ANLATIM BOZUKLUĞU. Bu kazağı geri iade etmek istiyorum. Bu kazağı geri vermek (veya iade etmek) istiyorum.

Transkript

1 ANLATIM BOZUKLUĞU Düşünme, duyma, düşleme yeteneklerimizin geniş boyutlar kazanmasına yardım ettiği için yapıtlara hep başarılı yazılardan örnekler alınır. Kötü yazılar da -sakınmamız gereken nesnelerle yüklü olmaları dolayısıyla- bizi olumlu sonuçlara ulaştırmada, başarılı yazılardan geri kalmaz. Yani yazılacak biçimi bilmek kadar yazılmayacak biçimi bilmek de önemlidir. ÖMER ASIM AKSOY İYİ VE DOĞRU BİR CÜMLENİN ÖZELLİKLERİ DURULUK Cümlede gereksiz sözlerin bulunmamasıdır. Duru bir cümlenin bütün sözcükleri gereklidir. Bu cümlelerden bir sözcüğü çıkardığınızda cümlenin anlamı ya daralır ya da değişir. Bugün çok şen ve neşeli görünüyordu. cümlesinde şen ve neşeli sözcükleri aynı anlamı taşıdıklarından duruluğu bozmuştur. Bu sözcüklerden birini kullanmak yeterlidir. Bugün çok neşeli görünüyordu. AÇIKLIK Bir cümle, anlatmak istediğinin dışında başka anlam veya anlamlar taşımamalıdır. Anlamca açık cümlelerden herkes aynı anlamı çıkarır. Sözcüğün yanlış yerde kullanılması, noktalama yanlışlığı veya eksikliği, yanlış anlamda sözcük kullanımı, karşılaştırma yanlışlığı cümlede anlam açıklığını bozan nedenlerdir. Aşağıdaki cümleleri dikkatli okursanız cümlelerin birden fazla anlama geldiğini göreceksiniz. Yetkili çocuğa sordu. Kitap okumayı kardeşimden çok severim. Ayşe, Ezgi ve Osman la ders çalışıyor. ANLATIM BOZUKLUKLARI 1. GEREKSİZ SÖZCÜK KULLANIMI Cümlede aynı anlama gelen sözcüklerin bir arada kullanılması anlatımı bozar. Sözcük ya da ekin gereksiz kullanılması duruluk ilkesine aykırıdır. a) Aynı anlama gelen ya da işlevi olmayan sözcüklerin bir arada kullanılması Burada yüksek sesle bağırmak yasaktır. Burada bağırmak yasaktır. Bu kazağı geri iade etmek istiyorum. Bu kazağı geri vermek (veya iade etmek) istiyorum. Sana gizli bir sır vereyim mi? Sana bir sır vereyim mi? Bundan böyle bu işin başında ben de duracağım artık. Bundan böyle (veya artık) bu işin başında ben de duracağım. İşe her gün yaya yürüyerek gidiyor. İşe her gün yürüyerek (veya yaya) gidiyor. Geçmişte yaşadıklarından ders çıkarmalısın. Yaşadıklarından ders çıkarmalısın. b) Ek ile sözcüğün aynı anlamı taşıması Aşağı yukarı 1980 lerde 1) Aşağı yukarı 1980 de 2) 1980 lerde İki yıldır karşılıklı mektuplaşıyorlar. İki yıldır mektuplaşıyorlar. Aşağıdaki örneklerde siyah renkte yazılan ek ve sözcükler aynı anlamı taşımaktadır. Buraya gelmesinin nedeni, seni özlemesindendir. Türkçe ve Moğolca dilleri sondan eklemelidir. c) Yardımcı eylemlerin gereksiz kullanımı Senden kuşku ettiğim için çok utandım. Senden kuşkulandığım için çok utandım. Dildeki bu yozlaşmanın edebiyata nasıl etki edeceğini bir düşünün. Dildeki bu yozlaşmanın edebiyatı nasıl etkileyeceğini bir düşünün. Onun bu sınavı kazanacağını umut ediyorum. Onun bu sınavı kazanacağını umuyorum.

