin Doğasının Görüşleri İlköğretim Versiyonu (VNOS-E) 1. Bilim nedir? 2. (a) Öğrendiğiniz diğer dersler nelerdir? (b) Bilim bu öğrendiğiniz diğer derslerden farkı nasıldır? 3. Bilim adamları sürekli dünya hakkında daha çok öğrenmeye çalışıyorlar. Bilim adamlarının bildikleri gelecekte değişeceğine inanıyor musunuz? 4. (a) Bilim adamları dinazorların geçmişte dünya üzerinde yasadıklarını nasıl biliyorlar? (b) Bilim adamları dinazorların nasıl göründüğü hakkında ne kadar eminler? Neden? 5. Tüm dinozorlar çok uzun zaman önce öldüler. Bilim adamları onların neden ve nasıl öldükleri hakkında değişik fikirleri vardır. Eğer tüm bilim adamları dinozorlar hakkında ayni bilgiye sahipse, neden bu konuda farklı fikirdedirler? 6. Hava Durumu Sunucuları bir sonraki günün nasıl olacağı hakkında resimler gösterir. Onlar bu resimleri yaparken birçok bilimsel gerçekler kullanırlar. Sizce Hava Durumu Sunucuları bu konuda ne kadar eminler? Neden? 7. (a) Bilim adamları görevlerini yaparken hayal güçlerini kullandıklarını düşünüyor musunuz? Evet Hayır (b) Cevabınız hayırsa neden? (c) Cevabınız evetse sizce ne zaman hayal güçlerini kullanırlar. VNOS E Anketinde Yer Alan Sorular ve Amaçları Sorular Amaçlar Bilim nedir? Öğrencilerin bilim hakkındaki genel düşüncelerini ve bilimi tanımlarken kullandıkları kavramları belirlemek. Bilimin diğer alanlardan Öğrencilerin, bilim ile bilim olmayanı ayırırken ağırlık verdikleri yönleri farkı nedir? Bilim adamlarının bildiklerinin gelecekte değişeceğine inanıyor musunuz? Bilim adamları türlerin karakteristiklerinin olduğundan nasıl emin oluyorlar? Aynı sonuçlara sahip bilim adamları farklı sonuçları nasıl türetiyorlar? Hava durumu sunucuları bu konuda ne kadar eminler? Bilim adamları yaratıcılık ve hayal güçlerini kullanıyorlar mı? gözlemlemek. Öğrencilerin, bilimsel bilginin kesin olmayan deneysel çıkarımsal, hayalci ve yaratıcı doğasıyla ile ilgili düşüncelerini ve deneysel delillerin rolüyle ve aynı verilere bağlı olarak farklı çıkarımların yapılmasının mümkün olduğunu anlayıp anlamadığıyla ilgili düşüncelerinin belirlemek. Türlerin karakteristikleri açıklanırken hangi kanıtların kullanıldığına dair kavramların ölçülmesi. Öğrencilerin aynı ürünlerle farklı sonuçların türetilmesindeki etmenleri anlaşılmasını sağlamak. Öğrencilerin bilim adamlarının çıkarımsal, hayalci ve yaratıcı doğasıyla ilgili düşüncelerini belirlemek. Öğrencilerin bilimsel bilginin gözlemlere dayansa ya da bu gözlemlerden oluşsa bile; yine de bilim adamlarının hayal gücünü ve yaratıcılığını gerektirdiği ve bilim adamlarının bu özelliklerini kullanıp kullanmadıklarının sorgulanması.

