Estetik ve görsellik, yaşamın her alanında

Transkript

1 36 Estetik ve görsellik, yaşamın her alanında son derece önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Yazıyı daha estetik bir görünüme kavuşturan hat sanatı ve kaligrafi, modern dünyada yazıların yer aldığı her noktaya estetiksel bir değer kazandırıyor. Türk toplumunda önemli bir yere sahip olan kaligrafinin temel amacı yazı sistemlerini ve öğelerini kullanarak dekoratif görsellikler yaratmaktır. Biz de Yerli Düşünce Dergisi olarak, estetik yazıları eşsiz bir sanat olarak kaleme alabilme fırsatını yakalayabilmek ve bu sayede okuyucularımızla paylaşabilmek amacıyla Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü nde Kaligrafi Sanatçısı olarak görevini sürdüren Fahri DENİZ e konuk olduk. Fahri Bey ile Kaligrafi sanatının incelikleri hakkında hoş bir sohbet gerçekleştirdik.

2 Kimdir? 1963 yılında Çankırı da doğdu. Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi nden mezun oldu yıllarında teknik ressam ve topograf olarak çalıştı yılları arasından DSİ Genel Müdürlüğü nde teknisyen olarak görev yaptı yılından itibaren kaligrafi sanatı ile profesyonel olarak ilgilenmeye başladı yıllarında Ankara da Hattat Kadir Sakoğlu ndan Hüsn-ü Hat, sülüs ve nesih meşklerini tamamlayan sanatçı, Türkiye de pek bilinmeyen Copperplate yazı sanatını, interaktif eğitim ve araştırma yoluyla öğrendi döneminde Çankaya Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü nde ve Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği nde, Kaligrafi ve Copperplate eğitimi verdi. TRT Anadolu da yayınlanan 50 bölümlük Gönül Sultanları belgeselinde Kaligrafi yazıları ile yer aldı. Halen Ankara da 2011 yılında açmış olduğu atölyesinde Kaligrafi dersleri vermektedir. Kaligrafi ve Copperplate yazı sanatlarında ilk sergisini Nisan 2011 tarihleri arasında Ankara da DSİ Genel Müdürlüğü nde, ikinci sergisini 3 5 Mayıs 2011 tarihleri arasında, 2. İstanbul Uluslararası Su Formu Etkinlikleri kapsamında Haliç Kongre Merkezi nde açtı. Üçüncü sergisini İranlı Kaligrafi ve Copperplate sanatçısı Mojtaba Karami ile birlikte Kasım 2011 tarihleri arasında Ankara Büyükşehir Belediyesi Güzel Sanatlar Galerisi Zafer Çarşısı nda açtı. Gençlik ve Spor Bakanlığı Projesi kapsamında Pursaklar da 20 öğrenciye kaligrafi dersi verdi ve proje sonunda TBMM Mustafa Necati Kültür Evinde öğrencileriyle birlikte Mart 2015 tarihleri arasında Hüsn-ü Hat ve Kaligrafi sergisi açtı. Çalışmalarını halen atölyesinde sürdüren sanatçı, çalışmalarından bazılarını, kaligrafi ve copperplate sanatındaki seçkin örnekleri ve gelişmeleri duyurmak üzere 2007 yılında kurmuş olduğu web sitesinde yayınlamaktadır. Fahri Deniz, halen Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü nde Kaligrafi Sanatçısı olarak görev yapmaktadır. Evli ve iki kız babasıdır. Bize kendinizi tanıtıp, kaligrafi sanatına nasıl başladığınızı, bu sevdanın gönlünüze nasıl düştüğünü anlatır mısınız? 