2 d) Kısaltmalardaki son harfin tekrar edilmesi ÖSYM merkezi bu haberi doğruladı. ÖSYM bu haberi doğruladı. GAP Projesi ülkemizin yüz akı olacaktır. GAP, ülkemizin yüz akı olacaktır. 2. SÖZCÜĞÜN YANLIŞ ANLAMDA KULLANIMI Sözcüklerin taşıdıkları anlamı bilmeden kullanmak veya yazılış ve söylenişleri benzer sözcükleri karıştırmak anlatım bozukluğuna neden olur. Saçların çok büyümüş. (uzamış) Bahçeye gül fidanı ekmiş. (dikmiş) Annem, kardeşime çorap dikti. (ördü) Taşıma fiyatlarına zam yapıldı.(ücret) Küçük kız çok çekimser davranıyor. (çekingen) Çok çalışmasına karşılık iyi bir not alamadı. (karşın-rağmen) Ödevime yardım ederek, işi kısa zamanda bitirmeme neden oldu. (sağladı) Çevre kirliliğine olumsuz katkısı olan tesisler kapatılmadı. (neden olan) Abisi yüzünden sınavı kazandı. (sayesinde) Ahmet Bey in nüfusu her kapıyı açtırır. (nüfuzu) Yayınlanan son kitabı büyük bir ilgiyle okundu. (yayımlanan) Lise öğretimini İzmir de tamamladı. (öğrenimini) Konuşmalarını çarptırarak aktarıyorsun. (çarpıtarak) b) Deyimler ve atasözlerinin anlamlarına uygun olmayan cümlelerde kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur. Çalışmayı pek sevmeyen, ondan bundan geçinen, ekmeğini taştan çıkaran bir adamdı. Ekmeğini taştan çıkarma, en güç işleri bile yaparak geçimini sağlama anlamında bir deyimdir. Cümklede yanlış kullanılmıştır. Yeni işine gönül koymuş, çok severek yapıyormuş. Gönül koymak gücenmek, alınmak anlamına gelen bir deyimdir. Cümlenin bildirdiği anlama uymamıştır. İnsanlar, yanlışlarını görüp ders alırlarsa ve yanlışın neresinden dönerlerse büyük bir kazanç elde etmişlerdir. Çünkü atılan ok geri dönmez. Atılan ok geri dönmez. atasözü yapılan yanlıştan dönmenin olanaksızlığından söz etmektedir. Halbuki parçada söylenen bunun tam tersidir. ANLAMCA ÇELİŞEN SÖZLERİN KULLANILMASI Kesinlik ve olasılık bildiren sözcükler aynı cümlede kullanılırsa cümlenin anlatımı bozulur. Bu güzel kazağı hiç kuşkusuz babaannen örmüş olmalı. Elbette bu işi yapmış olabilirim. Şundan eminim ki işine vaktinde gelseydi işten çıkarılmayabilirdi. Onunla aşağı yukarı tam on yıldır görüşmüyorum. Bu işi kesinlikle ben yapmışımdır. DEYİMLER VE ATASÖZLERİNİN YANLIŞ KULLANIMI a) Deyimler ve atasözleri kalıplaşmış söz öbekleridir. Bunlardaki sözcüklerin değiştirilmesi anlatım bozukluğuna yol açar. Baştan tırnağa muayene oldu. (tepeden tırnağa) Yan masadaki konuşmalara kulak şişirmişti. (kulak kabartmak) Uzun zamandır kafa kafaya kalamadık. (baş başa kalamadık) Uçaklar sınırda kuş dalaşı yapmış. (it dalaşı) Bugünlerde sütünü dökmüş kedi gibiydi. (süt dökmüş kedi) SIRALAMA VE MANTIK YANLIŞLIĞI Cümlenin mantığa uygun olmaması, sözcüklerin dizilişinde önem sırasının gözetilmemesi anlatım bozukluğuna neden olur. Gökyüzü pırıl pırıldı ve hafiften yağmur çiseliyordu. Cümlede gökyüzü pırıl pırılken yağmur çiselemez. Bu bir mantık yanlışlığıdır. Bu romanın konusu çok akıcıydı. Yazının konusu akıcı olmaz. Akıcı olan anlatımıdır. Konusu ilginç olabilir. Kazada ölenlere baş sağlığı diledi. Baş sağlığı, ölenlere dilenmez, ölen kişilerin yakınlarına dilenir.

