ERDOĞAN PUTİN GÖRÜŞMESİNİN İKİ ANA KONUSU

Transkript

1 ERDOĞAN PUTİN GÖRÜŞMESİNİN İKİ ANA KONUSU 05 Eylül 2016

2

3 Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, Genel olarak Arap bölgesi özel olarak da Suriye ile ilgili araştırmalar ve bilimsel çalışmalar üreten, Medya, kültür ve araştırma alanlarında faaliyet gösteren ve kar amacı gütmeyen bağımsız bir kuruluştur. İnsan Haklarıyla ilgili diyalog ve saygı değerlerinin yaygınlaştırılması, demokratik bilincin yayılması, Sivil toplumun performansının geliştirilmesi ve Kültürel gelişim gibi konularla da ilgilenmektedir. Bununla Birlikte, Suriye Toplumuna hizmet veren bazı kuruluşlara da Suriye ulusal kimliği altında Siyasi ve medya alanlarında danışmanlık ve eğitim hizmetleri sunmaktadır. Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, hedefini geçekleştirmek için (Politika Çalışmaları Birimi, Sosyal Araştırmalar Birimi, Kitap İnceleme Birimi, Hukuki Araştırmalar Programı, Çeviri Birimi) gibi bir dizi Uzman birimden oluşmaktadır. Ayrıca (Siyasi Girişim Programı, Hizmet ve Medya Kampanyası Programı, Kamuoyu Oluşturma Programı, Kültür ve Diyalog Destek Programı, Belgelendirme ve Gözetim Programı ve Suriye nin Geleceği Programı) gibi çeşitli programlar ile de desteklenmektedir. Suriye durumu ve bölgeni ihtiyaçları kapsamında merkezimiz yeni programlar açabilir. Söz konusu programları gerçekleştirmek için dersler, seminerler, konferanslar ve eğitim kursları gibi birçok organizasyonlar tertip etmektedir.

4 İÇİNDEKİLER 1. İstenmeyen Anlaşmazlık Yeni Rusya-Türkiye Anlaşması ve Suriye Meselesi İran ve Türkiye nin Ortak Buluşma Noktası ABD nin Tepkisi Suriye Geçici Askeri Meclisi Hakkında Sonuçlar

5 Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ının Rusya ya yaptığı ziyaret ve bu ziyaretin Terkiye, Rusya ve İran üçgeni arasındaki işbirliğini pekiştirmesi, olayları yakından izleyen birçok analizcinin ilgi odağı olmuştur. Şüphesizi ki Suriye de askeri müdahalede bulunan Rusya, Türkiye ve İran arasındaki işbirliği, her ülkenin kendi hedefleri doğrultusunda yapılan bir yardımlaşmadır. Burada sorulması gereken önemli soruysa: Söz konusu işbirliğinin Suriye krizinin çözümlenmesindeki rolü ne olacak ve bu işbirliği Suriye de savaşan tarafları siyasi bir çözüme götürebilecek mi? 1. İstenmeyen Anlaşmazlık Rusya ve Türkiye arasında dokuz aydır yaşanan uçak krizi iki ülke tarafından istemeyen bir gerginliğe yol açmıştır. Bu olay Rusya ve Türkiye nin Suriye konusunda ki çelişkili yaklaşımlarını da su yüzüne çıkarmıştır. Uçağının Türkiye tarafından düşürülmesi sonucu onuru zedelenen Rusya tarafı ise, Türkiye ye karşı bir düzüne karar alarak yaşanan gerginliği daha da tırmandırmıştır. Azeri ve Kazak Cumhurbaşkanlarının Rusya ve Türkiye arasında arabuluculuk yapması ve Türkiye Cumhurbaşkanı nın Rusya dan özür dilemesiyle iki ülke ilişkileri normale dönmeye başlamıştır. Söz konusu gerginlik iki ülkenin de çıkarlarına aykırı olduğundan diploması kapısının iki ülke arasında açık kalması hem Rusya hem de Türkiye nin işine yaramıştır. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ın Ağustos ayında Rusya nın St. Petersburg şehrine gerçekleştirdiği ziyaret dünya tarafından büyük bir ilgi görmüştür. Söz konusu bulaşmayla ilgili birçok analiz ve görüş ortaya atılmıştır. Tabi Erdoğan ının ziyaretine gösterilen önemin sebebi ne 15 Temmuz darbe girişiminden sonra gerçekleşirmiş olması ne de Rusya ile yaşanan uçak krizinden sonra olmasıdır. Bu buluşmanın önemi Suriye konusunda iki tarafı tatmin edecek sonuçlar doğramsı ve Suriye de barışın sağlanmasına zemin hazırlayacak olmasından kaynaklanmıştır. Hem Rusya he de Türkiye Suriye konusunda 2