1963 yılı Çankırı doğumluyum. Lise eğitimimi Ankara da alarak Yapı Ressamlığı bölümünü bitirdim. Üniversite eğitimimi İşletme Fakültesi nde tamamladım yılları arasında inşaat şirketlerinde Teknik Ressam ve Topoğraf olarak çalıştım yılları arasında DSİ Genel Müdürlüğü nde Teknisyen olarak görev yaptım. Şimdi ise Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü nde kaligrafi sanatçısı olarak görev yapmaktayım. Bu sanata başlamam lise yıllarıma dayanır. O zamanlarda kendi kendime harflere çeşitli süslemeler yapardım, sonradan bunun bir sanat olduğunu öğrendim. 90 lı yıllarda bilgisayarın hayatımıza yoğun bir şekilde girmesiyle, bilgisayarda yapılması mümkün olmayan, yapılabilse dahi el emeğinin yerini tutmayan hat ve kaligrafi sanatı konusunda eğitim almaya karar verdim. Ankara da Hattat Kadir Sakoğlu hocamdan tarihleri arasında hat dersi aldım. Sülüs ve Nesih yazı meşklerini bitirdim, daha da hala ders almaya devam ediyorum. Copperplate yazı dersi olarak Amerikalı Joe Vitola dan mail yolu ile ders aldım. İnteraktif eğitim ve araştırma yolu ile bu sanatı öğrendim. Hala daha öğrenmeye devam ediyorum. Öğrenmenin sonu yoktur. Hat ve kaligrafi nedir? Hattat ve kaligraf kime denir? Bu ikisi arasındaki farklılıkları okuyucularımızla paylaşabilir misiniz? Kaligrafi; Latin harflerini her türlü uç yapısına sahip kalem, fırça, divit ucu ve diğer kaligrafi malzemelerini kullanarak, harflerin anatomisini bozmadan anlaşılır ve okunur bir içinde belli estetik ve tasarım kurallarına göre düzenleyerek kâğıt ya da ideografik benzeri malzemeler üstüne güzel ve zarif yazı yazma sanatıdır. Latin harfleriyle yazılan güzel yazıya kaligrafi, sanatı icra eden kişiye de 37

3 kaligraf denir. Arapça harflerle yazılan güzel yazıya Hüsn-ü Hat, sanatı icra eden kişiye de Hattat denir. Ülkemizde genellikle hat sanatı ve kaligrafi aynı çerçevede anılıyor olsa da aslında farklı konulardır. Temelde her ikisini de güzel yazma sanatı olarak adlandırabiliriz. Fakat hat sanatı deyince aka ilk gelen şey; Arapça harflerle yazılar dini içerikli yazılardır. Osmanlı kültüründe dini motiflerin ön planda olması sebebiyle Allah ve Peygamber sevgisini göstermek amacıyla hattatlar bu sanatı kullanarak günümüze kadar ulaşan pek çok eser bırakmışlardır. Hat sanatındaki hiçbir çizgi kaligrafide yoktur, kaligrafideki hiçbir çizgi de hat sanatında yoktur. Hat sanatında kalem ile sağdan sola doğru çizgileri çizersiniz. Kaligrafide ise soldan sağa doğru çizgi vardır. Hat sanatı kaligrafi sanatına göre daha fazla emek ve uğraş isteyen bir sanat dalıdır. Kaligrafi sanatı ile ne tür eserler icra edilebilir? Kaligrafi sanatı öğrenerek, günlük hayatımızdaki normal el yazımız düzeltebiliriz. Bilgisayar dünyasının bizi tembelleştirmesinden dolayı el yazısı pratiğine gereken önem verilmiyor ve bu konuya pek fazla zaman ayıramıyoruz. Kaligrafi sanatı ile yeteneklerinizi keşfedebilir ve güzel eserlerin altına imzanızı atabilirsiniz. Sevdiklerimize hediye vermek bizleri mutlu eder. Eğer bu hediyeyi kaligrafi ile kendi el yazımızla ve emeğimizle hazırlarsak bu daha da bir önem ve anlam kazanır. Kaligrafi Sanatı ile özlü sözleri, şiirleri, makaleleri, hadis ve ayetleri yazarak bir sanat eseri haline getirebiliriz. Düğün davetiyelerine, diplomalara, sertifikalara güzel yazı ile isimler yazılabilir. Bu şekilde hazırlanıp