4 Verilerin Analizi Bu kısımda, örneklemdeki öğrencilerin bilimin doğasıyla ilgili sahip oldukları düşünceleri ortaya çıkarmak için betimsel analiz kullanılmış olup, yürütülen anket ve mülâkat çalışmalarından elde edilen bulgular sunulmuştur. Bilimin doğası hakkında öğrencilerin bakış açılarını daha derinlemesine ortaya çıkarmak için rastgele seçilen 6. ve 7. sınıf öğrencilerinden beş tanesi ile 30 şar dakikalık mülakatlar yapılmıştır. Mülakat yapılan kız öğrenciler K (1-4), erkek öğrenci ise; E (1) şeklinde kodlanmıştır. Bu mülakatlar boyunca öğrencilere daha önceden doldukları formların bir kopyası verilmiş ve yazdıkları cevaplar üzerinde daha ayrıntılı cevaplar vermeleri için ilave sorular yöneltilmiştir. Mülakat sırasında ses kayıt cihazından faydalanılmıştır. Orta öğretim 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası anketine verdikleri cevaplar aşağıdaki Tablo 1. de özetlenmiştir. Tablo 1. Bilimin Doğasına İlişkin Sorulara Cevapları Bilim nedir? Soru Bilimin diğer derslerden farkı nedir? Bilim adamlarının bildiklerinin gelecekte değişeceğine inanıyor musunuz? Bilim adamları türlerin karakteristiklerinin olduğundan nasıl emin oluyorlar? Aynı sonuçlara sahip bilim adamları farklı sonuçları nasıl türetiyorlar? Hava durumu sunucuları bu konuda ne kadar eminler? Bilim adamları yaratıcılık ve hayal güçlerini kullanıyorlar mı? Öğrencilerin Verdiği Cevaplar Keşif, İcat, İspat, Kurgu, Bilimsel Araştırma, Kanun Araştırmak, Farklı Şeylerin Bulunması, İspat Yapma, Merak İçerme, Önceden Plan Yapma Teknoloji İlerlediği İçin Değişir, Yeni Şeyler Bulunur, Değişmez Üzerine Bir Şeyler Eklenir. Fosillere Dayanarak, Kemikler, Fotoğraflar, Kazı bilimleri, Toprak Altındaki Kemikleri Birleştirip Şekillerini Bulunur, Kalıtsal Özelliklerden Yararlanılır. Zeka Seviyeleri, Kendilerine Özgü Fikirleri, Fikir Farklılıkları. %100 Emindirler, Bilimsel Gerçekleri Kullanma, Hava Taşıtları, Termometre, Meteroloji, Teknolojik Araçlar. Evet, Hayal Ederek İcat Yapar, Şimdi ki Yaşamın Daha İlerisini Düşündüklerinde. Hayır, İspat Gerektirir, Deney ve Buluş Önemlidir, Hayaller İspatları Değiştirebilir ve Gerçeklik gerektirir. Yukarıda verilen tabloda bilimin ne olduğunu, neye bilim ya da bilim değildir denilebileceği ile ilgili görüşleri belirlemek üzere sorulan ilk soru 7. sınıf öğrencileri tarafından, bilimin bir dal olduğu, merak içerdiği, yasalara dayandığı, deneyler yapılması gerektiği, formülleri içerdiği yönündedir. Ayrıca bilimin sürekli araştırmalara dayandığı, insan yaşamını etkileyecek önemli bir kaynak olduğunu da belirtmişlerdir ve bilimin önceden planlama ve tasarlama gerektirdiğini düşünmektedirler. Öğrencilere mülakat esnasında ek olarak Bilim öğrenmenin insanlara ne faydası vardır? sorusuna yönelik cevaplarda öğrenciler, bilimi öğrenmenin hayatlarını anlamlandırdığını günlük yaşantılarında öğrendikleri bilgileri kullanabileceklerini ve karşılaştıkları durumları bilim sayesinde yorumlayabileceklerini dile getirmişlerdir. Öğrencilerin verdiği cevaplardan biri şöyledir: Örneğin bir şey ekip onu büyütürken onunla ilgili bir bilgim varsa onu öne sürerim hemen. Çevremdekileri de bilgilendiririm bildiğim şeylerle, onun nasıl büyüdüğünü nasıl geliştiğini bildiğim için onu incelerken zevk alırım, bildiğim için.(k1) Bu durumu destekler nitelikte bazı öğrenciler bilimin hayatlarını kolaylaştırdığını düşünmektedirler ve bu kolaylığın teknolojik gelişmelere dayandığını ileri sürmektedirler Diğer taraftan öğrencilere yöneltilen Bilim nasıl ortaya çıkmıştır? sorusuna yönelik cevaplarda öğrenciler bilimin ihtiyaçlar doğrultusunda ya da tesadüf eseri ortaya çıkmış olabileceğinden bahsetmişlerdir. Bilimin sabır ve sürekli deneme gerektirdiğini bilmektedirler,

