HİTABET VE MESLEKİ UYGULAMA

Transkript

1 ANADOLU İMAM-HATİP LİSELERİ HİTABET VE MESLEKİ UYGULAMA ÖĞRETİM MATERYALİ YAZARLAR Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah SEZİKLİ Dr. Hasan ÖZKET Ahmet EKŞİ Ahmet MEYDAN Ramazan ŞAHAN Kadir ADIYAMAN

2 Editör Ekrem ÖZBAY Dil Uzmanı Arzu DEMİR Görsel Tasarım Ertuğrul ÇAKIR Dilek ANDER Emre ANDER Ölçme Değerlendirme Uzmanı M. Akif KARAKUŞ Program Geliştirme Uzmanı Hasan Topal Rehberlik Uzmanı Davut YURTTAŞ

3

4

5

6

7 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE: DİN HİZMETLERİ VE İLETİŞİM 1. Din Hizmetleri ve Din Görevliliği İrşat, Tebliğ ve Davette Genel İlkeler İmam-Hatipliğin Anlam ve Önemi Müezzinliğin Anlam ve Önemi Kur an Öğreticiliğinin Anlam ve Önemi Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanıma Din Hizmetlerini Zorlaştıran ve Engelleyen Sorunları Tanıma Din Hizmetlerinde İletişim İletişimin Önemi ve Temel İlkeleri İletişimin Temel Unsurları İletişimde Dil ve Beden Dilinin Önemi Din Hizmetlerinde İletişim Sorunları ÜNİTE: HİTABET VE DİNÎ HİTABET 1. Hitabet ve Türleri Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve Önemi Dinî Hitabet ve Çeşitleri Dinî Hitabetin İlkeleri Kur an da Hitabet İlkeleri Sünnette Hitabet İlkeleri Dinî Hitabette Kaynak Seçiminin Önemi Tarihten Dinî Hitabet Türlerine Örnekler ÜNİTE: DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK HUTBE 1. Hatiplik ve Hutbe Hutbe İle İlgili Dinî Hükümler Hutbe Hazırlanması İle İlgili Hususlar Konu Seçimi Planlama Bilgi Toplama Bilgiyi Değerlendirme Hutbe Metninin Hazırlanılışı Hutbenin Sunuluşu Hutbe Duaları Hutbe Örnekleri ÜNİTE: DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK VAAZ 1. Vaizlik ve Vaaz Vaaz ve İrşadın Dindeki Yeri VII

8 3. Vaazın Hazırlanışı İle İlgili Hususlar Konu Seçimi Planlama Bilgi Toplama Bilgiyi Değerlendirme Vaazın Sunuluşu Vaaz Duaları ÜNİTE: CENAZE ADABI 1. Ölüm Anında Yapılacak İşler Ölünün Yıkanması ve Kefenlenmesi Cenaze Namazı ve Duaları Cenazenin Defni ve Taziye İslam ın Şehitlik ve Gaziliğe Verdiği Önem ÜNİTE: ÇEŞİTLİ TÖRENLERDE DİNÎ HİTABET VE DUA 1. Dua ve Önemi Dua Etmeyi Öğrenme Mübarek Gün ve Geceler Hatim, Mevlit ve Duaları Ad Koyma Sünnet Merasimi Nişan ve Nikâh Yemek ve İftar Duaları Kurban ve Duası Hacı Uğurlama Duası Asker Uğurlama Duası Tevbe-İstiğfar Duası Herhangi Bir Açılış veya Kapanışta Yapılacak Konuşma ve Dua ÜNİTE: ÇEŞİTLİ TÖRENLERDE DİNÎ MUSİKİ 1. Musiki ve Dinî Musiki Musikinin Tanımı ve Önemi Dinî Musikinin Din Hizmetlerindeki Yeri ve Önemi Cami Musikisi Ezan ve Kamet Tesbih Tekbir Sala Mevlit İlahi SÖZLÜK KAYNAKÇA VIII

9 1. ÜNİTE DİN HİZMETLERİ VE İLETİŞİM Caminin dış görünüşü ve iç kısmındaki mihrab, mimber, kürsü ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM 1. İrşat, tebliğ ve davet kavramlarının anlamlarını öğreniniz. 2. Din hizmetlerinin yürütülmesinde iletişimin önemini arkadaşlarınızla konuşunuz. 3.Toplumun din görevlilerinden beklentilerinin neler olduğunu araştırınız. 4. İnsanlarla iyi iletişim kurmak için nelere dikkat edilmesi gerektiğini düşününüz. 9

10 1. ÜNİTE 1. Din Hizmetleri ve Din Görevliliği Din hizmeti, dinî konularda fert ve toplumun ihtiyacı olan ve onlara yararlı olacak bir işin yapılmasıdır. Örneğin dinin anlatılması, bazı ibadet ve törenlerin düzenlenip yönetilmesi gibi görevler bunlardandır. Din hizmetleri ile ilgili görevleri yerine getirenlere din görevlisi denir. Din görevlisi alanında uzman olmalıdır. Bu nedenle din hizmetlerini yürütecek kişinin din eğitimi alması, yapacağı işle ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekir. SIRALAYALIM Din hizmetleri denilince aklınıza hangi görevler gelmektedir? Sıralayınız. Toplumu dinî konularda aydınlatma Ülkemizde din hizmetlerinin yürütülmesi görevi Diyanet İşleri Başkanlığına verilmiştir. Bu kurum camilerde ve cami dışındaki dinî hizmet görevlerini yürütmekle görevlidir. Din görevlileri, Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olarak görev yapmaktadırlar. Bu hizmetleri yapacak olanlar, imam hatip liseleri ve ilahiyat fakültelerinde eğitim ve öğretim görür İrşat, Tebliğ ve Davette Genel İlkeler Din hizmetlerini ifade eden bazı temel kavramlar vardır. İrşat, tebliğ ve davet bu kavramların başında gelir. Din hizmetlerinin temelini oluşturan bu üç kavram, dinin doğru ve güzel anlatılmasıyla ilgilidir. İrşat; hidayete erdirme, yol gösterme ve doğru yola yönlendirme anlamlarına gelir. Terim olarak ise; ikna edici söz ve davranışlarla doğru yolu göstermek, hakkı, hakikati anlatmak ve İslam ın esaslarını öğretmektir. İrşat, din hizmetleri alanında yerine getirilmesi gereken önemli bir görevdir. İrşat faaliyetleri genellikle camilerde yapılır. Örneğin vaaz ve hutbelerle Müslümanlar bilgilendirilir ve aydınlatılır. Zaman zaman farklı mekânlarda da irşat faaliyetleri yürütülebilir. Örneğin sünnet ve ad koyma törenlerinde dinî içerikli konuşmalar yapılır. Tebliğ; ulaştırmak, iletmek, duyurmak ve bildirmek anlamlarına gelir. Peygamberlerin sıfatlarından biri olan tebliğ, Kur an da da Allah ın (c.c.) vahyini insanlara ulaştırmak anlamında kullanılmıştır. Bir ayette buna şöyle işaret edilmektedir: Resulün üzerine düşen yalnızca tebliğdir Mâide suresi, 99. ayet. 10