ilgili kişiye verildiğinde mutluluğunun tarifi yoktur. İnsanlar isimlerini kaligrafi ile yazıldığında mutlu oluyorlar. Güzel yazıda her sanatçı aynı harfleri farklı şekillerde ve karakterde yazıyor. Bunun nedeni nedir? Kaligrafi ile uğraşan sanatçılar arasında farklılar vardır. Her sanatçının kendine özgü yazı çeşidi, süsleme biçimi vardır. Bu da kişilerin karakterleri ve duyguları ile orantılıdır. Maalesef ülkemizde kaligrafi tam anlamı ile bilinmiyor. Bu da harflerin anatomilerini, yapılarını, harflerin nerelerinden ne tür süslemeler yapılacağı tam olarak bilinmediğinden kaynaklanıyor. Kaligrafi ile uğraşan arkadaşlar daha çoğunlukla kâğıt veya tabak üzerine isim yazdıklarından, milletimiz kaligrafiyi daha çoğunlukla tabak üzerine yazılan güzel yazı olarak biliyor. Açmış olduğum sergilerde yapmış olduğum tabloları görenler; Latin harfleri ile böyle güzel yazıların ve tasarımların yapılabileceğini ilk defa görüyorum diyenler çok oldu. Siz aynı zamanda Başbakanlık Özel kalem Müdürlüğü nde kaligrafi sanatçısı olarak görev yapıyorsunuz. Buradaki çalışmalarınız hakkında okuyucularımıza bilgi verebilir misiniz? Görevime 2015 Ağustos ayında başladım ve halen bu göreve devam ediyorum. Burada öncelikle Başbakan tarafından yapılan toplantılara katılacak kişiler için verilen davetiyelerin üzerine isimleri yazıyorum. Gelen misafirlerin masalarına masa isimlikleri, başbakan tarafından gönderilen tebrik kartlarını ve bazı metinleri kaligrafi ile yazıyorum. Kendinize üstat olarak belirlediğiniz isim ya da sizi etkileyen başka bir kaligrafi üstadı var mı? 38

4 Tabii ki beni etkileyen ve üstat olarak belirlediğim isimler var. Türkiye nin de önde gelen üstatlarından olan kaligrafi sanatçısı Etem Çalışkan ı örnek alıyorum. Yurt dışından ise; İranlı sanatçılar, Hamid Reza Ebrahim i ve 2011 yılında beraber sergi açtığımız Mojtaba Karami i, Amerikalı sanatçılardan John DeCollibus, Jake Weidmann ve Copperplate yazı türünde ders aldığım Joe Vitolo yı üstat olarak belirlediğim isimlerdir. Copperplate yazı türü nedir ve kaligrafi içinde yer alan diğer yazı çeşitleri nelerdir? Copperplate kavramının Türkçe karşılığı, TDK sözlüğünde ince el yazısı, bakır levha olarak tanımlanmakta olup, bu kavram kaligrafi (güzel yazı sanatı) içinde yer alan bir yazı türüdür. Bu yazı, yan açılı kalem (eğik kalem), esnek bir yapıya sahip divit ve yazı için özel olarak üretilmiş mürekkep ile icra edilir. Kalemin ucuna mürekkebin alınması, kendine özgü yazı kurallarının uygulanması ile oluşan zarif yazı ve süsleme sanatıdır. Copperplate yazı sanatı; Rounhand, Engraver ve Engrasser yazma sanatlarını kapsamaktadır. Kaligrafinin içinde yer alan diğer yazı çeşitleri de şunlardır: Foundational Hand (Temel Yazı Çeşidi), İtalik, Fraktur, Gotik, Roman, Uncial, Copperplate, Spencerian ve bu gibi birçok yazı çeşidi vardır. Peki, kullandığınız malzemeler hakkında bize bilgi verebilir misiniz? Kaligrafi çalışmalarında kullanılacak kalem ve diğer yardımcı malzemelerin, amacımıza uygun, kusursuz, temiz ve kaliteli olmasına özen göstermeliyiz. Güzel bir yazı için kullanılan araç ve gereçlerin önemi kadar hangi araç ve gerecin