Mukderden Editörün Seçimi MALİ SAYDAMLIĞIN GENEL ESASLARI

Transkript

1 Mukderden Editörün Seçimi MALİ SAYDAMLIĞIN GENEL ESASLARI Mali saydamlığın iyi yönetişime çok büyük katkısı olacaktır. Mali politikaların planlanması ve sonuçları ile ilgili daha bilinçli bir kamuoyunun oluşmasına, mali politikaların uygulanması konusunda hükümetlerin sorumlu tutulmasına ve böylece makro ekonomik politikaların ve seçimlerin daha iyi anlaşılmasına ve geçerlilik kazanmasına yol açacaktır. Küresel bir dünyada, makro ekonomik istikrar ve yüksek kalite odaklı büyümenin gerçekleştirilmesinde mali saydamlık büyük önem taşımaktadır. Mali saydamlık konusunda en ciddi yazılı kaynaklardan biri olan ve IMF tarafından yayımlanan Mali Saydamlık ile İlgili İyi Uygulamalar Tüzüğü aşağıdaki temel hedefler üzerine kuruludur: Hükümette görev ve sorumluluklar net ve açık olmalıdır; hükümet faaliyetleri ile ilgili bilgiler kamuoyuna sunulmalıdır; bütçe hazırlığı, uygulaması ve raporlaması şeffaf bir şekilde ele alınmalıdır ve mali bilgilerin doğruluğu ve güvenilirliği bağımsız mercilerin denetimi altında olmalıdır. Tüzük prensipte ve pratikte bu hedeflere ulaşmak için hükümetlerin ne yapması gerektiğini sunmaktadır. Mali Saydamlık ile İlgili İyi Uygulamalar Tüzüğü Prensipler Duyurusu (IMF BELGESİ) I. Görev ve Sorumluluklarda Açıklık ve Netlik 1.1. Kamu sektörü ekonominin geri kalanından net bir şekilde ayrıştırılmalıdır ve hükümet içerisindeki roller çok iyi tanımlanmalıdır Kamu sektörü ile ekonominin geri kalanı arasındaki sınır net bir şekilde tanımlanmalı ve herkesçe anlaşılmalıdır. Kamu sektörü hem merkezi hükümeti, hem de alt seviyeleri ve bütçe dışı faaliyetleri kapsamalıdır Ekonominin geri kalanında hükümetin oynadığı rol (örneğin kanuni düzenlemeler veya mülkiyet ilişkileri) kamuoyuna açık olmalıdır ve ayrım gözetmeyen net kural ve uygulamalar üzerine kurulu olmalıdır Hükümetin farklı seviyeleri arasındaki ve yasama, yürütme ve yargı kolları arasındaki sorumluluk dağılımı net bir şekilde tanımlanmalıdır Bütçe ve bütçe dışı faaliyetlerin koordinasyonu ve yönetimi için açık mekanizmalar oluşturulmalı ve diğer kamu birimlerine (örneğin merkez bankası, devlet kontrolündeki finansal ve finansal olmayan kurumlar gibi) ilişkin iyi tanımlanmış düzenlemeler bulunmalıdır Mali Yönetim için şeffaf ve net, hukuksal ve idari bir çerçeve olmalıdır Mali Yönetim, bütçe içi ve bütçe dışı faaliyetleri kapsayan etkin kanunlar ve idarî kurallar tarafından yönetiliyor olmalıdır. Herhangi bir hükümet fonu kullanımı veya harcaması hukuksal bir yetkiye dayanmalıdır Vergilerin açık bir hukuksal dayanağı olmalıdır. Vergi kanunları ve kuralları kolay ulaşılır ve anlaşılır olmalıdır; uygulanmasında ise idari inisiyatifi net kriterler yönlendirmelidir Kamu hizmetlileri için geçerli olan ahlaki standartlar net ve açık bir şekilde duyurulmuş olmalıdır. II. Bilginin Kamuoyuna Açık Olması 2.1. Kamuoyu, hükümetin geçmiş, mevcut ve gelecekteki mali faaliyetleri hakkında tamamen bilgilendirilmelidir.

2 Yıllık bütçe, merkez hükümetinin tüm operasyonlarını detaylı bir şekilde kapsarken, merkezi hükümetinin bütçe dışı faaliyetleri ile ilgili bilgiyi de sunmalıdır. Buna ek olarak hükümetin alt seviyelerinin gelir ve giderleri ile ilgili yeterli veri de sunmalıdır Yıllık bütçeleri kıyaslayabilmek için, bütçeyi takip eden 2 yıla ait önemli bütçe bileşenlerinin tahminleri ve önceki 2 mali yılın sonuçları sunulmalıdır Vukuu muhtemel yükümlülükler, vergi harcamaları, mali faaliyetlerin yapısı ve mali önemlerini belirten tablolar yıllık bütçe ile birlikte yayınlanmalıdır Merkezi hükümet, hükümet borçlarının ve mali varlıklarının yapısı ve seviyesi ile ilgili bilgileri düzenli olarak yayınlamalıdır Mali bilgilerin düzenli yayınlanması konusunda kamuoyuna karşı açık bir taahhüde bulunulmuş olunmalıdır Mali bilgilerin yayınlanması konusunda somut taahhütler olmalıdır Kamuoyuna mali raporlamanın ne zaman yapılacağı konusunda takvimler sunulmalıdır. III. Saydam Bütçe Hazırlığı, Uygulaması ve Raporlaması 3.1. Bütçe ile ilgili dökümanlar, mali politika hedeflerini, makroekonomik çerçeveyi, bütçenin dayanağını ve önemli mali riskleri de belirtmelidir Yıllık bütçenin çerçevesi mali politikaların hedefini belirten açıklamalar ve sürdürülebilir mali politikaların değerlendirmesinden oluşuyor olmalıdır Benimsenen tüm mali kurallar (örneğin dengeli bütçe koşulu veya hükümetin alt kademeleri için geçerli olan borç limitleri gibi) açıkça belirtilmelidir Yıllık bütçe, kapsamlı ve tutarlı bir makroekonomik çerçeve içerisinde sunulmalı ve bütçe hesaplamalarının altında yatan ekonomik varsayımlar ve önemli parametreler (örneğin efektif vergi oranları) açıkça sunulmalıdır Yıllık bütçeye katılan yeni politikalar mevcut yükümlülüklerden ayrıştırılmalıdır Ekonomik varsayımlardaki değişiklikler ve belli başlı giderlerin belirsiz maliyetleri (örneğin mali yeniden yapılanma) dahil olmak üzere, yıllık bütçeye ilişkin önemli riskler belirlenmeli ve rakamsal olarak belirtilmelidir Mali hesaplar politika analizlerinin yapılmasını ve hesap verme işlevini teşvik edecek şekilde ve muhasebe güvenilirliği içerisinde sunulmalıdır Hükümet işlemleri gelir, gider ve finansmanı ayrıştırarak brüt olarak raporlanmalıdır. Giderler de ekonomik, fonksiyonel, kurumsal ve finans olmak üzere 4 kategoride ele alınmalıdır Önemli bütçe programlarının hangi hedeflere ulaşmayı amaçladığı (örneğin ilgili sosyal göstergelerin iyileştirilmesi) bildirilmelidir Hükümetin genel dengesi, hükümetin mali durumunu belirten standart, özet bir gösterge olmalıdır. Sadece genel dengeye dayalı kararlar almanın doğru olmadığı ekonomik koşullar halinde, genel denge diğer mali göstergeler (örneğin yapısal bilanço) tarafından desteklenmelidir Yıllık bütçe ve nihai hesaplarda da, kullanılan muhasebe temeli (örneğin nakit veya tahakkuk muhasebesi) açıklanmalı, bütçe verilerinin hazırlanışı ve sunumunda kullanılan standartları belirtmelidir Onaylanmış harcamaların uygulanması ve denetlemesi ile ilgili prosedürler açıkça belirtilmelidir.