11 Din Hizmetleri ve İletişim Peygamberler, ulaştırmakla yükümlü olduğu bilgileri, herhangi bir katkı ve eksiltme yapmaksızın yerine ulaştırır. Müminlerin yaptığı tebliğ faaliyetleri için iyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak veya davet etmek ifadeleri yer almaktadır. Davet, çağırmak ve dua etmek anlamlarına gelir. Kur an da ise hak yoluna çağrı anlamında kullanılmıştır. Bir ayette davet, Müslümanlara yüklenen bir görev olarak şöyle ifade edilmiştir: Camiler irşat görevinin yapıldığı yerlerin başında gelir.... ه أ ح س ن ا د ع إ ل سب ي ل ر ب ك ب ا ل ح ك م ة وال م و ع ظ ة ال ح س ن ة و جا دل ه م ب ال ت Rabb inin yoluna hikmetle, güzel öğütle davet et ve onlarla en güzel şekilde mücadele et 1 Tebliğ ve davet faaliyetleri cami dışında da yürütülmektedir. Vaaz ve hutbelerin yanı sıra düzenlenen sempozyum, konferans ve benzeri programlarla tebliğ ve davet yapılmaktadır. Bunların yanında ferdî olarak İslam dini ile ilgili bilgi edinmek isteyenlere din görevlileri, gerekli bilgiler vererek İslam dini hakkında onları aydınlatmaktadır. Hz. Muhammed (s.a.v.)2, son peygamberdir ve ondan sonra başka peygamber gelmeyecektir. Onun irşat ve davet görevini genelde bütün Müslümanlar üstlenmiştir. Ancak din görevlilerine bu konuda daha fazla sorumluluk düşmektedir. Din görevlileri bu sorumluluğu yerine getirirken dikkat etmeleri gereken ilkeler şunlardır: 1. İrşat ve davet görevi insanları zorlamadan, güzellikle ve özveriyle yerine getirilmelidir. Bir ayette Allah (c.c.) şöyle buyurmuştur: O hâlde (Resulüm), öğüt ver. Çünkü sen ancak öğüt vericisin. Onların üzerinde bir zorba değilsin. 3 Konferans 2. İrşat ve tebliğ sorumluluğunu üstlenen kişiler öncelikle söz ve davranışlarıyla örnek olmalıdırlar. 1 Nahl suresi, 125. ayet. 2 Sallallahu aleyhi ve sellem: Allah ın rahmet ve bereketi üzerine olsun. 3 Gâşiye suresi, 21,22. ayet. 11

12 1. ÜNİTE 3. İrşat ve tebliğ sorumluluğunu üstlenen kişiler İslam dinini doğru bir şekilde insanlara ulaştırmalıdırlar. 4. Din görevlisi, davet ve irşat faaliyetlerini yürütürken insanın seçme özgürlüğünü dikkate almalıdır. Muhatapların inanıp inanmamaları veya bunları yerine getirip getirmemeleri ulaştıranın sorumluluk alanına girmez. Çünkü Allah (c.c.) insanı bilgilendirdikten sonra seçiminde özgür bırakmıştır. 5. İrşat, tebliğ ve davette etkili olabilmek için karşılıklı güven ortamının oluşması gerekir. Bu görev yerine getirilirken sevgi, saygı, sabır, samimiyet, anlayış ve hoşgörü ilkeleri esas alınmalıdır. 6. İrşat, tebliğ ve davette zorlama yoktur. Yüce Allah (c.c.) bir ayette şöyle buyurmuştur: Dinde zorlama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır... 1 Bu durumda dileyen inanır, dileyen inanmaz. Peygamberimiz (s.a.v.) de tebliğinde hiçbir zaman zorlayıcı olmamıştır. Allah beni ancak tebliğci olarak gönderdi. 2 buyurarak bu duruma işaret etmiştir. 7. Tebliğ edilen esasların doğru, açık ve anlaşılır olması gerekir. Nitekim İslam ın tebliği ve Peygamberimizin (s.a.v.) daveti, gecesi gündüz gibi açık olan bir yol 3 olarak nitelendirilmiştir. 8. Tebliğ edilen esaslar; sağlam kaynaklarla desteklenmeli, tutarsızlıklardan uzak, düşünmeye ve değerlendirme yapmaya açık olmalıdır. Yüce Allah (c.c.) bir ayette şöyle buyurmaktadır: İşte bu (Kur an), kendisiyle uyarılsınlar, Allah ın ancak bir tek İlah olduğunu bilsinler ve akıl sahipleri iyice düşünüp öğüt alsınlar diye insanlara (gönderilmiş) bir çağrıdır Din görevlisi muhatabına samimi duygularla yaklaşmalı ve onun saygınlığını zedele- PAYLAŞALIM Tebliğ ve davetle ilgili üç yici tavırlardan kaçınmalıdır. Onun görüşlerine ayet veya hadis bulup arkadaşlarınızla paylaşınız. mamaya dikkat etmelidir. Ayrıca davetçi yaptı- değer vermeli, söz ve davranışlarında kırıcı olğı işin önemini bilmeli ve karşılaşacağı engeller karşısında sabırlı olmalıdır. Allah (c.c.), bu konuda şöyle buyurmuştur: O vakit Allah tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi. Şu hâlde onları affet; bağışlanmaları için dua et; iş hakkında onlara danış. Kararını verdiğin zaman da artık Allah a dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever. 5 İrşat, tebliğ ve davet, tarih boyunca çeşitli unvanlarla anılan din görevlileri tarafından yerine getirilmiştir. Bunların nasıl yerine getirileceğinin en güzel örneklerini Peygamberimiz (s.a.v.) göstermiştir. Bu nedenle bu görevi yerine getirenler de Peygamberimizi (s.a.v.) örnek almalıdırlar. 1 Bakara suresi, 256. ayet. 2 Tirmizî, Tefsiri Suver, İbn Mace, Mukaddime, 6. 4 İbrahim suresi, 52. ayet. 5 Âl-i İmrân suresi, 159. ayet. 12

13 Din Hizmetleri ve İletişim 1.2. İmam-Hatipliğin Anlam ve Önemi İmam, kendisine uyulan, önde bulunan ve önderlik yapan kişi demektir. Terim olarak ise topluma önderlik yapan ve cemaatle kılınan namazlarda kendisine uyulan kişiye imam, yapılan bu göreve de imamlık veya imamet denir. Hatip, topluluk karşısında etkili ve güzel konuşan, cuma ve bayram namazlarında hutbe okuyan kişidir. Ülkemizde her iki görevi de bir arada yürüten cami görevlilerine imam-hatip denir. İmamlık, namazın farz kılınması ile başlayan ve günümüze kadar gelen önemli bir görevdir. İlk imam Peygamberimizdir (s.a.v.). Peygamberimiz (s.a.v.) hayatta iken imamlık yapmış ve imam olacak insanda olması gereken vasıfları bir hadiste şöyle belirtmiştir: Cemaate, Kur an ı en iyi okuyan kimse imam olur. Eğer kıraatte (okumada) herkes eşitse, sünneti en iyi bilen imam olur 1 Kur an ı en iyi okuyanınız imam olsun. Ebu Davut, Salat, 61. Kıraatte herkes eşitse sünneti en iyi bilen imam olur... Müslim, Mesacid, 290. Hadislerde vurgulanan düşünce nedir? Peygamberimiz (s.a.v.), cemaatle namaz kılmayı teşvik etmiş ve şöyle buyurmuştur: Cemaatle kılınan namaz, tek başına kılınan namazdan yirmi yedi derece üstündür. 2 Bu nedenle toplu ibadet edilen yerler olarak cami ve orada yapılan imamlık görevi önem kazanmıştır. Peygamberimiz (s.a.v.) ve ondan sonra yerine geçen halifelerin imamlık yapmaları bu mesleğin önemini kat kat artırmıştır. İslam beldelerinin sınırları genişleyip Müslümanların sayısı arttıkça camilerin ve imamların sayısı da artmıştır. Günümüzde cami merkezli din hizmetleri Diyanet İşleri Başkanlığının seçtiği imam-hatipler tarafından yürütülmektedir. İmam-hatip; camide namaz kıldırmak, camiyi her zaman ibadete hazır bulundurmak, cenaze namazı kıldırmak, irşat ve davet yapmak gibi görevleri yerine getirir. İmametin Şartları 1. Akıllı ve ergin olması. 2. Erkek olması. 3.Okuyacağı ayetleri ezbere biliyor olması. 4. İmamlık yapmaya fiziki bir engelinin bulunmaması. 5. Sünneti en iyi bilen ve uygulayan olması. TDV. İslam İlmihali s Müslim, Mesacid, 290; Tirmizî, Salat, Buharî, Ezan, 30; Müslim, Salat,

