POST-DRAMATK YAAMLARIN ÖTESNDE: SARAH KANE VE KANAT GÜNER BEYOND POST-DRAMATICAL LIFES: SARAH KANE AND KANAT GUNER rfan POLAT

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 34 Volume: 7 Issue: 34 Issn: POST-DRAMATK YAAMLARIN ÖTESNDE: SARAH KANE VE KANAT GÜNER BEYOND POST-DRAMATICAL LIFES: SARAH KANE AND KANAT GUNER rfan POLAT Öz Farklı corafyalar ve farklı kültürel ortamlarda yetimi olmalarına ramen iki insan aynı yaamsal süreci yaayabilmektedirler. Kanat Güner ve Sarah Kane, aynı dönemde farklı corafyalarda ve kültürel ortamda yaamalarına ve büyümelerine ramen aynı hayat hikâyesine sahiptirler. Bu çalımanın amacı, aynı dönemlerde yaamı, fakat farklı kültürel ortamlardan beslenmi, aynı ilgi alanlarına, aynı hayata son verme biçimine sahip, birinin (Güner) dierinin (Kane) tiyatrosuna konu olabilecei, birinin mezar adının ötekinin ölüm saatinin adı olan iki deerli isim arasındaki benzerlikleri ortaya koymaya çalımaktır. Ayrıca intihar sürecinde geçmi yaantıdan kaynaklanan sebepleri söz konusu eserler ııında ortaya koymak ve böylece hem intihar, hem mezkûr iki önemli isimle ilgili yapılmı veya yapılabilecek çalımalara katkıda bulunmaktır. Anahtar Kelimeler: Kanat Güner, Sarah Kane, ntihar, Karılatırmalı Edebiyat. Abstract Inspite of growing up at different places and in different cultural environment, two people can experience the same life cycle. Kanat Guner and Sarah Kane have the same life story inspite of living and growing up at different places and in different cultural environment. This study aims to present the similarities of two important names who lived at same time and in different cultures, have the same interests and way of ending their own lifes, who can be (Guner) a theatre subject of other one (Kane) and one s grave name is other one s suicide time. Beside, to introduce reasons of suicide which are based on past with the help of mentioned books and so contribute the works which are based on Guner, Kane and suicide. Keywords: Kanat Güner, Sarah Kane, Suicide, Comparative Literature. I. Giri ~Ar intihar [#nhr VII msd. ] kendini öldürme < nahr. (Nianyan 2012; 268) Arapça da nahr boazlama, kesme (Develliolu 2008; 799) kökünden gelir. Etimolojik kökeninin yanında ölen kii tarafından ölümle sonuçlanacaı bilinerek yapılan olumlu ya da olumsuz bir edimin dorudan ya da dolayı sonucu olan her ölüm olayına intihar denir. (Durkheim 2011; 25) ntihar, bireyin yaadıı çıkmazlar sonucunda, çaresizlik anında ortaya çıkan ve özellikle son iki yüzyıldır modernizm ve postmodernizmin getirileriyle beraber artan bir eylem ve olgudur. Bu eylem ve olgu, halk arasında genel olarak, semâvî ve beerî dinlerin tasavvufî/mistik söylemlerinde olduu gibi dünyanın geçiciliinden ve acımasızlıından kaynaklanan olaylar sonucu ortaya çıkar. Goethe nin Genç Werther in Acıları adlı eserinin uyandırdıı yankı ve dolayısıyla da ortaya çıkardıı toplu/çoklu intiharlar da, intiharın yalnızca sosyal hayat veya psikolojik bir çalkalantıdan deil, aynı zamanda gerçeklikle bütünletirilerek oluturulmu eser/olay/fiction lardan etkilenen bir olgu olduunu göstermektedir. nsanlık tarihinin en büyük sorunlarından birisi, deiime ayak uydurmak ve böylelikle de farkındalık sürecini aamalarıyla beraber tanımaya çalımaktır; ancak sürecin en büyük sorunlarından birisi de ayak uydurma / uyum salama sürecinde bireyin sürekli kendisine yabancı olmasıdır. Bu yabancı olu, bireyin kendi zihninin hızına yetiememesi, kendi deiimselliini an itibariyle takip edememesinden kaynaklanır. Birer sosyal akım olarak Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Aratırma Görevlisi,

2 Modernizm ve Post-modernizm de bu deiimsellii toplumsal ve bireysel boyutta yine takip edilmesi imkânsız bir hızda ve boyutta deitirerek bir bir araya gelmi yabancılar kitlesi meydana getirir.. Elbette bu durum, modernlemenin, modernizmin ya da post-modernizmin negatif bir süreç olmasından ziyade, bir süreç olarak söz konusu akımların algılanı biçim(ler)inden kaynaklanır. XVII. ve XVIII. yüzyıllar söz konusu olduunda modernlemeyi kapitalistleme ile e anlamlı olarak kullanabiliriz. O halde modernlemeyi oluturan maddi süreçleri, dorudan doruya kapitalist üretim tarzının tahlilinden hareketle okuyabiliriz. (Savaır 2007; 1) Savaır ın ifade ettii gibi modern kavramı yaamsal bir deiiminin yanında kapitalist bir deiimi ihtiva ettii gibi, yaamsal deiimi de kapitalist deiimden yola çıkarak ina eder. Üstelik bu ina, birey yaantısında meydana gelen maddi süreçleri dorudan etkileyen, zamansallık, uyum, ayak uydurma gibi kavramların topyekün olarak uygulanıının temel nedeni olarak gösterilebilir. Toplumsal