ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ. Aybike ŞİMŞEK

Transkript

1 ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Aybike ŞİMŞEK

2 Ders Değerlendirme %40 Vize %20 Ders içi sunumlar %40 Proje Teslim Edilecekler : 1. Proje raporunun çıktısı 2. Sunumun dinleyici notu çıktısı 3. Üzerine isimlerin yazıldığı bir CD CD içeriği: doc veya docx uzantılı proje raporu Proje sunumu Varsa ek kaynaklar Sunumlar 15 dakikayı geçmeyecek şekilde hazırlanmalı (sunum ve soru-cevap süresi)

3 Giriş Bilimsel araştırmada takip edilecek bir yol ve metot olduğu gibi yapılan bir bilimsel araştırmanın okuyucuya sunumunda da belli bir kural ve tekniğe göre hareket edilmesi gerekmektedir. Araştırma teknikleri, araştırmacıların araştırma faaliyetlerinde kendisine yol gösterecek ölçü ve yöntemlerin rehberliğine ihtiyaç duymaktadır.

4 Bilgi, Bilim ve Araştırma Bilgi kavramının sözlük anlamları aşağıdaki gibidir: İnsan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin bütünü, malumat. Öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek, malumat, vuku İnsan zekâsının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü, malumat, vuku

5 Bilim kelimesi, bilinen şey (scienta) veya bilgi anlamına gelen scire (bilmek) kökünden türetilmiştir. Bilim araştırmacının bakış açısına göre, bazı araştırmacılar tarafından ürün olarak tanımlanırken bazı araştırmacılar tarafından ise süreç olarak açıklanmaktadır.

6 Bilim kelimesinin her iki bakış açısına ait sözlük karşılıkları aşağıdaki gibidir: Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi. Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci.

7 Bilim, Nesneldir; bilimin bulguları kişisel görüş ve beğenilerden uzaktır. Herkes tarafından ortak olarak gözlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları içerir. Mantıksaldır; bilimin bulguları akla ters düşmez. Genelleyicidir; bilimin bulguları aynı durumdaki tüm olaylar için geçerlidir. Bulgular bütünü içerir. Sağlam ve değişmez gerçeklerdir; bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman içerisinde değişmez. Tutarlı ve kalıcıdır.

8 Bilgi Okur-Yazarlığı Bilgi okur-yazarlığı: Bilgisayarların nasıl kullanılacağından bilgiye erişime, bilginin doğasına ve teknik alt yapısına, eleştirel düşünmeye, bilginin çevreyi sosyal, kültürel ve felsefi olarak nasıl etkilediğini anlamaya kadar olan konuları içeren yeni bir bilim dalıdır. Bilgi okur-yazarlığı: Bilgi gereksiniminin fark edilmesi, bu bilginin elde edilmesi, değerlendirilmesi ve etkin bir biçimde kullanılması için bireylerin gereksinim duyduğu beceriler bütünüdür.

9 Bilgi okuryazarı bir öğrencinin sahip olması gereken temel beceriler beş standartta ele alınmaktadır: Standart 1: Bilgi okuryazarı kişi, gereksinim duyduğu bilginin yapısını ve boyutunu belirler. Standart 2: Bilgi okuryazarı kişi, gereksinim duyduğu bilgiye etkin bir biçimde erişir. Standart 3: Bilgi okuryazarı kişi bilgiyi ve bilgi kaynaklarını eleştirel olarak değerlendirir ve seçilen bilgiyi kendi bilgi temeli ve değer sistemi ile birleştirir.

10 Standart 4: Bilgi okuryazarı kişi, bilgiyi bireysel ya da bir grubun üyesi olarak, belirli bir amacın gerçekleştirilmesinde etkin olarak kullanır. Standart 5: Bilgi okuryazarı kişi, bilgi ve bilgi teknolojisine ilişkin etik, yasal ve sosyo-ekonomik sorunların çoğunun farkındadır.