14 1. ÜNİTE BİLGİ KUTUSU Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi nin 107. maddesinde belirtilen imam-hatiplerin görevlerinden bazıları şunlardır: Camilerde vakit namazları ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarını kıldırmak. Cuma ve bayram hutbelerini, zamanında ve usulüne uygun olarak okumak. Cami içinde, müftülükçe yapılacak programa göre cemaati dinî konularda aydınlatmak. İsteyen vatandaşlara müftülüğün izni ile camilerde veya uygun görülecek yerlerde Kur an-ı Kerim okumayı öğretmek ve dinî bilgiler vermek; yaz Kur an kursları ile ilgili olarak verilen görevleri yapmak. Cami dersleri uygulaması yapılan camilerde, bu uygulama için gereken tedbirleri almak. İhtiyaca göre, vakit namazlarından önce veya sonra Kur an-ı Kerim okumak. Müftülükçe yapılacak programa göre mukabele okumak, gerektiğinde dinî gün ve gecelerde düzenlenecek programlarda görev almak. Medeni Kanun a göre akdedilen nikâhtan sonra olmak üzere isteyenlere evlenmenin dinî merasimini icra etmek. Vakit namazlarından en az yirmi dakika, cuma namazlarından en az bir saat önce camide bulunmak, gerekli hazırlıkları yapmak ve ezan okunmadan önce yerini almak. Cami ve çevresinin temizliğini sağlamak ve bunun için gerekli tedbirleri almak; şadırvan, abdest alma yeri ve tuvalet gibi yerlerin temizliğinin vakıf, dernek, köy tüzel kişiliği, belediye veya ilgililer tarafından yapılmasını sağlamak. Belediye cenaze teşkilatı bulunmayan yerlerde cenaze teçhiz ve tekfin işlerini yapmak. RÖPORTAJ YAPALIM Bir imam-hatiple görüşerek görevlerinin özelliği ile ilgili röportaj yapınız Müezzinliğin Anlam ve Önemi Müezzin; kelime olarak ezan okuyan anlamına gelir. Müezzin, camide ezan okuyup namazın cemaatle kılınmasında ibadet düzenini sağlayan, Müslümanları camiye davet eden din görevlisidir. Müezzinlik ise yapılan bu görevin adıdır. Ezan, İslam ın şiarıdır. Müslümanlar günde beş defa ezanla namaza davet edilmektedir. Ezanı oluşturan cümleler İslam ın temel esaslarını ifade etmektedir. Ezan okumayı Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadisinde şöyle teşvik etmiştir: Müezzin, sesinin gittiği yer boyunca mağfiret olunur. Yaş ve kuru her şey onun lehinde şehadet eder 1 Ezanı işittiğiniz zaman, müezzinin söylediğini tekrar edin! Buharî, Ezan, 7. Hadisini yorumlayınız, 1 Ebu Davut, Salat,

15 Din Hizmetleri ve İletişim Bir başka hadiste ise şöyle buyurmuştur: İnsanlar, eğer ezan okumak ile namazın ilk safında yer almada ne (gibi bir hayır ve bereket) olduğunu bilselerdi, sonra da bunu elde etmek için kura çekmekten başka çare kalmasaydı, mutlaka kura çekerlerdi. 1 Müezzinlik görevi, ezanın ilk okunmaya başladığı günden zamanımıza kadar devam etmiştir. İlk ezanı okuyan ve ilk müezzin Hz. Bilal dir (r.a.). O devirde onunla birlikte başka müezzinlerin varlığı da bilinmektedir. Ülkemizde müezzinlik görevi, Diyanet İşleri Başkanlığının seçtiği kişiler tarafından yürütülmektedir. Müezzin, imamın yardımcısı konumundadır. Bu nedenle müezzin, imam olmadığı zaman, imamın görevlerini yerine getirmekle de sorumludur. Müezzin, ayrıca caminin bakımı ve korunması ile ilgilenir, camiyi namaz vakitlerinde açar, caminin düzenini sağlar. Ezan okuyan müezzin PAYLAŞALIM Bir müezzinle görüşerek görevleri hakkında bilgi alınız. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİ KUTUSU Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi nin 108. maddesinde belirtilen müezzinin görevlerinden bazıları şunlardır: Camiyi müftülükçe tespit edilecek zamanlarda ibadete açmak ve kapatmak. Namaz vakitlerinde, vakit cetveline göre ezan okumak. Vakit namazları ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarında ibadetin gerektirdiği her türlü müezzinlik hizmetlerini yapmak, gereken hâllerde tekbir almak ve salâ vermek. Camilerdeki ses cihazları ile diğer teknik araç ve gereçlerin bakımını, korunmasını ve çalışır durumda bulundurulmasını sağlamak. Cami minaresi ve ses cihazının ibadet maksadı dışında kullanılmasına engel olmak. Ehil olmayan kimselere ezan okutmamak, müezzinlik yaptırmamak. İsteyen vatandaşlara Kur an-ı Kerim okumayı öğretmek ve dinî bilgiler vermek konusunda imam-hatibe yardımcı olmak. Müftülükçe yapılacak program gereğince mukabele okumak, gerektiğinde dinî gün ve gecelerde düzenlenecek programlarda görev almak. Medeni Kanun a göre akdedilen nikâhtan sonra olmak üzere isteyenlere evlenmenin dinî merasimini icra etmek. İmam-hatibin bulunmadığı zamanlarda imam-hatiplik görevlerini de yapmak. 1 Buharî, Ezan 9. 15

16 1. ÜNİTE 1.4. Kur an Öğreticiliğinin Anlam ve Önemi Kur an öğreticiliği, Kur an-ı Kerim i okumayı bilmeyenlere öğretmek demektir. Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı Kur an kurslarında görev yapan din görevlilerine Kur an öğreticisi denilmektedir. Kur an-ı Kerim i okumayı hem öğrenmek hem de öğretmek önemlidir. Peygamberimiz (s.a.v.) bu konuda şöyle buyurmuştur: Sizin en hayırlınız Kur an ı öğrenen ve öğretendir. 1 Bütün Müslümanların ibadetlerinde okuyacakları kadar Kur an ezberlemeleri ve onu rehber edinebilmeleri için mealini ve tefsirini okumaları gerekir. Hafızasında Kur an dan hiç ezber bulunmayan kişinin harabe olmuş bir ev gibidir. Tirmizî, Sevabu l-kur an, 18. Hadisi yorumlayarak Kur an öğrenmenin önemini vurgulayınız. SÖYLEŞİ YAPALIM Bir Kur an kursuna giderek orada yapılan eğitim-öğretimle ilgili Kur an öğreticisiyle söyleşi yapınız. Din görevlileri, isteyen herkese Kur an-ı Kerim i öğretmek için gayret ederler. Kur an öğreticisi ise kurslarda düzenli bir şekilde bu görevi yürütür. Öğrencilerin Kur an-ı tecvitli, hatasız bir şekilde güzel okumalarını sağlar. Kısa surelerden başlayarak Kur an ın bir kısmını ezberlemelerine yardımcı olur. İstekli ve yapabilecek durumda olanlara hafızlık yaptırır. BİLGİ KUTUSU Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi nin 106. maddesinde belirtilen Kur an kursu öğreticilerinin görevlerinden bazıları şunlardır: Kurs öğrencilerine usulüne göre Kur an-ı Kerim i yüzünden okumayı öğretmek. Tecvit konularında bilgiler vererek Kur an-ı Kerim i bu kurallara uygun okumayı öğretmek. Hafızlık yapmak isteyenlere, Kur an-ı Kerim i usulüne göre ezberletmek. Namaz sureleri ile dualarının aslına uygun okunuşlarını sağlamak, ezberletmek ve meallerini öğretmek. Müfredat programına göre öğrencilere itikat, ibadet ve ahlak konularında bilgiler vermek ve ibadetlerin yapılışını uygulamalı olarak öğretmek. Kursun temiz ve düzenli tutulmasını sağlamak. Ramazan ayı ile dinî gün ve gecelerde müftülükçe verilecek görevleri yapmak Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler Din görevliliğinin gerektirdiği bazı kişisel özellikler vardır. Bunları; görevini benimseme, görevin gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip olma, ihlas ve samimiyet olarak sıralamamız mümkündür. İslam, insanların yararına olan ilkeler getirmiştir. Müslümanlara da her alanda başarılı ve örnek olmayı, güzeli ortaya koymayı emretmiştir. Din görevlisi de yaptığı işi severek yapmalı ve faydalı olabilmek için gerekli çabayı göstermelidir. 1 Buharî, Fedailu l-kur an,