6 ABD ve Batılı ülkelerden ağır darbe yediklerinin farkındalar, bu yüzden de böyle bir işbirliği yapmaya karar vermişlerdir. Erdoğan ve Putin arasındaki görüşmede iki önemli konu üzerinde yoğunlaşmıştır. Birincisi, Rusya ve Türkiye arasındaki ekonomi krizle ilgili, ikincisi ise Suriye deki savaşa politik çözüm arayışıyla ilgili ortak işbirliği konusu olmuştur. İki ülke devlet Başkanlarının görüşmeleri sonucunda ekonomi ilişkilerinin normalleşmesi yönünde büyük ilerleme kaydedilmiştir. İki ülke ekonomisinin de bu normalleşmeye çok ihtiyacı vardı, Çünkü Avrupa Birliği ve ABD nin Rusya ya uyguladıkları ekonomik yaptırımlar Rusya ekonomisini çok yıpratmıştır. Aynı şekilde Türkiye deki ekonomi sektörünün de Rusya ile yaşanan gerginlik sonucu büyük zarara uğramıştır. Türk ekonomisi Bir milyar zarara uğrarken iki ülke arasında imzalanan stratejik projeler de iptal olmuştur. Görüşmenin arkasından, Rusya ile Türkiye arasında ticari ve sivil uçuşlar yeniden başlatılmıştır. Bu olay Türk ekonomisine olumlu bir şekilde yansıyacaktır. Ancak Türkiye deki darbe girişimi ve son zamanlarda yaşanan terör olaylar nedeniyle turizm sektörünün eski haline dönmesi bir hayli zaman alacaktır. İki ülke aralarındaki ticaret hacmini 32 milyardan yüz milyara yükseltimesin hedeflenmektedir. Bununla birlikte, iki ülke arasındaki en önemli proje enerji sektörüdür. İki ülke arasında gerçekleşmekte olan iki önemli proje bulunmaktadır. Birincisi, Rusya'dan başlayıp Karadeniz üzerinden Türkiye'ye aktarılması oradan da Avrupa ya aktarılması planlanan doğal gaz boru hattı Türk Stream Projesinin maliyeti 25 milyar dolara aşmaktadır. Rusya nın bu projeye gerçekleştirmesi halinde hem Ukrayna nın Rusya ya karşı uyguladığı şantajından kurtulmuş olacak, hem de Rusya doğalgazını Avrupa ya ulaştıran yeni bir boru hattına sahip olacaktır. Ayrıca, Türk Stream doğal gaz boru hattı Türkiye nin 60% gaz ihtiyacını giderecek ve Rusya, Azerbaycan ve İran doğal gazının dağıtım noktası haline gelecektir. Ukrayna nın şantajlarından usanan Rusya doğalgazı Avrupa pazarına ulaştırmak için alternatif yollar bulmuş olacaktır. Erdoğan-Putin görüşmelerindeki ikinci önemli ekonomi konu ise Ceyo Projesi olarak da bilinen nükleer projedir. Türkiye ye 20 milyar maliyeti olan Söz konusu proje Rusya Atomstroyexport enerji şirketi tarafından Türkiye nin Adana şehrinde gerçekleşmededir. 3