hangi tip yazı için seçilmesi gerektiği, bunların hazırlanması, özellikleri, korunmaları da önemli bir sorundur. Günümüzde eskiden kullanılan bu yazı kalemlerinin ve malzemelerinin artık üretilmiyor olması da ayrı bir sorundur. Fakat piyasada bulabileceğimiz kaliteli kaligrafi kalemleri ve mürekkepleri mevcuttur. Genelde sanatsal malzeme satan kırtasiyelerde bulmak mümkündür. Ama bazı malzemeleri de ben yurt dışından, İngiltere ve Amerika dan getirttiriyorum. Günümüzde artık ustaçırak ilişkileri yok denecek kadar azaldı. Fakat geleneksel sanatlarımız hoca ile birebir çalışmayı temel almıştır. Bu bağlamda meşk usulü ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? Bir öğretmenin, aynısını yazmaları için öğrencilerine verdiği yazı örneği, yazıya alışmak ve öğrenmek için yapılan çalışma, el alıştırmasına Meşk denir. Bütün sanatlarda olduğu gibi kaligrafide de bir hocadan meşk almayınca bir yerlere ulaşmanız imkânsızdır, ufkunuzun açılabilmesi için bu gereklidir. Eğer bir hocadan ders almadan da ben bu işi yaparım derseniz yanılırsınız. Hep yapılanı, öğrendiğini tekrarlar durursunuz. Kaligrafi dersleri verdiğinizi biliyoruz. Öğrencileriniz yetiştirirken, onlarla çalışırken nasıl bir yöntem belirliyorsunuz? Ankara Demirtepe deki ofisimde cumartesi ve salı günleri Kaligra- 39

5 40 fi Copperplate dersleri veriyorum. Her öğrencinin öğrenme süresi farklı olduğundan öğrencilerle birebir ilgileniyorum. Öğretmeye başlamadan önce kaligrafi hakkında genel bilgiler veriyorum. Onları kaligrafi malzemeleri hakkında bilgilendiriyorum. Diğer geleneksel sanatlarımızdan olan; hat, tezhip, ebru, katı, minyatür hakkında bilgiler veriyorum. Kaligrafinin temel harfleri olan Foundational Hand ile çalışmalarımıza başlıyoruz daha sonra İtalik harflere, Fraktur harflere, Gotik harflere, Uncial harflerle devam ediyoruz. Genelde öğrencilerime güzel yazı ile şiirleri, özlü sözleri yazdırarak üzerinde beraber daha güzel nasıl yazılabilir, ne gibi tasarım yapılabilir, nereden süslemeler yapılabilir beraber kararlaştırarak en güzelini bulmaya çalışıyoruz. Bir esere başlarken en çok nelere dikkat edersiniz? Yazı çalışması yapmak için belirli bir zaman ya da ortam tercihiniz var mı? Önce yazacağımız yazının, hadisin, özlü sözün, şiirin, metnin kaligrafide nasıl düzenli bir şekilde tasarlayabileceğimin planını yapıyorum. Plandan sonra kâğıdın boyutunu, kalemin kalınlığını, hangi renkleri kullanacağımı, hangi tür harflerle yazacağımı seçiyorum. Birkaç tane ön çalışma yaptıktan sonra orijinal kâğıda kılavuz çizgilerini çizdikten sonra yazıyı yazmaya başlıyorum. Yazdığım özlü sözün veya şiirin konusuna göre görsellik katmak amacıyla; sulu boya resim, karakalem resim veya tezhip yaptırtıyorum. Yazı yazacağım zaman genellikle sessiz, sakin bir ortamı daha çok seviyor tercih ediyorum. Yazıya tam olarak konsantrasyon olmak gerekir, yoksa hata yapmanız kaçınılmaz olur. Yazdığım bir yazıyı birçok kişiye gösteriyorum, onların yorumlarını alıyorum. Gerekirse yazıyı tekrar tekrar yazıyorum. Bu işte sabırlı olmak lazım. Bu güne kadar yaptığınız projeler ve sergiler hakkında okuyucularımıza bilgi verebilir misiniz? Kaligrafi ve Copperplate yazı sanatlarında ilk sergimi Nisan 2011