17 Din Hizmetleri ve İletişim Din görevlisi, görevinin Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler önemli olduğunu bilir. Bu konuda Peygamberimizi (s.a.v.) kendisine Din Görevliliğinin Gerektirdiği Kişisel Özeltirdiği Toplumsal Özellik- Din Görevliliğinin Gerek- örnek alır. Bildiklerini yaşamaya, likler ler irşat, tebliğ ve davette bulunmaya 1. Görevini benimseme 1.Temsil çalışır. Yaptığı işi güzel yapması, 2. Tanıma görevini sevmesi ve söylediklerini davranışlarıyla göstermesi onun 4. İletişim 2. Görevin gerektirdiği 3. Toplumsal dayanışma bilgi ve sanata sahip olma 3. İhlas ve samimiyet görevini benimsediğini gösterir. 5. Güven Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadisinde, Allah yaptığı işleri güzel ve 6. Meslektaşlarıyla iş birliği sağlam yapanı sever. 1 buyurarak işlerini güzel yapanları övmüştür. Her görev, belli bir bilgi birikimi gerektirir. Sadece bilgi sahibi olmak, başarılı olmak için yeterli değildir. Çünkü elde edilen bilgileri uygulayabilme becerisi de en az bilgiler kadar önemlidir. Din görevlisi, mesleğiyle ilgili yeterli bilgi sahibi olmalıdır. Bilgi düzeyi, din görevlisinin kendisine güvenini ve toplumdaki etkisini artırır. Diğer taraftan din görevlisinin bilmediği konularda bilgiye ulaşabileceği kaynakları bilmesi gerekir. Din görevlisi elde ettiği bilgileri insanlara en güzel şekilde sunacak bilgi ve beceriye de sahip olmalıdır. Bu nedenle kendisinden beklenen görevlere önceden hazırlıklı olmalıdır. Din görevlilerinde bulunması gereken özelliklerden biri de ihlas ve samimiyettir. Din görevlisi, inanç, fikir, söz ve davranışlarında önderlik ettiği insanlara örnek olacak nitelikte ihlas ve samimiyete sahip olmalıdır. Söz ve davranışlarında sırf Allah ın (c.c.) rızasını umarak hareket etmeli, yaptığı görevin karşılığında şahsi ve maddi bir çıkar beklememelidir. Ayrıca din görevlisi, her tür gösterişten, yapmacık hareketlerden uzak; söz, iş, giyim kuşam, yeme içme, oturup kalkma bakımından ölçülü ve samimi olmalıdır. Çünkü samimiyet söylediğini yapmayı, söz ve davranışlarda uyumlu olmayı gerektirir. Din görevliliğinin gerektirdiği bazı toplumsal özellikler vardır. Bunları şu şekilde açıklayabiliriz: Temsil Gücü: Her insan yaptığı işi veya mesleği temsil eder. Din görevlisi de İslam dinini, bütün Müslümanları, bağlı olduğu Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilatını ve meslektaşlarını temsil eder. Bu önemli bir sorumluluktur. Her din görevlisi bu sorumluluğun bilincinde olmalı ve buna uygun hareket etmelidir. 1 Suyutî, el-camiu s-sağir, C 1, s

18 1. ÜNİTE İnsanları Tanıma: Din görevlisi, insanı ve içinde yaşadığı toplumu iyi tanımalıdır. İçinde yaşadığı toplumsal şart ve özellikleri çok iyi değerlendirmelidir. Peygamberimiz (s.a.v.), sahabilere şu tavsiyede bulunmuştur: Sizden kim halka namaz kıldırırsa namazı (kısa) tutsun. Zira cemaatte zayıf, sakat, hasta ve ihtiyaç sahibi olanlar vardır 1 Toplumsal dayanışma: Toplumda yaşamanın getirdiği sevinçlerin paylaşılması ve sıkıntıların giderilmesindeki iş birliğine toplumsal dayanışma denir. Din görevlileri toplum içerisinde bunu teşvik etmenin yanında kendileri de bu dayanışmada yer almalıdır. Ayrıca din görevlilerinin katılımcı olması, hizmet alanını cami ile sınırlamayıp toplumun her alanına hizmet götürmesi gerekir. Örneğin mahallesinde bulunan hastayı ilk önce din görevlisi ziyaret etmeli ve cemaati de buna teşvik etmelidir. İletişim: Din görevlisi kadın, erkek, çocuk, yaşlı ve genç, Müslüman veya Müslüman olmayan herkesle iletişim kurabilmelidir. İnsanları oldukları gibi kabul etmeli, onlara değer vermeli ve kimseyi dışlamamalıdır. Güven: Din görevlisi, insanlara her konuda güven vermeli ve onlara, işlerini istişare edecek kadar da yakınlık göstermelidir. Meslektaşlarıyla iş birliği: Din görevlisi, üstlendikleri hizmetlerdeki verimliliği artırmak ve toplumsal problemleri çözmek için meslektaşlarıyla iş birliği yapmalı, örnek bir dayanışma sergilemelidir. ARAŞTIRALIM Çevrenizdeki insanların din görevlilerinden ne gibi beklentileri vardır? Araştırınız. 2. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanıma Hizmet alanlarında başarılı olabilmenin ön şartı, hizmet veren kişinin kendisini, çevresini tanıyıp buna göre hareket etmesidir. Din görevlileri de hizmetlerinde başarılı olabilmek için öncelikle kendilerini tanımalıdır. 2 İnsan, içinde yetiştiği çevreden etkilenir. Bununla birlikte doğuştan getirdiği çeşitli özellikleri ve yetenekleri vardır. Bunları geliştirip kullanma imkânına da sahiptir. İnsan, özü itibariyle değerli bir varlıktır. Kur an-ı Kerim de bu durum şu şekilde ifade edilmektedir: ل ق د خ ل ق ن ا ال سن ان ف أ ح س ن ت ق و يم Gerçek şu ki biz insanı en güzel şekilde yarattık. 3 Kişi kendine verilen bu değerin farkında olmalı, kendine saygı duymalıdır. 1 Buharî, Ezan, 62; Müslim, Salat, Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s Tîn suresi, 4. ayet. 18

19 Din Hizmetleri ve İletişim İnsanın kendisiyle, toplumla, bütün dünyayla barışık olması kendini tanımasıyla mümkündür. Bir din görevlisi gerektiğinde öz eleştiri yapabilmelidir. Kişilik açısından kendini tarafsız olarak değerlendirebilmelidir. Kişilik özelliklerini, kabiliyetlerini, becerilerini anlayabilmeli, nefis muhasebesi yapabilmelidir. Kendini iyi tanıyan bir din görevlisi zamanı iyi kullanır. Sahip olduğu, güç, yetenek ve imkânları bilir ve yeteneklerini geliştirmeye çalışır. Böylece mesleğini daha iyi yerine getirir ve insanlara faydalı olur. İyi hizmet verebilmek, hizmet verilecek birey ve toplumu yani hedef kitleyi iyi tanımaya bağlıdır. Günümüzde toplum gelişmekte, toplumun beklentileri ve ihtiyaçları farklılaşmaktadır. Nüfus artışı, teknolojik ve sosyal alandaki hızlı gelişmeler, değişmeler, kişileri ve toplumu büyük ölçüde etkilemektedir. Toplumsal değişme ve gelişme beraberinde bazı problemleri de getirmektedir. Dolayısıyla din görevlisinden beklentiler de değişmektedir. Bütün bunların farkında olan din görevlileri toplumun beklentilerine cevap verebilecek şekilde kendilerini yetiştirmelidirler. Din görevlisinin, cemaati tanıması, onların ihtiyaç ve beklentilerine doğru karşılık vermesine yardımcı olur. Toplum; yaş, akıl, eğitim düzeyi, öğrenme isteği, cinsiyet gibi nitelikler bakımından birbirinden farklı bireylerden oluşur. Din görevlisi bu farklılıkları dikkate alarak dini en güzel şekilde onlara ulaştırmalıdır. Din görevlisi cemaatle iç içe olmalıdır. Onlarla güven, sevgi ve saygıya dayalı, seviyeli bir iletişim kurmalıdır. Karşısına gelen insanları, özenli ve dikkatli bir şekilde dinlemeli ve anlamaya çalışmalıdır. Rehberlik yaparak doğru yönlendirmede bulunmalıdır. Kişilerle konuşarak onların özellikle kendi problemlerine kendilerinin çözüm bulmalarına yardımcı olmalıdır. LİSTELEYELİM İlk defa bir yere din görevlisi olarak gittiğinizde öncelikle neler yaparsınız? Listeleyiniz. Kendimden önceki görevlilerle görüşürüm Din Hizmetlerini Zorlaştıran ve Engelleyen Sorunları Tanıma Dinin kendine has özellikleri, prensipleri, evrensel yönleri ve kutsal değerleri vardır. Dinin bireysel ve toplumsal yönleri bulunmaktadır. Hemen herkesin din konusunda bilgi, yorum, duygu, tutum ve davranışları vardır. Din, herkesi ilgilendiren bir özelliğe sahiptir. Bütün bunlar din hizmetlerinin ne kadar özenle yürütülmesi gerektiğini göstermektedir. Bir meslek ve hizmet alanı olarak din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen bazı sorunlar vardır. Bu sorunlar bazen din görevlisinin kendisinden bazen cemaatten veya ortamdan kaynaklanabilir. 19

