GÖNÜLLÜ EĞİTİCİ PROFİLİ RAPORU

Transkript

1 KADINLARIN ÇOK YÖNLÜ GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ GÖNÜLLÜ EĞİTİCİ PROFİLİ RAPORU HAZİRAN

2 Genel Proje Gönüllü Profili Bilgileri Kadınların Çok Yönlü Güçlendirilmesi Projesi kapsamında Adana, İzmir, Nevşehir ve Trabzon illerinde Eylül 2008 itibariyle çalışmalara başlanmıştır. İllerde yürütülen çalışmalarla toplam 92 yeni gönüllü eğitici yetiştirilmiş (Tablo 1) ve ilk uygulama döneminde 86 kurs açılmıştır. AÇEV, bu proje ile ilk kez Nevşehir ve Trabzon illerinde en az lise mezunu gönülü okuma yazma eğiticisi yetiştirme olanağı bulmuştur. Bu raporda bugüne kadar yetiştirilen yeni 92 gönüllü eğiticinin demografik özelliklerinin paylaşılması amaçlanmıştır. Proje kapsamında eğitim alan yeni gönüllü eğiticilerden bir bilgi formu ile toplanan çeşitli bilgilerin alınması ve değerlendirilmesiyle rapor oluşturulmuştur. Bilgi formu EK 1'de sunulmaktadır. Raporda, bu bilgilerin analizinden elde edilen sonuçlar sunulmaktadır. Proje süresince eğitilecek toplam 260 yeni gönüllü için demografik bilgiler gönüllü profili kapsamında analiz edilip ve nihai raporu hazırlanarak proje sonunda sunulacaktır. Tablo1: Eğitici Eğitimleri İl Adı Seminer Yeri Seminer Tarihi Mezun Sayısı İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi Ekim Trabzon Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Ocak Adana Adana Kültür ve Sanat Merkezi 5-16 Ocak Nevşehir Aktif Formül Etüt / Ödev ve Eğitim Merkezi 5-16 Ocak Proje kapsamında 4 ilde 90 yeni gönüllünün eğitilmesi hedeflenmiş, 92 kişiye ulaşılmıştır. Gönüllü eğitici adaylarına ulaşmak üzere, illerde sivil toplum kuruluşlarına halk eğitimi merkezlerine mail ve fax ile yazılı duyurular yapılmış ve Gönüllü Tanıtım Toplantıları düzenlenmiştir. Bu kapsamda 4 ilde toplam 110 gönüllü eğitici adayına projenin tanıtımı yapılmıştır. Projenin ana hedefi olan engelli hakları ve duyarlılık konularında içerik danışmanımız Dr. İ. Işıl Gül ile saha sorumlularına ve gönüllü eğiticilere Engelli Hakları Eğitici Eğitimi (Tablo 2) verilmiştir. Tablo2: Engelli Hakları Eğitici Eğitimleri İl Adı Seminer Yeri Seminer Tarihi Katılımcı Sayısı İzmir Konak Belediyesi Kültür Merkezi Trabzon Trabzon Halk Eğitimi Merkezi Adana Adana Kültür ve Sanat Merkezi Nevşehir Nevşehir Turizm ve Otelcilik Lisesi