bir süreç olarak Modernizm ve ekonomik bir süreç olarak Modernleme, beraberinde getirdii yine ekonomik bir süreç olarak rekabet i toplumsal bir sürece dönütürmü ve böylelikle sosyal yalnızlıktan bireysel yalnızlıa geçi süreci balamıtır. Bu yalnızlık entelektüel bireyin kendi öz dünyasında kendini bulabilme çabası içinde zihniyle dünya arasındaki uyumsuzlua iaret etmeye, entelektüel olmayan ve dolayısıyla da süreci takip etmeden sürecin akıına kapılan bireyin ise yaam tarzına dönümeye balar. Bu dönüüm, entelektüel/sorgulayan zihnin uyumsuz olanı görmesiyle ve kitlenin de ekonomik, toplumsal sürecin kendini yabancılatırmasıyla intiharı bir ihtimal haline getirmitir. Kanat Güner ( ) ve Sarah Kane ( ) tam olarak böyle bir ortamda dünyaya gelmi ve aynı ihtimalle hayatlarını sonlandırmılardır. Söz konusu iki ismin ortak yanları, her iki ismin de intihar süreçlerini anlatan eserler ııında incelenmi ve bu eserler ııında genel bir profil çizilmeye çalııldıktan sonra, mukayese yöntemiyle benzerlikler ve farklılıklardan yola çıkılarak ve hatta farklılıklar arasındaki benzerlikler dahi ele alınarak bir süreç olarak batı akımlarının ülkemizde batıya nazaran geç dönemlerde görülmesine/görüldüünün ifade edilmesine ramen iki sanatçının aynı sosyal buhranı yaadıkları örneklerle beraber anlatılmaya çalıılmıtır. Tıpkı Jack London ın kendi eseri olan Martin Eden den ve bu eserdeki kahramandan etkilenerek intihar etmi olması gibi, intihar da bir yönüyle zihinde oluan bir süreç, birikime dayalı bir düünsel ardıık fikirlerden ortaya çıkar. Edebî çatımanın ve edebiyattaki genel çatımanın karakter bazlı incelemesi u ekilde yapılır: Klasik dönemde edebî karakter sırasıyla, doayla, insanla ve Tanrıyla; modern dönemde sırasıyla, toplumla, kendisiyle ve Tanrısızlıkla; post-modern dönemde ise sırasıyla, teknoloji, gerçeklik ve yazarla halindedir. Edebî karakter bazlı bu incelemede önemli olan nokta, insanın son iki dönemde yani modern ve post-modern dönemde kendisi ve gerçeklikle olan savaıdır. Nitekim bu sava, edebî eserin karakter/kahramanının yaamı olduu bir mücadele olmakla birlikte, aynı zamanda da gerçek dünyadaki bireyin de içine dütüü bir durumdur. Kanat Güner ve Sarah Kane tam olarak böyle bir ortamda, düünme sürecinde ve öz-sava hâlinde olan iki sanatçıdır. II. Kanat Güner 18 imi bitiriyorum. Artık reidim! Bu gün benim en güzel günüm olmalıydı. Ama okula gittim ve korkunç bir yabancılamayla geri döndüm Mu doumlu olan ve Türkiye de yeraltı edebiyatının en nadide örneklerinden birini Eroin Güncesi ile veren Kanat Güner, 17 yaında stanbul a Cerrahpaa tıp fakültesinde okumaya gelir ve geliiyle beraber farklı çevrelerle tanıması dolayısıyla farklı aktiviteler arasında kendini bulur. Yazarın hayattayken, kendisinin yayınladıı tek kitabı olan Eroin Güncesi, adından da anlaılacaı üzerine bir günlük biçiminde kaleme alınmıtır. Eroin Güncesi, Güner in aırı doz alıp intihar yolunda kullandıı eroin deneyimlerinden sosyal eletirilere, argo ve üst-gerçekçi bir yaklaımla stanbul un Beyolu, Gitarcı gibi semtlerine yer verir. Söz konusu eserde Güner, 10 yaından balayarak aile hayatını, bu hayatın kendi hayatında bıraktıı olumsuz etkileri, ergenlik çaındaki ilk deneyim(siz)likleri, ilk sigaraya balayıı, ilk eroin kullanıı gibi 148

3 deneyimleri, oldukça gerçekçi bir üslupla anlatmıtır. Eroin Güncesi nin önemi, daha ilk sayfasında Güner in intihara dair planlarını içermesidir: En azından ölümü tercih ettiimi bilmeliler, diye düündüm. (Güner 1997; 5). Eroin Güncesi nin bir baka özellii ise, Türkiye de yer altı edebiyatının en doal örneklerinden biri sayılmasıdır. Üslup olarak Bukowski-vârî bir yaklaımla, içerik olarak postmodern ögelerle dolu olduu söylenebilecek olan Eroin Güncesi, Güner în ölümünden sonra yayımlanan Ada da (Ada Kanat Güner in mezar yerinin parsel adıdır. Benzer bir ekilde, 4.48 ise Sarah Kane in intihar ettii saat olarak deerlendirilir. statistiklere göre erken saatler, intiharların en çok gerçekletirildii zaman dilimidir. (Carazo 2006;1)) Güner in okuyucularından birinin ifadesinden de anlaılacaı gibi Güner in eroin almak için Beyolu nda geçimini saladıı yollardan biridir: Geçen hafta sonu stanbul da, Beyolu nda cumartesi akam yere serdiin gazetenin üzerine koyduun kitaplarını satmaya çalııyordun ve ben o karanlıkta, o hay huyda seni farkettim; gazeteden öykünü okuduumu hatırladım ve yanına geldim. Bir kaç kitap satın aldım senden. Öyle ince ve kırılgan bir halin vardı ki etrafta ne olup bittiinin pek farkında deil gibiydin ama geçerken birinin sana uzattıı, neredeyse bitmi sigarayı reflekse benzer bir hareketle çekip