11 Yukarıda belirtilen her bir standardın işaret ettiği beş asama ve her bir aşamada cevap bulunması gereken sorular da söyle belirtilmektedir: Bilme: Bilmek istenen nedir? Bunun için ne tür bilgiye gereksinim duyuluyor? Gereksinim duyulan bilginin miktarı nedir? Erişim: Gereksinim duyulan bilgiyi elde etmenin en iyi yöntemi nedir? Bilgi aramada en uygun terimleri mi kullanıyorum? Bu bilginin elde edilmesinde hangi arama sistemleri ya da bilgi kaynakları kullanılacak? Değerlendirme: Bilginin kaynağı güvenilir midir? Başka yorumlar ya da bakış açıları var mıdır? Bu yeni bilgi, zaten bilinenlerde nasıl bir değişikliğe neden olacaktır?

12 Kullanma: Bilginin sunumu için en uygun yöntem nedir? Verilecek mesajı en iyi yansıtan bilgi sunum formatı mı seçilmiştir? Kaynaklardan yapılan alıntılar savunulan düşünceleri desteklemekte midir? Etik/Yasal Konular: Materyalin kullanma izni var mıdır? Sansürle ilgili konular nelerdir? Bilginin elde edilmesi, kullanılması ve yayımına ilişkin üniversitenin belli bir politikası var mıdır?

13

14 Araştırmacıda Olması Gereken Temel Nitelikler Araştırmada DOĞRULUK Araştırmada DÜRÜSTLÜK Araştırmada DÜZENLİLİK Belirli bir ARAŞTIRMA MANTIĞININ olması KENDİNİ TANIMA niteliği Her araştırmacıda bulunması gereken HAYAL GÜCÜ Araştırmacı, bildikleri ve sahip olduklarından hareketle daha çok bilmek için nelere sahip olması gerektiğine doğru gitmesi gerekir.

15 Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri Araştırma; soru sorma, inceleme, değerlendirme, yorumlama ve karar verme çabasının oluşturduğu bir öğrenme ve bilgi edinme sürecidir. Araştırma süreci soru sorabilmekle başlar ki, bu da en temelde merak etme yeteneğini gerektirir. Bir araştırmanın ortaya konabilmesi, yeni ve faydalı sonuçların oluşturulabilmesi için merak şarttır.

16 Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri - Dvm Merak edilmeyen hiçbir şey sorulmaz ve sorulmayan soruların da asla cevabı olmaz. Bu yüzden bilimsel araştırmayı başlatan temel faktör meraktır. Merak ve öğrenme arzusuyla oluşturulan bir sorunun, soru ile ilgili her türlü bilgi ve verinin incelenip değerlendirilmesi yorumlanarak bir hükme varılması, bir bilginin ortaya çıkarılması çabasına araştırma denir.

17 Bilimsel araştırmalar şu amaçlarla oluşturulur: Bir sorunu çözmek Yeni bir ürün ortaya koymak Yeni bir yöntem geliştirmek Faydalılık

18 Araştırmanın Türleri Araştırma türleri genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir: Kütüphane Araştırmaları: Mevcut kaynaklardan faydalanılarak yapılan değerlendirme nitelikli araştırmalardır. Laboratuar Araştırmaları: Laboratuar ortamlarında gerçekleştirilebilecek deneye dayalı teknik araştırmalardır. Fen ve teknik bilimlerde kullanılan bir araştırma yöntemidir. Gözleme Dayalı Araştırmalar: Bazen laboratuar verilerini tamamlamak bazen de başlı başına veri toplamak amaçlı yapılan gözleme dayalı araştırma türüdür. Çevre, tarım, gökbilimi, madencilik vb. alanların kullandığı araştırma yöntemlerindendir. Anket Araştırmaları: Belirli konularda kişilerin görüşlerini almak amacıyla uygulanan araştırma yöntemidir. Anket araştırmaları alan araştırmaları olarak da adlandırılır. Analitik Araştırmalar: Eldeki verileri kullanarak mevcut durumun veya durumun ileride alacağı boyutun tahmin edildiği araştırma türleridir. Araştırma - Geliştirme Araştırmaları: Ürün ve yöntem geliştirmeye yönelik araştırmalardır.