3 AÇEV de Gönüllülük Kavramı Vakfımız Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği dahilinde, Eylül 1996 da "Türkçe Okuma Yazma Eğiticisi Yetiştirme Kursu nu düzenleme yetkisini almıştır. Bu yetkiye kadar eğitici eğitimi, kurs açma izni, sadece okutman ve öğretmen olan kimselere verilebiliyordu. Alınan yetkiyle, okuma yazma kurslarında görevlendirilebilecek öğretmen sayısının yetersizliğinden doğan sorunlar da azaltılmaktadır. Böylece, öğretmen ya da okutman olmasa da, en az lise mezunu gönüllü kişilerin, vakfımızdan aldıkları eğitim sonrasında, eğitici olabilmeleri sağlanmıştır. İYOP Eğitici Yetiştirme Seminerleri'ne katılan her gönüllü, öncelikli olarak seminere tam olarak devam etmek, seminerde istenen çalışmaları yerine getirmek durumundadır. Gönüllü bireyin yoğun çalışması, bir eğitici adayı olarak katıldığı eğitim seminerinde başlamaktadır. Sertifikasını alıp kurs kurma aşamasına gelen her İYOP gönüllüsü 3,5 ay boyunca haftada 3 gün 3'er saatlik bir süreden toplam 9 saatini sınıfta geçirmekte, derslere ön hazırlık yapmaktadır. Ayrıca yetişkinlere okuma yazma öğretmek sabır, azim ve yaratıcılık gerektiren zorlu bir uğraştır. Bu nedenlerle İYOP gönüllüsü olmak, klasik anlamında gönüllü çalışma nın ötesinde bir uğraş ve çalışmayı gerektirmektedir. İYOP bu doğasıyla gönüllülük anlayışına değişik bir yaklaşım getirmektedir. İYOP çerçevesinde gönüllülerle yaptığımız sistematik çalışma, gönüllülere, eğitim ve bilgilerini, bilimsel bir sistemin içinde, yararlı bir faaliyete dönüştürüp uygulayabilecekleri bir program sunmaktadır. Bu program boş zaman değerlendirmenin ötesinde, varolan ciddi bir problemin çözümünde sistemli ve aktif rol almayı getirir. Bu programda gönüllü olarak çalışan kişiler seminerden başlamak üzere, alan çalışması ve kurs süresince yoğun emek vermektedirler. Ayrıca yaşanılan bu süreçler ulaşılan hedef kitle için kazançlar yarattığı gibi gönüllünün kendi gelişimine de olanak tanır. Kadınların Çok Yönlü Güçlendirilmesi Projesi Gönüllülerinin Demografik Özellikleri Gönüllülerin Yaş, Cinsiyet, Medeni Durum ve Çocuk Sayısı ile İlgili Bilgiler Gönüllülerin %60 ı yaş aralığındadır. Gönüllülerin sadece % 32,8 i yaş aralığındadır. En genç gönüllü 18, en yaşlı gönüllü 73 yaşındadır. Evli gönüllülerin sadece %5,4 ü 3 çocukludur. Bu gruptaki gönüllülerin %40 ı iki çocukludur. Tablo 3 te 92 gönüllünün genel özellikleri içerilmiştir. Tablo 3 Bilgiler 92 Gönüllü ( İzmir, Adana, Nevşehir, Trabzon) Yaş Cinsiyet Öğrenim Durumu Medeni Durum Çocuk Sayısı Genel yaş ortalaması 41'dir %98'i kadın 42,5'i lise, %57,5 i üniversite mezunudur %61'i evli %69,5'inin 1 ya da 2 çocuğu var İllere Göre Gönüllülerin Yaş, Cinsiyet, Medeni Durum ve Çocuk Sayısı Bilgileri Adana; Yaş ortalaması 43, evli (%73), 2 çocuk sahibi (%41), üniversite mezunu ( %63,7) İzmir; Yaş ortalaması 50, evli ( %64), 2 çocuklu (%53,6), üniversite mezunu (%71,4) Nevşehir; Yaş ortalaması 38, evli ( %65), 2 çocuklu (%35), lise mezunu (%55) Trabzon; Yaş ortalaması 33, bekar ( %59), çocuğu yok (%54,5), lise mezunu (%59) 3

4 Gönüllülerin Öğrenim Düzeyine Göre Dağılımları ( Şekil1) Şekil 1 2% 3% 12% 27% 10% 27% Açık Lise Meslek Lisesi Lise Yüksek Okul Açık Öğretim Fakültesi Üniversite Yüksek Lisans 19% Proje gönüllülerinin (92 kişi) öğrenim düzeyine bakıldığında, çoğunlukla (%57,5) yüksek öğrenim mezunu olduğu görülmektedir. Diğer yandan İzmir ve Adana illerinde yüksek öğrenimli gönüllü oranının yüksek, Nevşehir ve Trabzon illerinde ise düşük olması; büyük şehirlerde kadınların öğrenim açısından erişim ve sürdürme olanaklarının daha fazla olduğunu göstermektedir. Gönüllülerin Mesleklerine Göre Dağılımları Çoğunluğunu kadınların oluşturduğu gönüllülerimize; istihdama katılımları konusunda bilgi edinmek üzere meslekleri sorulmuştur. Gönüllülerin %24,4 nün bir mesleği olmadığı ve daha önce çalışmadığı belirlenmiştir. %14,4 ü özel sektörde çalıştığını belirtmiştir. Gönüllülerin %85 inin bir mesleği olduğu görülmüştür. Mesleklerini belirten 54 gönüllünün mesleğe göre dağılımı Şekil 2 de sunulmaktadır. Gönüllülerden sadece 10 u öğretmendir (%11,1). 4