5 bilimin zararlı yönlerinin de olduğunu düşünmektedirler ve bu duruma örnek olarak Atom bombasını örnek vermişlerdir. Bilimi öğrenip kendi yaşamıma çevirip günlük yaşamımda olup bitenlerin farkına varabildiklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerden birinin bu soruya verdiği cevap şöyledir: Bilimin ortaya çıkması için en önemli etkenlerden biri sorundur, bir sorundan yola çıkarak bilim insanlarının üzerinde çalışmasıdır. (E1). Bu soruya ilave olarak Bilim tanımı oluşturulurken en önemli etken nedir? sorusuna yöneltilen cevaplarda da bilimin ortaya çıkması için bir sorunun oluşması ve bu sorun etrafında bilim adamları deneyler yaparak aynı zamanda kendi düşüncelerinden de yararlanarak bilimin tanımını oluşturmaları gerektiğini düşünmektedirler. Bilimin diğer derslerden farkının ne olduğunun sorulduğu ikinci soruya öğrenciler, bilimin önceden planlanması gerektiği, buluş içerdiği, araştırma ve merak gerektirdiğinden bahsetmişlerdir. Öğrencilerin geneli Fen ve Teknoloji dersinin bilim dersi olduğunu belirtmişlerdir ve öğrenciler Fen ve Teknoloji dersini deney ve gözlem içerdiği için bilim dersi olarak görmektedirler. Öğrencilerin bu konuda verdiği cevaplar şöyledir: Fen ve Teknoloji dersinin bilimle daha çok ilişkili olduğunu düşünüyorum çünkü, bu derste kendi vücudumuzu tanıyoruz, inceleme yapıyoruz ve deneyler yapıyoruz. (E1) Fen ve Teknoloji dersinde öğrendiğimiz konuları deneylerle ispatlayabiliriz ( K2). Öğrencilerin çoğu bilim adamlarının düşüncelerinin gelecekte değişeceğine ilişkin dördüncü soruyu şu şekilde yanıtlamışlardır; akıl akıldan üstün olduğu için düşünceler değişir, gelecekte bilim ilerleyecek ve böylece bilim adamlarının fikirleri değişime uğrayacak, teknoloji gelişimi de düşünceleri etkiler. Bilim adamlarının fikirlerinin gelecekte değişmeyeceği görüşünde olan öğrenciler ise düşüncelerini, buluşların değişmeyeceğine, doğru bulunan her şeyin esasını koruyacağına ve ispatlanmış düşüncelerin değişmez olduğuna inanmaktadırlar. Öğrencilerin ancak birkaçı bilimsel bilginin mevcut bilgiye yeni bilgilerin ilave edilmesiyle değişebileceğini ileri sürmüştür. Öğrencilerden birinin verdiği cevap: Hayır bilim adamlarının gelecekte fikirlerinin değişeceğine inanmıyorum hiçbir doğrunun ve bilginin değişeceğine de inanmıyorum ama; üzerine bir şeyler eklenebileceğini düşünüyorum. Bu değişim yeni bir bilgi olarak değil de değiştirilmiş bir bilgi olarak öne sürebilirler. (K1) Türlerin karakteristikleriyle ilgili nasıl emin olunduğu ve bu konuda açıklamalara gidilirken nasıl bir yol izlendiğinin sorulduğu dördüncü soruda öğrenciler fosillerden, kalıtsal özelliklerden, kazı bilimlerinden bahsetmişlerdir. Fosillerin birleştirilerek dinozorların nasıl göründüğüne karar verdikleri konusunda açıklamalarda bulunmuşlardır. Verdikleri cevaplardan açık bir şekilde, bilim insanlarının fen kitaplarında anlatılan dinozorlar hakkında emin veya