3 Giyecek çorabım hatta bir takım elbisem bile yoktu. Cümlede çorabın, takım elbiseden daha değerli olduğu anlamı çıkmış, sıralama yanlışı yapılmıştır. Bu durum işten çıkarılmalara; hatta maaş kesimine yol açabilir. Cümle dizilişinde önem sırası gözetilmediğinden maaş kesim cezası, işten çıkarılma cezasından daha ağır bir ceza olarak gösterilmiş. Seçimi 20 ye karşı 13 oyla kazandı. Bu cümlede de sıralama yanlışı yapılmıştır. Cümlenin 13 e karşı 20 oyla biçiminde söylenmesi gerekirdi. 2. Noktalama Eksikliği Cümlede noktalama imlerinin kullanılmaması veya yanlış yerde kullanılması anlatımı bozar. Kapıcı adama sordu. Bu cümlede kapıcı adamın sıfatı mı, yoksa başka biri mi? Kapıcı sözcüğünden sonra virgül konması gerekir. Gelecek çocuklara umut vermeli. Gelecek ten sonra virgül konmalı. Genç satıcıya sordu. Genç ten sonra virgül konmalı. CÜMLEDE AÇIKLIK İLKESİNİN BOZULMASI 1. Sözcüklerin Yerinde Kullanılmaması Sözcüklerin yanlış yerde kullanılması anlam karışıklığına neden olabilir. Su gibi kolanın içilmesi sağlığa zararlıdır. Cümlesinde ilgeç grubu kolanın bir özelliğini belirtmiş. Bu sözün içilmesi eylemsisinin önüne getirilmesi gerekir. Bu kursta ücretsiz üniversiteye hazırlanıyorlar. Ücretsiz, üniversitenin bir özelliği olarak gösterildiğinden anlatım bozukluğu yapılmış. Aşağıdaki cümleleri dikkatle okuyalım. Bugün çok karnım ağrıyor. Önlüksüz, kravatsız okula gidilmez. Kısaca okuduklarımı size de anlatayım. Babam, üç saat içinde çiçekçilikle uğraşan üç kardeşiyle görüştü. Eylül, Nehir ve Zeynep le birlikte pikniğe gitti. Eylül den sonra noktalı virgül konmalı. Halk edebiyatının değerini bilir. Halk tan sonra virgül konmalı. Öğretmen Ahmet e sordu. Öğretmen den sonra virgül kullanılmalı. Karpuz tarlasında büyümeli. Karpuz dan sonra virgül kullanılmalı. 3. Tamlayan ya da Adıl Belirsizliği Cümlelerde tamlayanın kullanılmaması bazen anlamda kişi belirsizliğine yol açar. Evini sattım. cümlesinde evin kime ait olduğu bilinmemektedir. Senin evini sattım. Onun evini sattım. Bu işi başaracağına inanıyordum. Başaracağına sözcüğünün kime ait olduğu bilinmediğinden anlatım bozukluğu meydana gelmiştir. Uykusuz aracınızı kullanmayın. Yüzme en iyi havuzda öğrenilir. Bununla ilgi birkaç örnek daha verelim. İlke Hanım, (senin / onun) kitaplarını toplamış. (Senin / onun) konuşmalarını dikkatlice not ediyor. Kadıköy de (senin / onun) öğretmenini gördüm.

4 4. Karşılaştırma Yanlışları Birbiriyle anlamca ilgili olmayan veya nitelikleri aynı olmayan kavramlar karşılaştırılamaz. Açık, anlaşılır olmayan karşılaştırmalarda anlatım bozukluğu oluşur. Okulu kardeşimden çok seviyorum. Bu cümlede hangi iki unsurun karşılaştırıldığı belli değildir. 1. Okula olan sevgim, kardeşime olan sevgimden çoktur. 2. Okulu kardeşim de seviyor, fakat ben daha çok seviyorum. Ben şiiri, hiçbir zaman mühendislikle bir tutmadım. Cümlede nitelikleri ayrı olmayan iki varlık karşılaştırılmış. Şiir bir edebiyat türüdür, mühendislik ise bir meslek dalıdır. Bu cümle şöyle söylenmeliydi: Ben şairliği, hiçbir zaman mühendislikle bir tutmadım. Kardeşimin bilgisayarı bozulmuştu, buna çok üzülüyordu. (İkinci cümleye kardeşim sözcüğü özne olarak getirilmeli.) Okul müdürü görevden ayrılınca müdürsüz kaldı. (Temel cümleye okul sözcüğü özne olarak getirilmeli.) 2. YÜKLEM EKSİKLİĞİ Sıralı - bağlı cümlelerin ortak olmayan aynı yükleme bağlanması anlatım bozukluğuna neden olur. Sabahki kahvaltıda yalnızca çay, ekmek yedim. Bu cümlede yedim i çay ve ekmek sözcüklerinin ortak yüklemi olmuş. Çay sözcüğünden sonra içtim yüklemi eklenirse, cümlenin anlatımı düzelir. Sinemayı ben, tiyatroyu kardeşim seviyor. Cümlede seviyor sözcüğü, her iki cümlenin de yüklemi olmuş. Ben adılından sonra cümleye seviyorum yüklemi eklenmeli. ÖĞE YANLIŞLARI 1. ÖZNE EKSİKLİĞİ Bileşik ya da sıralı cümlelerin ortak olmayan özneye bağlanması ya da özne olamayacak bir sözcüğün özne olarak kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur. Çocuklarımızı seversek, yaşamda başarılı ve mutlu olurlar. İkinci cümlede özne kullanılmadığından anlatım bozukluğu meydana gelmiş. İkinci cümlenin başına onlar sözcüğünü getirmeliyiz. 3. EKEYLEM EKSİKLİĞİ Sıralı - bağlı cümlelerde yüklemler ortak olmayan ekeylemlere bağlanmamalı. Geçirdiği kazada sağ ayağı sağlam, sol ayağı ise kırılmıştı. Birinci cümlede sağlam sözcüğüne -idi ekeylemi getirilmediğinden kırılmıştı yüklemi her iki cümlenin yüklemi olmuş. Hava yağmurlu, fakat soğuk değildi. Yağmurlu sözcüğüne idi ekeylemi getirilmeli. Öğrencilerin sınavları bitmiş ve çok rahatlamışlardı. Her iki cümlede de öğrencilerin sınavları özne olarak kullanılmış. İkinci cümlenin başına onlar sözcüğünü eklersek özne eksikliği giderilmiş olur. Aşağıdaki örnekleri dikkatlice inceleyin. Herkes maça gelmiş, ama top getirmemiş. (İkinci cümleye kimse sözcüğünü özne olarak getirmeliyiz.) Çok akıllı, fakat çalışkan değilmiş. Akıllı sözcüğüne -imiş ekeylemi getirilmeli. ÖZNE YÜKLEM UYUŞMAZLIĞI a. Kişi Yönünden Uyuşmazlık Özne kaçıncı kişi ya da kişilerse yüklem de o kişi ya da kişilere göre çekimlenmelidir. Biz pikniğe gitti. (gittik) Yüklem öznenin bildirdiği kişiye göre çekimlenmemiş. Ben, Ayşe ve Ahmet bu ödevi yapacaklar. özne / biz (yapacağız.)