5 Şekil 2 11% 24% Öğretmen 1% 30% 16% 2% 2% 7% 1% 6% Bankacı&Muhasebeci Mühendis Doktor Memur Gazeteci Sekreter Satış Elemanı STK Çalışmamış Gönüllülerin Projeden Önce Gönüllü Faaliyette Bulunma Deneyimleri Kadınların Çok Yönlü Güçlendirilmesi Projesi kapsamında eğitilen 92 gönüllünün %55.4 nün daha önce gönüllü faaliyette bulunmadığı tesbit edilmiştir. Bu açıdan bakıldığında gönüllü eğiticilik kavramını bir sorumlu yurttaşlık faaliyeti olarak yaygınlaştırmada kilit hedef kitleye ulaştığımızı görmekteyiz. Proje illerinde gönüllüllerin yarısı ilk kez bu proje ile gönüllü bir faaliyette bulunmak üzere aktif olmuştur. Daha önce gönüllü olarak faaliyette bulunmuş gönülüllerin eğitim ve yardım alanlarında çalışan kadın derneklerinde (Türk Anneler Derneği, Kapadokya Kadın Derneği vb.), ÇYDD, TEGV gibi eğitim konularında ulusal çapta çalışamalar yürüten dernek ve vakıflar ile okul aile birliklerinde gönüllü oldukları saptanmıştır. İllere göre daha önce gönüllü faaliyet tecrübesi bakıldığında farklılıklar göz çarpmaktadır. Adana: Daha önce gönülü faaliyette bulunmamış gönüllü oranı %68 dir. İzmir: Daha önce gönülü faaliyette bulunmamış gönüllü oranı %43 tür. Nevşehir: Daha önce gönülü faaliyette bulunmamış gönüllü oranı %40 tır. Trabzon: Daha önce gönülü faaliyette bulunmamış gönüllü oranı %73 dir. Sorumlu yurttaşlık ve aktifliğin; illerde STK ların ne kadar aktif rol aldığına ve kadınların bu tarz örgütlenmelere katılmalarının toplum tarafından ne kadar desteklendiğine bağlı olarak değiştiği görülebilir. Bu açıdan Trabzon ili riskli konumdadır. Bu ilde gönüllülük kavramının yaygınlaştırılması çalışmalarına ihtiyaç vardır. Adana ilinde ise daha önce 10 adet eğitici eğitimi yapılması ve 200 ün üzerinde gönüllü yetiştirilmesi nedeniyle %68 lik sonuç; daha önce gönüllülük yapmayan gruplara da ulaşılmaya başlandığı yönünde yorumlanabilir. Diğer yandan bu oranları etkileyen en büyük değişken proje illerinde eğitici eğitimlerinin duyurulma biçimleridir. Örneğin; Trabzon ilinde ilk eğitici eğitimine katılan gönüllülerin bilgi kaynaklarını %77,3 oranında arkadaş akraba oluşturmaktadır. 5