kesin olduklarına inandıkları ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, öğrencilerden birçoğunun, dinozorlarla ilgili konu alanı bilgilerinin yetersiz olduğu da tespit edilmiştir. Bu soruyla ilgili mülâkat verileri derinlemesine irdelendiğinde; birçok öğrencinin bilim insanlarının dinozorların varlığını açıklama yolu (çıkarım) ve bu açıklamaların dayandığı fosil kemikler (gözlem) arasındaki farkı bilemedikleri tespit edilmiştir. Buna örnek olarak, öğrencilerin, bilim insanlarının dinozor iskeletlerinin neye benzediğine karar verirken, basitçe iskelet kemiklerini bir araya getirdikleri şeklindeki cevapları alındıktan sonra, öğrencilere şu soruyu ilaveten sormuştur. Fakat bilim insanları bir dinozorun kanatları hakkında nasıl bilgi sahibi olabilir? sorusuna, bilim adamlarının dinozorlardan kalan kalıntılara bakarak onların bir zamanlar yaşadığını, fosillere ulaşarak bu fosilleri birleştirerek dinozorlar ilgili fikir sahibi olduklarını belirtmişlerdir. Bazı öğrencilerin, bilim insanlarının bir atomu doğrudan doğruya gözleyemediklerinden dolayı, yapısıyla ilgili karar verirken çıkarımlarını kullandıklarını ifade ettikleri tespit edilmiştir. Öğrenciler şöyle cevaplar vermişlerdir, bilim insanları bir modele ulaşırken, hayâl güçlerini, yaratıcılıklarını kullandıklarını, deneyler yapıp ve çıkarımlarda bulunduklarını belirtmiştirler. Ayrıca bilim insanları bir icadı tahminler ve çıkarımlar sonucu oluşturduklarını ifade etmiştirler.

6 Orta öğretim 6. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası anketine verdikleri cevaplar tabloda özetlenmiştir. Tablo 2. Bilimin Doğasına İlişkin Sorular ve Cevapları SORU Bilim nedir? Öğrencilerin Verdiği Cevaplar Araştırma, İcat, Keşif, İnceleme, Test Etme, Tasarım Bilimin diğer derslerden farkı nedir? Bilim adamlarının bildiklerinin gelecekte değişeceğine inanıyor musunuz? Bilim adamları türlerin karakteristiklerinin olduğundan nasıl emin oluyorlar? Aynı sonuçlara sahip bilim adamları farklı sonuçları nasıl türetiyorlar? Hava durumu sunucuları bu konuda ne kadar eminler? Bilim adamları yaratıcılık ve hayal güçlerini kullanıyorlar mı? Araştırmak, Teknoloji İçerir, Deney. İlginçtir, Becerileri Geliştirir. Bilim İlerlediği İçin Değişir, Yeni Şeyler Bulunur, Değişmez Üzerine Bir Şeyler Eklenir. Fosillere Bakarak, Kemikler, Fotoğraflar, Kazı bilimleri, Yer Altında ki. Aynı Düşünceye Sahip Olmama. Emindirler. Aletler, Hava Ölçekleri ve Makine Kullanırlar. Evet, Bilmediği Şeyler Üretirken. Tablo2. de 6. Sınıf öğrencileri bilimin ne olduğu ile ilgili sorulan ilk soruya 7. sınıf öğrencileriyle benzer cevaplar verdikleri görülmüştür.. Öğrenciler bilimin keşif, icat etme, araştırma olduğu konusunda aynı fikirdedirler. Yapılan görüşmelerde öğrencilerden biri bilimle ilgili şu cevapları vermiştir: Bilim hayatımızı kolaylaştırır, bilmediğimiz şeyleri açığa çıkarır örnek verecek olursam lamba mesela insanların hayatlarını kolaylaştırır, karanlıktan kurtulmamızı sağlar.(k3); Bilim, bilim adamlarının hayallerindeki gerçekleştirmek fikirleri ortaya koymak için yaptıkları şeylerdir, bilimsel araştırmalar ve icatlar içerir. (K4). 6.sınıf öğrencilerinin, 7. sınıf öğrencilerinin görüşlerine ek olarak bilimin diğer derslerden farkının ne olduğunun sorulduğu ikinci soruya verdikleri cevaplar şöyledir; bilim ilginçtir, becerilerimizi geliştirir, yeni şeyler öğrenmemizi sağlar. 