5 Sen ve Ayşe öne binsin. (binin) özne / siz Hasan Usta, Rıza ve ben size geleceğim. özne / siz (geleceğiz) O ve sen iyi arkadaşsın. (arkadaşsınız) özne / siz b. Tekillik Çoğulluk Yönünden Uyumsuzluk İnsan adlarının özne olduğu durumlarda özne tekilse yüklem tekil; özne çoğulsa, yüklem tekil de çoğul da olabilir. Çocuklar, parkta oynuyor. (-lar) Ayşe, Melike ve Okan ders çalışıyor. (-lar) Organ adları çoğul özne olsa bile yüklem tekil olur. Soğukta ellerim tutmuyorlar. yanlış Soğukta ellerim tutmuyor. doğru EYLEMSİ YANLIŞLIĞI VEYA EKSİKLİĞİ Cümlelerdeki eylemsilerin uyuşmazlığı veya eksikliği anlatım bozukluğuna yol açar. Her zaman işine büyük bir özen ve önem vererek çalışır. Cümlede özen ve önem sözcükleri vererek eylemsisine bağlanmış ve anlatım bozukluğu oluşmuş özen göstererek ve önem vererek denmeliydi. Onun ağladığını veya kahkahalarla gülüşünü hiç görmedim. Aynı görevdeki eylemsiler aynı ekleri almalıdır onun ağladığını veya kahkahalarla güldüğünü denmeliydi. Çok yürüdüğümden ayaklarım ağrıyorlar. yanlış Çok yürüdüğümden ayaklarım ağrıyor. doğru İnsan dışındaki varlıklar çoğul özne olsa bile yüklem tekil olur. Kuşlar, ağaçlara tünediler. yanlış Kuşlar, ağaçlara tünedi. doğru Evdeki eşyalar,iyice eskidiler. yanlış Evdeki eşyalar, iyice eskidi. doğru NESNE EKSİKLİĞİ Sıralı - bağlı ve bileşik cümlelerde kullanılması gereken nesnenin kullanılmaması anlatım bozukluğuna neden olur. Bana değer verir, hiçbir zaman üzmezdi. beni Onun sözlerine her zaman kulak veriyor ve her yerde dile getiriyordu. bunları Sınıftaki konuşmalar bugünlerde çoğaldılar. yanlış Sınıftaki konuşmalar bugünlerde çoğaldı. doğru Gençlere aşırı sorumluluk yüklenmemeli, bazen rahat bırakmalıyız. onları Bu merdivenler insanları yoruyorlar. yanlış Bu merdivenler, insanları yoruyor. doğru Bu yaşa kadar hiçbir şeye inanmadı, savunmadı. hiçbir şeyi Özne, kişileştirilmiş bir varlık ve çoğulsa yüklem tekil de çoğul da olabilir. Balıkçı kuşları, sandallara yoldaş olur. (-lar) Bu sarp dağlar, geceleri uğuldayarak şarkı söyler. (-ler) Şiirle ileri yaşlarda tanıştı ve çok sevdi. şiiri

6 a) Bazı cümlelerde nesne ortak kullanılabilir. Ahmet i beğeniyor ve her yerde anlatıyor. nesne Eve gidilip ortalığı toplamalıyım. Eylemsi edilgen yüklem etken çatıya sahip olduğundan anlatım bozukluğu oluşmuş. Eve gidip ortalığı toplamalıyım. Onu görüyor, fakat görmezden geliyor. nesne b) Ortak nesneye sahip cümlelere nesne eklersek gereksiz sözcük kullanmış oluruz. Romanı arkadaşından alıyor, onu bir ortak nesne gereksiz günde okuyor. sözcük Fatma yı çok seviyor ve onu her yerde ortak nesne gereksiz koruyordu. sözcük TAMLAMA YANLIŞLARI 1. Bir adla sıfatın ortak tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar. İlçemizde her yıl çeşitli kültürel ve sanat etkenlikleri gerçekleştirilir. Sıfat ve ad aynı tamlanana bağlandığından anlatım bozukluğu meydana gelmiştir kültürel etkinlikler ve sanat etkinlikleri olmalıydı. Bütün özel ve devlet okulları bu yarışmaya katıldı. DOLAYLI TÜMLEÇ EKSİKLİĞİ Farklı tümleçler alması gereken yargıların aynı tümleci alır görünmesi anlatım bozukluğuna yol açar. Defteri alıyor ve bir şeyler karalıyor. ona Ne zaman sizinle konuşsam yaşama sevinci veriyorsunuz. bana Arkadaşlarını çok seviyor, hediye almaktan çok hoşlanıyordu. onlara Yeni okulunu sevmiş, kısa sürede uyum sağlamıştı. ÇATI UYUŞMAZLIĞI oraya Sıralı veya bileşik cümlelerde eylem ve eylemsilerin farklı çatı ekleri alması anlatım bozukluğuna yol açar. Ağaca çıkıp meyveler toplandı. Cümlede eylemsi etken, yüklem edilgen çatıya sahip olduğundan anlatım bozulmuş. İkisi de etken veya edilgen olmalıydı. Ağaca çıkılıp meyveler toplandı. Ağaca çıkıp meyveleri topladı özel okullar ve devlet okulları olmalıydı. 