6 Gönüllülere Ulaşma Yolları ( Duyuru Biçimleri) Gönüllülere ulaşma yolları alanındaki tesbitler gönüllü bulmaya yönelik duyuru faaliyetlerinin geliştirilmesi ve etkinleştirilmesinde önemli bir veridir. Gönüllülerden gelen cevaplar kategorize edilmiş ve en yüksek orana göre sıralanmıştır. Tablo 4 Bilgi Kaynağı Genel % Adana % İzmir % Nevşehir % Trabzon % Arkadaş /akraba 51,1 54,5 57, ,3 AÇEV Saha sorumluları 22,9 9,1 10, ,7 Basın 16,3 30,8 28,6 0 0 Diğer STK'lar 5, Halk Eğitimi Merkezi 4,3 4,5 3, Şekil Arkadaş /akraba AÇEV Saha sorumluları Basın Diğer STK'lar Halk Eğitimi Merkezi Genel % Adana % İzmir % Nevşehir % Trabzon % Proje ve eğitici eğitimlerinin gönüllülere duyurulmasında ilk dönem tanıtımları faaliyetlerin gerçekleşmesiyle paralel yürütülmüştür. Bu nedenle daha bir zaman kapsanmıştır. Bu ilk döneminde tanıtım çalışmalarının yaygın etkileri ise gelecek dönemlerde görülebilecektir. Bu açıdan farklı profildeki gönüllülere ulaşma imkanı da artacaktır. Diğer yandan basın duyurularının da artması nedeniyle tüm gönüllü profilinde bilgi kaynağı olarak basının yüzdesinin artacağı da öngörülmektedir. Nevşehir ilindeki Kapadokya Kadın Derneği aktif biçimde gönüllüleri bu projeye yönlendirerek işbirliği yapmıştır. Diğer yandan Nevşehir saha sorumlmuzun bu derneğin başkanı olması önemli bir avantaj sağlamıştır. 6

7 Gönüllülerin Projeden Önce Yetişkin Eğitimi Hizmetlerinden Yararlanma Oranları 92 katılımcının %33,7 si daha önce herhangi bir eğitim, kurs ya da seminere katılmadıklarını belirtmişlerdir. Diğer katılımcılar (%66,3) eğitim aldıkları alanları; iletişim, bilgisayar, ingilizce ve hobi olarak belirtmişlerdir. Bu bakımdan proje kapsamında engelli hakları, kadın, eğitim, ve çocuk hakları, değişen medeni kanun, üreme sağlığı vb. alanlarında AÇEV uzmanları tarafından düzenlenen eğitimler almalarının; en az lise mezunu gönüllerin bilgilerini güncellemeleri ve farkındalıklarını artırmaları için ortam sağlamaktadır. Bu ortam toplumsal hayata katılımda önemli bir destek mekanizması oluşturmaktadır. Adana ilinde daha önce herhangi bir yetişkin eğitimine katılan gönüllü oranı; %63,4 İzmir ilinde daha önce herhangi bir yetişkin eğitimine katılan gönüllü oranı; %68 Nevşehir ilinde daha önce herhangi bir yetişkin eğitimine katılan gönüllü oranı; %80 Trabzon ilinde daha önce herhangi bir yetişkin eğitimine katılan gönüllü oranı; %55 Gönüllü Olma Nedenleri Gönüllülerin verdikleri cevaplara göre seminere katılım nedenleri aşağıdaki kategorilerde değerlendirilmiştir. 1-Toplumsal ( Makro) Nedenler: Okuma yazma seferberliğine katılmak, topluma faydalı olmak, kadınları bilinçlendirmek, yurttaşlık görevini yerine getirmek, toplumsal sorunlara çözüm üretmek 2-Kişisel Nedenler: "Öğretmen"lik yapmayı sevmek, kendini geliştirmek, işe yaramak, sosyalleşmek, yeni beceriler edinmek, topluma yer edinmek. 3-Boş Vaktini Değerlendirme Amacı: Çocuklarını yetiştirdikten ya da emekli olduktan sonra kalan boş zamanını yararlı bir şekilde değerlendirmek. Bu kategori gönüllünün boş zamanı etkin değerlendirme konusuna vurgu yapması endeniyle açılmıştır. Bu vurgu; ilgili gönüllü faaliyetten topluma katkı veya kişisel gelişim beklenmediğini göstermektedir. Şekil makro sebepler kişisel sebepler Boş zamanını etkin değerlendirme Genel Adana İzmir Nevşehir Trabzon Toplumsal nedenlerin, insanların İYOP çalışmasına katılmalarında, en önemli etken olduğu görülmektedir (Şekil 4). Ülkemizde son yıllarda gerek demokratikleşme süreci ile ilgili endişeler gerekse 8 yıllık kesintisiz temel eğitime geçiş sorunları nedeniyle eğitime ve eğitimin bu alanına ilgi artmıştır. Bu toplumsal duyarlılık, çalışmalarımıza önemli bir ivme kazandırmıştır. 7