aldın, bu arada benimle ilgilendin (kitabı uzatıp parayı aldın). (Güner 1998; 6) Ayrıca Kanat Güner in Eroin Güncesi adlı kitabında bahsettii arkadalarından birisi de Ressam Ali Kemal dir. Eroin Güncesi ne göre, Ali Kemal Güner den kendisine aırı doz vermesini ister ve Güner istemeye istemeye de olsa bunu yapar. Arkadaına intihar etmesine yardım eden Kanat Güner, aynı kaderi kendisi de paylaarak intihar eder. Ancak farklı bir söylemde ise Ali Kemal in hâlâ yaamakta olduu söylenmektedir. Ressam Ali Kemal adında üç kitap yazmı olan ve Güner le aynı dönemlerde yaamı olan bir isim bulunmakla beraber, bu konunun kesinlii hâlâ tartıma konusudur. Bu onun en doal hakkıydı ve ben de ona yardım edebilecek tek insandım. O ÖLMEK STYORDU! Her eyini hazırlamı, deil onu, beni bile öldürecek kadar madde edinmi, bir önceki geceden beri beni bekliyor ve uçurumun kenarında duruyordu ki üflemem bile yeterliydi. Onu vazgeçirmeye çalımıyorum, aksine tevik ediyorum. (Güner 1997; 106). III. Sarah Kane Sanatçıyı sanatçı yapan temel deerlerdin biri çevrelerinde var olma savaımı veren insanların acısını paylamak ve gündeme taımak, baka bir deyile onların acılarını iliklerine kadar duyumsayıp kuyruuna takmaktır. (Biçer 2010; 45) yılında Brentwood kasabasında doan Sarah Kane, Brentwood yakınlarındaki Kelvedon Hatch de büyüdü. (Sierz 2009;118) Oyunculuk yaptıktan sonra ve Jeremy Weller in Mad adlı oyununu seyrettikten sonra deneysel tiyatroya yöneldi. Kane in tiyatro özgeçmii, Bristol Üniversitesi nde tiyatro eitimi almaya karar vermesiyle zenginlik kazanır ve bugünkü anlatılan Kane in izlerini taır: Üniversitedeyken bazı eitmenlere karı çatımacı bir tutum takındı. çlerinden biri kendisini pornografik bir ödev yazmakla suçladıında, bir sonraki derste yüzüne porno dergileri fırlattı. Bu tür kıkırtmalar kulaa güzel geliyordu, ama iin aslı her zaman daha karmaıktı: Davranıları kendisi için hayatı zorlatırıyordu. Üniversite yetkilileriyle baım çok derde girdi. Düzeltmesi yıllar aldı, diyordu. (Biçer 2010; 118). Kane in bu davranıları bir tür dünyayı algılama ve tanımlama yolu olarak anlaılabilir: Tiyatrosunda, eserlerinde, yöntem ve tekniinde, muhtevasında, seçtii karakterler ve bu karakterlerin davranılarıyla, kendi yaamındaki bireysel deneyimlerden ve her yaanan olayı bireysel bir deneyim saymasıyla Sarah Kane, çıplaklıa inanan bir insan ve bir tiyatro yazarıdır. Üstelik bu çıplaklık sadece oyundaki tecavüz, kaba söz, argo, fiziksel çıplaklık ve insanlıın ayaklık altına alınmasıyla da gerçekletirilmekle kalmaz, bunun yanında tiyatro metinlerinde hissedilen bir çıplaklık vardır. Bu çıplaklık, güçsüzlük, yalnızlık, duruluk, fiziksel ve zihinsel çıplaklık olarak anlaılabilir. Elbette sinemada görülen çıplak insanlardan ziyade, bir tiyatro oyununda sahnede, herhangi bir dekor yardımıyla saklanmamı insan vücudunu göstermek, hem Kane, hem de Suratına Tiyatro tiyatrosunun en önemli özelliklerinden biridir. Çünkü anlatılmak istenen insanın en ilkel halidir. Bu ilkellik, kıyafetlerden arındırıldıı zaman, seyirci tarafından üzerinde düünülen yalnızca dürtüler olmaz, bunun yanında, kim oluun sorgulanıı, gerçein kat-be-kat gerçekçilikle aktarılmasıyla kültür, bireyin etrafını kuatan günlük ritüellerin içerii, mahiyeti üzerine de düünülmü olur. Sahnedeki çıplaklık, çok basit bir nedenden ötürü, filmlerde, tablolarda ya da heykellerdekinden daha kuvvetlidir, çünkü gerçek bir insan karınızda durmaktadır. Kamera açılarının ya da incir yapraklarının arkasına saklanması mümkün olmayan oyuncunun çıplaklıı, insanın güzelliinin yanı sıra zayıflıını, 149

4 direncimizin yanı sıra ölümlü olduumuzu gösterir. Çıplak vücudun içsel savunmasızlıı bir çok mecazi anlam taıyabilir: Ahlaken korunmasız ya da yanılsamalardan arınmı olabilir. Bunun dıında, kıyafetlerinizi çıkarmak siyasi gücü, gelenekten kopuu gösteren bir eylem ya da izleyicinin çıplak olmakla ilgili karıık duygularını dıa vuran bir ifade gibi de görülebilir. Her zaman olduu üzere, doal bir olguya çıplaklıaverilen tepkiler, kültürel bir eylemi çıplak olma halini- tüm anlamlarıyla içerir. (Biçer 2010; 23). Bunun yanında, aile sorunları Kane de önemli bir yer taır. Gazeteci olan babasıyla geleneksel anlamdaki baba-kız ilikisi bulunmayan Kane, babasıyla olan anlamdan yoksun ilikiyi gazeteci karakterleri oyunlarına katarak açıa vurur. Bir dier önemli husus ise, Sarah Kane in yazdıklarıyla yaamı arasındaki paralelliktir. Hayatının yazdıklarıyla örtütürülmesini istemeyen, hatta bu nedenden ötürü Kane in ailesinin eserleri ve onun yaamı hakkında sessiz kalıı bir tarafa, Kane in ünlü bir gazeteci olan David Benedict in Sarah