2. Ad tamlamalarında ortak olmayan tamlayanların ve tamlananların bir arada kullanılması Köyde ineklerin ve koyunların melemeleri hiç eksik olmuyordu. Cümlede tamlayanlar ortak olmayan bir tamlanana bağlanmış ineklerin ve koyunların sesleri denmeliydi. 3. Ad tamlamalarında tamlayanın veya ekinin kullanılmaması İyi bir yurttaş, vergisini vermesi gerekir. Yurttaş sözcüğü cümlede tamlayan olarak kullanılmış, fakat tamlayan eki kullanılmamış. İyi bir yurttaşın vergisin vermesi olmalıydı. Bana gösterdiği adamı önceden ne gördüm ne de oturduğu yeri bilirim. İkinci cümlede tamlayan kullanılması gerekirken kullanılmamıştır ne de adamın oturduğu yeri denmeliydi.

7 LÜ TEST 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) Böyle kapalı havalar beni hüzünlendirir. B) Çok konuşan insanlar, çok yanılırlar. C) Bugün üç saat süreyle, aralıksız çalıştım. D) İçeriden gürültüyü andıran sesler geliyor. C de üç saat bir süreyi karşıladığı için süreyle sözcüğünün kullanımı gereksizdir. Bu cümlede gereksiz (işlevsiz) sözcük kullanımının yol açtığı bir anlatım bozukluğu vardır. Yanıt: C 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kendi sözcüğünün çıkarılması, anlatım bozukluğuna yol açmaz? A) Burada kendi halimizde yaşayıp gidiyoruz. B) İnsan kendisi için istediklerini, başkaları için de isteyebilmelidir. C) Ortamın güzelliğinden ben de kendi dertlerimi unuttum. D) O hep kendini bilen insanlarla arkadaşlık eder. A ve D de kendi sözcüğü deyim içinde kullanılmıştır, çıkarılamaz. B deki kendi sözcüğünü çıkardığımızda da cümlenin anlamı bozuluyor. Ancak C de, dertlerim deki -im zaten birinci tekil kişi iyelik ekidir ve kendi anlamını karşılamaktadır. Yanıt: C 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) Öğretmen sınıfa girdiğinde birçok öğrenciler gürültü ediyorlardı. B) Öğretmeni sınıfta sessizce beklemek gerekmez mi? C) Bu konuda öğrendiklerimizi örnek sorular çözerek pekiştirelim. D) Verilen ödevleri günü gününe yapmayı alışkanlık edindim. A da, birçok sözcüğü varken, öğrenci sözcüğünün de -ler ekiyle çoğullanması, anlatım bozukluğuna neden olmuştur birçok öğrenci olmalıydı. Yanıt: A 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, dil ve anlatım yönünden doğrudur? A) Bu kitap bende merhamet, acıma duyguları uyandırdı. B) Seni, başarından dolayı kutluyor, güveniyorum. C) Sınavdan hem sen, hem ben yüksek not almışım. D) Takımımız maçı kazanınca çok sevindik. A da, gereksiz sözcük kullanımı (merhamet, acıma); B de, dolaylı tümleç eksikliği ( sana güveniyorum.); C de, yüklem yanlışlığı ( almışız ) vardır. Yanıt: D 5. Çevremdeki tüm insanlar benim gibi herkese barışık ve uyum içinde yaşasın isterim. Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için, aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılmalıdır? A) tüm sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır. B) benim gibi sözü, uyum sözcüğünden önce kullanılmalıdır. C) isterim sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır. D) herkese yerine herkesle getirilmelidir. herkese barışık, herkese uyum içinde denmez. Herkes sözcüğüne getirilen yönelme durum eki (-e) anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Cümle herkesle barışık ve uyum içinde olmalıydı. Yanıt: D

8 6. Bundan aşağı yukarı tam bir yıl önce İstanbul a taşındık. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne yüklem uyumsuzluğu B) Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması C) Tümleç eksikliği D) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması Verilen cümlede hem aşağı yukarı hem de tam sözcüklerinin kullanılması anlamca bir çelişkiye neden olmuştur. Yanıt: B B de; dolaylı tümleç alması gereken inanır sözcüğü haber programlarını nesnesine bağlanmıştır. haber programlarını inanır diyemeyeceğimiz için, cümle şöyle olmalıydı: Çoğu insan haber programlarını izler ve onlara inanır. Yanıt: B 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanlış anlamda sözcük kullanımı nın yol açtığı bir anlatım bozukluğu A) Sana telefon edemeyişinin nedeni, kontörümün bitmesindendi. B) Oğlunu çok özlüyor, haber bekliyormuş. C) Arkadaşlarımızın birkaçı sınıftan gittiler. D) Eve gelen badanacıların üstü başı boyalara bezenmişti. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) Ne zenginliğin getirdiği olanaklara sığındım, ne fakirliğin. B) Buradan gitsem de ne seni unuturum, ne diğer arkadaşlarımı. C) Bana ne verdin ki ne istiyorsun? D) Seninle ne bugün ne yarın buluşabilirim. A da, gereksiz sözcük ya da gereksiz ek kullanımdan doğan bir yanlışlık vardır (nedeni dendir.). B de, dolaylı tümleç eksikliği vardır ( ondan haber bekliyor.). C de, özne-yüklem uyuşmazlığı vardır ( birkaçı sınıftan gitti.). D de ise bezenmişti (süslenmişti) sözcüğü yanlış anlamda kullanmıştır. Boyalara batmıştı olmalıydı. Yanıt: D Zenginliğin getirdiği olanaklar vardır; ama fakirliğin getirdiği olanaklar olamaz. A da hem zenginliğin hem de fakirliğin sözcükleri getirdiği olanaklara sığındım sözlerine bağlandığı için anlatım bozukluğu oluşmuştur. Yanıt: A 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) Bu akşam televizyonda güzel bir film varmış. B) Çoğu insan haber programlarını izler ve inanır. C) Son günlerde yarışma programlarının sayısı arttı. D) Televizyon programcılığı da bir uzmanlık alanı. 10. Bu derste olumlu, olumsuz, soru ve ünlem cümlelerini öğrendik. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? A) Gereksiz sözcük kullanımı B) Özne - yüklem uyuşmazlığı C) Tamlama yanlışlığı D) Yanlış anlamda sözcük kullanımı Cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni olumlu, olumsuz sıfatlarıyla soru, ünlem adlarının aynı tamlanana (cümlelerini) bağlanmasıdır. Doğrusu şöyle olmalıydı: Bu derste olumlu, olumsuz cümlelerle, soru ve ünlem cümlelerini öğrendik. Yanıt: C

9 KONU TESTİ 1 1. Aşağıdakilerden hangisi duru bir cümle değildir? A) Okuldan çıkar çıkmaz hemen ara beni. B) Gelip seni alırım, alışverişe çıkarız. C) Kardeşime bir armağan beğendim doğum günü için. D) Sana da çok istediğin o sırt çantasını alırız. 2. Yazılışları ya da anlamları birbirine yakın sözcüklerden birinin yerine diğerinin kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya örnek olabilecek bir sözcük kullanılmıştır? A) Olayın ayrımını öğrenince bana hak vereceksin. B) Yazdıklarımı gözden geçirmem gerekiyor. C) Onların ne düşündüğü beni ilgilendirmiyor. D) Tanımadığım insanların yanında çekingen davranırım. 3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, dil ve anlatım yönünden yanlıştır? A) Gençlere öğüt vermek yerine örnek olmalıyız. B) Kar yağışı yüzünden köy yolları kapanmış. C) Çocuklarına çok iyi bakar, hiçbir şeyden mahrum etmezmiş. D) Son sınıf öğrencilerine ortak sınav uygulanacakmış. 4. Senin gibi bir öğrenci, bu tip olaylara karışmaması gerekir. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? A) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması B) Çatı uyuşmazlığı C) Gereksiz sözcük kullanılması D) Tamlama yanlışlığı 5. Sözcüklerin cümle içinde yanlış yerde kullanılması, anlamın bulanıklaşmasına ya da cümlenin amaçlananın dışında bir anlam taşımasına neden olur. Aşağıdakilerin hangisinde bu durumu örnekleyen bir anlatım bozukluğu A) Özen gösterilmeyen dostluklar uzun soluklu olamaz. B) İnsan, gerektiğinde özür dilemeyi de bilmelidir. C) Biz onun gibi arkadaşlarımızı kızdırmaktan zevk almıyoruz. D) Bence bu tür davranışlar, arkadaşlıkla bağdaşmıyor. 6. Arkadaşlarımın hepsi bana yardımcı olmaya çalışıyor, benden uzaklaşmıyordu. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilebilir? A) çalıyor yerine çalışıyordu denilerek B) benden sözcüğünden önce hiçbiri getirilerek C) yardımcı olmaya yerine yardım etmeye denilerek D) benden sözcüğü cümleden çıkarılarak 7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, dil ve anlatım yönünden doğrudur? A) Arkadaşlarınla böyle bir tarzda konuşmamalıydın. B) Çalışma planı hazırlamalı, ona titizlikle uyulmalıdır. C) Tüm söylenenler, birer haksız eleştirilerdir. D) Yazar, ikinci kitabını bu yıl yayımlayabilmiş. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir anlatım bozukluğu A) Çalışkan ve dürüst olan bu insanlar yurduna yararlı olacak. B) Bilinçsiz ve yetenekli olmayan kişilerden hiçbir şey beklenmez. C) Cadde ve sokakların temizliğine yeterince özen gösterilmiyor. D) Okul ve ev arasında geçiyor günlerimin çoğu.

10 9. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, anlatım yönünden yanlıştır? A) Derslerine özveriyle çalışsa da başarıya ulaşılamadı. B) Hiç kimse, işin doğrusunu söylemek istemiyordu. C) Arkadaşlarıyla bir dergi çıkarmak istiyorlardı. D) Erkenden uyuduğu için maçı izleyemedi. 13. Kaz Dağlarının temiz havası insanı diriltiyor, yaşama sevinci veriyor. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne eksikliği B) Nesne eksikliği C) Dolaylı tümleç eksikliği D) Yüklem eksikliği 10. Annesi, okula yeni başlayacak olan kızına okulda nelere dikkat etmesini anlatıyordu. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, aşağıdaki değişikliklerden hangisiyle giderilebilir? A) anlatıyordu yerine öğütlüyordu denilerek B) yeni sözcüğü, okula sözcüğünün önünde kullanılarak C) dikkat etmesi yerine dikkat etmesi gerektiğini getirilerek D) Annesi yerine ailesi denilerek 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) Onun ne düşündüğü beni ilgilendirmiyor. B) Sorumluluk üstlenmeyenler hiçbir şey yapamaz. C) Geçmişte yaşarsak, yerimizde sayarız. D) Bu kazağın fiyatı çok pahalıymış. 11. Yaşadığımız kuraklığın nedeni, uzmanların da 1 2 söylediği gibi, küresel ısınmadandır. 3 4 Bu cümledeki anlatım bozukluğu, numaralanmış sözlerden hangisinde yapılacak bir değişiklikle giderilebilir? A) 1 B) 2 C) 3 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu yoktur? A) Biraz daha sabredin, yemek neredeyse pişmek üzere. B) Kış mevsiminde yoksul insanların çilesi artıyor. C) Böyle havalarda hasta olma şansı daha da yükseliyor. D) Evimizin dış sıvası dökülmüş, viraneye dönmüştü. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) O yıllarda kardeşim anaokuluna ben ilkokula gidiyordum. B) Kitap okuma alışkanlığını ilkokul sıralarında edindim. C) Okumanın yararına inanıyor ve herkesin okumasını istiyorum. D) Bana göre okumak dünyanın en zevkli işidir. 16. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım bozukluğu A) Gezip gördüğü yerleri ayrıntılı anlattı. B) Dün akşamki toplantı güzel geçti. C) Eve gelişini ve gittiğini görmedim. D) Bütçemize uygun bir ev kiraladık. 1-A 2-A 3-C 4-D 5-C 6-B 7-D 8-B 9-A 10-C 11-D 12-A 13-C 14-D 15-B 16-C

11 KONU TESTİ 2 1. O, yaşadığı hayatında hiç yoksulluk görmedi. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne yüklem uyuşmazlığı B) Gereksiz sözcük kullanımı C) Yanlış anlamda sözcük kullanımı D) Tümleç eksikliği 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu yoktur? A) Beni yolda gördü, ama bir şey söylemedi. B) Küçüklüğünden beri ona özenir, taklit etmeye çalışırmış. C) Bize gelmeyi çok istiyormuş; ama annesi izin vermiyormuş. D) Sen de yardım edersen işimiz erken biter, evlerimize erken gideriz. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) Hiç kimse yaşamayı tek başına öğrenmemiştir. B) O, ilkeleriyle herkese örnek olmuş biriydi. C) Gün geçtikçe gelecekle ilgili planlarımız netleşiyor. D) Orada herkes birbirini severdi ve saygılıydı. 