3 Kapsamlı ve uyumlu bir muhasebe sistemi oluşturulmalıdır. Bu sistem, ödeme gecikmelerinin değerlendirilmesinde güvenilir bir temel oluşturmalıdır İstihdam ve tedarik ile ilgili prosedürlerin standardı oluşturulmalı ve ilgilenen tüm tarafların ulaşabilmesi sağlanmalıdır Bütçe uygulamaları iç denetime tabii tutulmalı ve denetim prosedürleri incelemeye açık olmalıdır Mali raporlama, zamanında, kapsamlı ve güvenilir olup bütçeyle olan sapmaları belirlemelidir Bütçe içi ve bütçe dışı sonuçlar yıl içerisinde düzenli olarak raporlanmalı ve orijinal hesaplamalarla kıyaslanmalıdır. Hükümetin alt seviyelerine ait detaylı bilgilerin eksikliği halinde, mali durumları ile ilgili mevcut göstergeler sunulmalıdır Bütçe dışı faaliyetlere ilişkin belgelerle birlikte zamanlı, kapsamlı, ve denetlenmiş genel bütçe hesapları yasamaya sunulmalıdır Önemli bütçe programlarının hedefleri doğrultusunda elde edilen sonuçlar yasamaya raporlanmalıdır. IV. Dürüstlük için Güven Vermek 4.1. Mali bilgilerin doğruluğu ve güvenilirliği kamu ve özel kesimlerin incelemesine açık olmalıdır Hükümet hesaplarının doğruluğu ve güvenirliğine ilişkin raporları kamuoyuna ve yasamaya sunmakla sorumlu olan ulusal bir denetim birimi veya eşdeğer bir kurum, yasama tarafından görevlendirilmelidir Makroekonomik öngörümler, varsayımlarıyla birlikte, bağımsız uzmanların incelemesine açık olmalıdır Mali istatistiklerin doğruluğu ve güvenirliği, ilgili birimlerin kurumsal bağımsızlığı ile arttırılmalıdır.

4 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA DÜNYA ZİRVESİ, JOHANNESBURG, GÜNEY AFRİKA, 2002 Editörün Seçimi Rio'da kabul edilen prensiplerin daha iyi uygulanabilmesinin mekanizmalarının oluşturulabilmesi için 26 Ağustos-4 Eylül 2002 tarihlerinde Johannesburg'da Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi düzenlendi. Bilindiği üzere, 1992 yılında Rio'da gerçekleştirilmiş olan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (UNCED), sürdürülebilir kalkınma konusunu somut bir şekilde dünya gündemine taşımıştır. Aradan geçen 10 yılda gelinen noktaların tespiti ve Rio'da kabul edilen prensiplerin daha iyi uygulanabilmesinin mekanizmalarının oluşturulabilmesi için 26 Ağustos-4 Eylül 2002 tarihlerinde Johannesburg'da Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi düzenlenmiştir. Türkiye'nin zirveye dönük ulusal hazırlıkları Çevre Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, DPT Müsteşarlığı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Ulusal Çevre ve Kalkınma Programı'nın temsil edildiği Ulusal Koordinasyon Grubu tarafından yürütülmüştür. Zirveye yönelik ulusal hazırlıkların en önemli kısımlarından biri Türkiye'nin zirvede sunmuş olduğu Ulusal Rapor'un yazılmasıydı. Ulusal Rapor, 1992 Rio Konferansı'ndan sonraki dönemde Türkiye'nin sürdürülebilir kalkınmaya bakış açısıyla bir değerlendirmesini yaparak ilerisi için öneriler sunmaktadır. Sözkonusu rapor, Türkiye'nin ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde verdiği taahhütleri ve yükümlülüklerini değerlendirerek, sürdürülebilir kalkınmadaki başarılarını ve geliştirmesi gereken yönlerini belirlemektedir. Ulusal Raporda yer alan konu başlıkları ilgili Sivil Toplum Kuruluşları'nın koordinatörlüğünde yürütülmüştür. Ulusal raporun metnine Çevre Bakanlığı'nın adresindeki websitesinden ulaşılabilir. Türkiye'nin zirve hazırlıkları kapsamında yine sivil toplum örgütleri ile koordinasyon içinde sürece dahil olan tüm kurum ve kuruluşlardan belirli ölçütleri karşılayan "En İyi Uygulama" önerileri istenmiş, seçilen en iyi uygulamalar birer broşür halinde basılarak "En İyi Uygulama Dosyaları" hazırlanmıştır. Bunun yanında uluslararası ölçekte tanıtım için de sözkonusu projeler Internet aracılığıyla yurtdışında tanıtılmıştır. Bu kapsamda seçilen projeler ve İngilizce hazırlanmış broşürleri de Çevre Bakanlığı'nın anılan websitesinde mevcuttur Johannesburg Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi ulusal hazırlıklarını tamamlayan Türkiye bu zirveye Cumhurbaşkanlığı seviyesinde ve bir heyetle katıldı. 26 Ağustos 2002 tarihinde açılan Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi, 4 Eylül 2002 günü Liderler Zirvesi'nin de bitmesiyle birlikte sona erdi. Bazı gruplar hükümetlerin isteksizliği/anlaşmazlığı ve kar amaçlı ticari grupların etkileri nedeniyle Zirve'nin beklenen sonuçları getirmediğini savunurken, bazı gruplar da Zirve'de bu kadar geniş konunun kapsanmasının konuların derinlemesine tartışılmasını engellediğini, bu nedenle de sorunlara önerilen çözümlerin yüzeysel kaldığını savundular. Zirve'de tüm dünyanın sürdürülebilir kalkınması için somut/yararlı çözümler üretilemediğini savunan bu grupların yanında, zirve'nin belli konuların tartışılması, eylemlerin planlanması ve hükümetlerden taahhüt alınması yönünde başarılı bir başlangıç olduğunu savunan kişi ve gruplar da var. Zirve'nin en önemli sonuç belgesi olan Uygulama Planı, on bölümden oluşuyor ve önceden belirlenen beş öncelikli alanda (su ve halk sağlığı, enerji, sağlık, tarım ve biyolojik çeşitlilik) eylemler içeriyor. Johannesburg Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi Genel Sekreteri Nitin Desai yaptığı açıklamada Zirve'nin, bu öncelikli alanlarda acil eylemler için taahhütler verilmesi ve ölçülebilir sonuçlara yönelik ortaklıklar kurulması açısından oldukça başarılı olduğunu belirtti. Örneğin, su ve halk sağlığı konularında ülkeler, 2015 yılına kadar temiz suya ve iyi sağlık koşullarına sahip olmayan kişi sayısının yarıya düşürülmesi için gerekli önlemleri almayı taahhüt

5 ettiler. Dünyada 2 milyar insanın sanitasyona, 1 milyar insanın ise temiz içme suyuna erişimi yok. Her yıl 2 ila 10 milyon arasında çocuk kirli içme suyundan hayatını kaybediyor. Enerji konusunda, enerji hizmetlerine ulaşamayan iki milyar kişinin de bu hizmetlere ulaşabilmesi hedefi kondu. Yenilenebilir enerji hedefleri ile ilgili olarak ülkeler arasında bir anlaşma sağlanamazken, yenilenebilir enerji kaynaklarının küresel enerji kaynaklarına oranının artırılması Uygulama Planı'nda yer aldı. Sağlık alanında ise HIV/AIDS, kirlilikten ve kirli sulardan kaynaklanan hastalıklarla mücadele yanında ülkeler insan/çevre sağlığına zararlı kimyasalların üretimi ve tüketiminin engellenmesi konusunda da anlaşma sağladılar. Toplantılarda Afrika kıtasında AIDS hastalığının yaygınlığının korkutucu boyutlara geldiği sergilendi. Örnek olarak: Mozambik'te halkın %18'inin AIDS hastası olduğu, 2002 senesinin sonunda 2 milyon insanın AIDS'ten hayatını kaybedeceği, halkın %70'inin yoksulluk sınırının (0.4$ / gün) altında yaşadığı, öğretmenlerin %17'sinin, polislerin ise %18'inin AIDS hastalığı taşıdığı çarpıcıydı. Mozambik'te ortalama yaşam süresi 43 yıl. Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi'nin uygulanması için GEF (Küresel Çevre İmkanı) kaynaklarından yararlanılması önerisinin kabulünün, kurak alanlarda tarımın geliştirilmesi için fırsatlar yaratması bekleniyor. Bu fırsatlar da yoksullukla mücadele için güçlü bir silah olacak. Biyolojik çeşitliliğin korunması ve ekosistem yönetimi için de pek çok taahhüt verildi. Biyoçeşitlilikteki kaybın azaltılması için 2010 yılının hedeflenmesi, balıkçılık alanlarının 2015 yılına kadar sürdürülebilir bir şekilde en yüksek verime ulaşması ve gelişmekte olan ülkelerin ozona zarar veren kimyasallara alternatif olacak çevreye duyarlı maddelere dönmesi bu hedeflerden bazıları. Katılımın yüksek olduğu Zirve'de, hükümetlerin programlarıyla desteklediği taahhütlerin yanında, sürdürülebilir kalkınmaya yönelik olarak şimdilik 235 milyon $'lık kaynak ile 220'den fazla ortaklık kuruldu. Bunların yanında, resmi Zirve görüşmeleri dışında da ortaklıklar için çok sayıda görüşme yapıldı. Uzun tartışma ve görüşmeler sonunda verilen kararlar, hazırlanan eylem planları ve kurulan ortaklıkların başarısı ise, BM Genel Sekreteri Kofi Annan'ın da belirttiği gibi ancak Zirve sonrasında yapılacak uygulamalar ile ölçülebilecek. Bu anlamda, Kofi Annan'a gore, Zirve sadece bir başlangıç olarak görülmeli. KAYNAKÇA Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı internet adresi Çevre Bakanlığı internet adresi olan