20 1. ÜNİTE Din görevlisinin bilgi yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar: Din görevlisi temel dinî bilgiler ve genel kültür bakımından yeterli donanıma sahip olmalıdır. Din hizmetlerinde gönüllülük esas olduğu için mesleğini sevmeli, benimsemeli ve işine özen göstermelidir. Cemaati önemseyip vaktinde görevinin başında olmalıdır. Din görevlisinin işine gereken önemi vermemesinden kaynaklı sorunlar: Din görevlisinin din görevliliği mesleğini gereği gibi temsil edememesi, kendisine yakışmayan ortamlarda ve davranışlarda bulunması hoş karşılanmamaktadır. Ayrıca görev alanını cami ile sınırlı tutup toplumun her kesimi ile yeterli derecede iletişim kurmaması da önemli sorunlardan birisidir. Cemaatten kaynaklanan sorunlar: Cemaatin yaş, cinsiyet ve kültür seviyelerine göre ilgi, bilgi ve beklenti farklılıkları bulunmaktadır. Örneğin gençler din görevlisinden kendileriyle iletişim kurmasını beklerken, bazı kimseler gençlerle iletişim kurmayı bir hafiflik olarak görebilmektedir. Din görevlileri, olası sorunların önüne geçmek için insan ilişkileri, iletişim, sosyal ve kültürel bakımdan kendilerini geliştirmelidirler. Ortamdan kaynaklanan sorunlar: Din hizmetlerinin gerçekleştiği ortam her yönüyle PAYLAŞALIM hizmetlerin başarılı veya başarısız olmasında Bir din görevlisi ile din hizmetlerinde karşılaştıkları zorluklar ve çö- önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin bulunulan yerin büyüklüğü, biçimi, rengi, aydınlanma derecesi, ısısı, ses düzeni gibi birçok faktör din züm önerileri hakkında konuşunuz. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. hizmetlerinin gerçekleşmesini olumlu veya olumsuz yönden etkilemektedir. Din görevlisi bütün bunları göz önünde bulundurmalı ve din hizmetlerini yerine getirirken ortamın özelliklerine dikkat etmelidir. Örneğin din görevlisi camiyi daha ferah, temiz ve kullanışlı hâle getirmek için çeşitli önlemler almalıdır. 4. Din Hizmetlerinde İletişim İletişim; bilgi, düşünce, duygu, tutum ve davranış biçimlerinin, bir insandan diğerine aktarılması sürecidir. Dolayısıyla iletişim, din hizmetlerinde başarıyı etkileyen temel faktörlerden birisidir İletişimin Önemi ve Temel İlkeleri İletişim, günümüzde üzerinde önemle durulan bir kavramdır. Özellikle eğitim ve insan ilişkileri alanlarında temel bir kavram hâline gelmiştir. Günlük hayatta, belirli bir sosyal çevre YAZALIM içinde yaşayan insanlar, farkında olsunlar ya Söz insanın esiridir, ağızdan çıktıktan sonra insan onun esiri olur. da olmasınlar birbirleriyle iletişim içerisindedirler. İletişim kurmak için belirli bir davranış layan bir yazı yazınız. sözüyle verilmek istenen mesajı açık- göstermek gerekmez. Bu nedenle konuşmak kadar susmak, bir şey söylemek veya sadece gülümsemek de iletişim süreci içinde anlamlı bir ileti oluşturur. 1 1 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s

21 Din Hizmetleri ve İletişim İletişim, eğitim ve insan ilişkilerine dayalı hizmetlerin temelini oluşturur. Hizmetlerin yerine getirilmesi ve amacına ulaşması için iletişimin sağlıklı olması gerekir. Çünkü hizmeti veren kişi ulaştırmak ve paylaşmak istediği bir mesaja sahiptir. Bu mesajını, hizmet vermek istediği kişi veya kişilere belli bir yolla ulaştırmak ister. Böylece karşısındaki insanda bir davranış oluşturmayı amaçlar. İletilen kişi bu davranışı kazanıp kazanmadığını bir şekilde iletene yansıtır. Bu süreç böylece sürüp gider. Din hizmetlerinde de din görevlisi yukarıda dile getirilen aynı süreci takip ederek muhataplarıyla iletişim kurar. Dinî konularda insanlarla bilgi paylaşımında bulunur. Bu nedenle din görevlisi için iletişim bilgi ve becerisi oldukça önemlidir. Başarılı bir iletişim için öncelikle karşımızdaki kişileri olduğu gibi kabul edip onlara saygı duymalıyız. Onlara önemli ve değerli olduklarını hissettirmeliyiz. Muhataplarımızın bilgi seviyelerini ve ihtiyaçlarını dikkate alarak anlayacakları bir dille konuşmalıyız. Dışlayıcı ve incitici bir dil kullanmaktan kaçınmalıyız. Konuşurken doğal davranmalı, yapmacık ve abartıdan uzak durmalıyız. Ayrıca beden dilinin de iletişimde önemli rol oynadığının farkında olmalıyız. DRAMA YAPALIM İmam ile cemaat arasındaki iletişim nasıl olmalıdır? Drama yaparak gösteriniz. Sağlıklı bir iletişim için neyi, ne zaman, nerede ve nasıl söyleyeceğimizi bilmeliyiz. Anlattıklarımızı örneklerle somutlaştırmalıyız. Bu hususlara dikkat ettiğimiz sürece iletişimde başarı sağlar ve insani ilişkilerimizi daha olumlu bir biçimde gerçekleştiririz İletişimin Temel Unsurları İletişim; karşılıklı bilgi, duygu ve düşünce alışverişidir. İletişimi meydana getiren unsurlar sırasıyla; kaynak, ileti, kanal ve alıcıdır. Bu öğelerin harekete geçmesiyle iletişim gerçekleşir. İLETEN (KAYNAK) İLETİ (MESAJ) İLETİŞ BİÇİMİ (KANAL) İLETİLEN (ALICI ) Din hizmetlerinde kaynak din görevlisi, BELİRTELİM ileti dinî bir mesaj, iletilen ise cemaattir. İletinin ulaştırıldığı kanal ise kullandığı araç-gereç Sınıf ortamında iletişimin temel unsurlarının karşılıkları nelerdir? Belirtiniz. ile yöntem ve tekniklerdir. Örneğin kaynak kişi olarak verdiğiniz vaazda, sizi dinleyen pek çok alıcı vardır. Gönderdiğiniz ileti aynı olduğu hâlde, her alıcının algılaması kendine özgü olduğundan camiden herkes farklı izlenimler ve yorumlarla çıkar. Bunun için bir din görevlisinin, din hizmeti götürürken kendisinin bir kaynak olduğunu, cemaatin alıcı olduğunu unutmaması gerekir. 21