6. Bir anlatımda anlamca çelişen, birbirini tutmayan sözcüklerin bulunması, okuyanı şaşırtır ve onda yazara karşı güvensizlik yaratır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yakınılan bu duruma düşmemek için özen gösterilmemiştir? A) Eminim ki onlar da bizim gibi düşünüyordur. B) Bu sorunlara da mutlaka çözüm yolu bulunacaktır. C) Kuşkusuz hepimiz sorumluluklarımızı biliyoruz. D) Siz kesinlikle bunu da başarırsınız sanıyorum. 7. Bu kitap yazarını birden üne kavuşturdu. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, dil ve anlatım yönünden doğrudur? A) Yatılı okuduğu yıllarda yalnız dolaşırmış. B) Öyle zor bir durumdayım ki dostlar başına. C) Bu bahçenin ortasına dikilecekmiş. D) Onların meyve bahçeleri vardır; bol meyve yerler. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde senin sözcüğünün çıkarılması, anlatımda bozukluğa yol açmaz? A) Pencerenin önündeki masa senin olsun. B) Bu konuda herkesin senin gibi düşünmesini isterdim. C) Hepimiz biliyoruz senin ona yaptığın iyilikleri. D) Bu kitapları senin için aldım. Bu cümledeki virgül eksikliğinden kaynaklanan anlam bulanıklığı, aşağıdakilerin hangisinde A) O galeride çok ilginç arabalar gördük. B) Her sanatçı yaşamı değiştirme özlemiyle yazar. C) O sözlerinin tepkiyle karşılanacağını bilmeliydi. D) Bu yazıyı daha önce de okudum sanki. 8. Bugün girdiğimiz sınavın sonuçları açıklanınca merakla beklemekten kurtuldum. 4 Bu cümledeki anlam bulanıklığı, aşağıdakilerden hangisiyle giderilebilir? A) 1, cümleden çıkarılarak B) 1 le 2 nin yeri değiştirilerek C) 4, cümleden çıkarılarak D) 3 le 4 ün yerini değiştirerek

12 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyim yanlış kullanılmıştır? A) O adamın elinden iş çıkmayacağını tahmin etmiştim. B) Haberi duyunca başımdan vurulmuşa döndüm. C) İşi yokuşa sürmekten vazgeçin artık. D) Konunun ayrıntılarını göz ardı etmeyelim. 13. Çocukluk yıllarımız, kişiliğimizin oluşumunda önemli yer tutarlar. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne yüklem uyuşmazlığı B) Tamlama yanlışlığı C) Yüklem eksikliği D) Gereksiz sözcük kullanımı 10. Kendisine kırıldığımı biliyor; ama aldırmıyordu. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, aşağıdakilerin hangisiyle giderilebilir? A) kendisine yerine ona getirilerek B) kırıldığımı sözcüğünden önce çok getirilerek C) ama yerine fakat getirilerek D) ama sözcüğünden sonra buna getirilerek 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) Senin yüzünden bu sınavdan yüksek not alabildim. B) Yeni açmış güllere bakmaya doyamıyorum. C) Herkesi kendin gibi düşünmeye zorlamamalısın. D) Her çağın kendine özgü değer yargıları vardır Şikâyet etmekte haklı olduğunu; ancak yeterli olmadığını düşünüyorum. 2. En değerli yardımlar, karşılık beklemeden yapılanlardır. 3. Öğrencilerini etkileyen, örnek olan bir öğretmendir o. 4. Kentin gürültüsünden ve trafiğinden yakınmamak elde değil. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde anlatım bozukluğu A) 1. ile 2. B) 1. ile 3. C) 2. ile 3. D) 3. ile Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu A) İyi olduğunu bileyim de özlemine katlanırım. B) Buradaki herkes, inan bana, senin gibi düşünüyor. C) Yurtdışından ithal edilen mallar, bugün geldi. D) O kadar yoruldum ki adım atacak halim kalmadı. 15. O günlerde biraz ya da hiç dinlenmeden çalışmayı sürdürüyorduk. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, aşağıdaki değişikliklerden hangisiyle giderilebilir? A) O günlerde yerine bir zamanlar getirerek B) ya da yerine veya getirerek C) hiç sözcüğünü cümleden çıkararak D) biraz dan sonra dinlenerek getirerek 16. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım bozukluğu A) Bu davranışlarıyla bize yarar mı sağladı zarar mı, belli değil. B) Sanatçı, yazılarında kendini anlatmaktan kaçınmalıdır. C) Bazı kişiler duygularını açığa vurmaktan kaçınırlar. D) Yaşlılık, insanoğlunun yaratıcılığını engellemez. 1-B 2-D 3-A 4-C 5-D 6-D 7-C 8-B 9-B 10-D 11-B 12-C 13-A 14-A 15-D 16-A