6 İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ MADDE 1 : Tüm insanlar özgür, değer ve hak bakımından eşit olarak doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler. Birbirlerine karşı kardeşlik düşünceleriyle davranmalıdırlar. MADDE 2 : Herkes; ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka inançlarına bakılmaksızın eşit haklara sahiptir. İnsanlar ulusal ve toplumsal kökenleri, zenginlikleri, doğuş farklılıkları ya da herhangi başka bir ayrım gözetilmeksizin bu bildirgede belirtilen tüm haklardan ve özgürlüklerden yararlanabilirler. MADDE 3 : Yaşamak, özgürlük ve kışı güvenliği herkesin hakkıdır. MADDE 4 : Hiç kimse kölelik ya da kulluk altında bulundurulamaz; kölelik ve köle ticareti her türlü biçimiyle yasaktır. MADDE 5 : Hiç kimseye işkence yapılamaz; kıyıcı, insanlık dışı, onur kırıcı ceza ve davranışlar uygulanamaz. MADDE 6 : Herkes nerede olursa olsun, yasal haklarının tanınması hakkına sahiptir. MADDE 7 : Herkes yasalar karsısında eşittir ve ayrımsız olarak yasaların koruyuculuğundan eşit olarak yararlanma hakkına sahiptir. Herkesin, bu bildirgeyle belirtilen haklarına ters düşen ayırt edici davranışlar için yapılacak kışkırtmalara karşı eşit korunma hakkı vardır. MADDE 8 : Herkesin, kendisine anayasa ya da yasalarla tanınan temel haklarının yok edilmesi ya da zedelenmesi girişimine karsı ulusal mahkemelere başvuru hakkı vardır. MADDE 9 : Hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alı konamaz ya da sürülemez. MADDE 10 : Herkes, haklarının, görevlerinin ya da kendisine cezai sorumluluk yükleyecek herhangi bir suçlamanın belirlenmesinde tam bir eşitlikle, davasının bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından adilane ve acık olarak görülmesi hakkına sahiptir. MADDE 11 : a) Bir suç işlemekten sanık herkes, savunması için kendisine gerekli tüm koşulların sağlandığı açık bir yargılanma sonucunda yasalarca suçlu olduğu saptanmadıkça suçsuz sayılır. b) Hiç kimse, işlendikleri sırada ulusal ya da uluslararası hukuka göre suç oluşturmayan eylemlerden ya da ihmallerden dolayı mahkum edilemez. Bunun için, suçun işlendiği sırada uygulanan cezadan daha şiddetli bir ceza verilemez. MADDE 12 : Hiç kimsenin özel yaşamına, ailesine konut dokunulmazlığına ya da yazışma özgürlüğüne keyfi olarak karışılamaz; kimsenin onur ve ününe karşı kötü davranışlarda bulunulamaz. Herkesin bu karışma ve kötü davranışlara karşı yasalarla korunma hakkı vardır. MADDE 13 : a) Herkesin, herhangi bir devletin toprakları üzerinde serbestçe yolculuk yapma ve yasama hakkı vardır. b) Herkes, kendi ülkesi içinde olmak üzere, herhangi bir ülkeden ayrılmak ve ülkesine yine dönmek hakkına sahiptir. MADDE 14 : a) Herkesin, baskı ve kıyıcılık karsısında başka ülkelere sığınma ve bu ülkeler tarafından sığınık olarak kabul edilmesi hakkı vardır. b) Bu hak, adi bir suçun işlenmesi ya da Birleşmiş Milletlerin ilke ve amaçlarına ters düşen etkinliklere dayanan kovuşturmalar durumunda ileri sürülemez. MADDE 15 : a) Herkesin bir vatandaşlığa hakkı vardır.

7 b) Hiç kimse keyfi olarak vatandaşlığından ya da vatandaşlığını değiştirmek hakkından yoksun bırakılamaz. MADDE 16 : a) Evlilik cağına varan her erkek ve kadın, ırk, vatandaşlık ya da din bakımlarından hiçbir sınırlamaya bağlı olmaksızın evlenmek ve aile kurmak hakkına sahiptir. Evlilik bakımından, kadın ve erkek evliliğin sürdürülmesinde, bozulmasında eşit haklara sahiptir. b) Evlenme bağıtı ancak evlenecek kişilerin özgür ve tam isteğiyle yapılır. c) Aile, toplumun doğal ve temel öğesidir; toplum ve devlet tarafından korunma hakkına sahiptir. MADDE 17 : a) Herkes tek basına ya da başkalarıyla birlikte mal ve mülk edinme hakkına sahiptir. b) Hiç kimse keyfi olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılamaz. MADDE 18 : Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğü hakkına sahiptir. Buna göre, herkes din ya da inanç değiştirmekte özgürdür. Ayrıca dinini ya da inancını tek başına ya da toplulukla birlikte açık olarak ya da özel olarak öğretim, uygulama, ibadet ve ayinlerle açıklama özgürlüğüne sahiptir. MADDE 19 : Herkesin düşünme ve anlatma özgürlüğü vardır. Buna göre, hiç kimse düşüncelerinden dolayı rahatsız edilemez. Ayrıca ülke sınırları söz konusu olmaksızın bilgi ve düşünceleri her türlü araçla aramak, sağlamak ve yaymak hakkına sahiptir. MADDE 20: a) Herkes barışçıl yollarla toplantı yapmak, dernek kurmak ve derneğe katılmak hakkına ve özgürlüğüne sahiptir. b) Hiç kimse bir derneğe üye olmaya zorlanamaz. MADDE 21 : a) Herkes, doğrudan doğruya ya da serbestçe seçilmiş temsilciler aracılığıyla, ülkesinin devlet işleri yönetimine katılma hakkına sahiptir. b) Herkesin, ülkesindeki devlet hizmetinden eşitlikle yararlanma hakkı vardır. c) Hükümet yetkisinin temeli halkın iradesidir; halk bu iradesini gizli ya da açık bir şekilde özgürce oy vermelerinin sağlandığı devreli ve dürüst seçimlerle belirtir. MADDE 22 : Herkesin, toplumun bir üyesi olması nedeniyle sosyal güvenliğe hakkı vardır. İnsanların onur ve kişiliklerinin özgürce gelişmesi için zorunlu olan ekonomik, toplumsal ve kültürel hakların, ulusal cabalar ve uluslararası işbirliği yoluyla her devletin örgütleri ve kaynaklarıyla orantılı olarak gerçekleştirmesine hakları vardır. MADDE 23 : a) Herkes, çalışma, işini özgürce seçme, adil ve uygun çalışma şartlarının sağlanması ve işsizlikten korunma haklarına sahiptir. b) Herkesin, hiçbir ayrım gözetilmeksizin, eşit çalışma karşılığında eşit ücret almaya hakkı vardır. c) Çalışan herkesin, kendisine ve ailesine insanlık onuruna uygun bir yaşam sağlayan ve gerekirse her türlü toplumsal koruma araçlarıyla da tamamlanan adil ve uygun bir ücrete hakkı vardır. d) Herkesin, çıkarlarını korumak için sendikalar kurmaya ve bunlara katılmaya hakkı vardır. MADDE 24 : Herkesin dinlenmeye, eğlenmeye, özellikle çalışma suresinin uygun biçimde sınırlanmasına ve belirli devrelerde ücretli tatillere hakkı vardır. MADDE 25 : a) Herkesin gerek kendisine gerekse ailesi için, beslenme, giyim, barınma, sağlık ve öteki sosyal hizmetler de içinde olmak üzere; sağlığını ve güvencini sağlayacak, uygun bir yaşam düzeyine hakkı