7 2. Yeni Rusya-Türkiye Anlaşması ve Suriye Meselesi Son iki yıldır Türkiye dış politikasında büyük gerginlikler meydana gelmiştir, bunlardan en sonuncusu ve en büyüğü ise Rusya ile yaşan uçak krizi olmuştur. İki ülke arasındaki ilişkilerin gerginliği, Suriye deki olayların 2011 yılında patlak vermesiyle ile başlamıştır. Türkiye nin, Suriye halkının meşru taleplerini desteklemesi, bazı ülkelerle arasının açılmasına neden olmuştur. Ancak ABD nin Suriye konusunda Türkiye yi hayal kırıklığına uğratması, Türkiye nin Rusya ve İsrail ile ilişkilerini tekrar normalleştirmesine neden olmuştur. ABD ve AB nin uyguladığı ekonomik yaptırımlar yüzünden Rusya devleti de çok zor günler yaşmaktadır. Bu yüzden Suriye deki varlığını batılı ülkeler ile arasındaki askıya alınmış meseleler de koz olarak kullanmıştır. Rusya ile Türkiye arasında açılan yeni sayfa iki ülkenin Suriye politikasında değişikliklere yol açacak mı? Ancak Görüşmelerden çıkarılan sonuçlar iki ülkenin Suriye ile ilgili yaklaşımının değişmediğini göstermektedir. Suriyeli muhalif gurupların Halep teki ablukaya Türkiye ve körfez ülkelerinin yardımlarıyla kırmasından da anlaşıldığı üzere Türkiye nin zannedildi gibi rakipleri karşısında zayıf bir ülke olmadığı anlaşılmıştır. Suriye de yaşanan gelişmeler Rusya ve Türkiye nin ortak noktalarda yoğunlaşmalarına neden olmuştur. Çünkü Rusya, Esad ı geçici sürece dâhil etme ve AB nin yaptığı baskılar karşısında Türk tarafına ihtiyacı duymaktadır. Bu bağlamda, Türkiye nin de Rusya ya ihtiyacı var, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Rusya ziyaretini bitirmeden önce, Rusya, Suriye de barışın gerçekleşmesinde büyük rol oynayabilir, bu bağlamda Türkiye ve Rusya nın ortak adımlar atması gerekmektedir ifadesini kullanmıştır. Rusya ile Türkiye ilişkilerin ilerlemesi için iki ülke Genelkurmay Başkanlıkları arasında Politik, Askeri ve güvenlik alanlarında ortak askeri koordine heyeti kurulmuştur. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, Rusya ve Türkiye nin Suriye meselesine ortak bir çözüm bulması çok zor, çünkü Rusya Esad ın geçici sürçe dahi etmeye çalışıyor, Türkiye bunu kabul etse bile ABD nin buna karşı çıkacaktır. Öte yandan Rusya Suriye de 4

8 Federal devleti destekliyor, Türkiye ise sınırında bir Kürt federal devletini istemiyor diye konuştu. Rusya ve Türkiye DAEŞ e karşı ortak savaşma konusunda anlaştı, Rus ve Türk uçakları Suriye deki DAEŞ hedeflerini vuracaklar. Ayrıca Türkiye Suriye ile arasındaki sınırı sıkı tutacak. Bunlara ilaveten Rusya PYD nşn askeri uzantısı olan YPG nin Fırat ın doğusuna geçmemesi konusunda Türkiye ye destek verecek. 3. İran ve Türkiye nin Ortak Buluşma Noktası Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan ının Rusya ziyareti sonrası, İran Dişileri Bakanı Cevat Zarif tarafından ani Ankara ya bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Görüşmede Ankara ve Tahran ilişkilerinin tarihi olduğuna dikkat çekmiştir. İran Dışişleri Bakanının Ankara ya düzenlediği bu ani ziyareti Rusya-Türkiye ilişkilerinin vardığı noktayı öğrenmek için miydi? Rusya ile sağlam ilişkilere sahip olmasına rağmen Neden İran bu konuyla bu kadar ilgilenmekte? Yoksa İran tarafı kendisinin de her yerde varlığını ispat mı etmeye alışıyor? Ankara ve Tahran ı birleştiren ortak nokta, Suriye nin toprak bütünlüğünde hem fikir olmalarıdır. Ayıraca iki ülke Suriye de oluşturulmaya çalışılan Kürt koridoruna ortak hareket etmektedirler. Türkiye Başbakanı Binali Yıldırım son zamanlarda Suriye de barışın yakın olduğu açıklamasını sıkça kullanmaktadır. Karar gazetesine verdiği mülakatta, Suriye sorunun çözülmesine çok yaklaştık cümlesini kullanmıştır. Yıldırım, Suriye de barışın sağlanması için, sınır güvenliğinin sağlanması, PYD nin kurmaya çalıştığı Kürt devletine izin verilmemesi ve mültecilerin evlerine dönenmesini içeren üç adımdan oluştuğunu belirtti. Diğer yandan bir Rus (Spotanik Rusya) gazetesinin yaptığı habere göre, Suriye deki çözümün ana hedefi Suriye nin toprak bütünlüğün korumak olduğunu yazdı. Bu da demektir ki hem Rusya hem de Türkiye tarafı PYD nin kurmaya çalıştığı Kürt federal devletine karşıdır. 5