19 BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI 1. Problemi Görme Gözlem ve Araştırma Konusunun Belirlenmesi 2. Araştırma Problemini Tanımlama 3. Konuyla İlişkili Kaynakların Taranması 4. Hipotezlerin Yazılması 5. Araştırma Yöntem ve Modelini Belirleme 6. Verilerin Toplanması ve Analizi 7. Araştırmanın Sonuçlandırılması ve Araştırma Raporunun Yazılması

20 Problemi Görme Gözlem ve Araştırma Konusunun Belirlenmesi Bilimsel Yöntem en gerçekçi problem çözme yoludur. Bu çerçevede, problemin tespit süreci de en önemli aşamalardan biri olarak ifade edilebilir. Sağlanan doğru bakış, yani problemin doğru tespit edilmiş olması çözüm için ilk şarttır. Araştırma konusunun doğru tanımlanması sürecinde ilk yapılması gereken doğru gözlem, değerlendirme ve ardından genel bir inceleme ile kaynak taraması, uzmanlarla görüşme gibi yöntemlerin kullanıldığı değerlendirme işlemidir.

21 Araştırma Problemini Tanımlama Konu çerçevesi belirlendikten sonraki aşama, araştırma konusuyla ilgili olarak çözülmek istenen problemi, diğer bir deyişle, araştırma amacını ortaya koymaktır. Problem; kuramlardan, daha önceki araştırmaların bulgularından ve/veya kişisel gözlemlerden yola çıkarak oluşturulabilir. Araştırma probleminin bazı kriterleri vardır. Her şey araştırma problemi olarak seçilemez. Problem, kuramsal açıdan ve/veya uygulama açısından önemli olmalıdır. Problemin araştırılabilir özellikte olmasına dikkat edilmelidir. Araştırılabilirlik, problemin veri toplama ve analiz etme yoluyla incelenebilecek özellikte olmasıdır. Problemin araştırmacının araştırma becerileri, kaynaklar, zaman vb. özelliklere uygun olmasına özen gösterilmelidir.

22 Konuyla İlişkili Kaynakların Taranması Problem ortaya konduktan sonra, konuyla ilişkili kaynaklar taranır; elde edilen kuramsal bulgulara ve araştırma bulgularına dayalı bilgiler bir araya getirilerek kaynak taraması yapılır. Bu çalışma hipotezin yazımı için önemlidir.

23 Hipotezlerin Yazılması Hipotez, araştırmacının araştırmaya başlamadan önce, ön gözlemlerden, olayların irdelenmesinden, kaynak incelemeleri ve tecrübelerden yola çıkarak yürütülen tahmin olarak ifade edilebilir. İstatistiksel anlamda hipotez bir veya daha fazla ana kütle hakkında ileri sürülen, doğru ya da yanlış olması mümkün olan iddia veya ifadedir. Hipotez testi bir hipotezin doğruluğundan veya yanlışlığından %100 emin olmak için değil, belli bir ölçüde hatayı içerecek şekilde yapılır. Zaten sınırlı bilgiden verilecek kararda hata payı vardır.

24 Araştırma Yöntem ve Modelini Belirleme Bu aşamada, araştırmanın türüne göre verilerin nasıl elde edileceği ve bu süreçte uygulanması gereken esaslar bilimsel metotlara oturtulur.

25 Araştırma Yöntem ve Modelini Belirleme - dvm Bu süreçte araştırmanın türü temel kriterdir. Araştırma türleri kendi içerisinde farklı şekillerde sınıflanabilmekle birlikte temel olarak su sekildedir; 1. Araştırma düzeyine göre a. Kuram üreten araştırmalar Temel araştırmalar b. Teknoloji üreten araştırmalar Uygulamalı araştırmalar Temel Araştırmalar: Mevcut bilgi veri tabanını genişletmek ve bilinmeyenleri ortaya çıkarmak amacıyla yapılır. Uygulamalı Araştırmalar: İşlemsel türde araştırmalar daha çok Ar-Ge olarak bilinen iyileştirici ve problem çözücü türde araştırmalardır.