Kane ile yaptıı röportajda oyunlarıyla hayatı arasındaki paralellik u ifadeleriyle açıklanabilir: "If I talk too much about my life then it's an excuse for people to claim that the play is somehow autobiographical. It devalues it." (Benedict 1995) (Türkçesi: Eer oyunlarımdan çok fazla söz edersem, bu, insanların oyunlarımı otobiyografik olarak nitelendirmelerine yol açar. Bu da haliyle, oyunların deerini düürür.) Benedict in röportajının hem Kane in yaamıyla kurgusu arasındaki baı aydınlatır, hem de oyunlarının özünün ve mantıının kavranmasını salar. Dolayısıyla, eer bir insanın hayatından fazla söz etmesi eserlerinin otobiyografik anlaılmasına yol açacaksa, bu eserleriyle yaamı arasındaki benzerlikten kaynaklanır. Nitekim, bir iç hesaplama sürecine dayanan 4.48 Psikozu, yazarın akıl hastanesindeyken yazdıı ve kahramanın da akıl hastanesinde olduu, kahramanın da Kane gibi intihar ettii sıradıı bir oyundur. Çarpıcı olan bir baka taraf ise, bahsedilen çıplaklık olgusunun oyundaki baskın tarafıdır. Söz konusu oyunda, kahramanın çıplak olduundan bahsedilmez. Ancak berraklık, zihinsel yalnızlık, yardımdan ve anlaılmaktan uzaklık kahramanın sürekli çıplak olduu hissini uyandırır. IV. Suratına Tiyatro ntiharın en önemli nedenlerinden biri toplumsal deiimle beraber bireyde görülen topyekün bir deiim ve bakalaım süreci olarak adlandırılabilir. Kafka nın Dönüüm adlı eserinde de olduu gibi, ekonomisini üretebilir vasfından sıyrılan/sıyrılmak zorunda kalan Gregor Sama nın öldürülmesi gibi ve esas dönüümün Gregor izlekli olarak okuyucuda gerçekletirilmeye çalıılması gibi, söz konusu dönüüm/bakalaım süreci de bireysellikle beraber toplum tarafından bastırılacak ve trasandantal bir deneyime neden olmak yerine, toplumsal bir süreç haline gelmitir. Özellikle modernlemenin getirdii ânî ve köklü deiimler, bireyin hem toplumu hem de kendi kiisel deiiminin takibini imkânsız hâle getirmitir. Bu konuyu etraflıca ele alan türlerin baında üphesiz Suratına Tiyatro gelmektedir. Bu nedenle, bir tür olarak Suratına Tiyatro ya konu olabilecek Kanat Güner ve Sarah Kane in yaamlarının paralelliinin daha iyi anlaılabilmesi için çalımaya bu bölümün eklenmesi uygun görülmütür. Farz edin ki 1970 doumlusunuz. Margaret Thatcher iktidara geldiinde dokuz yaındaydınız; bundan sonraki on sekiz yıl boyunca siz entelektüel ve duygusal açından geliiminizi sürdürürken- iktidarda gördüünüz kiiler yalnızca Muhafazakârlar. Hiçbir ey deimiyor, siyaset son derece duraan. Sonra seksenlerde, Ecstacy yi ve dans kültürünü kefediyorsunuz. Cinsel açından, ecinseller ile heteroseksüeller arasındaki ayrımı aabeyleriniz ya da ablalarınız kadar kafanıza takmıyorsunuz. Ayrıca, bir eyi protesto etmek, müzik yapmak, film çekmek ya da sergi açmak istiyorsanız bunu kendi baınıza yapmanız gerektiini fark ediyorsunuz da Berlin Duvarı çöküyor ve eski ideolojik ayrımlar tarihin çöplüünde kayboluyor. Daha yirmi yaında bile deilsiniz. Doksanlarda, Irak, Bosna ve Ruanda yla ilgili meydaya yer alan görüntüler aklınızdan çıkmıyor. Politik idealizm Tiananmen Meydanı nı hatırlıyorsunuz ve sokaklarda barikan kuran tanıdıklarınız da var- üphecilie karııyor; arkadalarınız seçimlerde oy kullanmıyor ve tüm siyasetçilerin yolsuzlua karımı olduunu düünüyorsunuz te hakkında yazdıınız dünya bu. (Sierz 2009; 289). Suratına tiyatro, modernlemeyle beraber alt-kültür ve alt-bilinçte görülen hareketlenme, çürüme, en genel tabirle dünyanın aksaklıkları nı post-modern bir dil, ifade, bakı açısı ve içerikle irdeleyen ve söz konusu durumları post-gerçekçi ( Post-gerçekçi ile ifade edilmek istenen, modernist dönemde görülen romantik söylemden uzak, çarpıcı gerçeklik ve dürüstlükteki ifade/yansıtma/sunma biçimidir.) bir yaklaımla sunmaya çalıan, farklı bir tabirle tiyatrodaki bir bakı açısı ve bir ifade eklidir lı yıllarda ortaya çıkan ve Aleks Sierz in tanımıyla Suratına Tiyatro olarak adlandırılan (Biçer 2010; 5) bu yeni anlayı, argo, cinsellik, güç, 150