8 vardır. İşsizlik, hastalık, dulluk, yaşlılık ya da geçim olanaklarından kendi isteği ve iradesi dışında yoksun kalma gibi durumlarda sosyal güvenlik hakkına sahiptir. b) Analık ve çocukluk, özel koruma ve yardım görme hakkına sahiptir. Bütün çocuklar, evlilik içinde ya da dışında doğsunlar aynı sosyal korunmadan yararlanırlar. MADDE 26 : a) Herkes eğitim görme hakkına sahiptir. Eğitim parasızdır; hiç değilse ilk ve temel eğitim aşamalarında böyle olmalıdır. İlk öğrenim ve eğitim zorunludur. Teknik ve mesleki öğretimden herkes yararlanabilmelidir. Yüksek öğretim, diğerlerine göre herkese tam eşitlikle açık olmalıdır. b) Eğitimin amacı, insan kişiliğinin tam ve özgürce gelişmesi, insan hak ve özgürlüklerine saygının güçlenmesi olmalıdır. Bütün milletler, ırk ve din grupları arasındaki anlayış, hoşgörü ve dostluğu özendirmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışın sürdürülmesi yolundaki çalışmalarını geliştirmelidir. MADDE 27 : a) Herkes, toplumdaki kültürel çalışmalara serbestçe katılmak, güzel sanatlarla ilgilenmek, bilimsel ilerlemenin getirdiği yararlara ortak olmak ve bundan yararlanma hakkına sahiptir. b) Herkesin, sahibi bulunduğu her türlü bilim, edebiyat ya da sanat yapıtlarından doğan moral ve maddi çıkarların korunması hakkı vardır. MADDE 28 : Herkesin, bu bildirgede öngörülen hak ve özgürlüklerin tam uygulanmasını sağlayacak bir toplumsal ve uluslararası düzene hakkı vardır. MADDE 29 : a) Herkesin kişiliğinin tam ve özgür gelişmesi, içinde yaşadığı topluma karşı görevlerini yerine getirmesiyle olanaklıdır. b) Herkes, haklarını kullanmak ve özgürlüklerinden yararlanmak konusunda; ancak yasalarla sırf başkalarının hak ve özgürlüklerinin tanınmasını ve bunlara saygı gösterilmesini sağlamak amacıyla ve toplumun ahlak, düzen ve genel gönencinin gereklerini karşılamak için belirlenmiş kurallara bağlıdır. c) Bu hak ve özgürlükler hiçbir şekilde Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkelerine ters düşecek biçimde kullanılamaz. MADDE 30 : Bu bildirgenin hiçbir yargısı, içinde yayınlanan hak ve özgürlüklerin bir devlet, sınıf ya da kişi tarafından yok edilmesini güden bir çalışmaya girişmeye ya da eylemli olarak bunu işlemeye herhangi bir hak getirir nitelikte yorumlanamaz.

9 Editörün Seçimi İnsani Gelişme Raporu İnsani Gelişme Raporu Türkiye Genel Profili Türkiye, insani kalkınmada ki performansı ile 2001 verilerine göre: ülke içinde 96 ncı sırada, - Orta düzeyde kalkınma performansı gösteren 85 ülke arasında ise 41 inci sırada yer alıyor. - En yüksek İnsani kalkınma performansı gösteren Norveç için HDI değeri Türkiye için HDI (İnsani Gelişme İndeksi) değeri dir. - Türkiye nin yılları arasında İnsani kalkınma performansı değerinde artış göstermiş. - Düşük insani gelişme gösteren ülkeler grubunda, listenin en sonunda yer alan Sierre Leone da insani gelişme endeks değeri en yüksek değer 1.0 olarak düşünüldüğünde olarak kalmaktadır. TÜRKİYE İÇİN YOKSULLUK GÖSTERGELERİ - 40 yaşına kadar yaşama olasılığı: % 80 ( ) - Okur- yazar olmayan yetişkin nüfus : % 14.5 (2001) - Sağlıklı içme suyuna ulaşamayan nüfus: % 18 (2000) - Yaşa göre yetersiz kilodaki 5 yas altı çocuk: % 8 ( ) - Günde 1 Dolarla geçinen nüfus: < % 2 ( ) (Mutlak yoksulluk) - Günde 2 Dolarla geçinen nüfus: %10.3 ( ) (Yoksulluk sınırı) DEMOGRAFİK EĞİLİMLER - Toplam Nüfus: 69.3 milyon (2001) - Yıllık nüfus artış oranı: % 1.2 ( ) - Kent nüfusu: % 66.2 (2001) - 15 yaş altı nüfus: % 31.2 (2001) - 65 yaş ve üstü nüfus: % 5.6 (2001) - Toplam doğurganlık oranı (her kadın için ) 2.4 çocuk ( ) TÜRKİYE NİN SAĞLIK, EĞİTİM VE GELİR GÖSTERGELERİ - Beklenen ortalama yaşam süresi: 70.1 yıl (K: 72.8, E: 67.6) - Yetişkin okur- yazarlık (2001): % 85.5 (15 yaş üstü) yaş genç nüfus (2001): % Okullaşma oranı ( ): % 82 (ilk -orta teknik) - Kişi başına gelir (2001) 5890 Dolar (PPP: Harcama gücü paritesi) KAMU HARCAMALARINDA ÖNCELİKLER (GSYİH oranlar) Eğitim harcamaları: % Sağlık harcamaları: % Askeri harcamalar: % Borç ödemeleri: % 15.2 GÖSTERGELERDE DÖNEMSEL DEĞİŞİMLER : İYİLEŞME VE GERİ DÖNÜŞLER - Ömür Beklentisi: 57.9 ( ) 70.5 ( ) - Bebek Ölüm hızı (1000 canlı doğumda): 150 (1970) 36 (2001) - 5 yaş altı çocuk ölüm oranı (1000 de) : 201 (1970) 43 (2001) - Doğumda 65 yaşa erişme beklentisi: kadın: % 81.0 erkek: % Anne ölüm oranı (her doğumda): 130 ( )