22 1. ÜNİTE İletişimin başarılı olabilmesi için iletişim ögelerinin işlevlerini iyi bilmemiz gerekir. Bu da din hizmetlerinde daha başarılı olmamızı sağlar. Örneğin din görevlilerinin cemaate dinî konularda bilgi öğretebilmesi, dinî tutum ve beceri kazandırabilmesi iyi bir iletişimin kurulmasına bağlıdır İletişimde Dil ve Beden Dilinin Önemi İnsanlar arzularını, isteklerini, duygularını, düşüncelerini, yaşadıkları NOT EDELİM tecrübe ve bilgilerini başkalarına konuşarak aktarırlar. Konuşma günlük hayatımızın bir parçasıdır. Örneğin bir Konuşmayı daha etkili ve güçlü kılan önemli unsurlar şunlardır: Samimiyet ve içtenlik gün içerisinde yakınlarımızla, çevremizdekilerle, arkadaşlarımızla günün Telaffuz İşitilebilirlik Akıcılık olayları üzerinde konuşuruz. Medyadan Ses tonu ve vurgular okuduklarımızı, duyduklarımızı, kişisel ve toplumsal sorunlarımızı birlikte Kelime hazinesi Üslup değerlendiririz. Bu sorunlar üzerindeki düşüncelerimizi açıklar, görüş alışverişinde bulunur ve tecrübelerimizi paylaşırız. Konuşma, günlük bir ihtiyaç olduğu gibi iş hayatımızın da vazgeçilmez bir aracıdır. İş hayatında başarılı olmak, insanlarla daha iyi iletişimde bulunmak, büyük ölçüde konuşma ve düşüncelerimizi açıklamadaki yeterliliğimize bağlıdır. Konuşma, geniş anlamda sözlü bir iletişim biçimi olduğuna göre temel aracı sözcüklerdir. Sözcükleri cümle içinde yerinde kullanma, her birinin ses ve anlam hakkını verebilme, açıklayıcı bir dil kullanma, konuşmamızın etkisini ve güzelliğini arttırır. Konuşmacılar, üzerinde konuştukları konunun içeriğine, konuşmadaki amaçlarına, muhatapların ilgi, istek, ihtiyaç ve seviyelerine, konuşma yerine ve zamanına göre farklı üslup tercih edebilirler. Her konuşmacı gibi din görevlisi de konuşmalarında kullanacağı dile özen göstermek zorundadır. İnsanlar konuşarak anlaşmanın yanında, beden diliyle de anlaşabilirler. Beden dili insanların farklı bir anlaşma aracıdır. Beden dili aracılığıyla insanlar duygularını, düşüncelerini, isteklerini ve ihtiyaçlarını başka insanlarla paylaşırlar. İnsan hayatı boyunca çoğunlukla farkında olmaksızın beden dilini son derece etkili olarak kullanır. Ancak genellikle bedenini, cümleleri kontrol ettiği gibi kontrol edemez. Bedenimiz olaylara veya durumlara karşı kendiliğinden tepkiler verir. Gerçek duygu ve düşüncelerimizi cümlelerin arkasına gizlemek belki mümkündür. Ama beden dilimizi gizlememiz çoğu kere mümkün olmayabilir. Duygu ve düşüncelerin anlaşılmasında cümlelerden daha çok beden hareketleri esastır. Beden dili, jest: herhangi bir şeyi açıklamak için genellikle el,kol ve baş ile yapılan içgüdüsel ve iradeli hareketlerdir. Mimik ise yüz kaslarının bir anlam ifade etmesi için kullanılır. Jest ve mimikler bazen isteyerek bazen de kendiliğinden hatta istenmedik hareketler olarak ortaya çıkar. Ancak hepsinin bilinçli ya da bilinçsiz bir nedeni, bir amacı vardır. 22

23 Din Hizmetleri ve İletişim BİLGİ KUTUSU Kişilerle yüz yüze iletişimimizde beden dilinin çok önemli rolü vardır. Yüz yüze iletişimin yapılandırılmasında ortalama olarak sözcükler %10, ses tonu %30 ve beden dili %60 oranında rol oynar. Bu oranlar kişiler arası ilişkilerin ve iletişim ortamının özelliklerine göre artma ve eksilme gösterse de beden dilinin iletişimdeki rolünü reddedilemez bir biçimde ortaya koymaktadır. Jest ve mimikler, duygu ve düşünceleri destekleyen, onları somut hâle getiren hareketlerdir. Örneğin bir şeyi istediğimizi ya da onayladığımızı belirtmek için başımızı aşağı doğru sallamamız bu grupta yer alan jestlerdendir. Yüz ifadeleri, el kol hareketleri, bakışlar da insanın duygu ve düşüncelerini dile getirir. Sağlıklı bir iletişim için beden dilinin dikkate alınması gerekmektedir. ÖZ DEĞERLENDİRME İletişimde dil ve beden dilini kullanırken etkili olup olmadığınızı anlamak için kendinizi değerlendiriniz. Bunun için aşağıdaki yargılardan size uygun olan seçeneklere (X) işareti koyunuz. Öz değerlendirme Söylediklerimi karşımdakiler kolayca anlayabiliyor. Düşüncelerimi açık ve etkili bir biçimde belirtebiliyorum. Sözcükleri telaffuz ederken dil yanlışları yapmıyorum. Sesimi, duygu ve düşüncelerimi zenginleştirecek bir yönde kullanabiliyorum. Akıcı bir biçimde konuşabiliyorum. Konuşmalarımda beden dilini etkili bir şekilde kullanabiliyorum. Anlattıklarımın önemine, değerine inanıyorum. Beni dinleyenlerin ilgisini dağıtacak, ayrıntılardan kaçınabiliyorum. Sözü başka alanlara kaydırıp konunun dışına çıkmıyorum. Bunu çok iyi yapabiliyorum. Bunu kısmen yapabiliyorum. Bunu yapamıyorum Din Hizmetlerinde İletişim Sorunları İnsanlar, ne kadar iyi niyetli ve anlayışlı olurlarsa olsunlar, aralarında zaman zaman anlaşmazlıkların çıkması kaçınılmazdır. İhtilaf ve tartışmanın çıkmasını önlemek ancak kızgınlık ve kırgınlık duygularını kontrol ederek mümkün olur. 23

24 1. ÜNİTE Birbirleriyle iletişim kuran kişiler arasında sorunların çıkması doğaldır. Ne var ki bu sorunlar yüzünden ilişkinin bozulması normal değildir. İnsanlar aralarında çıkan sorunları birbirlerini daha iyi anlayabilmek için bir araç olarak kullanıp dostluklarını pekiştirebilirler. BİLGİ KUTUSU Kişiler arasında sorun çıkmasına neden olabilecek davranışlar ve bunun sonucunda meydana gelen düşüncelerden bazıları şunlardır: Aşırı genelleme Kutuplaştırma Kişiselleştirme (üzerine alma) Mutlakçılık ( meli - malı konuşma) Değiştirme gayreti Keşkecilik Sözü doğru anlayamama, ön kabullü dinleme Bir meslek ve hizmet alanı olan din hizmetleri yerine getirilirken bazı çatışma ve sorunların çıkması doğaldır. Din görevlileri din hizmetini yaparken iletişim kurmak zorunda oldukları her yaş ve kültür seviyesinden insanla karşılaşabilirler. Cemaatin yapısı, eğitim düzeyi, sosyal statüsü, ekonomik durumu, yaşı gibi faktörler iletişimi büyük ölçüde etkiler. Örneğin cemaatin bir kısmı çocukların gürültülerini bahane ederek onların camiye gelmemelerini, bir kısmı ise mutlaka gelmelerini ister. Bir kısmı namazların uzatıldığından, bir kısmı ise kısa tutulduğundan şikâyet edebilir. Din görevlisinin anlattıklarından bir kısmı memnunken bir kısmı şikâyetçi olabilir. Bu nedenle din görevlisi her kesimi ikna edici ve kuşatıcı olmalıdır. İletişimin kaynağı, yapıldığı ortam ve içeriği gibi etkenler dinî iletişim sürecini etkiler. Yanlış olarak yapılan bir dinî iletişim bazen dinî tutumların olumsuz ve ters yönde değişmesine neden olabilir. Bu nedenle din görevlisi üslup konusunda hassas olmalıdır. Din görevlisinin, din hizmetleri alanında ortaya çıkabilecek sorunları aşabilmesi için bazı yeterlilikleri kazanmış olması gerekir. Örneğin, cemaatin kültürel yapısından haberdar olmak, iletişim tekniklerini bilmek ve becerilerini artırmak üzere çalışmak bu yeterliliklerden bazılarıdır. TARTIŞALIM Sizce din hizmetlerinde karşılaşılabilecek sorunlar neler olabilir? Tartışınız. Din görevlisinin güler yüzlü ve tatlı dilli olması, herkese sevgi ve saygı ile yaklaşması, bilgi ve becerisi ile cemaatine kendini kabul ettirmesi gerekir. Böylece doğabilecek iletişim sorunları engellenmiş olur. 24