8 Toplumsal amaçlarla eğitime katılan gönüllülerin ( 53 kişi) % 69 u kurs açmıştır. Kişisel gelişim amacıyla eğitime katılan gönüllülerin (29 kişi) % 65,5 i kurs açmıştır. Boş zamanını değerlendirmek amacıyla eğitime katılan gönüllülerin (6 kişi) tamamı kurs açmıştır. Seminere katılım sebeplerinde kadının eş, anne gibi kimliklerinin yanısıra ev dışında işlevi olan bir kişi olma özelliğine kavuşma ve kendisi için bir faaliyet gerçekleştirme isteğinin çok önemli olduğu görülmektedir. Ayrıca gönüllü, eğitici olarak topluma yararlı olmaya çalışan bir birey, olarak eğitici olma sürecinde aldığı eğitim ve yaşadığı deneyimlerle kişisel gelişim anlamında değişimler de gösterebilmektedir. Kurs Açma Oranları Eğitime katılan ve sertifika alan 26 gönüllü ilk dönemde çeşitli nedenlerle kurs açmamışlardır. Projenin ilk döneminde yeni gönüllülerin kurs açma oranı %72 olarak (tablo5) gerçekleşmiştir. Proje kapsamında açılan 86 kursun 66 adedi yeni gönüllüler, 20 adedi ise eski gönüllüler ( Adana ve İzmir) tarafından açılmıştır. Proje öncesinde İzmri ve Adana ilinde bir çok kez kurs açmış tecrübeli gönüllü eğiticiler üç günlük engelli hakları eğitici eğitimine alınmış, böylece projeye dahil olmaları sağlanmıştır. Tablo 5 Yıl Seminer Sayısı Ay İl Adı Katılımcı Sayısı Kurs Açan Sayısı Yüzde % Ekim İzmir % Ara Toplam % Ocak Adana % Ocak Nevşehir % Ocak Trabzon % Ara Toplam % Toplam % Kurs Açmama Nedenleri Kurs açmayan 26 gönüllünün önemli bir kısmının kişisel nedenlerle kurs açamadıkları tesbit edilmiştir. Bu nedenler kategorize edilmiştir. Bazı kurs açmama sebepleri geçici bir dönemi (hastalık gibi) kapsamaktadır, bu nedenle gönüllü ile iletişimin devam etmesi önemlidir. Diğer yandan bazı nedenler gönüllünün proje süresince aktif olmasını (işe girmek veya il dışına taşınmak gibi) engelleyicidir. İşe girme: %38,4 ( 10 kişi) Başka bir şehre taşınma ( tayin ve/veya ailenin taşınması gibi) : %23 ( 6 kişi) Sağlık sorunları: %15,4 ( 4 kişi) Seçim dönemi parti çalışmalarında aktif olma: %7,7 ( 2 kişi) Doğum yapma: %3,8 ( 1 kişi) Kurs açma çalışmaları ile ilgili aksaklıklar ise genelde kursiyer bulamama ya da yakın bir yerde kurs yeri bulamama gibi nedenleri kapsamaktadır. İlk dönemde 3 gönüllü bu nedenle kurs açamamıştır. Bu %11,5 gibi az bir oranda olmakla birlikte Vakfın sahada yapacağı planlama ve çalışmalarla en aza indirilmesi mümkün olan alandır. 8