10 TEKNOLOJİ KULLANIMI - GSYİH dan eğitime ayrılan harcama payı : % Toplam hükümet harcamalarından eğitime ayrılan pay: % GSYİH (%) AR-GE harcamaları ( ): % 0.6 (Norveç 1.7) - Bilim- mühendislik araştırması: 303 (1 milyon kişide) kişi başına telefon sayısı: 285 (Norveç 732) kişi başına cep telefonu: 295 (Norveç 815) kişide internet aboneliği: 60.4 (Norveç 464) - AR-GE alanında bilim insanı (1 milyonda) ( ) 306 (Norveç 4112) EKONOMİK PERFORMANS : GELİR VE PAYLAŞIMDA EŞİTSİZLİKLER - GSYH (2000 yılı): milyar USD - GSYH yıllık büyüme ( ) % Kişi başına gelir (PPP) USD (% 15 düşüş) - Kişi başına gelir (2002 Raporu) USD - En zengin % 10 nüfusun payı: (2000) % 30.7 (%2 düşüş) - En zengin % 20 nüfusun payı : (2000) % 46.7 (%1 düşüş) - En yoksul % 20 nüfusun payı (2000) %6.1 (geçen yıl 5.8) - En yoksul % 10 nüfusun payı (2000) %2.3 (aynı) OECD üyesi 30 ülke arasında, çalışmayan (çalışabilir) nüfus açısından Türkiye 6. sırada yer alıyor. % 8.5 işsizlik oranı, % 19.9 çalışmayan genç nüfus (% 88 i kadın) ve 12 aydan fazla işsiz kalan nüfus kadın için % 33.3, erkek için % 20 olarak görülen bir Türkiye profili çıkıyor önümüze. TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ GÖSTERGELERİ - Kadının toplumsal konumu ve gelişmişliği endeksine göre, 144 ölçülen ülke arasında Türkiye 81. sırada yer alıyor. - Kadının topluma katilimi (GEM) endeksi için ölçülen 70 ülke içinde, Türkiye 66. sırada yer alıyor. - Türk kadını için beklenen yaşam süresi 72.8 yıl (erkek için 67.6) - Okullaşma oranı: % 54 (E: % 65) - Yetişkin okur-yazarlık oranı % 77.2 (E: %93.7) - Kişi başı gelir (PPP): $ 3717 (E: $ 8.028) - Mecliste kadınların temsil oranı: % Üst düzey yöneticiler, hukuk ve yönetimde kadın: % 8 - Profesyonel ve teknik çalışanlarda kadın oranı : %31 KADIN ve İNSANİ KALKINMA FIRSATLARINA ERİŞİMİ: Kadın, Türkiye deki eğitim ve ekonomik olanaklardan, erkeklerle eşit oranda yararlanamıyor yaş ve üstü kadınların % 22.8 i okuma yazma bilmiyor - Her 100 okur-yazar erkek için 82 kadın okur-yazar yaş genç kadın okur yazar: % Her 100 (15-24 yaş) erkek için 95 genç kadın okur-yazar - Çalışabilir (15 yaş üstü) kadın nüfusun % 50.3 ü ekonomik faaliyette bulunuyor. - Her 100 çalışan (15 yaş üstü) erkek için, 62 kadın ekonomik faal - Tarım çalışanlarında kadın oranı : % 72 (ücretsizler dahil) - Sanayi çalışanlarında kadın oranı: % 10 - Hizmet sektöründe kadın oranı : % 18 - Ekonomik gelir katkısında bulunan aile fertleri açısından toplam içinde % 35 kadın, % 65 erkek

11 İNSANİ GELİŞMİŞLİK İLE İLGİLİ ULUSLARARASI ANLAŞMALAR VE TÜRKİYE NİN İMZA ve ONAMA STATÜSÜ - Irk Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası Anlaşma (1965): Onandı - Sivil ve Siyasi Haklar Uluslararası Şartnamesi (1966) : İmzalandı - Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Şartnamesi (1966): İmzalandı - Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (1979): Onaylandı - İşkence ve Kötü Muamele ile Ceza Uygulamalarının Önlenmesi Sözleşmesi (1984): Onaylandı - Çocuk Hakları Sözleşmesi (1989) : Onaylandı - Çalışma Hakları ile ilgili ILO-4 Sözleşmesi: Onaylandı 2003 İnsani Gelişme Raporunun Esas Konusu olan ve 2015 Yılına kadar Ulaşılması Öngörülen Binyıl Kalkınma Hedefleri açısından Türkiye nin Konumu ( ) Hedef- 1: Mutlak yoksulluk ve açlık çeken insan sayısının yarı yarıya azaltılmasi: Göstergeler: - 1 dolardan az gelirle yaşayan nüfus: < % 2 (0.5 lik bir hamle ile bu durum düzeltilebilir) - Yetersiz beslenen 5 yaş altı çocuk nüfus : % 8 Hedef- 2: Herkes için (kız ve erkek) temel eğitim Göstergeler: - İlköğretim okullarına kayıt: % 95 (DIE açıklamasına göre Türkiye hedefe ulaştı) - 5. sınıfa erişen çocuklar: - Genç nüfusta (15-24 yaş) okur yazarlık: % 99.8 Hedef - 3 : Toplusal Cinsiyet Eşitliği ve Kadının Toplumsal Durumunun Güçlendirilmesi Göstergeler: Kız çocuklarının temel ve orta öğretimden eşit oranda yararlanmasının tercihen 2005, en geç 2015 yılına kadar gerçekleşmesi hedefleniyor. - İlköğretim: % 89 - Orta öğretim: % 69 - Diğer: % 69 - Okur-yazar kadın (her 100 okur-yazar erkek için): % 95 - Tarım dışı ücretli istihdamda kadının payı: % 43 - Mecliste kadınların temsil oranı: % 4.4 Hedef- 4 : 5 yaş altı çocuk ölümlerinin 2/3 oranında azaltılması Ulaşılmış / ulaşılabilir Gösterge: - 5 yaş altındaki çocuk ölüm hızı (her 1000 canlı doğumda): 43 - Bebek ölüm oranı (her 1000 canlı doğumda): 36 Hedef- 5 : Gebelik ve doğum sırasındaki anne ölüm oranının ¾ oranında azaltılması Gösterge: - Anne ölüm oranı (her 100,000 doğumda): 55 - Nitelikli sağlık personeli nezaretinde doğumlar: % 81

12 Hedef- 6: HIV/AIDS, sıtma ve diğer salgın hastalıkların yaygınlaşmasının durdurulması Göstergeler: - HIV/AIDS : - - Sıtma (her kişide): 17 - Tüberkülozdan ölüm ( kişide): 6 Hedef- 7 : Doğal ve çevresel kaynakların kaybının önlenmesi Çevrenin sürdürebilirliğini, ülke strateji ve politikalarına yerleştirmek Göstergeler: Ozon tabakasının hasarına yol açan kloroflorakarbon kullanımını: 731 ton (Norvec: 48) - Karbondioksit emisyonu : %3.1 - Temiz içme suyuna erişim: kırsal:% 86, kentler:% 81 Hedef- 8: Kalkınma için küresel ortaklıklar geliştirmek Hedefler: - Açık ve şeffaf ticaret ve finansman sistemlerinin oluşturulması, - Küçük ada ülkelerine özel yardım - Dış borç yükü altındaki gelişmekte olan ülkelere, ulusal ve uluslararası önlemlerle kalıcı çözümler getirmek - İş ve çalışma olanaklarını geliştirmek - Temel ilaç ve yeni teknolojiye ulaşımda kolaylıklar Göstergeler: - Toplam ihracatın % 24.6 ı borç ödenmesine ayrılıyor yaş genç nüfus için işsizlik oranı %20 (k: %18, e:%21) - Temel ilaçlara a ulaşım: % arasında Yeni teknoloji ve kullanım göstergeleri - Her 100 kişiden 58 i telefon kullanıcısı - Her 100 kişiden 6 tanesi internet kullanıcısı - Her 100 kişiden 4.1 inin kişinin bilgisayarı var Temel mesajlar: - UNDP 2003 İnsani Gelişme Raporu nun temel mesajı, insani gelişme açısından dünya ülkeleri arasında büyük farklılıklar ve eşitsizlikler olduğudur. - Rapor, tüm dünyada eşitlikçi ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için, tüm insanların eşit yararlanacağı küresel kalkınma kavramı oluşturulmasını ve tüm ülkelerin bu sözleşmeye desteğini taahhüt etmelerini istemektedir. - Binyıl Hedeflerine Ulaşma açısından Türkiye önemli ilerlemeler gerçekleştirmiştir. Bu yöndeki çalışmalar, UNDP ve BM Sistemi programları işbirliğinde, resmi ve sivil toplum kuruluşları ile birlikte çalışılarak sürdürülmektedir. - Türkiye için ilk Binyıl Kalkınma Hedefleri Raporu (MDGR), UNDP, Dışişleri Bakanlığı ve DPT işbirliğinde Boğaziçi Üniversitesinde kurulan İnsani Gelişme Merkezi ile işbirliği içinde hazırlanmaktadır. Türkiye Raporu 8 tane hedeften oluşan Binyıl Kalkınma Hedeflerinin analizi ve Türkiyenin bu hedeflere ulaşımında hangi yerde olduğunu göstereceği için önemlidir. - Merkez bu çalışmalarını Devlet İstatistik Enstitüsü ve diğer ilgili kuruluşların ortak desteği ile sürdürmektedir. BM kuruluşlarının tamamı tarafından desteklenen bu raporun ilk taslağı 2003 sonunda

13 kamuoyuna sunulacak; kamudan ve diğer uzmanların görüşlerinden faydalanarak hazırlanacak nihai rapor ise 2004 ün ilk yarısında kamuoyuna açıklanarak politika yapıcılar, siyasi kurumlar ve kalkınma sektöründeki tüm çalışanların kullanımına sunulacaktır. - UNDP ayrıca, Türkiye de İnsani Gelişme ve Teknoloji konulu 2003 Türkiye İnsani Gelişme Raporunu da Aralık ayında kamuoyuna sunacaktır. Bu rapor da İnsani Gelişme Merkezi ile işbirliğinde Türk uzmanlarca hazırlanmaktadır.