9 Rusya, Türkiye ve İran Suriye de bir politik barışın gelmesi için çaba gösteriyorlar. Ancak şuana kadar bu konuda bir ilerleme kaydedilmiş değil bu yüzden öncelikli hedeflerini Suriye de ateşkesin sağlanmasına yoğunlaştırmış durumdalar. 4. ABD nin Tepkisi ABD Suriye sorununa Amerika nın milli güvenliğini tehlikeye atmayacak bir şekilde arka planda yönetmiştir. ABD, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan ının Rusya ya yapmış olduğu ziyaretin sonuçlarından çok rahatsız olmuştur. ABD Beyaz saray sözcüsünün konuyla ilgili yaptığı açıklamada, Rusya ve Türkiye arasındaki koordinasyondan endişeli değiliz tabi ki eğer hedef DAEŞ ile savaşmaksa ifadesini kullanmıştır. Ama ABD asıl endişelendiren ve rahatsız eden iki konu bulunmaktadır. Birincisi, Rusya nın Suriye müdahalesinin birinci yıl döneminde, Suriye deki merkezi olan Himeyim askeri hava üssünü genişletmek istemesidir. İkinci konu ise, Rusya nın Halep i füzelerle İran daki Hemzen askeri üsten vurmasıdır. ABD Rusya nın gelişmiş silahlar kullanması ilgili büyük şüphe ve endişeye düşmüştür. Rusya ise böylelikle hem ABD hem NATO ya bölgedeki askeri varlığıyla ilgili büyük mesajlar vermiştir. Ancak ABD Rus tarafına yanıtta gecikmedi, Rusya askeri güçlerinin İran da bulunması İran Anayasasının 146 maddesine göre yasaktı. Bu yüzden İran tarafı Rusya ya askeri üssü kiralamaktan vazgeçtiğini duyurdu. İran Savunma Bakanı Hüseyin Dehkan nın bu konuyla ilgili yaptığı açıklamaysa çok dikkate çekti. Dehkan sırrı ifşa ettiği için Rusya yı suçladı. Rusya dan yapılan açıklamada, İran daki Hemzen askeri üssünün gerektiğinde tekrar kullanacakları ifadesinde bulunuldu. 5. Suriye Geçici Askeri Meclisi Hakkında Basın ve haber ajansları, Suriye de kurulması planlanan geçici askeri meclisi ile çeşitli iddialar ortaya atmıştır. Bunların sonuncusu da Londora Hayat gazetesi olmuştur. Erdoğan ın Rusya ya gerçekleştirdiği ziyaretin detayların değinen gazete, ortaya birçok iddia atmıştır. Gazetenin haberine göre Suriye geçici askeri meclisi, ÖSO ve Suriye rejim ordusunda hizmet eden generalden oluşacak. Bu geçici dönem boyunca Esad yönetimde kalacak. Haberin devamında 6