9 Değerlendirme ve Öneriler İşlevsel Yetişkin Okuryazarlığı ve Kadın Destek Programı'nın proje kapsamındaki yaygınlaşma ve sahada uygulama temelini oluşturan gönüllü eğiticilerle ilgili yapılmış olan bu çalışmada gönüllülerin temel bazı özelliklerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Gönüllülerin %57,6 sı gibi bir oranla toplumsal nedenlerle böyle bir çalışmaya katıldıkları ortaya çıkmıştır. Toplumsal nedenlerin arasında özellikle okuma yazma seferberliğine katılmak, kadının eğitimine destek vermek ve çağdaş bir Türkiye nin oluşması için çaba harcama isteği görülmektedir. Bu nedenle proje süresince engelli hakları ve duyarlılık konularında yürütülecek çalışmalarda okuma yazma probleminin ve engelli bireylerin haklarını kullanamamalarının toplumsal bir sorun olarak vurgulanması; toplumsal duyarlılığın artmasını sağlayacaktır. Kişisel gelişimi amaçlayarak proje katılan gönüllülerin genel profili üniversite mezunu, daha önce çalışma hayatı olmuş ancak gönüllü faaliyet yapmamış, yaş ortalaması 39 olan bir profildir. Bu profile bakıldığında kişisel gelişimini sürdürmek, sosyalleşmek, toplumsal hayata katılmak ve atıl durumdan aktif duruma geçmek ihtiyacının eğitimli kadın gruplarında da sürdüğünü göstermektedir. Seminer sonrasında gönüllülerin kurs açma oranları incelendiğinde %72 sinin en az bir kez kurs açtığı gönülmektedir. Proje kapsamındaki oldukça başarı kazanıldığı görülecektir. Genel saha tecrübesi bize gönüllülerin en az bir kez kurs açma oranını %70 ila %80 arasında vermektedir. Bu bakımdan projenin, özellikle ilk döneminde iki yeni ilde ilk kez uygulandığı gözönüne alındığında, gönüllü aktifliğinde başarıya ulaşıldığı görülmektedir. 92 gönüllü kurs açma oranları projenin diğer dönemlerinde de takip edilecektir. Diğer yandan gönüllülerin ikinci defa kurs açmaları teşvik edilecektir. Böylece ilk kursta edindikleri tecrübeleri kullanmaları ve daha fazla kadına ulaşmaları sağlanabilecektir. Bu raporda, proje kapsamında eğitilen gönüllülerle ilgili olarak, en temel görünen özelliklere odaklanılmıştır. Bu çalışma sonucunda elde edilen bilgiler bazı uygulama önerilerini geliştirme imkanı tanımaktadır. Toplumsal bir sorun olarak Türkiye de engelli olmanın ve bu konuda duyarlılığın önemi ve okumazyazmazlığın basın ve medya yoluyla ele alınması ve gündemde tutulması hem gönüllü sayımızı artıracak hem de çalışmalarımızın duyulmasını sağlayacaktır. Proje süresince yeni gönüllü adayı bulmada beş duyuru kaynağının kullanılmasına devam edilecektir. Halk Eğitimi Merkezleriyle işbirliği ve basın duyurualrına ağırlık verielcek diğer yandan eğitim almış ve kurs açmış gönüllülerin sosyal çevrelerine duyuru yapmaları sağlanacaktır. Her ilin sosyal dinamikleri gözönüne alınarak gönüllülere yönelik faaliyetlerin geliştirilmesine ihtiyaç olduğu görülmektedir. Gönüllü olmayı teşvik ve takdir etmeye yönelik faaliyetler yürütülecek ve bu alanda valiliklerle işbirliği yapılacaktır. 9

10 EK- GÖNÜLLÜ EĞİTİCİİK BAŞVURU FORMU Adınız EK 1 Soyadınız: Ev Telefonunuz Cep Telefonunuz E- Mail Adresiniz İYOP GÖNÜLLÜ EĞİTİCİLİK BAŞVURU FORMU Ev Adresiniz Doğum Yeri ve Yılı Medeni Haliniz Evli Bekar Çocuk Sayısı (varsa): Eşinizin Mesleği: En Son Mezun Olduğunuz Okul ve Bölüm Adı: En Son Mezun Olduğunuz Okulun Türü: Meslek lisesi 2 yıllık yüksek okul Yüksek lisans Açık lise Açık öğretim Fakültesi Doktora ve üstü Normal lise Üniversite Şu anda çalışıyor musunuz? Hayır Evet Daha önce bir işte çalıştınız mı? Hayır Evet Daha önce çalıştıysanız nerede, ne süreyle, hangi görevle çalıştınız? Anlatır mısınız? Gönüllü olarak çalıştınız mı? Hayır Evet Evet ise hangi vakıf veya dernek çatısı altında, ne süreyle, ne görevle anlatır mısınız? Halen üye olduğunuz diğer STK ( varsa) Daha önce seminer veya kursa katıldınız mı? Hayır Evet Evet ise hangi konularda seminer/kurs almıştınız? AÇEV gönüllü eğitici kursu düzenleneceğini nereden duydunuz? Gönüllülük size ne ifade ediyor? AÇEV gönüllü eğitici yetiştirme kursuna katılma sebebiniz nedir? Bir topluluk önünde kendinizi sözel olarak ne kadar ifade edersiniz? (Aşağıdakilerden size uygun olanı yuvarlak içine alınız) 10