6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin Fen ve Teknoloji dersinin bir bilim dersi olduğu konusunda aynı fikirde oldukları görülmüştür.. Bilim adamlarının dinozorların geçmişte dünya üzerinde yaşadıklarını nasıl bildikleri ve görünüşlerinden ne kadar emin oldukları hakkındaki dördüncüyü soruya öğrenciler 7. sınıf öğrencilerinin verdikleri cevaplara benzer olarak,6. sınıf öğrencileri de bilim adamlarının kazı çalışmaları yaparak toprak altında bulunan kemikleri çıkarıp inceleyerek, birleştirerek dinozorlar hakkında bilgi sahibi olduklarını düşünmektedirler. Dinozorların görünüşleri hakkında bilim adamlarının hayal güçlerini kullandıklarını düşünmektedirler. Öğrencilerle yapılan görüşmelerde öğrencilerin cevapları şu şekildedir: Bilim adamları dinozorların görünüşleri hakkında emin değillerdir, çünkü dinozorları görmedikleri için, ancak buldukları kemikleri kullanarak hayal ederler. (K3); Bilim adamları dinozorların nasıl göründüğünden tam emin değillerdir, çünkü hiçbiri geçmiş çağlarda yaşamamıştır o yüzden tamamıyla net bir görüntüye ulaşamazlar. (K4) Hava durumu sunucularının hava tahminlerinden ne kadar emin oldukları konusunda öğrencilere yöneltilen altıncı soruya, 6.sınıf öğrencilerinin çoğu hava tahminlerinin kesin olduğunu düşünmektedirler. Hava tahminlerinin değişebileceğini düşünen bazı öğrenciler soruya şu şekilde

7 cevaplar vermişlerdir: Hava tahminlerinin her zaman doğru olduğunu düşünmüyorum çünkü bazen bilimsel araştırmalarda yanılabilir. (K4). Bilim adamlarının görevlerini yaparken hayal güçlerini kullanmaları ile ilgili olan yedinci soruda;6. Sınıf öğrencileri de bilim adamlarının hayal güçlerini kullandıklarını düşünmektedirler. Tartışma ve Sonuç Bilimin nasıl öğretilmesi gerektiği, bilimin doğasının eğitimin bir parçası olduğu uzun yıllardır üzerinde tartışılan, çeşitli programlarla uygulanan bir konudur. Çünkü bilimin doğası ile kaynaştırılmış ve etkili bir şekilde oluşturulan fen dersleri, öğrencilere günlük yaşantılarında karşılaşacakları problemlerle başa çıkabilme becerileri kazandırmak için önemli bir potansiyele sahiptir. Son yıllarda dünyada, öğretmenlerin ve öğrencilerin bilim anlayışı konusuna çok fazla önem verilmekte ve fen eğitimi alanında yapılan reform hareketlerinde öğretmen ve öğrencilerin bilimin doğası hakkındaki anlamalarını geliştirme gerekliliği vurgulanmaktadır. Ülkemizde de öğretim yılından itibaren uygulanan yeni program bilimin doğası konusunun önemine dikkat çekmektedir. Geçtiğimiz 85 yıl boyunca neredeyse tüm bilim adamları öğrencilerin bilimin doğası anlayışlarını geliştirme için anlaşmaya varmışlardır (Abd-El-Khalick vd.,1998). Bilimin ve bilimsel bilginin doğasının öğrencilere yeterli seviyede öğretilmesi uzun zamandan beri fen eğitimcilerinin ve fen eğitimi araştırmacılarının ortak hedefleri arasında yer almaktadır (Lederman, 1992). Bu düşüncelerden yola çıkılarak yapılan çalışmada 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası üzerine olan algılarının ve bu algılar arasındaki farklılıkların ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Konuyla ilgili yapılan az sayıda çalışma olduğu belirlenmiş ve bu nedenle bu konuda çalışmaya ihtiyaç duyulmuştur. Yapılan çalışmalarda, öğrencilerin bilimin doğasıyla