6 tarihleri arasında Ankara da DSİ Genel Müdürlüğü nde, ikinci sergimi 3 5 Mayıs 2011 tarihleri arasında, 2. İstanbul Uluslararası Su Formu Etkinlikleri kapsamında Haliç Kongre Merkezi nde açtım. Üçüncü sergimi İranlı Kaligrafi ve Copperplate sanatçısı Mojtaba Karami ile birlikte Kasım 2011 tarihleri arasında Ankara Büyükşehir Belediyesi Güzel Sanatlar Galerisi Zafer Çarşısı nda açtım. TRT Diyanet te yayınlanan 50 bölümlük Gönül Sultanları belgeselinde Kaligrafi yazıları ile yer aldım. Gençlik ve Spor Bakanlığı Projesi kapsamında Ankara Pursaklar da 20 öğrenciye kaligrafi dersi verdim ve proje sonunda TBMM Mustafa Necati Kültür Evi nde öğrencilerle birlikte Mart 2015 tarihleri arasında Hüsn-ü Hat ve Kaligrafi sergisi açtım. Yakın zamanda da Eskişehir ve İstanbul da kaligrafi sergisi açmak amacıyla hazırlıklarıma devam ediyorum. Fahri Bey, çalışmalarınızı sergilerken bir de Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan ile ilginç bir diyaloğunuz oldu. Onu da bizimle paylaşabilir misiniz? Arkadaşım Osmaniye eski Milletvekili Şükrü Ünal, 2012 yılında Cumhurbaşkanımızın sevdiği sözlerden iki tane tablo hazırlamamı istedi. İki aylık bir çalışmadan sonra tabloları hazırladım. Bunları beraber Sayın Cumhurbaşkanımıza hediye edebileceğimizi söyledi. Beraberce -kendisi o zaman Başbakanımızdı- TBMM de tabloları kendisine hediye ettik. Copperplate yazı Sayın Cumhurbaşkanımızın ilgisini çekti, bana bunu nasıl yazıyorsun diye sordu, cebimden kalemi çıkartıp gösterdim. Çok ilgisini çekti, çok ilginç bir kalem, ilk defa görüyorum, bununla nasıl yazıyorsun diye sordu. Ben de copperplate yazı hakkında uygulamalı olarak kısaca bilgi verdim. Daha sonra copperplate kalemini Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan a hediye ettim. Son olarak bu sanatı icra etmek isteyenlere neler tavsiye edersiniz? Kaligrafi sanatçısı olmak isteyenlere neler tavsiye edersiniz? Ziya Paşa nın; Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz / Görünür şahsın rütbe-i aklı eserinde sözünden yola çıkarak, kaligrafi konusunda kendisini aşmış iyi bir kaligrafi öğretmeninden alacağınız eğitimle, 7 den 77 ye bu sanatı herkes öğrenebilir. Kaligrafi ile günlük hayatımızdaki normal el yazımızı düzeltebiliriz. Eskiden mektuplar yazılırdı herkes en güzel yazısıyla yazmaya çalışırdı. Artık mektupların bile bilgisayarda yazıldığını düşünürsek, insanlarımızın eline günlerce kalem almadığı, bir şeyler yazmadığı bir dönemdeyiz. Kaligrafi sanatını öğrenerek kendinize eşsiz bir hobi edinebilirsiniz. Çalışmak için çok büyük bir alana ihtiyacınız yoktur. Sadece kâğıt ve kalem her ortamda çalışma imkânınız vardır. Sabır, istek, öğrenme azminiz olması gerekir. Daha önce yapılmış kaligrafi eserlerini incelemek gerekir. Kendisini devamlı geliştirmeli, yeni sitiller, değişik harf tasarımları yapabilmeli. İyi bir kaligrafi sanatçısının en az 5-6 yazı çeşidi çok iyi bilmeli, bu yazı çeşitleri konusunda eserleri bulunmalıdır. Eğer insanlar size ücret karşılığında kaligrafi ile bir şeyler yazdırıyorsa bu işte başarılısınızdır. 41