5 iddet ve bunları kullanarak kendini kanıtlamaya dayanır. Dolayısıyla bu unsurların kullanımı yeni bir yaam tarzı ortaya sunmak deil, mevcut yaam tarzlarını eletirmeye dayalıdır. Kazıa oturtma sahnesi, Bosna dan gelen bazı haberlere dayanıyordu. Kane, Bu, Sırp askerlerinin Müslümanlara karı kullandıı bir tür çarmıha germe yöntemiydi. Ben hayal edilen her eyin, bir yerde birileri tarafından yapılmı olduunu düünürüm, diyordu. (Sierz 2009; 148). Suratına tiyatroyu sistematize eden, özellikle Sarah Kane e ayırdıı bölümden (bu bölümlerin çou Kane in Sierz e yazmı olduu mektupları da ihtiva etmesi bakımından önemlidir.) bu çalımada oldukça faydalanılan Aleks Sierz in mezkûr eserinde suratına tiyatro, u ekilde tanımlanır: Seyirciyi ensesinin kökünden tutup mesajı alıncaya kadar silkeleyen oyunların tümü. Bir sansasyon tiyatrosudur: Hem oyuncuları hem de seyircileri geleneksel tepkilerinin dıında iter, sinir uçlarına dokunur, alarma geçirir. Genellikle ok taktiklerine bavurur ya da ok edicidir; çünkü söyleminde veya yapısında yeni ya da seyircinin alıık olduundan çok daha cesur veya deneyseldir. Ahlaki normları sorgulayarak, sahnede nelerin gösterilip nelerin gösterilemeyeceine dair hâkim kanıları aaılar; ayrıca çok daha ilkel duyguları da tıngırdatarak tabuları devirir, yasak olandan söz eder, rahatsızlık yaratır. En önemlisi, gerçekten kim olduumuz hakkında bize daha çok ey anlatır. (Sierz 2009; 18). Suratına tiyatro, tiyatronun en önemli özellii olan ve muhtemelen imdiye kadar tiyatronun belki de en sınırlandırıcı özellii olan mekânsal darlık ı nasıl kullanacaını bilmesi ve bu kullanabilirlii muhtevasıyla paralel bir ekilde ilemesi üphesiz en çarpıcı özelliidir. Nitekim, ilkel duyguları tıngırdatarak tabuları devir iyor oluu, yasak olandan söz edii, insanın ilkellik düzeyindeki, en temel ve en genel gereksinimlerini açıa çıkmasıyla gerçekleir. Bu açıa çıkı, üphesiz, bireysellikten soyut, yani sosyal çevreden yalıtılmı bir ortamda gerçekletirilebilecektir de Peter Rose nin Snatch adlı oyununda sergilendii/olduu gibi iki erkein bir kadına ve Sarah Kane in Blasted oyununda da sergilendii/olduu gibi Ian ın Cate e tecavüz edebilmesi, -açıktır ki- toplumdan uzak, eden ve edilen in yalnız kalabilecei bir ortamla mümkündür. te Suratına Tiyatro da böylesine bir sınırlı mekânda, bireyin içgüdülerini, dürtülerini ve. yı elde etme isteini doyurabilecei bir muhteva ve içerikle, olması gereken zamanda ve yerde, olması gereken ve olmaması gereken üzerine muhtevasını ina etmitir. Aleks Sierz in bir oyunun Suratına olup olmadıının nasıl anlaılacaı üzere yazmı olduu ifadeler de bu savı destekler niteliktedir: Bir oyunun suratına olup olmadıını nasıl anlarsınız? Gerçekten hiç zor deil: Dili genellikle müstehcendir, karakterleri söz edilmemesi gereken konular hakkında konuur, kıyafetlerini çıkarır, cinsel ilikiye girer, birbirlerini küçük düürür, ho olmayan duyguları deneyimler, aniden vahileirler. (Sierz 2009; 19). Suratına tiyatronun belirgin özellikleri Ken Urban tarafından 2006 da yazmı olduu doktora tezinde u ekilde sıralanmıtır: 1. Politik anlamdaki dürüstlüün yadsınması olarak dilde ve sahnelemede ok etkisinin önemi. 2. Konu seçiminde ve izleyiciye sunulan deneyimde aırı gaddarlık boyutuna varan iddet imgelerinin kullanımı. 3. Güncel ifade biçimiyle erillik krizi nin temsili olan baba tutkusunun ve bana düüncesinin cinsel kimlik ve törel deerler balamında incelenmesi. 4. ngiliz yönetim eklini irdeleyen büyük çaplı politik oyunlar yerine bireysel savaıma yönelen oyunlara eilim. 5. Suçlu ya da kurban olduu açıkça belli olan oyun kiilerinin yadsınması li ve 1980 li yıllarda yaygın olarak kullanılan, belli bir politik ideolojiyi ya da etik deeri temsil eden halkın sözcüsü tiplerinin yadsınması li yılların yazarlarından ve tiyatrolarından kendilerini ayırmak için bu dönemde ortaya atılan azınlık ve feminist gibi sınıflandırmalardan duyulan rahatsızlık. 8. Komünizmin çöküü ve sa-sol ayrımının ortadan kalkıı sonucunda herhangi bir politik yalınlıa kukulu yaklaım. 9. Yapı ve biçem yönünden Avrupa ile Amerikan tiyatrolarından esinlenilen geni çaplı deneyim. 10. Tiyatronun yararlı bir ilevi olduunun benimsenmesi, serinkanlılık tavrına verilen önem ve tiyatroya gerek popüler kültürün gerekse medyanın karısında görmeyen anlayı. (Biçer 2010; 10-11). Suratına tiyatronun en belirgin özellii tabuların yıkılması üzerine kurulu olmasıdır. Üstelik bahsettiimiz tiyatronun mekânsal darlık ı nedeniyle bu yıkım günlük hayatın geçtii evlerde, otel odalarında, sevgililer, dostlar arasında geçer. Tabuların yıkılması, sadece geleneksel deerlerin yıkımı anlamını taımaz. Bunun yanında, ahlâkî boyutta Kane in hayal edilen her eyin, bir yerde birileri tarafından yapılmı olduunu düünürüm ifadesiyle paralellik taır. Bu yıkım Kane de de olduu ve ilerde ayrıntılı olarak ve örneklerle bahsedilecei üzere güç unsurunu elinde bulunduran karakter/kahramanın, güçsüz, pasif olan üzerindeki egemenlii, tecavüzü, istismarı, küçümsemesi, küfür etmesi ve aaılaması etrafında ekillenir. 151