25 Din Hizmetleri ve İletişim ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM A. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız. 1. İrşat, tebliğ ve davetin genel ilkeleri nelerdir? Açıklayınız. 2. Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunlar nelerdir? Sıralayınız. 3. Din görevliliğinin gerektirdiği özellikler nelerdir? Yazınız. 4. Din hizmetlerinde kendini ve hedef kitleyi tanıma niçin önemlidir? Belirtiniz. 5. Din hizmetlerinde iletişimin önemi nedir? Söyleyiniz. B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi din görevlilerinin sorumluluklarından birisi değildir? A) Namaz vakitlerinde camide bulunmak. B) İnsanların bütün sorunlarına çözüm üretmek. C) İnsanları irşat etmek. D) İsteyenlere Kur an okumayı öğretmek. E) Söz ve davranışlarıyla insanlara örnek olmak. 2. Aşağıdakilerden hangisi din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sebeplerden biridir? A) Din görevlisinin kendini geliştirmesi B) Mesleki alanla ilgili eksikliklerini tamamlamak için çok okuması C) İnsanlarla iyi iletişim kurması D) Görevini aksatmaması E) İnsanların her işine karışması 25

26 1. ÜNİTE 3. Aşağıdakilerden hangisi iletişimin temel unsurlarından değildir? A) Kaynak B) Alıcı C) Mesaj D) Kanal E) Zorlama 4. Aşağıdakilerden hangisi din görevlisinin sorumluluklarını yerine getirirken dikkat etmesi gereken özelliklerinden biridir? A) Kendini ve hedef kitleyi iyi tanımalıdır. B) Spor yapmayı sevmelidir. C) Sadece namaz vakitlerinde cemaatle iletişim içinde olmalıdır. D) Muhataplarına mesafeli yaklaşmalıdır. E) Her şeyi bilmelidir. C. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanı D, yanlış olanı Y ile işaretleyiniz. ( ) Duygu ve düşüncelerin anlaşılmasında cümleler değil, beden dili esastır. ( ) İrşat, hakkı ve hakikati anlatmak, İslam esaslarını öğretmektir. ( ) Din hizmeti, dinî konularda kişilerin ve toplumun ihtiyacı olan ve onlara yararlı olacak işlerin yapılmasıdır. ( ) Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunların hepsi cemaatten kaynaklanır. ( ) Din görevlisinin iyi hizmet verebilmesi, hizmet verilecek birey ve toplumu yani hedef kitleyi iyi tanımasına bağlıdır. Ç. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz. 1. Din hizmetleri ile ilgili görevleri yerine getirenlere... denir. 2. Cemaatle kılınan namazlarda kendisine uyulan kişiye.., yapılan bu göreve.., ezan okuyana, topluluk karşısında etkili ve güzel konuşana ise. denir. 3. Ülkemizde din hizmetlerini... yürütmektedir. 4. Bilgi, düşünce, duygu, tutum ve davranış biçimlerinin, bir insandan diğerine aktarılması sürecine. denir. 26

27 2.ÜNİTE HİTABET VE DİNÎ HİTABET Konferans ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM 1. Duygu ve düşüncelerinizi muhataplarınıza nasıl ifade edersiniz? Düşününüz. 2. Sizi etkileyen bir konuşmada konuşmacının hangi özelliklerinden etkilendiğinizi defterinize yazınız. 3. Katıldığınız bir konferans, sempozyum veya panele dair gözlemlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Dinî hitabette konuşmacıda hangi özelliklerin olması gerektiğini defterinize yazınız. 27

28 2. ÜNİTE 1. Hitabet ve Türleri Hitabet; belirli bir mekânda, bir hatibin dinleyici kitlesine ulaştırmak istediği mesajı, etkili ve güzel bir konuşmayla sunmasıdır. Hatip; bilgi, duygu ve düşüncelerini muhataplarına ikna edici ve etkileyici bir üslupla sunar. 1 İhtiyaçlara göre düzenlenerek hazırlanıp aktarılan bilgiler, hitabetin konusunu oluşturur. Bu ihtiyaçlar dinleyicilerin özelliklerinden kaynaklanabileceği gibi, özel günleri veya genel durumları da kapsayabilir. Bu nedenle konularına göre hitabet, değişik türlere ayrılır. Ayrıca hitabet, konuşmanın yapıldığı mekân, hatibin özellikleri, hitabetin tarzı ve sunuş biçimi açısından da çeşitli şekillerde olabilir. HİTABET TÜRLERİ Konuları Yönünden Hitabet Türleri: Siyasi hitabet Askerî hitabet Akademik hitabet Hukuki hitabet Dinî hitabet Şekil Yönünden Hitabet Türleri: Konferans Tören konuşmaları Nutuk Hitabe Sohbet Açık oturum Medya konuşmaları Vaaz Panel Sempozyum Monolog Diyalog Seminer Kurs Münazara Hutbe Konularına göre hitabet türleri şunlardır: Siyasi hitabet: Değişik zaman ve mekânlarda siyasetçilerin, siyasetle ilgili yaptıkları konuşmalardır. Askerî hitabet: Bir savaş esnasında veya barış durumunda, genelde komutan konumunda olan bir kişi tarafından askerlere hitaben yapılan, motive edici veya bilgilendirme amaçlı konuşmalardır. ARAŞTIRALIM Peygamberimiz (s.a.v.), savaşlardan önce müminlere kısa ve etkili konuşmalar yapmıştır. Bunlardan birinde şöyle buyurmuştur: Ey insanlar! Düşmanla karşılaşmayı arzu etmeyin. Belalardan emin kılması için Allah a dua edin. Ama onlarla karşılaştığınız zaman da sabredin... Buharî, Cihad, 156. Siz de tarihten askerî hitabet örneklerini araştırınız. Akademik hitabet: Bilimsel konuların ele alındığı konuşmalardır. Hukuki hitabet: Mahkeme ortamında yapılan konuşmalardır. 1 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s

29 Hitabet ve Dinî Hitabet Dinî hitabet: Din görevlileri veya ilahiyat alanının uzmanları tarafından yapılan dinî içerikli konuşmalardır. Şekline göre hitabet türleri ise şunlardır: Konferans: Herhangi bir konuyu, bir fikri ya da bir tezi izah için yapılan bilimsel ve akademik konuşmalardır. Konferansta yazılı bir plan esas alınarak konuşma yapılır. Sonunda gerekirse sorulara yer verilebilir. Tören konuşmaları: Önemli bir gün, olay veya bir kişiyi anmak amacıyla önemli bir işin başlaması veya bitmesinden dolayı yapılan konuşmalardır. Törenlerde genelde yazılı bir metinden kısa ve öz bir konuşma yapılır. Nutuk: Her düzeyden geniş halk kitlesine, siyasi veya millî konularda bir düşünceyi, bir duyguyu anlatmaktır. Devlet büyüklerinin yaptığı önceden hazırlanmış konuşmalardır. Hitabe: Herhangi bir konuyu veciz ve etkileyici ifadelerle bir dinleyici kitlesine kısa ve heyecanlı bir üslupla anlatmaktır. Sohbet: Farklı konulardaki fikir ve düşüncelerin, samimi ve sıcak bir ifadeyle anlatılmasıdır. Sohbetler genelde küçük mekânlarda, az sayıda insan kitlesine yapılan konuşmalardır. Açık oturum: Bir konu hakkında, alanında uzman olan insanların tartışması, konuyu değişik yönleriyle ele alması, tenkit yoluyla karşılıklı olarak konunun işlenmesidir. Münazara: Karşılıklı olarak iki grubun, bir konuyu tartışmalarıdır. Gruplar konunun birbirine zıt iki yönünü savunurlar, karşılıklı olarak eleştiriler getirirler. Savunulan tezlerin doğruluğunun ispatı beklenir. Panel: Alanında uzman olan birkaç kişinin, bir konunun değişik yönlerini sırasıyla anlatmasıdır. MÜNAZARA YAPALIM Sınıfta iki grup oluşturup İnsanlar geçmişte mi daha mutluydu, yoksa şimdi mi? başlıklı bir münazara yapınız. Sempozyum: Bir konunun değişik yönleri hakkında, alanında uzman insanların art arda konuşmalar yapmalarıdır. 29