ilgili kavramları değerlendirilirken çoğunlukla anket veya yarı yapılandırılmış mülâkatlar kullanılmıştır ( Küçük, 2006). Araştırmalar, öğrencilerin bilimin doğasına yönelik anlayışlarının oldukça sınırlı ve yanlışlarla dolu olduğunu göstermektedir (Mellado, 1998; Abd-El-Khalick ve Lederman, 2000). Bu düşünceyi destekler nitelikte bu araştırmada da elde edilen veriler 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğasıyla ilgili görüşlerinin birbirleriyle benzerlik gösterdiğini ve öğrencilerin bazılarının bilimsel bilginin değişemez olduğuna, bilim adamlarının hayal güçlerini kullanmadıklarına inandıklarını ve bilimin doğasıyla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıklarını göstermiştir. Yapılan bu çalışmaya paralel olarak bir çalışma gerçekleştiren Küçük (2006), bilimin doğasını ilköğretim 7. sınıf öğrencilerine öğretmeye yönelik çalışmasında, 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğası üzerine yetersiz görüşlere sahip oldukları sonucuna ulaşmıştır. Bu durumun sebebini fen öğretimi derslerinde bilimsel bilginin doğasının ve bilimsel çalışmaların amaçlarının açıklanmaması olduğunu ileri sürmüş ve 7. sınıf seviyesindeki öğrencilerin bilimin doğasıyla ilgili bu derece yetersiz düşünceleri benimsemiş olmasının nedenlerinin tartışılmasının önemi üzerinde durmuştur. Küçük, bilimin doğasının fen öğretim programları kapsamına alınması ve öğretilmesi gerektiğinin birçok eğitimci tarafından savunulduğunu belirtmiştir. Bunun için beş neden ileri sürmüştür. Yukarıda bahsedilenler bilimin doğasının insanların bilimi, bilimin ürünlerini ve günlük yaşamda karşılaşılan yöntemlerini anlamasını sağlayabildiği; insanların bilimle ilgili sorunlar hakkındaki tartışmalara ve karar verme süreçlerine katılmasına yardımcı olabildiği; bilimin doğasının anlaşılmasının insanların bilimsel kültüre değer vermelerini sağlayabildiği; bilimin doğasının anlaşılmasının insanların bilimsel toplumun normlarını anlamalarını sağlayabildiği ve bilimin doğasının öğrenilmesinin fen konu alanının daha etkin bir şekilde öğrenilmesine yardımcı olabildiği şeklinde sıralamıştır. Bu çalışmaya benzer nitelikte Çelikdemir, 2006 yılında yaptığı çalışmasında ilköğretim öğrencilerinin çoğunluğunun bilimin doğasıyla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıklarını vurgulamıştır. Bu sonuçlara ek olarak, 8.sınıf öğrencilerinin bilimsel bilginin değişebilirliği, sübjektif yapısı ve belirsizliği konularında çağdaş (gerçekçi) görüşe sahip oldukları bulunurken, 6. Sınıf öğrencilerinin daha çok bilimde gözlem ve çıkarımların rolü konularında çağdaş görüşe sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, kız öğrencilerin bilimin sübjektif

8 ve yaratıcı doğası konularında erkek öğrencilere göre çağdaş düşünceye sahip olduklarını tespit etmiştir. Çalışmada 6. ve 7. sınıf öğrencilerinden bazılarının bilim adamlarının bilgilerinin gelecekte değişeceği ve farklı fikirlere sahip olmaları konusunda görüşlerinin farklılık gösterdiği sonucuna ulaşılmış, öğrencilerin bazılarının bu konularda yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmüştür. Bu araştırma sonucuna ek olarak Bora (2005) doktora tez çalışmasında bulduğu sonuçlar, öğretmen ve öğrencilerin bilimin doğası konusunda birçok kavram yanılgısına sahip olduklarını göstermiştir. Katılımcıların