14 TÜRKİYE: 2003 YILI KATILIM ORTAKLIĞI BELGESİ 1. GİRİŞ Avrupa Konseyinin Aralık 1997 tarihinde Lüksemburg da gerçekleştirilen toplantısında, katılım ortaklığının, aday ülkelere sağlanacak tüm yardımların tek bir çerçeve altında toplandığı güçlendirilmiş katılım öncesi stratejinin temel unsuru olması kararlaştırılmıştır. Bu suretle, Topluluk, katılım sürecinde karşılaşılan özel sorunların giderilmesine destek sağlamak amacıyla, yardımlarını her bir aday ülkenin spesifik ihtiyaçlarına yönlendirmiştir. Türkiye için ilk Katılım Ortaklığı Belgesi Mart 2001'de kabul edilmiştir. Komisyonun genişlemeye ilişkin 9 Ekim 2002 tarihli Strateji Belgesinde, Komisyon tarafından Türkiye için yenilenmiş bir Katılım Ortaklığı Belgesi önerileceği belirtilmiştir. 2. AMAÇLAR Katılım Ortaklığı Belgesinin amacı; Türkiye nin AB ye katılım çerçevesinde kaydettiği ilerlemeye ilişkin Komisyonun 2002 Yılı İlerleme Raporunda belirlenen ve daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerektiği ifade edilen öncelikli alanların, bu önceliklerin yerine getirilmesinde yardımcı olmak üzere Türkiye ye sağlanacak mali imkanların ve bu yardımın tabi olacağı şartların tek bir çerçevede toplanmasıdır. Katılım Ortaklığı Belgesi, aday ülkelere, üyeliğe yönelik hazırlıklarında yardımcı olacak bir dizi politika aracının temelini oluşturmaktadır. Türkiye nin, bu yenilenmiş Katılım Ortaklığı Belgesine dayanarak, müktesebatın üstlenilmesine ilişkin Ulusal Programını yenilemesi beklenmektedir. 3. İLKELER Her aday ülke için belirlenmiş olan temel öncelikli alanlar, aday ülkelerin Kopenhag kriterlerinin gereklerini üstlenme yeteneğine ilişkindir. Üyelik için gerekli bu kriterler: aday ülkenin, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, azınlıklara saygı ve onların korunmasını güvence altına alan kurumların istikrarını sağlamış olması; işleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı ve Birlik içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleri ile baş edebilme kapasitesinin olması; siyasi, ekonomik ve parasal birliğin amaçlarına bağlılık da dahil, üyelik yükümlülüklerini üstlenme yeteneğinin bulunmasıdır Madrid Zirvesinde, katılım sonrasında Topluluk politikalarının uyumlu olarak yürütülmesinin sağlanması amacıyla, aday ülkelerin idari yapılarının uyumlaştırılması gereği vurgulanmıştır Lüksemburg Zirvesinde, AB müktesebatının ulusal mevzuata aktarılmasının gerekli olduğu, ancak bunun tek başına yeterli olmayıp söz konusu müktesebatın uygulanmasının da gerekli olduğu vurgulanmıştır Feira ve 2001 Göteburg Zirvelerinde de aday ülkelerin AB müktesebatını etkili uygulama kapasitesinin büyük önem taşıdığı teyit edilmiş ve bunun, aday ülkelerin idari ve adli yapılarını güçlendirmesi ve reforme etmesi yönünde büyük çaba gerektirdiği ifade edilmiştir. 4. ÖNCELİKLER Komisyonun ilerleme raporları, aday ülkelerin katılıma hazırlık yönünde kaydettikleri gelişmelerin yanı sıra, belirli alanlarda hala çaba göstermeleri gerektiğine işaret etmiştir. Bu çerçevede, ara dönemlerin öncelikler şeklinde belirlenmesi ve bunlara ilgili ülke ile işbirliği halinde tespit edilen açık hedeflerin eşlik etmesi gerekmektedir; Verilecek yardımın derecesi, bazı ülkeler ile sürdürülmekte olan müzakerelerdeki ilerleme ve diğer bazı ülkelerle yeni müzakerelerin açılması söz konusu hedeflerin gerçekleştirilmesine bağlıdır. Katılım Ortaklığı Belgesindeki öncelikler, kısa ve orta vadeli olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Kısa vadeli öncelikler, gerçekçi bir değerlendirme ile Türkiye tarafından 2003 ve 2004 yıllarında yerine getirilebileceği düşünülen hedefleri kapsamaktadır. Orta vadede yer alan öncelikler, döneminde çalışmalar önemli ölçüde ilerlemiş olsa da, tamamlanması bir yıldan fazla sürmesi beklenen hedeflerdir. Katılım Ortaklığı Belgesi, Türkiye nin üyelik hazırlıklarına yönelik öncelikli alanları belirlemektedir. Bununla birlikte Türkiye'nin, ilerleme raporunda işaret edilen tüm hususları ele alması gerekmektedir. Ayrıca, Türkiye'nin, Ortaklık Anlaşması, gümrük birliği ve AT-Türkiye Ortaklık

15 Konseyinin ilgili kararları (örneğin tarım ürünleri ticaretine ilişkin olanlar) çerçevesindeki yükümlülüklerine uygun olarak, mevzuat yaklaştırması ve müktesebatın uygulanmasına ilişkin taahhütlerini yerine getirmesi de önem taşımaktadır. Müktesebatın iç hukuka aktarılmasının tek başına yeterli olmadığı göz önünde tutulmalı, iç hukuka aktarılan müktesebatın Avrupa Birliği standartlarında fiilen uygulanması da temin edilmelidir. Aşağıda belirtilen alanların tümünde, müktesebatın güvenilir ve etkili bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Komisyonun İlerleme Raporunda yer alan tespitler doğrultusunda, Türkiye için aşağıdaki öncelikler belirlenmiştir: KISA VADE EKONOMİK KRİTERLER - IMF ve Dünya Bankasıyla mutabakata varılan, mevcut enflasyonla mücadele ve yapısal reform programının uygulanmasının sağlanması ve özellikle kamu harcamalarının kontrolünün temin edilmesi. - Mali sektör reformunun uygulamasına devam edilmesi ve özellikle ihtiyati ve şeffaf düzenlemelerin uyumlaştırılması ve bunların uluslararası standartlar çerçevesinde izlenmesi. - Piyasayı düzenleyici otoritelerin bağımsızlığının korunması. - Tarım reformuna devam edilmesi. - Kamu işletmelerinin özelleştirilmesinin, sosyal boyutun da dikkate alınarak hızlandırılması. - Özellikle tütün ve şeker alanlarında piyasanın serbestleştirilmesine devam edilmesi. - Doğrudan yabancı yatırım girişinin kolaylaştırılması ve teşvik edilmesi. - Özellikle Katılım Öncesi Mali İzleme Prosedürü çerçevesinde, makroekonomik istikrarın ve öngörülebilirliğin sağlanmasına yönelik uygun önlemlere ve yapısal reformların uygulanmasına önem verilerek, AB ile ekonomik diyalogun artırılması. - Kayıtdışı ekonomi sorununa çözüm bulunmasına yönelik önlemler alınması. ÜYELİKTEN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ÜSTLENEBİLME YETENEĞİ Malların Serbest Dolaşımı - Ticaretin önündeki teknik ve idari engellerin kaldırılması. Avrupa standartlarının uyumlaştırılması ve uygulanmasının hızlandırılması. İç pazar mevzuatına uygun olarak, etkin bir piyasa kontrolünün ve malların serbest dolaşımının sağlanması. - Yeni ve Küresel Yaklaşım direktiflerine uygun olarak, belgelendirme, uygunluk değerlendirme ve CE işaretlemesi uygulamalarına başlanması; mevcut piyasa gözetim ve uygunluk değerlendirme yapılarının malzeme ve eğitim bakımından güçlendirilmesi ve uygun idari kapasitenin oluşturulması; - Uyumlaştırılmamış alanlarda karşılıklı tanıma ve müktesebat uyumuna ilişkin çalışmaların tamamlanması (AT Antlaşmasının uncu maddeleri ve ilgili hukuki araçlar). - Standardizasyon, belgelendirme ve piyasa gözetimine ilişkin işlevlerin birbirinden ayrılmasını sağlayacak etkin bir metroloji alt yapısının geliştirilmesi ve Türk Standartları Enstitüsünün yeniden yapılandırılması. - Gıda mevzuatı alanındaki müktesebata uyumun tedricen geliştirilmesi de dahil olmak üzere, gıda güvenirliğine ilişkin çabaların sürdürülmesi ve kurumsal yapılar oluşturulması veya duruma göre mevcut kurumsal yapıların yeniden yapılandırılması. - Kamu ihaleleri mevzuatının müktesebata uyumunun tamamlanması. - Yeni Kamu İhale Kanununun uygulanması ve izlenmesi için Kamu İhale Kurumunun kapasitesinin artırılması.