6 Üstelik suratına tiyatronun ortaya çıktıı ve mimesis kuramıyla da sahneye aktardıı gerçeklik, çok da iç açıcı deildir. Sierz 90 ların Britanya sını u ekilde deerlendirir: Britanyalı olmanın ne anlama geldii hakkındaki kabul görmü kanılar sorgulanıyordu. Britanya, ailelerin sorunlu, bireylerin acımasız ve ilikilerin problemli olduu, yalnızların tek göz odalardan sefil dairelere sürüklendikleri, kasvetli bir yer olarak görülüyordu. Bir fabrika içisi yerine bir erkek fahieye, bir doum günü partisi yerine bir kızlar çetesine, ilk evlerini satın alan bir çift yerine bir grup adi hırsıza rastlama olasılıı çok daha yüksekti. (Sierz 2009; 190). Söz konusu dönem, bireyin ötekiletirilmeye çalııldıı dönemdir. Bu dönem, modernizmin bireyin sadece yalnız kaldıında yaadıı sosyolojik-yalnızlıktan, psikolojik yalnızlıa geçtii dönemi, bireysel ve sosyolojik buhranların yaandıı süreçtir. Dolayısıyla, modernizmin elde etme ve kapital arasında salamaya çalıtıı ve insan olarak bireysellii bir kenara atan yanı, post-modernizmle beraber kültürün yeniden ilenmesiyle düzeltilmeye çalıılmı,( Kültürün yeniden ilenmesi hususunda farklı görüler vardır: Zikredilenin dıında, kapitalist bir meta olarak, kültür özellikle edebiyat sahasında yeniden ilenmitir.) ve suratına tiyatro da bu çalımanın ve modernizmin oluturduu her eyden önce kendine yabancı olan bireyin dünyasını, kendini var etme politikasını ele almıtır. Bu ele alı, gerçeklikle örtüür. Suratına tiyatroda ele alınan aırılık alt-kültürün bireyselleememe ve deimekte olan sürece uyum salayamama ve uyum salama sürecinde yaanan kopukluklardan teekkül eder. Böylesine keskin nitelikleri yapısında barındıran Suratına Tiyatro tiyatrosu, 1990 sonrası ngiliz politik tiyatrosunda oluan yeni bir akım deil, öncü ve insan deneyimine dayalı bir duyarlılıktır. Genellikle yirmili yalarında olan ve kimi eletirmenlerce Yeni Vahetçiler, Yeni Jacobenler ya da Serinkanlı Yazarlar olarak da nitelenen bir yazarlar aının, toplum denen bir eyin varlıına inanmayan Tatcher ın çocuklarının bireysel öyküleridir. Bu öyküler, yaanan dünya savalarıyla hem tinsel hem düünsel hem de maddesel kazanımlar anlamında oldukça ciddi kayıplar veren, souk sava dönemiyle kutuplara bölünen dünya insanlarının içinde bulundukları durumun dıavurumudur. (Biçer 2010; 8). Söz konusu türün kurucularından birinin Kane olmasının yanında, yaamı olduu hayat hasebiyle de Kane, bu tiyatroya konu olabilecek bir argüman nitelii taımaktadır. Güner ise, Eroin Güncesi nde kullandıı üslup, dil ve içerikle bu türün yazar özelliklerini taıyabilecek bir kabiliyete sahip olmakla birlikte aynı zamanda bu türe konu olabilecek bir yaama sahiptir. V. Post-Dramatik Yaamların Ötesinde: Sarah Kane ve Kanat Güner Kanat Güner ve Sarah Kane, Eroin Güncesi ve 4.48 Psikozu adlı eserler temel alınarak ve dier eser(ler)inden de faydalanarak aaıdaki gibi mukayeseye tabii tutulmutur: Kanat Güner Sarah Kane Zayıf Uyuturucu Uyuturucu Umut Sosyal Dıavurum Fiziksel ve Bireysel Deiim Süreci Seyrederek Örenme (Uyuturucuyla Birlikte Süreci Bilme) Alkol-Uyuturucu Argo ntihar Cinsellik Doktorlar Özgürlük Diilie Lanet Ait Olma stei Erkek Olma stei Tiyatro/Oyunculuk Hastanelerde Yatmayı Reddetme Hayat ve Kurgu Arasındaki Paralellik Güçlü laçlar Akıl Salıı Umutsuzluk Bireysel Dıavurum Farkındalık ve Bilgiçlik Süreci Bilme Kendine Fiziksel Zarar Verme Argo, Post-modern eserde ve özellikle Suratına Tiyatro da en çok kullanılan argümanlardan biri olarak karımıza çıkar. Söz konusu iki eserde de sıkça kullanılan argo ifadeler farklı iki tezahüre sahiptir. Kane de argo kullanımı karakterler aracılııyla 152

7 gerçekletirilir Psikozu otobiyografik bir eser olarak ele alındıı takdirde argo kullanımı Kane e atfedilebilir. Güner de ise durum biraz daha farklı olmakla beraber, argo kullanımı küfüre gidebilecek bir seyir izler. Ancak dikkati çeken nokta, Güner in küfür/argo kullanımında bohem ve rahat bir üslup kullandıı, ifadelerden anlaıldıı üzere kısmî olarak elendii söylenebilecekken, Kane de argo kullanımı bir yardım çarısı na, buhran ve youn bir bunalım haline dönüür. Daha önce de bahsedildii üzere iki eserin de en önemli noktası, yazarlarının intiharlarını daha önce eserlerinde bildirmi olmaları ve bu intiharları eserlerinde anlattıkları sûretle gerçekletirmi olmalarıdır. Kanat Güner, baımlısı olduu eroinle aırı doz alarak intihar etmek, Sarah Kane ise yattıı akıl hastanesinde kendini asmak sûretiyle intihar etmilerdir. Üstelik bu intihar yöntemleri, söz konusu eserlerde anlatılmı olup, anlatıldıı biçimiyle sanatçıların yaamlarında uygulanmılardır. Bu da edebiyatın bir süreç olarak - sanatçının kendi eserinden olsa dahî- yazarının yaamına olan etkisinin ve bir dıavurum olduunun göstergesidir. Eroin Güncesi ve 4.48 Psikozu nda yer alan intihara dair ifadeler aaıda sunulmutur: Bu kavgalar beni intiharın eiine getirip sinirlerimi laçkalatırıyordu. (Güner 1997; 27). Hiçbir ey düünemiyor, sadece ölmek istiyordum. Tiörtümün ucunu ateleyip gözlerimi kapattım. Alevler vücudumu yalamaya balamıtı ki Suna içeri girdi. Birkaç salam tokattan sonra kendime geldim. Bu arada çıkardıımız gürültü yüzünden polis kapımıza dayanmıtı. (Güner 1997; 38). Elimde enjektör, öylece kalakaldım. Çok klasikti, ama ben de arkamda bir eyler bırakmalıydım. En azondan ölümü tercih ettiimi bilmeliler, diye düündüm. Aslında hiçkimseye hiçbir ey borçlu deildim; alıverii keseli çok oldu. Ama son kez bir iletiim denemesi yapabilirdim. Uzaya gönderilen, hedefi yüz yıllarca ıık yılı uzakta olan sinyaller gibi. (Güner 1997; 5) de Depresyon ziyaretime geldiinde Sevgilimin soluk alıp veriine Kendimi asacaım (Kane 2001; 207). - Herhangi bir planın var mı? - Aırı doz alıp bileklerimi kesmek ve sonra da kendimi asmak. - Hepsini bir arada mı yapmayı düünüyorsun? (Kane 2001; 210). Ölümlü olduum olgusuyla öyle durgunlatım ki intihar etmeye karar verdim Yaamak da istemiyorum Uyuyan sevgilimi kıskanıyor ve onun avutulmu bilinçsizliine imreniyorum Uyandıında ilaçlarla lekelenmi uykusuz gecemin düüncelerini ve konumalarını kıskanacak Bu yıl kendimi ölümün ellerine teslim ettim (Kane 2001; ). Hayata karı duruları ve tavırları göz önüne alındıında her iki sanatçının da dı dünyaya karı sert, fakat kendi bireyselliinde oldukça naif insanlar olduu görülebilir. Dı dünyaya karı sert oluları sadece gündelik yaamlarıyla sınırlı kalmayıp aynı zamanda cinsellie ve cinsiyete bakılarına da yansır. Bu bakı açısı bir kertede kendi cinsiyetine olan nefret, cinsiyet deiimi gibi olgular cinsellik söz konusu olduunda yerini bir tiksintiye bırakır. Ancak yine söz konusu eserlerde Güner in eroinle tanımadan önceki dolayısıyla da büyük deiiminden önceki dönemlerde, Kane de ise 4.48 Psikozu adlı oyunu yazdıı dönemden önce yani akıl hastalıının youn olarak etkisinde kalmadan önce cinsiyet ve cinsellik gibi olgulara bakıının sıradan ve nefret içermeyen bir boyutta olduu görülse de yine de içinde aırılıklar barındırır: 17 yaındaydım, mantııma göre hemen o zardan kurtulmalıydım. (Güner 1997; 18). Üstelik seksteki en iyi partnerim olmutu u ana kadar. (Güner 1997; 20). Cinsellikle ilgili hiçbir sorunum kalmadı, çünkü yok öyle bir ey! (Güner 1997; 28). Bir insan için yalnı bedende domu olmak mümkün müdür? (Kane 2001; 215). Seviemiyorum likiye giremiyorum Yalnız kalamıyorum nsanlarla bir arada duramıyorum Kalçalarım çok büyük Vajinamdan tiksiniyorum (Kane 2001; 207). Semptomlar: Yemiyor, uyumuyor, konumuyor, cinsel dürtüden yoksun ve umutsuzluk içinde. Ölmek istiyor. Tehis: Patolojik Yas (Kane 2001; 223). 153

8 ki yazarın da belirgin bir biçimde doktorlara karı bir önyargısı ev doktorlarla yaanmı ho olmayan bir mazisi söz konusu eserlerinden de anlaılabilir. Bu, Güner in Ada adlı eserinde ilk cinsel deneyimini bir doktorla yaadıına dair bir hikâyeyle, 4.48 Psikozu nda ise eserin Kane in zihinsel dünyasına ıık tutması hasebiyle akıl hastanesinde geçmesi ve aaılayıcı doktorların da eserde yer almasıyla açıklanabilir. Söz konusu olguların yanında, iki yazarda da yıkım/yenilgi, anlamsızlık, bedenine yabancılık, umutsuzluk, aaılanma, cinsiyet deitirme, gerçeklik, sorunlu çocuklu ve yabancılama olgularının sıkça ilendii görülür. Sadece bu olguların ileni biçimi ve muhteva olarak farkılıklar gözükmektedir. Doktorlara olan bir karı tutum un yanında, iki sanatçının da hastahanede yatmayı reddetmeye yönelik tavırlarının olduu yine söz konusu eserlerinden anlaılmaktadır. Bu, özgürlüe olan dükünlükleriyle açıklanabilecei gibi, yalnızlıın getirmi olduu üstesinden tek baına gelebilme ile de açıklanabilir. Eroin Güncesi ve 4.48 Psikozu göz önüne alındıında her iki eserinde bir kısıtlanmılık hali nde yazıldıı görülebilir: Güner de eroin, fiziksel, ruhsal ve bedensel bir kısıtlanmılıa yol açarken, bu durum Kane de akıl hastanesi ve ilaçlarla oluturulmu bir kısıtlanmılıkla karılıını bulur: Hiç kimse, heke bir erkek beni kısıtlayamazdı. (Güner 1997; 12) ve baılanabilmek için sevilmek ve özgür olabilmek için (Kane 2001; 235). Söz konusu unsurlara ek olarak, Kane, üslup itibariyle an üzerine odaklanan bir yazım tarzına, an dan yola çıkarak kendini tanımaya dayalı bir ifade biçimine sahipken, Güner ansallıa doru yolunu tercih ederek, an a odaklanabilmek için kendinde derin izler bırakan olayları anlatarak geçmie doru bir sorgulama yöntemine giriir. Dıavurum tarzları Güner de sosyal bir biçimde, Kane de ise bireysel bir biçimde açıa çıksa da her iki sanatçının da bulundukları durumun tersini istediklerine dair bir izlenim göze