bilimsel gözlemler; sınıflandırma tekniklerinin doğası; bilimsel bilginin değişebilirliği ve sebep-sonuç ilişkileri gibi konularda çağdaş (gerçekçi) görüşlere sahip olduklarını gösterirken bilimin tanımı, bilimsel modellerin doğası, hipotezler, teoriler ve kanunlar arasındaki ilişkiler, bilimsel yöntem, bilimin temel varsayımları, bilimsel bilginin epistemolojik durumu ve disiplinlerin arasındaki ilişkiler hakkında geleneksel görüşlere sahip olduklarını ortaya koymuştur. Ortaöğretim 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin bilimin doğasına ilişkin görüşlerinin açıklanması amacı ile, literatür bulguları ışığında yapılan tartışma ve analizler neticesinde şu sonuçlara varılmıştır: Öğrencilere yapılan doküman analizi ve sonuçlarına bağlı olarak yapılan görüşmelerde öğrencilerin bazılarının bilimsel bilginin kesin doğru olduğuna ve dolayısıyla asla değişmeyeceğine inandıkları belirlenmiştir. Öğrencilere yöneltilen bilim adamlarının dinozorların nasıl göründüğü hakkında ne kadar emindirler sorusuna verilen cevapların tamamına yakını bulunan fosillere dayanarak bilim adamlarının fikirlerinin kesinlikle doğru olduğu yönündedir. Bu sonuç öğrencilerin bilimin çıkarımsal doğası hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını göstermektedir. Bu sonuca ilişkin öğrencilere teorik bilgileri vermekten çok, bilim adamlarının bu bilgilere nasıl ulaştıklarının açıklanmasına ihtiyaç vardır. Her iki grupta da yer alan öğrencilerin bazılarının bilim adamlarının bilgilerinin kesinlikle değişmeyeceğine inandıkları sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin, bilim adamlarının buluşlarının bilimsel bir çalışmanın ürünü olması sebebiyle kesinlikle doğru olacağına ve hiçbir zaman değişmeyeceğine inandıkları için bu düşünceye sahip oldukları belirlenmiştir. Bilim adamlarının hayal güçlerini kullanmalarına ilişkin soruda öğrencilerin bazılarının cevapları ise bilim adamlarının hayal güçlerini kullanmadıkları yönündedir. Ankette yer alan bilimin tanımı ve bilimi diğer disiplinlerden ayıran farklar ile ilgili sorulara da 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin verdikleri cevaplarda anlamlı bir fark görülmemiştir. Bu sonuçlara dayanarak Fen öğretiminde, öğrencilerin sahip olduğu kavramları geliştirebilmek için, bilimin doğasının fen konu alanlarından bağımsız olarak öğrencilere doğrudan öğretilmesine ihtiyaç vardır. Bilimin doğasını anlamak tüm bireyler için önemlidir. Bilimsel bilgi kesin değildir ve sürekli değişim halindedir. Bu durumda yeni bir araştırma veya kabul edilmiş durumlara ters düşen bir teoriyle karşılaşan öğrencilerin yaratıcı çözümler bulamaması olasıdır. Bilimin doğasını anlamak öğrencilerin bilimsel okuryazarlıklarına da katkıda bulunur ve bu nedenle öğrencilerin bilimin doğasını anlamaları büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmanın fen öğretimde karşılaşılan zorluklara yardımcı olacağı beklenmektedir. Kaynaklar Abd-El-Khalick, F. S., Bell, R. L. & Lederman, N. G.(1997). The Nature of Science and Instructional Practice: Making the Unnatural Natural. Science Education, 82, 4. Altındağ, C., Şahin, C. T. & Saka, Y. (2012).Bilimin Doğası Öğretimine Yönelik Etkinlik Örneği : Araştırma Temelli Etkinlik Dergisi (ATED), 2(1), 1-9. Bilen, K. (2009). Tahmin Et-Gözle-Açıkla Yöntemine Dayalı Laboratuvar Uygulamalarının Öğretmen Adaylarının Kavramsal Başarılarına, Bilimsel Süreç Becerilerine, Tutumlarına Ve Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşlerine Etkisi. (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Can, B. (2008). İlköğretim Öğrencilerinin Bilimin Doğası İle İlgili Anlayışlarını Etkileyen Faktörler, (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Demir, Ö. (2000). Bilim Felsefesi. Vadi Yayınları: Ankara