26 Araştırma Yöntem ve Modelini Belirleme - dvm 2. Araştırmanın amacına göre a) Nedir-nasıldır? b) Neden? 3. Veri Toplama yöntemine göre a) Anket yöntemi b) Gözlem yöntemi c) Görüşme yöntemi d) Deney yöntemi e) Tarama yöntemi f) Belgesel tarama g) Bilgi tarama

27 Verilerin Toplanması ve Analizi Veri toplama araçları Veri toplama Evren ve örneklem Evren: Araştırma sonuçlarının genelleneceği hedef kitle, nüfus veya büyüklüğü ifade eder. Örneklem: Hedef kitleyi (evren) temsil özelliğine sahip, bilimsel yöntemlere uygun olarak seçilmiş, araştırmacı tarafından üzerinde çalışılan grubu ifade eder. Değişken türleri Bağımlı Değişken: Veri toplanan kişinin yaş, cinsiyet, milliyet, eğitim, meslek gibi önemli farklılıklarını gösterir. Bağımsız Değişken: Veri toplanan kişinin bir konu hakkında görüş, kanaat ve değerlendirmelerini gösterir. Araştırmalarda genellikle bağımsız değişkenlerden elde edilen veriler değerlendirilir. Kontrol Değişkeni: Araştırma boyunca sonuçları etkilemesinin önlenmesi amacıyla sabit tutulan değişkendir.

28 Örnek 1 İletkenin boyunun ampul parlaklığına etkisinin incelendiği bir araştırma düşünelim. Bu deneyde bağımsız değişken yani bizim değiştirdiğimiz iletkenin boyu, bağımlı değişken yani bağımsız değişkene bağlı olarak değişen ampul parlaklığı, kotrollü değişken ise iletkenin cinsi ve kesitidir.

29 Örnek 2 Sütün bozulmasına, sıcaklığın etkisini kontrollü deneyle gözlemlemek istiyoruz. Aynı marka, aynı miktar, aynı hava ortamı vb. değişkenler aynı tutularak, özdeş iki kaba süt konulur. 1.kaptaki süt, 5 o C de, 2.kaptaki süt ise; 30 o C de tutulsun. Bağımlı değişken: sütün bozulması (veya üretilen bakteri sayısı), Bağımsız değişken: sıcaklık, Kontrol değişkenleri: süt miktarı, markası(cinsi), konulduğu kap vb.

30 Örnek 3 Örneğin üniversite birinci sınıf öğrencilerinin cinsiyetlerinin fizik laboratuvarına yönelik tutumlarına ve fizik dersi başarılarına etkilerinin incelendiği bir araştırma düşünelim. Bu araştırmada bağımsız değişken cinsiyet; bağımlı değişken fizik laboratuvarına karşı tutum ve fizik dersi başarısı; kontrol değişkeni ise sınıftır.

31 Verilerin Analizi 1. Betimsel ve tarama türü araştırmalarda frekans, yüzde ve aritmetik ortalama gibi genel eğilim ve dağılım ölçüleri kullanılır. 2. Gruplar arası desenlerde bağımlı değişken üzerinde etkisi gözlenecek değişken sayısının tek veya çok olmasına göre t-testi, tek yönlü varyans analizi veya diğer ANOVA ve MANOVA türleri kullanılır.

32 Araştırmanın Sonuçlandırılması ve Araştırma Raporunun Yazılması Araştırma planlanan şekilde gerçekleştirildikten sonra, araştırmanın verilerinin analizi sonucunda elde edilen bulgular yazılır ve bu bulguların yorumları yapılır. Bilimsel araştırma sürecinin son aşamasında ise araştırma raporu hazırlanır.

33

34 ARAŞTIRMA ve PROJE KONULARININ BELİRLENMESİ

35 KAYNAKLAR MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ), ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ, Ankara 2006 Dokuz Eylül Üniversitesi Araştırma Yöntem ve Teknikleri Dersi Ders Notları, İzmir 2011 Prof. Dr. Mevlüt DOĞAN, Araştırma Teknikleri ve Bilimsel İletişimin Temelleri Ders notu, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi