TÜRKİYE DE GIDA GÜVENLİĞİNDE NİÇİN SIK SIK SORUNLAR YAŞANIYOR

Transkript

1 TÜRKİYE DE GIDA GÜVENLİĞİNDE NİÇİN SIK SIK SORUNLAR YAŞANIYOR ( Tarım Gözlem Dergisinin Ocak - Şubat 2013,Yıl:2,Sayı:12 de Yayınlanmıstır ) Adnan SERPEN Veteriner Hekim İzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi Sağlık için beslenmenin gerekliliğine dair gözlemler bilimsel tıbbın kurucusu olarak kabul edilen eski çağın en büyük hekimi olan Hipokrat ( Hippocrates ) dönemine dayanır. Hipokrat daha o çağlarda besin kimyası üzerinde durmuştur (1,2,3). Yine Dünya Sağlık Örgütü [ DSÖ ( WHO < World Health Organization >)] insan sağlığını fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamaktadır. İnsanların sağlık hali ise kalıtım örüntüsü ( ki, bu değiştirilemez ) ve beslenme ile yakından ilgilidir (4). Çünkü sağlığın idamesi, organizmaya giren çeşitli organik ve inorganik gıdaların metabolizması, asimilasyonu ve oksidasyonu, vitaminlerin katalitik prosesleri ile mümkündür (5). Bunun için beslenmeye ihtiyacımız var. Beslenme; canlıların ihtiyaç duydukları enerjiyi ve dokularının yapımında kullanacakları kimyasal maddeleri sağlamak amacıyla dışarıdan bazı maddeleri almaları, onları fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirerek özümlemeleridir. Diğer bir deyişle beslenme; gıda maddelerinin dışarıdan alınması, emilebilir hale getirilmesi, emilmesi, kullanılması, fazlasının depo edilmesi, depo edilmeyen miktarının atılması aşamalarını içerir (6). Beslenme nin bilim adamlarına göre en genel tanımı ; büyüme, gelişme, sağlığı korumak için besinlerin dengeli bir şekilde alınmasıdır (4). Beslenmeyi sağlayan maddelere gıda unsurları, içinde gıda unsurları bulunan, tabiatta mevcut veya teknik müdahalelerle hazırlanmış hayvani ( hayvansal ) ve nebati ( bitkisel ) bütün yiyecek ve içeceklere de gıda denir (7). Diğer bir değişle, gıda ; canlıların ağız yoluyla aldıkları, hayatiyetlerini sürdürmeleri, gelişmeleri, çoğalmaları, v.b fizyolojik olayları için gerekli olan tüm maddelerin genel adıdır ( 4 ). Kabaca beslenme gıdalardan yararlanmadır (8). Sürdürülebilir bir yaşam için her canlı beslenmek için gıda tüketmek zorundadır. Dolayısıyla beslenmeden, gıda tüketmeden yaşam olanaksızdır (9). Çünkü beslenmeyi sağlayan gıda maddeleri temel ihtiyaç maddesidir. Sosyo - ekonomik gelişmenin yeterli olmadığı toplumlarda iyi bir beslenmeden bahsetmek çok zor (10). Bu durum gıda güvenliği açısından da geçerlidir. Günümüzde beslenme sırasında çeşitli kaynaklardan sağlanan işlenmiş yada işlenmemiş çok değişik gıdalar tüketilir (1). Gıda ve beslenme üzerine yapılan araştırmalar, insanoğlunun gıdasız yaşayamayacaklarını ve ihtiyaç duydukları gıdanın / gıdaların her yönüyle tamamen sağlıklı olmalarının gerekliliğini ortaya koymuştur (11). Bu nedenle sağlığın olmazsa olmazları arasında yer olan beslenmenin sağlığın iyileştirilmesi açısından güvenli bir temele oturtulması gerekir (12). Bunun için sağlıklı beslenmek gerekir. Sağlıklı beslenmek demek bilinçli beslenmedir. Beslenme hastalıklardan ve sakatlıklardan korunmak için insan hayatının devamını sağlayan bir kültürdür. Bu nedenle çocuk yaşlardan itibaren alınması gereken bir eğitimdir (13). Çünkü tüketilen her gıda bireyin sağlığına hiçbir şekilde zarar veremeyecek şekilde güvenilir olabilmesi için böyle bir eğitim gereklidir. Beslenme açısından önemli bir yere sahip olan gerek bitkisel, gerek hayvansal gıdalar canlılar tarafından tüketilirken beraberinde kendi organizmaları için zararlı olabilecek bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalık etkenlerini bilerek veya bilmeyerek alabilirler. Yapısal değişikliğe uğrayan gıdaların alınması halinde insan organizmasını oluşturan dokularda yapısal değişiklik daima olasıdır (14). Güvenli ve sağlıklı beslenmek için tüketilecek gıdanın her bakımdan güvenli olması bu nedenle gerekmektedir. Çünkü, beslenme için tüketilecek her gıda, insan yaşamının sürdürülmesi için gerekli besin maddelerini içerdiği için muhakkak dışarıdan alınmak zorunluluğu olduğundan alınırken insan organizmasına zarar vermeyecek şekilde, organizmanın kabul edebileceği özelliklere haiz doğal ve sağlıklı olmak zorundadır. Doğal olmayan her şey organiz-

2 ma için zararlı etkiye sahiptir. Bundan dolayı canlılar tarafından yaşamları için tükettikleri veya tüketecekleri tüm maddeler güvenli olmak zorundadır. Gıda güvenliğinin geçmişi insanlık tarihi kadar eskidir. Tarihi incelediğimizde yaşanmış önemli gıda güvenliği olaylarıyla karşılaşırız. İnsanın dünyada var oluşundan bugüne kadar yaşanan gıda kaynaklı sağlık sorunlarının çözümüne yönelik elde edilen birikimler günümüz modern dünyanın gıda güvenliği temel politikalarını oluşturur. Özellikle mikrobiyoloji, toksikoloji ve epidemiyoloji biliminde ki gelişmeler sayesinde gıda güvenliği açısından önemli mesafeler kazanılmıştır. Halk Sağlığı biliminin temelini oluşturan modern epidemiyoloji biliminin 1950 yılından itibaren tıp biliminde yerini almasıyla gıda kaynaklı sağlık sorunlarına yönelik bugüne kadar yapılan epidemiyolojik bilimsel araştırmalar sonucunda elde edilen bilimsel veriler günümüz dünyasının gıda güvenliğine yönelik tedbirlerin alınmasında ışık tutmuştur. Çünkü, epidemiyolojik çalışmalar; epidemiyoloji biliminin sağladığı olanaklar sayesinde tıpta hem klinik hem de toplum tıp bilimlerinde kullanılan, bir hastalığın gelişmesinde rol alan faktörler bütünü ya da yumağını ifade eden etyolojisinin ayrıntılı olarak incelenmesi sonucunda hastalık hakkında önemli bilgiler elde edilmesiyle en uygun kontrol veya mücadele metodunun geliştirilmesinde yardımcı olur, yol gösterir. Bu nedenle gıda güvenliği, olası herhangi bir gıdaya bağlı herhangi bir sağlık sorununun veya hastalık halinin ortaya çıkmaması için kontrol ve mücadele metotlarını içerdiği için temelinde tıbbi araştırmaların mimarisini oluşturan, halk sağlığının temel disiplinlerinden olan epidemiyoloji vardır (10). O nedenle bundan sonrada insanlarda görülecek veya görülmesi muhtemel gıda kaynaklı sağlık sorunlarının önlenmesine yönelik yapılacak yeni epidemiyolojik çalışmalar yarının veya geleceğin yeni gıda güvenliğine yönelik tedbirlerin alınmasında yardımcı olmaya devam edecektir. Çünkü çizelge-1 i incelediğimizde dünyada insan nüfusu- - Yeni bulaşıcı hastalıklar da değişim, - Biyoterörizm, - Teşhise yönelik izleme ça lışmaları, - Zoonozlar - İnsan Hayvan İlişkisi, - Karşılaştırmalı Tıp Programı Halk Sağlığı - Gıda Koruma, - Gıda Güvenliği, - Gıda ve Sağlık Ekosistem - Arazi Kullanımı, - Boş, çorak alanların yöne timi, - Çevre Kalitesi, - Ekosistem Sağlığı, -Toplum Hekimliği, - Koruyucu Hekimlik, - Yaban Hayat Yöneti mi ve Hastalıklar, - Biyoçeşitlilik, - Tarımsal Terörizm, - Çevre Sağlığı, - Su Kalitesi, - Yenilenebilir Gıda-Hay van Üretim Teknikleri Hayvan Sağlığı Gıda Üretim Sistemleri - Sürdürülebilir Gıda - Hayvan Üretim Tekn. - Doğanın Korunması, - Hayvansal Gıda Kirle ticileri,gmos, - Kronik Hastalıklar, - Beslenme, - Obezite, - Karşılaştırmalı Birleşik Toksikoloji, - Yeni Hastalık Faktörleri, - Sağlıklı Gıda Geliştirilmesi, - Gıda Hekimliği, - Gıda Biyomühendisliği, - Antimikrobiyal direnç, - Küresel Gıda Üretim Teknikleri, - Hayvan Refahı ve Huzuru Çizelge - 1 : Gıda Güvenliği ile yakından ilgili hayvan sağlığı, ekosistem, halk sağlığı ve dünya gıda üretim sistemleri arasında ki ilişki, kesiştikleri noktalar ve çıkması muhtemel sorunlar (15)

3 nun gittikçe artması, buna karşılık nüfusun artmasına rağmen üretim alanlarının sınırlı kalması, aşırı sanayileşmenin ortaya çıkardığı küresel ısınma ve çevre kirliliği ile aşırı nüfus artışı ve sanayileşmeye bağlı olarak verimli toprakların tahrip olması sonucunda ortaya çıkan veya çıkması muhtemel istenmeyen antropojenik çevre şartları bitkisel ve hayvansal gıdanın tarladan tüketicinin sofrasına kadar olan süreçte geçirdiği aşamalarda gıda güvenliğinde sürekli yeni tedbirler almamızı gerektirmektedir. Bu nedenledir ki gıda güvenliği çizelge-1 dikkatlice incelendiğinde durağan bir sorun olmayıp hayvan sağlığı, ekosistem sağlığı, gıda üretim sistemleri ile halk sağlığının iç içe olduğu, sürekli değişim gösteren bir halk sağlığı sorundur. Peki beslenmemiz için gerekli gıdaları tüketirken güvenli olması ne anlama gelmektedir?, öncelikle bunun anlamını bilmemiz gerekir. Gıda güvenliği; insanların yaşamını sürdürebilmesi için ihtiyacı olan herhangi bir gıdayı herhangi bir sağlık sorununa sebebiyet vermeyecek şekilde tüketebilmesi amacıyla gıdanın üretildiği ilk noktadan tüketildiği en son nokta olan sofraya kadar geçen süreç içinde bir takım kurallar zincirinin yer aldığı tüm tedbirleri kapsar. Özünde herhangi bir kişi veya kişiler veya kişileri oluşturan toplum ( 16 ) tarafından, herhangi bir gıda tüketildiğinde, tüketen kişi veya kişilerde veya toplumda hastalık halinin ortaya çıkmamasıdır. Bu nedenle tüketilen gıda birey kadar toplumun sağlığını yakından ilgilendirir. Toplum sağlığı; kamusal ya da özel kuruluşlarca yürütülmesi göz önüne alınmaksızın, herhangi bir toplulukta uygulanan kişisel ve çevresel sağlık hizmetlerinin tümüdür (10). Dolayısıyla gıda güvenliğinin sağlanmasına yönelik tarladan sofraya kadar yürütülen faaliyetlerin tümü toplumun sağlığını korumaya yönelik kişisel ve çevresel sağlık faaliyetlerini içeren sağlık hizmetlerinin bir parçasını oluşturduğu için sağlık personelini doğrudan ilgilendirir. Toplum sağlığının korunması için gıdadan kaynaklanabilecek sağlık sorunlarının ve genel sağlığı etkileyen sağlık sorunlarının ortadan kaldırılabilmesi için gıda güvenliğine yönelik tarladan sofraya kadar sağlık bakımından sorumlu tüm kamu örgütlerince yürütülen her türlü kontrol ve denetim faaliyetleri geniş kapsamlı, çağdaş anlamda halk sağlığı programını içerdiği için gıda güvenliğinin sağlanması bir halk sağlığı hizmetidir. Halk sağlığı kavramı, hekimlerde dahil olmak üzere, sağlık hizmetine doğrudan ya da dolaylı olarak katkı sağlayan herkes tarafından bilinmesi ve uygulanması gereken bir felsefedir (17). Halk Sağlığı teriminin anlamı, bir ülkenin benimsediği sağlık hizmeti modeline göre değişir. Herhangi bir ülkede sağlık hizmetleri hem kamu, hem özel sektör tarafından yürütülüyor ise kural olarak halk sağlığı teriminin anlamı sınırlı olup bütünsel bir halk sağlığından bahsedemeyiz. Şayet tüm sağlık hizmetlerinin kamu sektörünce yürütülmesi söz konusu ise gerçek anlamda bir halk sağlığından bahsetmek mümkün (10). Bu nedenledir ki gıda güvenliği toplumun sağlığını korumaya yönelik bir halk sağlığı faaliyeti olduğu için kamu tarafından yürütülür ve yürütülme mecburiyeti vardır. AB ği gıda güvenliğini bir halk sağlığı faaliyeti olarak kabul ettiği için uygulamalarını ve direktiflerini incelediğimizde bunu rahatlıkla görebiliriz. Bundan dolayı gıda güvenliğinin sağlanabilmesi amacıyla yapılan tüm kontrol ve denetimler kamu tarafından yürütülmek zorundadır. Şayet yürütülmez ise halk sağlığından bahsetmek mümkün değil. Sağlık durumu bozuk bir ülkenin, varlığını dolayısıyla uygarlığını sürdürmesi düşünülemez (10). Bunun için D.S.Ö ve D.S.Ö Avrupa Bölgesi karar, belge ve yayınlarında yer alan Edinburg Bildirisi nde de belirtildiği üzere herkesin toplumsal ve ekonomik açıdan üretken bir yaşam sürdürebileceği bir sağlık düzeyine ve kazanılabilir en yüksek sağlık standardına erişmesi (18) gerekmektedir. Bir toplumda bunun sağlanması ancak toplumu oluşturan bireylerin gerçek anlamda güvenliği sağlanmış gıdalarla beslenmesiyle mümkündür. Bunu sağlamak, farklı uzmanlık alanlarından oluşan ekip işidir. Böyle bir ekip; Şekil-1 de görüldüğü üzere multidisipliner bir konu olan gıda güvenliğinin sağlanmasında farklı disiplinleri ve farklı meslekleri içinde barındıran interdisipliner çalışmanın yürütüldüğü bir ekiptir. Dünyada bilim ve teknolojinin öncüsü olan çoğu ülke, birbirinden farklı bilim dallarının olgulara yaklaşımında disiplinler arası çalışmaların önemini uzun yıllar önce kavradığı için bu ülkeler araştırma ve hizmet birimlerini

4 buna göre organize etmekte, bu birimlerde Principle U.S. Federal Food Safety Agencies farklı alanlardan uzmanları bir araya getirmektedir (19). Bu nedenle disiplinler arası işbirliğinin en çok fayda sağladığı alanlardan biri de gıda bilimidir. Bundan dolayı sadece tek bir mesleğin komplike bir sorun olan gıda güvenliğinin altından kalkması ve söz sahibi olması veya böyle komplike bir soruna çare bulması asla mümkün değildir. Ekibi oluşturan üyelerin her biri, kendi işlerini uygun şekilde yaptıkları zaman gıda güvenliği hizmetinin bütünü ortaya çıkar. Ekip üyelerinden biri ya da bazıları işlerini düzgün yapmazlarsa, diğerleri düzgün yap- Şekil-1:A.B.D de Gıda Güvenliği Kuruluşları (20) sa bile veya alanlarının dışında görevlendirilerek geçici başarılar elde edilse dahi, bu başarılar sürekli ve kalıcı olmayacağı için başarısızlıkla sonuçlanması kaçınılmazdır. O nedenle, gıda güvenliğinin sağlanmasında görev alan ekibin her üyesinin olması gereken yerde görevlendiril meleri önemlidir. Bunun en güzel örneğini bilim ve teknolojide dünyanın bir numaralı ülkesi olan A.B.D de gıda güvenliğinin sağlanmasında rol oynayan ve görev alan kuruluşların hangileri olduğunu şekil-1 de görüyoruz. Bu kuruluşlardan bazılarının görev ve sorumluluklarına baktığımızda: A.B.D de Tarım Bakanlığının, kırmızı et ve kümes hayvanlarının eyaletler arası ve eyaletler içerisindeki ticaret ile yumurta üretimine ilişkin ülke çapındaki tüm tesislerin denetimine yönelik yetkileri bulunmaktadır. Bu yetkinin nasıl kullanılacağı, Eyalet Et Denetimi Yönetmeliği ( The Federal Meat Inspection Act ), Kümes Hayvanı Ürünleri Denetimi Yönetmeliği ( The Poultry Products Inspection Act ) ve Yumurta Ürünleri Denetimi Yönetmeliği ( The Egg Products Inspection Act ) ile belirlenmiştir. Bunlar dışında A.B.D ye ithal edilen et, sebze ve meyvelerin karantinaları ile ilgili görevleri de bulunmaktadır. Denetimler, A.B.D de Tarım Bakanlığına bağlı Gıda Güvenliği ve Denetim Servisi olan FSIS ( The Food Safety and Inspection Service ) tarafından yürütülürken, uluslararası karantina hayvan ve bitki sağlığı denetimi de yine ayni bakanlığa bağlı APHIS [ The Animal and Plant Health Inspection Service ( Hayvan ve Bitki Sağlığı Denetim Servisi ) ] adlı kuruluş tarafından yürütülmektedir. FSIS, kırmızı et ve kanatlı et mezbahanelerinde ve yumurta üretim entegre tesislerinde sürekli olarak denetimlerini sürdürmektedir. FDA ( Food and Drug Administration ), eyalet bazında sağlık departmanına ait halk sağlığı servisinin bir ünitesidir. FDA nın bünyesinde Gıda Güvenliği ve Tüketime Sunulan Gıdalar [ CFSAN ( The Center for Food Safety and Applied Nutrition ) adı altında bir merkez bulunmaktadır. Söz konusu merkez gıdaların güvenliğinden uygun şekilde etiketlendirilmelerine kadar farklı aşamalardan sorumludur. FDA özellikle ( gıdaların ithalatını da içeren ) gıdaların eyaletler arası ticaretinde kırmızı et, kanatlı eti ve yumurta ürünleri hariç olmak üzere her türlü gıdanın girişinde sorumludur. FDA bünyesinde 700 civarında müfettiş çalışmaktadır. Bu müfettişler habersiz baskınlar düzenlemek suretiyle gıda örnekleri alarak, topladıkları örnekleri FDA laboratuvarlarına göndermektedirler. Herhangi bir problemle karşılaştıkları takdirde, gıda üretiminin tamamen durdurulması veya söz konusu ürünlerin geri toplatılması gibi mahkeme kararlarının çıkarılmasında etkin rol oynamaktadırlar (21). Bir FDA yetkilisi böyle bir karara vardığın da bir saat içinde yerel mahkemeye müracaat ederek mahkeme kararını çıkarır (22). Peki bizde böyle bir şey mümkün mü?,hayır, böyle bir harekete tevessül ettiğinizde başınıza gelmedik işler kalmadığı gibi böyle bir kararın çıkarılması nasıl mümkün olur, orasını Allah bilir. FDA nın Gıdaların hazırlanması ve dağıtılmasının dışında, eyaletlerdeki ve eyaletler arası yollardaki gıda tüketim merkezlerinin ( lokanta ve fast food türü yerlerin ) düzenlenmesi ile ilgili de bir görevi

5 bulunmaktadır. Diğer taraftan FDA, kendi laboratuvarlarında ki araştırmaları yürütmekle kalmayıp üniversiteler ve diğer organizasyonların araştırmalarını da desteklemektedir. FDA,tüm gıda lara ( tıpkı insanlara verilen sosyal güvenlik numarası gibi ) tek tek kod numarası vermek suretiyle marka gözetmeksizin bu gıdaların toptan, perakende veya da makineler aracılığı ile satışını kontrol altına almaktadır (21). FDA yıl içerisinde baskınlar şeklinde denetimlerini sürdürürken, FSIS tüm yıl boyunca her bir mezbahaneye bir veya daha fazla denetim elemanı göndermek suretiyle sürekli denetim yapmaktadır. FDA ile FSIS arasındaki fark burada ortaya çıkmaktadır. Yine FSIS büyük alışveriş merkezlerinde ve ithal edilen gıdaların ABD ye girme noktalarında denetimlerini sürdürürken APHIS, hayvan ve bitki sağlığı ile ilgili sorumluluklarını yerine getirir. Özellikle hayvan ve bitki kaynaklarının egzotik invazif haşere ve hastalıklardan korunması, moniterizasyon, hayvan ve bitki sağlığı ile ilgili ticaret faaliyetlerinin yürütülmesi, insanların korunması ve hayvanların tedavi edilmesi bu kuruluşun görevleri arasındadır. APHIS denetçileri liman, havaalanı vb. ülkeye giriş noktalarında bitki ve hayvan sağlığını tehdit eden tüm ajanların tespiti ve önlenmesine ilişkin çalışmalarda bulunur. APHIS in misyonu, A.B.D Tarım Bakanlığı nın önemli bir parçası olarak FSIS gibi olmasa da ayni zamanda gıda güvenliğini sağlamaktır (21). CDC [ Centers For Disease Control and Prevention ( Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi ) ] ise bünyesinde beşeri ve veteriner departmanlarının bulunduğu multidisipliner bir sağlık kuruluşu olup FDA gibi, sağlık departmanına ait halk sağlığı servisinin bir parçasıdır. Çalışmalarını eyalet sağlık departmanları ile yakın ilişki içerisin de yürütür ayni zamanda FDA ve FSIS gibi federal organizasyonlar için bir danışmanlık merkezi olarak hizmet eder (21). Ülkemizde böyle bir organizasyondan bahsetmek mümkün mü?,hayır. Bu kuruluş ayni zamanda su kaynaklı ve gıda kaynaklı hastalıkların salgınlarına ilişkin olarak da periyodik yayınlar çıkararak (21) ilgili kuruluşlara bilgi desteği sağlar. Bu kuruluş gıda kaynaklı ve diyarel hastalıkların kontrolü, önlenmesi, salgınların denetlenmesi ve gözetimine odaklanmış olup FDA ve FSIS in topladığı verilerin değerlendirildiği hem yerel hem de evrensel bir halk sağlığı kuruluşudur (21). Şekil-1 de yer alan diğer kuruluşlar bu kuruluşların gıda güvenliği çalışmalarına destek sağlar mahiyettedir. Dolayısıyla hepsi kurulan çok iyi bir organizasyon ve sağlanan ahenk ile bir bütünü oluşturacak şekilde çalışarak gıda güvenliğinin sağlanmasına hizmet eder. Ülkemizde böyle bir organizasyondan ve ahenkten bahsedebilirmiyiz?, hayır. Çünkü ülkemizde herkes karşısındakini nasıl ekarte ederim, kendimi nasıl ön plana çıkarırım ve nasıl padişah olurum hesabı içindedir. Gıda alanında çalışan mesleklere baktığımızda, genelde daha fakültelerinde eğitilirken disiplinler arası iletişim kurma becerisinden ve iş birliği yapmaktan uzak eğitildikleri için göreve geldiklerinde kendilerine verilen işi nasıl düzgün yaparımdan ziyade karşısındakine nasıl çelme takarak ön plana çıkarım ve söz sahibi olurum hesabını yapan bir zihniyete sahip oldukları için sürekli bir sürtüşme halinde çalışmaktadır. Bu meslekler mensuplarını yetiştiren akademisyenlere baktığımızda, büyük bir çoğunluğuda ayni zihniyete sahip olduğu için bilim insanlığından uzak bir yapıya sahip tablo söz konusudur. Dolayısıyla multidisipliner bir konu olan gıda güvenliği hizmetleri interdisipliner anlayışından uzak yürütülmektedir. Gıda güvenliği dendiğinde hemen aklımıza sağlık gelir. Sağlığın söz konusu olduğu yerde daima başta hekim olmak üzere bir çok sağlık personeli de vardır ve hiçbir şekilde yok sayamayız. Sağlık personelinin olmadığı bir yerde tüketilen bir gıdanın insan sağlığına olan olumlu ve olumsuz etkilerinden bahsetmek, ahkâm kesmek halk sağlığına ve bilim etiğine aykırıdır. Çünkü bir hekim; insan tarafından tüketilen gıdanın insan üzerinde ki olumlu veya olumsuz etkilerini kliniğine gelen kişi veya kişilerden aldığı anamnezlere ve semptomlara bağlı olarak yaptırdığı laboratuar analizleri ile kişi veya kişiler üzerinde yapmış olduğu canlı muayene sonucunda elde ettiği bulgulara göre karar verir. Fakat sağlık hizmeti yalnızca hekim veya sağlık sektörü (Sağlık Bakanlığı) tarafından tek başına verilemeyecek kadar geniş boyutludur. Çünkü, ekip işidir, çok boyutludur, yoğundur, karmaşıktır, sürekli olmalıdır ve giderek daha da teknik

6 uzmanlık gerektirmektedir. Sağlık hizmetlerinin sunulmasında sağlık, eğitim, tarım, iç işleri, diyanet işleri, yerel yönetimler, finans kuruluşları, ulaştırma, sanayi gibi sektörlerin eşgüdüm içinde hareket etmeleri kaçınılmazdır (17). Bu nedenledir ki gıda güvenliğinin sağlanması sağlık hizmetlerinin bir parçası olup sadece tarımsal bir faaliyet ve tarım sektöründe çalışanların ilgi alanı, görev ve sorumluluğu olmayıp bu sektörde çalışanlar ile tüm yetkilerin toplandığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından tek başına yürütülemeyecek kadar komplike, karmaşık ve çok boyutlu bir sağlık ve halk sağlığı hizmetidir. Halk Sağlığı uygulamaları insan yaşamını hasta ve sağlıklı dönemler diye ayırmaksızın, bir bütün olarak ele almaktadır. Bu bir anlayışın doğal sonucunun, hasta kişileri iyileştirmekten önce kişileri hastalandırmamak olacağı da ortadadır. Böylece koruyucu hizmetlerin uygulanması hekimlik mesleğinin birinci sırada yer alan görevlerindendir (23). Koruyucu Hekimlik; hastalığı önlemek, bedensel ve ruhsal sağlığı ve etkinliği sürdürmek ve yaşam süresini uzatmak amacıyla uygulanan hekimlik olarak tanımlanabilir. Çoğu kez halk sağlığı ve koruyucu hekimlik eş anlamda kullanılır. D.S.Ö nün tarafından koruyucu hekimlik; bedensel ve ruhsal hastalık ve sakatlıkların oluşumunu ve gelişmesini toplumun organize edilmiş çabalarıyla önlemenin yanı sıra, bireylerin ve bunların ailelerinin sağlığından sorumlu olan iyi bir hekim tarafından bağışıklama, sağlık eğitimi ve benzeri çabalarla bireyin ve bütün olarak toplumun sağlığını daha iyiye götürmek için tüm olanakları kullanarak yapılan hekimlik olarak tarif etmektedir Fakat halk sağlığıyla koruyucu hekimlik arasında ayrım vardır. Ancak bu ayrım amaç ve sonuçta değil sorumluluğun kimde olduğu noktasındadır (10). Çizelge-2 de görülen koruyucu hekimlik hizmetleri günümüzde geniş boyutlara varan bir kapsamı içerir. Hekimlik hizmetlerinin birinci görevi olan koruyucu hekimlik hizmetleri sadece hekimler tarafından yerine getirilmesi olanağı kalmamış, bu hizmetlerin bir ekip tarafından yürütülme zorunluluğunu ortaya çıkmıştır. Bunun Sıra No Çizelge-2: KORUYUCU HEKİMLİK HİZMETLERİ (10,23) Bireye Yönelik Koruyucu Hizmetler Sıra Çevreye Yönelik Koruyucu Hizmetler No Sağlık eğitimi 1- Besin ( Gıda ) hijyeni Beslenme 2- Yeterli ve temiz içme ve kullanma suyu Bağışıklama 3- sağlanması Erken tanı 3- Vektör kontrolu Nüfus planlaması 4- Barınak ( Ev ) hijyeni 5- Atıkların sağlıklı bir biçimde yok edilmesi İnsan dışkı ve idrarının sağlıklı bir biçimde yok 6- edilmesi v.b sonucunda günümüzde Koruyucu Hekimlik Hizmeti zorunlu olarak Sağlık Hizmetleri biçimine dönüşmüş bulunmaktadır. Bu sağlık hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için kurulacak sağlık ekibinin bazı üyeleri çözümlenecek soruna göre geçici üyesi iken veteriner hekimlik mesleği sürekli olan üyelerinden birisidir (23). Yıllar önce ünlü, merhum Halk Sağlıkçı Doç. Dr. Nevzat EREN tarafından gündeme getirilen bu anlayış çerçevesinde, 30 Kasım ve 04 Aralık 2007 tarihlerinde Amerikan Veteriner Hekimler Birliği ile Amerikan Tabipler Birliğinin birlikte yaptıkları toplantıda kabul ettikleri ve tüm dünyanın da benimsediği Tek Tıp Tek Sağ lık Konsepti ( One Medicine, One Health ) önergesini tüm dünyaya deklare edilerek bütün yönleriyle hayata geçirilmeğe devam edilmektedir. Bu çerçevede AB liği bile ilaç yönetiminde FDA benzeri bir yapılanmaya giderek ilaç yönetiminin en üst organı olan EMEA ( European Medicines Agency ) yı kurmuş ve faaliyete geçirmiştir. FVE [ Federation of Veterinarians of Europe ( Avrupa Veteriner Federasyonu ) ] başkanıda önergeyi salgın hastalıkların önlenmesinde esas alacakları önemli bir karar olduğunu dile getirmişti.yine EFSA [ The European Food Safety Authority ( Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi ) ] nın FDA ile Gıda Güvenliğine

7 yönelik iş birliği yapacaklarını açıklamıştır ( 24).Bu bağlamda Sağlık Hizmetleri nin bireye yönelik hizmetlerin ikinci önceliğinde yer alan ve insanın sürdürülebilir bir yaşamı için gereksinim duyduğu beslenme ihtiyacını sağlıklı bir şekilde karşılayabilmesi için Çevreye Yönelik Koruyucu Hizmetler in birinci önceliğini oluşturan besin ( Gıda ) hijyeni oluşturması nedeniyle ülkemizin gıda güvenliği sorunu, sadece Veteriner Hekim i, Gıda Mühendisi ni, Ziraat Mühendisi ni, Su Ürünleri Mühendisi ni veya bir Biyoloğu v.s herhangi bir gıda tesisinin başına sorumlu teknik eleman olarak atayarak gıda güvenliğini sağlamasını beklemek kadar basit olmayıp bilakis görev ve sorumlulukları çok iyi belirlenmiş başta insan sağlığı konusunda yetkili hekimlerimiz, özellikle halk sağlığı uzmanlarının ve yukarıda isimlerini zikrettiğim mesleklerinde yer aldığı bir çok meslek mensuplarından oluşan bir sağlık hizmetinin hayata geçirilememesinin sorunudur. AB ği süreci içinde gıda güvenliğine yönelik bugünkü düzenlemelere baktığımızda böyle bir sağlık hizmeti anlayışı olmadığı gibi böyle bir hizmetin yerine getirilmesi için olması gereken sağlık ekibi oluşturulmamıştır. Ülkemizde uygulanmağa çalışılan bugünkü gıda güvenliği politikasına baktığımızda; bugüne kadar kamuoyuna intikal eden ve çeşitli haber kaynaklarında yer alan gıda güvenliğine yönelik haberlerden, gerçek anlamda gıda güvenliğinin sağlanması için gerekli sağlık hizmeti anlayışından uzak ve kuvvetler ayrılığı ilkesiyle bağdaşmayan, kendi aldığı kararları kendisinin denetlediği, kontrol ettiği ve iş birliği anlayışından uzak, kendi sorumluluklarını yerine getirmeyip, kendi bakanlığının sorumluluklarını aşan başka bir bakanlığın görev ve sorumlulukları alanına giren görev ve sorumlulukları öncelikli olarak yerine getirmeğe çalışan bir bakanlık tarafından yürütülmeğe çalışılan, bu nedenle bir sağlık ekibinden oluşmayan ağırlıklı olarak mühendis odaklı, zaman zaman Veteriner Hekim in devreye sokulmağa çalışıldığı, bazı meslek mensuplarının işsizlik sorununun giderilebilmesi için öncelikli olarak devlet bünyesinde istihdam edilmesine yönelik, yine bazı mesleklerin bir hekim gibi gerçek anlamda insan sağlığı konusunda eğitim almamalarına rağmen insan sağlığı konusunda söz sahibi olabilme ve sektör üzerinde erk kullanarak mesleğini ön plana çıkarma esasına dayanan bir politika olduğu kanaatine varmış bulunuyoruz. Gıda güvenliğinin sağlanması sağlık hizmetinin bir parçasıdır.toplumun herhangi bir bireyi tükettiği gıdadan kaynaklanan bir sağlık sorunu yaşadığında, sağlık sınıfından bir meslek grubu olmasına rağmen ne Veteriner Hekim e, ne Gıda Mühendisi ne, ne gıda eğitimi almış Ziraat Mühendisi ne, ne de Beslenme ve Diyetisyen e v.s ye gider, doğruca hastanelerin acil servislerinden birine veya ilgili polikliniğe başvurur. Hekim kendisine ulaşan bu ve benzeri vakalar sonucunda bir insanın tüketmesi gereken gıdaların nasıl bir güvenliğe sahip olması gerektiği konusunda belirleyici ve söz sahibidir. Hekimin bu görev ve sorumluluğunu asla gıda sektöründe çalışan veya üretiminde görev alan hiçbir meslek mensubunun yerine getirmesi mümkün olmayıp hekimin belirlediği özelliklerde gıdanın güvenli bir şekilde üretimini sağlamakla sorumludur. Fakat ülkemizde hekim in dışında gıda konusunda eğitim almış bazı meslek grupları aldıkları genel mikrobiyoloji ile çoğu kez kendini hekimin yerine koyarak, çeşitli kanallardan insan tıbbında direkt insan sağlığını ilgilendiren gıda güvenliği konularında yapılmış çeşitli bilimsel araştırmalar ve klinik çalışmalar sonucunda elde edilen bilgiler sanki kendileri tarafından araştırılmış, tespit edip karar verilmiş gibi alanlarının dışına çıkarak kendilerini hekim yerine, koyarak toplumda gerek meslek, gerek kişi olarak ön plana çıkma uğruna çeşitli yayın organlarında toplumu bilgilendirme adı altında toplumu insan sağlığına yönelik olarak doğru veya yanlış yönlendirecek şekilde açıklamalarda hatta bazı bilimsel toplantılarda kendi alanını bırakıp bir hekim i veya diğer sağlık sınıfında yer alan meslek mensuplarının alanını ilgilendirecek konularda bildiri sunma girişimin- de bulunmalarına şahit oluyoruz. Bu konuda en güzel çarpıcı örnek; geçtiğimiz yıl Ekim 2012 tarihlerin de Hatay da düzenlenen 11.Gıda Kongresi nde yaşanmıştır. Hekim olmayan bazı meslek mensupları tarafından hekimlik mesleğini, insan tıbbının özellikle Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları anabilim dallarını hata

8 Patoloji yi ve Histoloji yi de yakından ilgilendiren Patojenlerin Barsak Çeperinde Tutunma Mekanizmaları konusunda kongrede bildiri sunmak istediklerini öğreniyoruz. Kongrede görevli hakem heyeti yerinde bir karar alarak bu talebi bilim etiğine uygun bulmayarak bildiriyi ret etmiştir (25). Bu bilgi bir yayın organına intikal etmiş yaşanmış olaylardan sadece birisi olup benzer çok sayıda örneklerini bulmak mümkün. Peki bu şekilde ülkemizde gıda güvenliğini sağlamamız mümkün mü?, asla mümkün olamaz. Her meslek aldığı eğitim gereği kendi alanı içinde hareket ederek hizmetin bütününü oluşturacak şekilde çalışmalarını yürütmeli, kendi alanının dışına çıkmadan gıda güvenliğinin sağlanmasına hizmet ederek katkıda bulunmalıdır.şekil-1,çok başlılık maskesi arkasına saklanmadan, mesleklerin yanında kuruluşlarında kendi faaliyet alanları içinde kalarak gıda güvenliğine yönelik kendilerine verilen görevi gerektiği şekilde yapmaları halinde gıda güvenliğinin sağlanmasında nasıl rol aldıklarına güzel bir örnek. Gıda güvenliği,sağlık personelini; tüketilen gıdanın insan vücudunun gelişmesi ve işlevini sürdürebilmesi açısından gerekli besin maddelerini sağlayıp sağlamaması, diğeri ise, tüketilen gıdanın hastalığa neden olmayacak şekilde, temiz, herkes tarafından beğenile tüketilen, standartlara uygun ve besleyici değeri yüksek olup olmadığı yakından ilgilendirmektedir (15). Dünyada sanayileşme ile birlikte sanayileşmiş, kentsel toplulukların ortaya çıkması ile birlikte gıdaların çeşitli işleme tesislerinde işlenmesiyle dünya ticaretinin küreselleşmesi sonucunda ortaya çıkan sağlık sorunları gıda güvenliğini gündeme getirmiştir. Gıda güvenliği açısından olmazsa olmazlardan olan gıda hijyeni, teknolojisi ve kontrolu çizelge-1 dikkatlice incelendiğinde birçok mesleğin içinde yer aldığı, çok geniş bir halk sağlığı faaliyet alanını kapsadığı görülecektir. Bu çeşitlilik zaman içinde dünyada sanayileşme ile birlikte sanayileşmiş, kentsel toplulukların ortaya çıkması ile birlikte gıdaların temini işlenmiş olarak sağlanmağa başlaması ve dünyada gıda ticaretinin küreselleşmesiyle birlikte ortaya çıkmış bulunmaktadır (9,26). Dünya üzerine baktığımızda, dünyanın çeşitli ülkelerinden, dünyanın diğer ülkelerine gıda ihracatı yapılmakta, bu ihracata bağlı olarak ithalat yapan ülkelerde zaman zaman sağlık sorunları yaşanmaktadır. Dünyanın süper gücü olarak nitelendirilen A.B.D de, her yıl altı Amerikalıdan birinin gıda güvenliğine bağlı sağlık sorunu yaşadığı, bunlardan nin hastaneye yattığı, bu hastaneye yatanlardan üçbin inin hayatını kaybettiği A.B.D de tüketilen gıdanın % 15 i ithaldir. Amerikan hükümeti gıda güvenliğine bağlı yaşanan sağlık sorunlarının önüne geçebilmek veya yaşanan sorunları bir nebze olsun azaltabilmek için mevcut gıda güvenliği politikalarını geliştirmek ve proaktif rol almak üzere çalışmalara başlamıştır. Bu çerçevede gıda ithalatı yapan firmalar ithal ettikleri gıdaların yurt içinde üretilen gıdalar kadar güvenli olduklarını taahhüt etme ve belgeleme mecburiyeti getirmiş bulunmaktadır (27). A.B.D de gıda güvenliğinde yaşanan bu gelişmelerin ortaya çıkardığı gerçek; artık gıda güvenliğinde ulusal düzeyde alınacak ve uygulamaya konulacak tedbirlerin ayni zamanda küresel anlamda dünyayı veya dünyanın diğer herhangi bir ülkesini nasıl etkilediğini, bu nedenle uluslar arası kurallara uyma mecburiyetini ortaya koymaktadır. Yine benzer şekilde dünyanın çeşitli ülkelerinden tatillerini geçirmek üzere ülkemize gelen veya başka bir ülkeye seyahat eden yabancı ülkelerin vatandaşlarının sağlığını koruma sorumluluğu ülkemize veya gittikleri ülkenin/ülkelerin sorumluluğu olduğu için gıda güvenliğinin sağlanmasında artık kapalı ekonomi mantığı ile hareket ederek dar kalıplar içinde ele alıp uluslar arası evrensel bilimsel kurallar ve antlaşmalar görmemezlikten gelinemez, bilakis uluslar arası evrensel bilimsel kurallara uymayı ve uluslararası antlaşmalara bağlı kalmayı mecbur kılmaktadır. Dolayısıyla kimsenin benim gıda güvenliğine yönelik aldığım kararlar benim ülkemi ilgilendirir, başka kimseyi ilgilendirmez, bu nedenle uluslar arası kurallara uyma mecburiyetim yok, canım isterse uyarım, canım istemez ise uymam deme lüksü bulunmamaktadır. Gıda güvenliği tüm dünyanın sağlığını yakından ilgilendirdiği için Birleşmiş Milletlere bağlı FAO tarafından oluşturulan 1961 yılının Kasım ayında kurulan ve 1963 yılında çalışmalara başlayan Codex Alimentarius Comission [C.A.C ( Gıda Kodeksi Komisyonu )] na, gıdanın insan sağlığına olan etkisi bilindiğinden 1962 yılının Haziran ayında DSÖ de dahil edilmiştir.

9 Ülkemizin de üye olduğu bu komisyonun 2012 yılı itibariyle 186 üyesi mevcut olup bunun 185 ni üye ülke, 1 ni AB topluluğu oluşturmaktadır. Bunların dışında 215 gözlemci, 49 IGOs, 150 NGOs ve 16 UN kuruluş temsilcisi mevcuttur (1,28,29). Bunun dışında ülkeler arasında gıda güvenliğinin sağlanabilmesi amacıyla ülkeler arasında yapılan gıda ticaretinde uyulması gereken kuralları belirleyen antlaşmalar mevcut olup bu antlaşmaya taraf olan ülkeler antlaşma hükümlerine uymak mecburiyetindedir.görüldüğü üzere gıda güvenliğinin sağlanabilmesi amacıyla C.A.C de dahi multidisipliner veya multisektörel bir çalışma tercih edilmekte olup sağlığı temsilen D.S.Ö görev almaktadır. Çünkü çizelge-2 de görüldüğü üzere gıda güvenliğinin çok farklı boyutları olduğu için bırakalım tek bir mesleği, tek bir bakanlığın ve teşkilatının tek başına gıda güvenliğini sağlaması mümkün olmadığı için şekil-1 de görüldüğü üzere çok sayıda kuruluşu içine alacak şekilde interdisipliner bir yapı söz konusu olup onsekiz farklı kuruluş kendi aralarında görev paylaşımı yaparak gıda güvenliğini sağlamaktadır. Bu yapılanmadan ve çalışmadan dolayı kimse çok başlılıktan şikayetçi olmayıp önemli olan hizmetin verilmesidir. Bu yapıda herkes ne yapacağını bilmektedir. İşin sağlık boyutu tüm kuruluşlarla iletişim halinde olan FDA ( The Food and Drug Administration ) tarafından yürütülmektedir. Tüm kuruluşlar FDA tarafından alınan kararlara uymaktadır. Bizde ise ekip halinde çalışma kültüründen uzak olmamız nedeniyle çok başlılık mazereti arkasına sığınarak sözde yetkinin bir merkezde toplanması adı altında bir banklıkta toplanarak yetkisi olmayan, bilgisi yetersiz kişi ve kuruluşların, alanlarının dışında görevlendirilip yetkilendirildiği için gıda güvenliğinde sorunlar yaşamaktayız. Çizelge-2: Gıda Güvenliğinin Boyutları (30) Sosyal Refah Gelir düzeyi İstihdam Gelir düzeyi Sosyal ve politik düzeyi Bireyin yarar lanması Gıda. Kull. Beslenme Sosyal ola. Gıda Güv. Gıdanın Güvenirliliği Gıda. Bul. Üretim Dağıtım Takas Gıda. Eriş. Mali Kay. Düşen Pay Tercih Çevre Koruma /Kaynakların Korunması Ekosistem kaynaklarının akışkanlığı Ekosistem kuruluşları Doğal kaynak ların arttırılması Ülkemizde, mevcut haliyle, gerçek anlamda, tek başına Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Gıda Güvenliğini sağlaması çok zor. Bazı kişi ve meslekleri memnun eden yasalar çıkarmakla, bakanlığın ismine Gıda kelimesi ilave etmekle ve mevcut genel müdürlüğün ismini değiştirerek başında Gıda kelimesi bulunan bir genel müdürlük haline getirmekle,vet. Hekim, Zir. Müh., Gıda Müh. Vs. personeli bakanlık bünyesinde çalıştırmakla veya özel kuruluşlarda görevlendirmekle ne yazık ki gıda güvenliği sağlanmıyor. Sorun sistem ve irade sorunu olup her şeyin çok iyi organize edilerek sistem içinde yer alacak aktörlerin olması gereken yerlerde olmalarını ve uyum içinde çalışmalarını sağlamakla mümkündür.ülkemizde yaşanan Gıda Güvenliği Sorun larının nedenlerinin ve çözümlerinin neler olabileceğine kısaca bakacak olursak: Mevcut ekonominin % 50 ye yakını mali yönden kayıt dışı çalışmaktadır. Bunun dışında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının verilerine göre yaklaşık gıda üretim

10 sanayi tesisi olmasına rağmen bunların sadece si (gıda siciline kayıtlı ) kayıt altındadır (31,32). Dolayısıyla iki taraflı kayıt dışılık söz konusudur. Kayıt dışılığa bağlı dolaylı vergi oranlarındaki artışın güvenli gıda üretiminde maliyete yansıması, yüksek maliyetin tüketime olumsuz etkisi. Ülkemizde adil ve bağımsız bir yargı sisteminin olmaması nedeniyle kanun hakimiyeti kurulamamakta, çıkarılan yasalar bir anlam ifade etmemektedir.aihm nin 2012 bilançosuna baktığımızda görüşülen ve karara bağlanan 123 davadan 117 si adil yargılama ve hak ihlallerini içeriyor. AİHM sözleşmesi hükümlerini ihlal etmesi nedeniyle Türkiye üye ülkeler içinde baştan ikinci sırada yer alıyor (33). Yine yapılan son anket çalışmaları sonucunda halkın % 53 ü yürütmenin yargıya müdahale ettiğini dile getirmektedir (34). Gıda ile ilgili ihtisas mahkemeleri hayata geçirilmeli, bu mahkemelerde görev alacak hakimler gıda, beslenme ve gıda güvenliği konusunda özel olarak eğitilmelidir. Gelir dağılımının adil olmaması, halkın büyük bir kısmının gittikçe fakirleşmesi, bunun sonucunda borçlanması.gelir dağılımının adil olmaması nedeniyle geçimini sağlayabilmek için üç emekliden birinin çalışmak zorunda kalması (35), insanlarımızın düşük maaş ile çalışmağa mecbur bırakılması nedeniyle geçimini sürdürecek kadar gelire sahip olmamalarına bağlı daha ucuz, güvenli olmayan gıdalara yönelmesi, kayıt dışı ekonomi ye bağlı olarak güvenli olmayan gıda üretimini tetiklemesi. Tarım politikalarında ki yetersizlikler. Devlet tarafından tarıma destek için bütçeden artan oranlarda pay ayrılmasına rağmen desteklemeler çiftçiye, hayvan yetiştiricisine ulaşmadan büyük bir kısmı adeta buharlaşıyor. Destekleme politikaları kevgirden farksız. Doğu ve Güneydoğu bölgemizde yaşanan terörün neden olduğu gıda güvenliği sorunları, örneğin: terör örgütü tarafından hayvan kaçakçılığının organize edilmesi, kontrolsuz hayvan girişi, bu hayvanların kişisel ihtiyaç gibi gösterilip el altından kesilip tüketim noktalarına servis edilmesi v.s Türkiye sınırları çevresinde, özellikle güneydoğu bölgemizde ve orta doğuda yaşanan siyasal çalkantılar sonucunda bölgede yaşanan mülteci akını ve kargaşa sınırlarımızda ve bölgede güvenlik zafiyeti oluşturduğundan gıda güvenliği sorununa neden olacak gelişmelerin yaşanması. Örneğin; basında yer alan kaçak zeytinyağı ve hayvan girişleri gibi. AB ği mevzuatlarının bire bir tercüme edilerek, ülke şartlarını dikkate almadan yönetme lik haline getirilip uygulamaya konulması büyük bir sorun oluşturmaktadır. Gıda güvenliğinin vazgeçilmez unsurlarından olan bütüncül hayvan sağlığı hizmetlerini yönetecek bir Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü nün ve bağlı bir taşra teşkilatının, yine benzer şekilde bütüncül bitki sağlığı hizmetlerini yönetecek bir Ziraat İşleri Genel Müdürlüğünün ve bağlı taşra teşkilatının olmaması büyük bir sorun. Bu genel müdürlüklerin görevini şu anda ki Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğünün yapması çok zor. Çünkü bu yapı ile birincil üretim noktalarındaki üretimlerin kontrol ve denetimlerinin yapılmasında büyük bir engel oluşturmaktadır. AB üyesi 25 ülke arasında yapılan bir istatistiğe göre bu yetkinin kullanımında; kamu tek başına % 56, kamu ile yerel yönetim birlikte % 96, yerel yönetim tek başına % 4 olarak yer alıyor. Denetimlerden sorumlu birim dikkate alınarak yapılan değerlendirmede ise gıda otoritesi % 63, bakanlıklar % 26, bakanlık ve gıda otoritesi birlikte % 10 olarak yer alıyor (36). Bu dağılımı ülkemizde görmek mümkün değil, bütün her şey Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının yetkisine verilmiş.belediyelerin gıda güvenliğinin sağlanmasın da ki rolü yadsınamaz, bu nedenle sisteme dahil edilmelidir. Yapılan denetim ve kontrollerin bazı işletmeler üzerinde caydırıcı etkisi olsa da genelde periyodik ve belli sıklıkta, işletmeleri yönlendirecek şekilde yapılmadığı görülmektedir. Bunun en büyük nedeninin kentlerin nüfusuna oranla tüketime sunulan gıdaların periyodik ve belli sıklıkta gecikmeden zamanında analizleri yapacak laboratuar sayısı buluna-

11 mamaktadır.örneğin: Ankara ile eş değer nüfusa sahip İrlanda da ulusal düzeyde kontrol ve denetimlerde alınan numunelerin analizlerini yapan 21 dolayında laboratuar sayısı olmasına rağmen (37) Ankara da devlete ait bu görevi yürüten bir adet laboratuvar bulunmaktadır. Türkiye geneline baktığımızda; Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 40 İl Kontrol ( bugünkü ismi ile Gıda Kontrol ) Laboratuvarı, ayrıca bunların dışında 49 adet, faaliyet izni almış özel gıda kontrol laboratuvarı kontrol hizmetlerine destek vermektedir (36). Yetersiz laboratuar sayısına rağmen bazı Gıda Kontrol Laboratuvarlarının ARGE çalışmaları için izin alarak görev alması (38), Laboratuar sayısında ki yetersizlik bağlantılı olarak kontrol ve denetimlerinde alınan numunelerle ilgili yapılan analiz sayısınada yansımaktadır. Bugün AB nin gıda ve tarım sektörünün % 77 ni temsil eden 11 ülkenin sadece 2011 yılı gıda mikrobiyolojisi analiz sayısı 275 milyon, bu sayı A.B.D de 2010 yılında 213 milyon olarak belirtilmektedir (39). AB ülkelerinde gıda güvenliği risklerine karşı önlemlerin hızlı alınabilmesi için birlik ülkelerinin gıda kontrol otoriteleri arasında bilgi paylaşımı sağlayan hızlı alarm sistemi RASFF [ Rapid Alert System for Food and Feed ( Yem ve Gıda Hızlı Uyarı Siste mi )] raporlarına göre her yıl gerçekleştirilen uyarı bildirimlerinin yaklaşık % 25 ini patojenik mikroorganizmaların oluşturduğu bildirilmektedir (39). Ülkemizde böyle bir raporlama sisteminden bahsetmek çok zor. Bugün Lokanta, restoran v.s gibi yerlerin büyük bir kısmının gerçek anlamda belli standartlara uygun faaliyette bulunduklarından, bu yerlerin denetlendiğinden ve bu yerlerin gıda hijyeninden bahsetmek mümkün değil. En büyük sorun, bu iş yerlerinin çok büyük bölümünde hala hijyen yönünden ciddi sorunların yaşanmağa devam etmesi, personelin gıda hijyeni açısından eğitimsiz olması yine henüz birincil üretim noktaların dan bu iş yerlerine gelen bitkisel ve hayvansal gıdaların kayıt dışı olarak gelmeğe devam etmesi nedeniyle gerçek anlamda, istenilen şekilde gıda güvenliğinin sağlanamamış olmasıdır. FDA benzeri bir yapı oluşturularak bu işletmeler denetlenmelidir. Ülkemizde küçük ölçekli işletme sayısının fazlalığı dikkate alındığında, AB standartlarında üretim yapabileceklerin sayısı çok az. Bu işletmelerin AB standartlarına getirilmesi için çaba gösterilmesi gerekmektedir. Bu konuda Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına büyük görevler düşmesine rağmen yeteri kadar ilgilenmemektedir. Dünyadaki en yüksek gıda kalitesi ve güvenliği standartlarına sahip olan AB gibi bir gıda güvenliği sistemi inşa etmek istiyorsak gıda zincirinin tüm kademelerini içinde barındıran bütüncül bir yaklaşımın hakim olduğu yapılanmayı gerçekleştirmemiz gerekir. Mevcut yapı böyle bir yapılanmayı içermediği için kargaşa, telaş ve hizmetin tam yapılamaması hakim. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yukarıda örneğini verdiğim tıpkı Amerikan Tarım Bakanlığı FSIS ve APHIS in yürüttüğü görevleri yapmalı ve bu asli görevlerine dönmelidir. Hiçbir şekilde FDA nın yürüttüğü benzer görevleri üstlenmemelidir. Sonuç olarak; bugün gelinen noktada,ülkemizde AB standartlarında üretimin ve tüketimin gerçekleştirilebilmesi için, mevzuat yenilenmiş,yeni uygulamalar devreye sokulmakta, gıda güvenliği alanında önemli ilerlemeler kaydedildiği belirtilse de yapılanların yeterli olduğunu söylemek çok zor.ab nezdinde istenen seviyeye ulaşmak için, sadece Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığında yetkinin toplanması mümkün olmayıp, yetkinin şekil-1 dekine benzer ve şekil- 1 ile ilgili yaptığım açıklamalarda ki görev dağılımına benzer tarzda çeşitli düzeyde kamu kuruluşlarının gıda zincirinin tüm kademelerinde görev alacak şekilde organize edilerek tüm unsurların birlikte ortak ve eş güdüm halinde çalışacak şekilde bir yapının hayata geçirilmesi ile mümkün olacaktır. Aksi taktirde mevcut şu anda ki yapı ile ülkemizde gerçek anlamda gıda güvenliğinin sağlanması veya bahsetmek mümkün görünmemektedir. Kaynaklar: 1. YÜCECAN, S., BAYKAN, S. (1981) Besin Kimyası, Besin Kontrol ve Analizleri.-İSTANBUL

12 2. BALTAŞ, Z. ( 2008 ) Yaşam Biçimi ve Bulaşıcı Olmayan Kronik Hastalıklar. ( Halk Sağlığı Ders Kitabı. İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 40.Yılda 40 Kitap Serisi İSTANBUL ) 3. DOĞAN, Ö. (2008) Veteriner Hekimliği Tarihinde Hijyen ve Proflaksi Nisan 2008 II.Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu KONYA. 4. TÜRKER, S. (1997) Hayvansal Gıdalarda Kalite Kontrolü.-ANKARA 5. ÖZGÜR, T. (1969) Okul Çocuklarında Avitaminozlar ve Önlenme Çareleri Aralık 1967 Besin Simpozyumu ( Türkiye de Beslenme İle İlgili Bazı Problemler.-ANKARA 6. TÜRKER, S. (1988) Gıda Sözlüğü.- ANKARA 7. TOLGAY, Z. (1964) Muhtasar Gıda Kontrolu ve Analizleri ANKARA 8. KÖKSAL, O. (1997) Toplum Beslenmesi. ( Halk Sağlığı Temel Bilgileri-BERTAN,M. ve GÜLER, Ç.ANKARA ) 9. BAYSAL, A. (1977) Beslenme,II.Baskı.-ANKARA 10. DİRİCAN, R. (1990) Toplum Hekimliği ( Halk Sağlığı ) Dersleri.- ANKARA 11. SERPEN,A.(2008) Gıda Kaynaklı Hastalıklar, Gıda Güvenliği ve Halk Sağlığı. Hayvancılıkta Performans Dergisi, Haziran 2008 (06/2008),Sayı:116 - İSTANBUL 12. BALTAŞ, Z. (2008 ) Küresel Sağlık Sorunları. ( Halk Sağlığı Ders Kitabı. İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 40.Yılda 40 Kitap Serisi İSTANBUL ) 13. FİLİZ, T. (2010) Sağlıklı Beslenmek, bilinçli beslenmektir. Doktorunuz Diyor ki. 27 Aralık 2010 Tarihli HABERTÜRK Gazetesi İSTANBUL 14. DİZDAR,Y.(2012) Şimdi Söz Sizde,SkyTürk TV. 15. KING, L. (2004) May you live in interesting times -AAVMC Corporate Veterinary Me dicine Meeting, June 22, 2004, Atlanta, Georgia USA 16. KÖKSAL, S. (2008) Epidemiyoloji Tanım, Amaç, Kullanım Alanı. ( Halk Sağlığı Ders Kitabı. İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 40.Yılda 40 Kitap Serisi İSTANBUL ) 17. ÖZTEK, Z. Halk Sağlığı Kavramı. 18. ÖZGÜR, S. (2004) Halk Sağlığı Bilimlerinin Doğuşu ve Gelişmesi. 19. ÖZGÜN,E.(2007) Disiplinler arası iş birliği 20. HICKS, J, M. (2007) The One Medicine Concept: Historical Perspective of Veterinary Medicine and Public Health.Future Directions for Schools of Public Health and Colleges of Veterinary Medicine,The AAVMC/AS PH Joint Symposium,April 22-24,2007, Atlanta, GA.U.S.A 21. TEMİZYÜREK.A.(2007) Zoonozlar ve Halk Sağlığı.İZMİR Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu-U.S.A 22. SERPEN, A. ( ) A.B.D Seyahati notları ve izlenimleri. 23. EREN,N.(1981) Halk Sağlığı ve Beslenmede Veteriner Hekimliğin Önemi. Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, Cilt:51, Sayı:3-4, Yıl: 1981 ANKARA 24. SERPEN, A. Zoonotik Hastalıklar Mücadele ve Gıda güvenliği. KentselSağlık Çevre Dostu Sağlıklı Yaşam Dergisi, Yıl:03, Sayı: 25 Şubat MANİSA 25. HALKMAN,K. (2012) Gıda Mikrobiyolojisi nerede başlar nerede biter?. LabMedya, Laboratuar Sağlık Gazetesi, Eylül Ekim 2012, Yıl:3, Sayı:13 ANKARA 26. KING, L. (2007) The Global Animal Health Initiative: The Way Forward Veterinary and Public Health Collaboration. October, 10, 2007 The World Bank, Washington DC,-U.S.A 27. Helio Infectious Disease, (2013) - Infectious Disease News: FDA Proposes two new food safety rules, January,4,2013 U.S.a 28. Codex Members and Observers (2013), Codex_Alimentarius (2013), SPASOM, Y.(2008) Impact of Global Worming on Food 31. AB Gıda Güvenliği Anlayışı ve Türkiyede Gıda Güvenliği (2009). İstanbul Sanayi Odası. 32. DOĞAN, Ç.(2011) AB Gıda Güvenliği Politikası ve Türkiye nin Uyum Süreci,İzmir Ticaret Odası. 33. AİHM nin 2012 Yılı Bilançosu. NTV, Tarihli ve saat 16:38 de yer alan haber yayını 34. Çoğunluk yargıya baskının ve yolsuzluğun arttığını düşünüyor. 26 Ocak 2013 ve sayılı Cumhuriyet Gazetesi. 35. Emekli Nasıl Kurtulur. 16 Ocak 2013 Tarihli Akşam Gazetesi. 36. KAYA, S.(2011) AB de Gıda Güvenliği Örgütlenmesi ve Türkiye de ki mevcut durum. Ekonomik Forum, Temmuz BURAK, M.(2013) Tarımsal Araştırmalar ve Milli Ekonomiye Katkısı. EİB, İZMİR 38. TAIEX, Gıda Kayn.Salg. İzlen. ve Rapor.sı Çalıştayı notları, Şubat 2012 ANKARA 39. TORLAK,E. (2012) Gıda Mikrobiyolojisinin Geleceği. LabMedya, Laboratuar Sağlık Gazetesi, Eylül Ekim 2012, Yıl:3, Sayı:13 ANKARA