9 Doğan, N. B. (2005). Türkiye'deki Orta Öğretim Fen Branşı Öğretmen ve Öğrencilerinin Bilimin Doğası Hakkında Görüşlerinin Araştırılması. (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi/ Eğitim Bilimler Enstitüsü, Ankara. Çakıcı, Y.(2009). Fen Eğitiminde Bir Önkoşul: Bilimin Doğasını Anlama. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 29. Çelikdemir, M. (2006). Examining Middle School Students Understanding of the Nature Of Science. (Yüksek Lisans Tez Çalışması). Ankara. Doğan, N., Özcan, M. B. (2010). Tarihsel Yaklaşımın 7. Sınıf Öğrencilerinin Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşlerinin Geliştirmesine Etkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 4, Ekiz, D. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemler. Ankara: Anı Yayıncılık. Küçük, M. (2006). Bilimin Doğasını İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerine Öğretmeye Yönelik Bir Çalışma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Lederman, N.G., Abd-El-Khalick, F., Bell, R.L. ve Schwartz, R.S. (2002). Views of Nature of Science Questionnaire (VNOS): Toward Valid And Meaningfu Assessment of Learners Conceptions of Nature of Science, Journal of Research in Science Teaching, 39(6), Lederman, N. G. (2007). Nature of Science: Past, Present, and Future. Sandra K. Abell (Ed.), Handbook of Science Education. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers: London. Lederman, N.G.,Wade P. & Bell, R. L. (1998). 21. Assessing Understanding of The Nature of Science: Historical Perspective. W. F. McComas(Ed.), The Nature of Science in Science Education (s ). Kluwer Academic Publisher; Netherlands. Lederman, N.G. (2006). Syntax of Nature of Science Within Inquiry and Science Instruction. L.B. Flick and N.G. Lederman( Ed.), Scientific Inquiry and Nature of Science. Kluwer Academic Publisher; Netherlands. McComas, W.F., Clough, M.P.& Almazroa H.(1998). The Role and Character of The Nature of Science in Science Education. W. F. McComas (Ed.), The Nature of Science in Science Education. Kluwer Academic Publisher: Netherlands. Muğaloğlu, E. (2006). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Bilimin Doğasına İlişkin Görüşlerini Açıklayıcı Bir Model Çalışması. ( Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Turgut, H. ( 2005). Yapılandırmacı Tasarım Uygulamasının Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Okur Yazarlık Yeterliliklerinden Bilimin Doğası ve Bilim- Teknoloji Toplum İlişkisi Boyutlarının Gelişimine Etkisi.( Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Türkmen, H., Yalçın, M. (2001). Bilimin Doğası ve Eğitimdeki Önemi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1): Yıldırım, A., Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (8.baskı). Ankara: Seçkin Yayınları. Okasha, S. (2002). Philosophy of Science: Prentice Hall. New York.