30 2. ÜNİTE Monolog: Genelde güncel konularda, esprili bir üslupla bir kişinin konuşma yapmasıdır. Diyalog: Bir sahnede iki kişinin karşılıklı konuşmasıdır. Bu kimseler herhangi bir konu hakkında, belirli bir düzen içerisinde karşılıklı olarak düşüncelerini ifade ederler. MONOLOG YAPALIM Hitabette konuşma hatalarını ve diksiyon bozukluklarını konu edinen bir monolog hazırlayarak sınıfta sununuz. Medya konuşmaları: Radyo, genel ağ ve televizyon konuşmalarıdır. Bu tür konuşmalar monolog veya diyalog tarzında olabileceği gibi açık oturum veya münazara tarzında da olabilir. GRUP ÇALIŞMASI Sınıfınızda gruplar oluşturunuz. Her bir grup bir hitabet türüyle ilgili konuşma hazırlasın. Hazırlanan konuşmaları sınıfta sununuz. 2. Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve Önemi İnsanlar, isteklerini dile getirmek, düşüncelerini yaymak ve duygularını belirtmek için güzel konuşmaya ihtiyaç duyarlar. Hitabet, fertlerin toplumdaki yerine ve iş hayatındaki başarısına önemli katkıda bulunur. Bütün bunlar, hitabetin sosyal ve kültürel açıdan önemini gösterir. Ayrıca insanlar, haklarını da bu yolla savunurlar. Söz ola kese savaşı, Söz ola kestire başı. Yunus Emre Yukarıdaki şiirde ne anlatılmak istenmektedir? Din görevlisi dinî bilgileri aktarırken güzel konuşmalıdır. İnsanlar bilgi ve görgünün yanında güzel konuşmadan da etkilenirler. Din hizmetlerinde güzel konuşma bilgilerin muhataplara verilmesini kolaylaştırır. Güven, saygı ve anlayış ortamının oluşmasına katkı sağlar. Anlaşılmayan kısımların karşılıklı soru ve cevaplarla giderilmesi, konuların daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur. DEĞERLENDİRELİM Mümin kullarıma söyle; en güzel sözü söylesinler İsrâ suresi, 53. ayet. Yukarıdaki ayeti din hizmetlerinde hitabetin önemi açısından değerlendiriniz. Kur an-ı Kerim in gayelerinden biri, insanlara öğüt vermek ve onların anlatılanlardan ders almalarını sağlamaktır. Bir ayette bu duruma şöyle işaret edilmiştir: و اذ ك ر وا ن ع م ة الله ع ل ي ك م و م ا أ ن ز ل ع ل ي ك م م ن ال ك ت اب و ال ح ك م ة ي ع ظ ك م ب ه......Allah ın size olan nimetini ve size öğüt vermek için indirdiği kitap ve hikmeti düşünün... 1 Nisâ suresinin 63. ayetinde ise Onlara öğüt ver ve onların içlerine tesir edecek güzel söz söyle. buyrularak konuşmanın etkili ve güzel bir üslupla sunulması istenmiştir. Çünkü insanlara hakikatleri anlatmanın en önemli vasıtalarından biri etkili hitabettir. 1 Bakara suresi, 231. ayet. 30

31 Hitabet ve Dinî Hitabet Kur an-ı Kerim de Peygamberin görevinin insanları uyarmak, Kur an ı insanlara anlatmak ve tebliğ etmek olduğu belirtilmiştir: Ey Peygamber! Biz seni hakikaten bir şahit, bir müjdeleyici ve bir uyarıcı olarak gönderdik. Allah ın izniyle, bir davetçi ve aydınlatan bir kandil olarak (gönderdik). 1 Peygamberimiz (s.a.v.), kendine verilen bu görevi hakkıyla yerine getirmiş, insanlara Allah (c.c.) ın emirlerini etkileyici ve güzel bir üslupla anlatmıştır. Peygamberimiz (s.a.v.), Din nasihattir 2 buyurarak hitabetin dinî hayattaki önemini belirtmiştir. Hz. Muhammed (s.a.v.), irşat ve tebliğ görevini yerine getirirken hitabet becerilerini en güzel biçimde sergilemiştir. Özellikle edebiyat ve hitabetin revaçta olduğu bir dönemde, insanlara itibar edecekleri bir dille, güzel bir konuşma şekliyle hitap etmesi irşat ve tebliğde etkili olmuştur. Peygamberimizi (s.a.v.) dinleyen insanlar onun konuşmalarından etkilenmiş ve hayranlıklarını gizleyememişlerdir. Peygamberimiz (s.a.v.), söz söyleme sanatının önemini şöyle dile getirmiştir: Şüphesiz sözde etkileyici bir güç vardır. 3 Ayrıca Peygamberimizin (s.a.v.) tüm konuşmaları dinî tebliğ de hitabetin yeri ve önemini göstermektedir. Peygamberimizin (s.a.v.) metodunu devam ettiren din görevlileri için dinî hitabet etkili bir hizmet vasıtasıdır. Bu yolla din görevlisi; Allah ın (c.c.) yüceliğini, İslam ın iman, ibadet ve ahlak esaslarını doğru bir şekilde muhataplarına anlatır. Böylece irşat ve davet görevini yerine getirmiş olur. YAZALIM Din hizmetlerinde hitabetin önemini belirten bir yazı yazınız. Kaleme aldığınız yazıyı arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Dinî Hitabet ve Çeşitleri Kur an-ı Kerim, insanlar için bir rehber ve hidayet kaynağıdır. Allah a (c.c.) inananlar, İslam ın ilkelerini kendi hayatlarında yaşarlar ve diğer insanlara da anlatmak için çaba harcarlar. Allah ın (c.c.) emir ve yasaklarının insanlara bildirilmesi; Kur an da, tebliğ, irşat, öğüt, nasihat ve davet gibi kavramlarla ifade edilmiştir. Farklı şekillerde Kur an-ı Kerim de ifadesini bulan bu görev, insanlara en güzel şekilde hitap etmeyi gerektirir. Çünkü gerçeklerin iletilebilmesi ve kabul görmesi, bu hakikatlerin sunuluş tarzıyla yakından ilgilidir. Dini anlatma, öncelikle din görevlilerinin sorumluluğu olmasının yanında, herkesin yerine getirmesi gereken bir görevdir. Dinî hitabet, Allah ın (c.c.) mesajını insanlara ulaştırmanın bir yoludur. Her devirde din görevlileri halkı dinî konularda bilgilendirmek için belirli mekânlarda onlara hitap etmişlerdir. Bu hitap etmenin değişik tarzları ve şekilleri olmuştur. Bunların başında vaaz ve hutbe gelir. Dinî hitabet türlerinden hutbe; cuma günü ve bayram günlerinde, camide minbere çıkılarak okunur. Hutbede Allah a (c.c.) dua, Peygamber e salat ve selam, dinleyenlere nasihat, o günün önemi ve cemaatin bir ihtiyacını konu alan bilgiler bir plan içerisinde sunulur. Hutbeler kısa ve öz, 1 Ahzâb suresi, 45, 46. ayetler. 2 Müslim, İman, Ebu Davut, Edep,