16 Hizmet Sunumu Serbestisi - AT Antlaşmasının yerleşme hakkı ve hizmet sunumu serbestisine ilişkin hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil edebilecek hususların tespiti ve giderilmesi. - Bilgi toplumu hizmetlerine ilişkin müktesebata uyum sağlanması. - Mali hizmetlerde mevzuat uyumunun tamamlanması ve düzenleyici otoritelerin bağımsızlığının muhafaza edilmesi de dahil olmak üzere denetim yapılarının ve uygulama kapasitesinin güçlendirilmesi. - Bankacılık ve sigortacılık alanında AB mevzuatına tam uyum sağlanması ve bir sigorta denetim kurumunun oluşturulması. - Kişisel verilerin korunmasına ilişkin müktesebata uyum sağlanması. Sermayenin Serbest Dolaşımı - Türkiye deki bütün ekonomik sektörlerde AB kaynaklı yabancı yatırımları etkileyen tüm kısıtlamaların kaldırılması. Şirketler Hukuku - Şirketler ve muhasebe alanlarındaki mevzuatın müktesebata uyumunun tamamlanması. - Eczacılık ürünleri konusundaki fikri mülkiyet hakları mevzuatı dahil olmak üzere, fikri ve sınai mülkiyet hakları alanındaki müktesebata uyumun tamamlanması ve korsanlık ve sahtecilik ile mücadelenin güçlendirilmesi. Rekabet - Devlet yardımlarına ilişkin müktesebata uyum sağlanması ve AT kriterlerini esas alan etkin bir devlet yardımları kontrolünün sağlanması amacıyla bir ulusal devlet yardımları izleme otoritesinin kurulması. - Tekeller ile özel ve inhisari haklara sahip teşebbüslere ilişkin mevzuatın müktesebata uyumunun sağlanması. - Anti-tröst alanındaki ikincil mevzuata uyumun tamamlanması. - Özellikle kamu iktisadi teşebbüsleri ile özel ve inhisari haklara sahip teşebbüslere yönelik olarak, anti-tröst alanındaki uygulama kapasitesinin güçlendirilmesi. - Rekabet ihlalleriyle ilgili temyiz başvurularının sonuçlandırılmasında karşılaşılan gecikmelerin azaltılması. Tarım - Entegre İdare Kontrol Sisteminin kilit unsurlarından olan hayvan kimlik sisteminin oluşturulmasının tamamlanması, ayrıca, arazi-parsel tanımlama sistemleri gibi diğer unsurlar için hazırlık çalışmalarının başlatılması. - AT kırsal kalkınma politikası ve ormancılık stratejisine giriş için bir stratejinin belirlenmesi. - Hayvan sağlığına ilişkin çerçeve bir kanun ve müktesebat ile uyumlu ikincil mevzuatın çıkartılması, ilgili idari ve bilimsel yapıların, test ve kontrolden sorumlu birimlerin beşeri, teknik ve bilgi kaynaklarının güçlendirilmesi, mevzuatın etkili uygulanmasının sağlanması, hayvan hastalıklarını yok etme çalışmalarının hızlandırılması, muhtemel sorunlara ilişkin planlamanın ve izleme kapasitesinin iyileştirilmesi. - AT ile uyumlu bir Sınır Kontrol Noktaları sistemin üçüncü ülkelerle birlikte geliştirilmesi ve yürütülmesi amacıyla söz konusu noktaların belirlenmesi. - Hayvan ve bitki sağlığı müktesebatının iç hukuka aktarılmasına yönelik bir program kabul edilmesi; özellikle laboratuvar testleri olmak üzere bitkilerin korunmasına ilişkin müktesebatın etkili

17 bir şekilde uygulanması için idari, bilimsel ve teknik yapıların güçlendirilmesi; yerli üretime, bitki ve bitkisel ürün ithalatına ve gıda işleme tesislerine ilişkin denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi. Ulaştırma - Hava taşımacılığı da dahil, taşımacılık alanındaki AB müktesabatının iç hukuka aktarılması ve uygulanması için bir program kabul edilmesi. - Deniz güvenliği ve karayolu ve demiryolu taşımacılığı alanlarında mevzuat uyumuna başlanması; özellikle deniz güvenliği ve karayolu taşımacılığı standartlarının etkili bir şekilde uygulanmasının güçlendirilmesi. - Sınıflandırma kuruluşlarının izlenmesi ve Türk bandıra sicilinin performansının iyileştirilmesi konularında denizyolu taşımacılığı alanında, mümkün olan en kısa zamanda, bir eylem planı kabul edilmesi. Türk filosunun deniz güvenliği kayıtlarının, Paris Mutabakat Zaptı çerçevesinde, gerekli tüm tedbirlerin kabul edilmesi ve uygulanması suretiyle ivedilikle geliştirilmesi. - Denizcilik idaresinin ve özellikle bayrak devleti denetiminin güçlendirilmesi. - Türk karayolu taşımacılığı filosunun AB standartlarına uyumu için bir program kabul edilmesi. Vergilendirme - Özellikle uygulanan oranlar, muafiyet işlemlerinin kapsamı ve vergi yapısı bakımından, özel tüketim vergisi ve KDV nin uyumlaştırılmasına devam edilmesi ve ayırımcı uygulamalara yol açabilecek vergi önlemlerinin kaldırılması; çıkartılacak mevzuatın İşletmeler İçin Vergilendirme Usul ve Esasları ile uyumlu olmasının sağlanması. - Vergi mükelleflerinin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin sağlanması ve vergi gelirlerinin toplanmasının iyileştirilmesi amacıyla vergi idaresinin modernizasyonu ve güçlendirilmesi. İstatistik - İstatistik alanında, AB standartlarıyla uyumlu yeni bir kanunun kabul edilmesi. - Temel sınıflandırmaların (NACE, CPA, PRODCOM vb.), DİE ve Türk istatistik sistemindeki tüm kamu kuruluşları tarafından kabul edilmesi. - İlgili İstatistik Birimlerinin (KAU, LKAU vb.) tamamıyla kabul edilmesi. - ESA 95 in uygulanması amacıyla, Milli Muhasebe Metodolojisinin yenilenmesi. - Özellikle demografik istatistikler ve İşgücü Anketi istatistikleri, bölgesel istatistikler, ticari işletme istatistikleri (Ticaret Sicili dahil) ve tarım istatistikleri alanlarında istatistiklerin geliştirilmesine yönelik stratejinin güçlendirilmesi. - Personel için yeterli eğitimin sağlanması ve idari kapasitenin artırılması. Sosyal Politika ve İstihdam - İş hukuku, kadın ve erkek arasında eşit muamele, işçi sağlığı ve iş güvenliği, ayırımcılıkla mücadele ve halk sağlığı alanlarındaki AB müktesebatının iç hukuka aktarılması için bir program kabul edilmesi. - Yatırımın finanse edilmesi için, uyumlaştırmanın gerçekçi bir değerlendirmesine ve var olan kamu ve özel sektör kaynaklarına dayanan yıllık bir plan geliştirilmesi. - Diğer hususlar yanında, sendika faaliyetlerine ilişkin sınırlayıcı hükümleri kaldırmak ve sendikal haklara saygı gösterilmesini temin etmek suretiyle, aktif ve özerk, iki taraflı ve üç taraflı sosyal diyaloğun koşullarının oluşturulması. - Sosyal tarafların kapasite geliştirme çabalarının, özellikle istihdam politikası ve sosyal politikanın geliştirilmesinde ve uygulanmasında gelecekte oynayacakları rol göz önünde tutularak, bilhassa özerk sosyal diyalog yoluyla geliştirilmesi ve uygulanmasının desteklenmesi.