çarpmaktadır. Nitekim Güner, sosyal bir dıavurum gerçekletirse de bundan sürekli rahatsız olduuna dair ifadeler kullanmakta (Güner bireysellik ve sosyallik arasında youn bir çeliki halindedir. Eroin Güncesi nde yer yer yalnız kalma korkusu görülürken Sanırım yalnızlıktan korktuum için onu terk edemiyordum. (Güner, 1997; 38.)) ancak yalnızlıı bile sosyallik içinde gerçekletirmekte, Kane ise bireysellii ve yalnızlıı içinde bir ait olma istei duymaktadır. Tabii otobüse binmeden önce yolluk olarak iki çizgi H i de ihmal etmedik. Fakat yanımıza hiçbir ey almadık. stanbul u arkamızda bırakmaya kararlıydık. Halbuki stanbul u hep yanımızda taıyormuuz. (Güner 1997; 73) RSVP ASAP (Lütfen en kısa sürede cevap verin.) (Kane 2001, 214) Bul beni Azat et beni bu çürüten üphe nafile ümitsizlik ve dinginlikteki dehetten (Kane 2001, 214). Kane ve Güner arasındaki en belirgin ayrım, Kane in 4.48 Psikozu nda anlatılmayan, bilinmeyen ve bilinmesi mümkün olmayan, bir insana/kahramanın zihinsel rahatsızlıına ve bu rahatsızlık dolayısıyla da hayata katlanamama durumuna ahit olurken, Güner de bireysel sorgulama dı dünyadan yola çıkılarak, imgeselden ziyade çok açık ve net bir biçimde yapılır. Her iki sanatçıda da bir erkek olma istei mevcuttur. Bu durum, psikanalizmle geçmie balanabilecei, hatta daha uç bir ifadeyle tecavüze kadar götürülebilecei gibi, Güner de bu durum Kane e göre daha hafif kalır. Kane, özellikle Cleansed adlı oyununda kadın ve erkek arasındaki iddete dayalı ilikiyi aynı bedenlerde cinsiyet deiimi yaparak anlatır. Bu deiim, Suratına Tiyatro nun özelliklerinden biri olmakla beraber, Kane de erkeklerin sürekli iddete meyleden taraf olduu göze alındıı taktirde, söz konusu deiimin Kane e dair bir ifade tarzı olduu söylenebilir. Güner in Kane e göre daha pasif ve geçmite kalan bir tiyatro ilgisi olmasına ramen, her iki sanatçının ortak noktalarından birisi de tiyatrodur. Eroin Güncesi nden geçmite oyunculuk yaptıı anlaılan Kanat Güner, bir çok açıdan Kane le aynı kaderi paylamasının yanında, çalımamızın dayandıı söz konusu iki eser, Ada ve 4.48 Psikozu neredeyse aynı ifadelerle bitmektedir: 154

9 Yazacak bir eyim de kalmadıına göre... Evet, artık bitti, perde! (Güner 1997; 116) Benim, kendim, yüzü zihnimin altına yapıtırılmı ve asla tanımadıım lütfen perdeleri açın (Kane 2001; 245) VI. Sonuç Yaadıkları olaylar ve karılatıkları süreçlerin paralel olması nedeniyle, Kanat Güner ve Sarah Kane, benzer bir yaam tarzına, kendilerini ifade etme biçimine, aaı yukarı aynı sanatçı kiiliine fakat farklı üsluplara sahiptirler. Güner in 1970 Mu, Kane in 1971 ngiltere Essex doumlu olmalarına, bir süreç olarak modernizm ve post-modernizmin batıya nazaran Türkiye de altyapısının geç atılmı olmasına ramen, söz konusu teorilerin kendilerinden ziyade yan etkilerinin, birey yaantısı üzerindeki etkilerinin, -kısmî olarak- sanata yansımalarının edeer bir zamanda gerçeklemi olduunu göstermektedir. Bunun yanında, bir ekonomik deiim ve toplumsal süreç olarak söz konusu teorilerin topyekün olarak topluma etki etmelerinin yanında, teorilerin beraberinde getirdii insan(ın) sorunsalının, karakter deiiminin, yaadıı buhran ve bunalımlarının söz konusu teorilerden çok daha önce ortaya çıktıı savunulabilir. Bu da, ortaya atılan her bir söylemin, teorinin, birey bazında daha önce bir yaantı hâlinde devam ettirilmi olduuna/ettiriliyor olduuna iaret etmektedir. KAYNAKÇA BENEDICT, David, (1995). Disgusting Violence? Actually It s Quite A Peaceful Play, The Independent. ( html) [ ] BÇER, Ahmet Gökhan (2010). Sarah Kane in Postdramatik Tiyatrosunda iddet, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, CARAZO, Carolina S.P. (2006) Psychosis: Sarah Kane s bewildered fragments.( revistes/bells15/documentos/74.pdf) [ ] DEVELLOLU, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. DURKHEM, Emile (2011.) ntihar, Çev: Özer Ozankaya, stanbul:cem Yayınevi, GÜNER, Kanat, (1997). Eroin Güncesi, stanbul: Era Yayıncılık (1998). Ada , Haz. Sonat Antepli, stanbul: Ada Müzik, KANE, Sarah, (2001). Complete Plays, London: Methuen Drama,. NANYAN, Sevan (2012). Sözlerin Soyaacı, Çada Türkçenin Etimolojik Sözlüü, stanbul: Everest Yayınları,. OULU, Halime Öcal (2010). Türkiye de Yeraltı Edebiyatının zleri: Kanat Güner, Ayça Seren Ural, Sibel Torunolu, Mehmet Kartal, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, stanbul: stanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. SAVAIR, skender (2007). Modernliin Vicdanı, stanbul: Kanat Kitap. SIERZ, Aleks (2009). Suratına Tiyatro Britanya da Suratına Tiyatro Tiyatrosu, Çev:Selin Girit, stanbul: Mitos Boyut Yayınları. 155