10 Kurulacak bu meclisin şekli Suriyeli muhalifler için çok büyük önem arz etmektedir. Mili Değişim Cephesi başkanı Kadri Cemil ise olayla ilgili yaptığı açıklamada geçiş sürecinde Esad ın beş yardımcısın olmasını önerdiğini açıkladı. Bu yardımcılardan birisi de geçici askeri meclisinin başkanı olacağını iddia etti. Bu bağlamda Stefan de Mistura da geçici süreçte Esad a üç yardımcı olması önerisinde bulunmuştur. Hayat gazetesinin haberinden yola çıkacak olursak bu konuyla ilgili kafalarda birçok soru bulunmaktadır. Bunların bazıları şualardır: 1. Suriyeli Muhaliflerden geçici Suriye askeri meclisinin varlığı ile ilgili hiçbir açıklama yapmamışlardır. Çünkü Muhalifler 1. Cenevre kararları çerçevesinde geniş yetkilere sahip geçici bir Suriye yönetim meclisi kurulması konusunda kararlılık sergilemiştir. Söz konusu önerilen geçici askeri meclisin Suriye Muhalefeti tarafından desteklenebilir mi? Cenevre kararlarından olan geniş yetkili geçici yönetim meclisi maddesi Uluslararası BM Güvenlik Meclisinin Suriye ile ilgili yılları arasında peş peşe aldığı 2118 ve 2254 sayılı kararlar ve yapılan Viyana 1, Viyana 2 ve 2015 Riyad toplantılarında bu kararı aşamamışlardır. Rusya nın sözde geçici meclis önerisi ne kadar meşru olacaktır? 3. En önemli sorusa: Suriye halkının, Suriye muhalefetinin Özgür Suriye Ordusu nun söz konusu geçici askeri meclis ile ilgili görüşleri nedir? 6. Sonuçlar Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ının Rusya ya yaptığı ziyaret ve bu ziyaretin Terkiye, Rusya ve İran üçgeni arasındaki işbirliğini pekiştirmesi, olayları yakından izleyen birçok analizcinin ilgi odağı olmuştur. Şüphesizi ki Suriye de askeri müdahalede bulunan Rusya, Türkiye ve İran arasındaki işbirliği, her ülkenin kendi hedefleri doğrultusunda yapılan bir yardımlaşmadır. Burada sorulması gereken önemli soruysa: Söz konusu işbirliğinin Suriye 7

11 krizinin çözümlenmesindeki rolü ne olacak ve bu işbirliği Suriye de savaşan tarafları siyasi bir çözüme götürebilecek mi? 1. Türkiye, Rusya ve İran az da olsa Suriye nin toprak bütünlüğü konusunda hem fikirler, ancak her biri Suriye de çıkarları doğrultusunda hareket etmektedir. 2. Türkiye ve İran Kürtleri Suriye de bir federal devlet kurmasına karşılar. Rusya ise, aynı şekilde Kürtlere destek verme konusunda çekingen bir tavır sergilemiştir. Çünkü Kürtler ABD ve Rusya arsında bir seçim yapmaya zorlandığında ABD yi tutacaktır. 3. İran hem Suriye de hem de Irak ta İran nüfuzunu günden güne genişletmekte, Türkiye den bölgedeki genişlemesi görmezden gemesiniz istiyor ancak Türkiye buna izin vermeyecektir. Rusya ise İran ın bölgedeki genişlemesinden memnun çünkü söz konusu genişleme Rusya nın çıkarlarına hizmet etmektedir. 4. Türkiye ve batılı ülkeler arasındaki krizin nedeni Türkiye nin bazı konularda Avrupa ve ABD ye taviz vermemesinden kaynaklanıyor. Ve yine ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ise Türkiye nin iç meselesini çözmemesi halindir NATO üyelini yitirebilir açıklaması yapmıştır. Ama buna rağmen ne Avrupa ne de ABD tarihi müttefikleri Türkiye den vazgeçmesi mümkün değildir. 8

12

13