18 - Çocuk işçiliği sorunuyla ilgilenilmesi yönündeki çabaların sürdürülmesi. - Bu alandaki AB müktesebatının iç hukuka aktarılmasında yer alan tüm kurumların kapasitesinin gözden geçirilmesi. Enerji - Özellikle enerji iç pazarını ilgilendiren mevzuatın dışındaki enerji müktesebatının üstlenilmesi amacıyla bir programın oluşturulması. - Elektrik ve gaz sektörleri için düzenleyici otoritenin bağımsızlığının ve etkili işleyişinin sağlanması ve söz konusu otoritenin görevlerini yerine getirmesi için uygun araçlarla donatılması. - Elektrik ve gaz direktifleri ile uyumlu olarak, rekabetçi bir enerji iç pazarının kurulmasının sağlanması. - Enerji verimliliğine ilişkin müktesebat uyumunun daha ileri düzeyde sağlanması ve enerji tasarrufu uygulamalarının güçlendirilmesi. - Türk ekonomisinin enerji bağımlılığını azaltacak ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artıracak bir programın oluşturulması ve uygulanmasına başlanması. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler - Avrupa Küçük İşletmeler Şartı ve İşletme ve Girişimcilik İçin Çok Yıllı Programla uyumlu bir ulusal KOBİ Stratejisinin geliştirilmesi ve uygulanması. Bu strateji, özellikle finansman ihtiyacı söz konusu olduğunda, KOBİ ler için iş ortamının iyileştirilmesini kapsamalıdır. - KOBİ tanımının AB tanımı ile uyumlaştırılması. Telekomünikasyon ve Bilgi Teknolojileri - Kiralık hatlar, elektronik iletişimde kişisel verilerin korunması, bağlantı ve evrensel hizmet, taşıyıcı seçimi ve numara nakli ile ilgili alanlarda mevzuatın kabul edilmesi. - Tarifeler ve lisanslar ile ilgili mevzuatın etkili uygulamasının sağlanması. - Yeni müktesebatının (2002) iç hukuka aktarılmasına ilişkin bir takvim belirlenmesi. - Düzenleyici otoritenin idari kapasitesinin ve uygulamaya ilişkin yetkilerinin güçlendirilmesi. - Posta hizmetlerine ilişkin müktesebata uyum çalışmalarına başlanması. Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu - Ulusal Kalkınma Planı ve NUTS 2 düzeyinde bölgesel kalkınma planları hazırlanması suretiyle, bölgesel farklılıkları azaltmayı amaçlayan bir ulusal ekonomik ve sosyal uyum politikasının geliştirilmesi. - Bu başlık altındaki müktesebatın uygulanmasını kolaylaştıracak yasal çerçevenin kabul edilmesi. - Bölgelere yönelik kamu yatırımlarınına ilişkin öncelik kriterlerini ortaya koyan çok yıllı bütçeleme usullerinin oluşturulması. - Bölgesel kalkınmayı yürütecek idari yapıların güçlendirilmesi. Çevre - Müktesebatın iç hukuka aktarılması için bir program kabul edilmesi. - Yatırımların finansmanına yönelik, uyumlaştırma maliyeti tahminlerine ve kamu ve özel sektörden sağlanacak gerçekçi finansman kaynaklarına dayalı bir plan geliştirilmesi. - Çerçeve mevzuata, çevre alanındaki uluslararası sözleşmelere ve doğa koruma, su kalitesi, Entegre Kirlilik Önleme-Kontrol ve atık yönetimi konusundaki düzenlemelere ilişkin müktesebatın iç hukuka aktarılmasına ve uygulanmasına başlanması. - Çevresel Etki Değerlendirilmesi direktifinin etkili biçimde uygulanması.

19 - Sınır aşan sulara ilişkin işbirliğinin, su çerçeve direktifi ve AT'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere uygun olarak geliştirilmesine devam edilmesi. Tüketicinin Korunması ve Sağlık - Müktesebata daha fazla uyum sağlanması ve başta piyasa gözetimi olmak üzere, etkili uygulama için alt yapının geliştirilmesi. - Ulusal düzeyde tehlikeli ürünlerin bildirimine ilişkin sistemlerin daha da geliştirilmesi ve TRAPEX veya ilgili diğer sistemler vasıtasıyla söz konusu bildirimlerin uluslararası düzeyde değişim imkanının kullanılması. Adalet ve İçişleri Alanında İşbirliği - Yasadışı göçle mücadelenin güçlendirilmesi ve Avrupa Topluluğu ile bir geri kabul anlaşmasının müzakere edilerek mümkün olan en kısa zamanda sonuçlandırılması. - Özellikle mevzuat uyumu, idari kapasitenin geliştirilmesi ve farklı kolluk kuvvetleri arasında işbirliğinin artırılması suretiyle, organize suç, uyuşturucu, insan kaçakçılığı, sahtecilik, yolsuzluk ve karapara aklanması ile mücadelenin güçlendirilmesine devam edilmesi - Özellikle polisin hesap verebilirliğinin sağlanması amacıyla, ilgili tüm kuruluşların daha fazla geliştirilmesi ve güçlendirilmesi. Yargı da dahil olmak üzere, bütün kanun uygulayıcı kurumlar arasında işbirliğinin artırılması. - Yasadışı göçün önlenmesine ve yasadışı göçle mücadele edilmesine yönelik olarak, yasadışı yollarla çoğaltılmış ve tahrif edilmiş belgelerin tespit edilmesi de dahil olmak üzere, AB müktesebatı ve iyi uygulamalar ile uyumlu etkin bir sınır yönetimi geliştirmek amacıyla, kamu idaresinin kapasitesinin güçlendirilmesi. - Adalet ve içişleri alanında Avrupa Birliği mevzuatı ve iyi uygulamalarına ilişkin bilgilendirme ve bilinçlendirme programlarının geliştirilmesi için sarf edilen çabaların artırılması. Gümrük Birliği - Serbest bölgeler alanındaki mevzuata uyum sağlanması ve yeni Gümrük Kanununun ve ilgili uygulama mevzuatının etkili biçimde uygulanmasının temin edilmesi. - Gümrük idaresinin idari ve operasyonel kapasitesinin güçlendirilmesi. - Özellikle sahtecilikle ilgili soruşturmalarda, müktesebata ve 1/95 sayılı OKK nın ilgili hükümlerine uyulmasına ilişkin idari işbirliğinin tam olarak sağlanması. - Malların ticaretinde Türk ve AB üyesi ülke vatandaşları arasında ayırımcılığı ortadan kaldırmak amacıyla, başta alkollü içeceklere ilişkin tekel olmak üzere, ticari nitelikli devlet tekelleri alanında müktesebata uyum sağlanması. - Hizmetler ve kamu ihaleleri alanında yeni bir müzakere turunun başlatılması. - Topluluğun ticaret politikasına uyum çerçevesinde, menşe kurallarının Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi de dahil olmak üzere, AT nin tercihli rejimlerindeki menşe kurallarına uyumunun sağlanması. Dış İlişkiler - Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi de dahil olmak üzere, AT nin tercihli ticaret rejimlerine uyum sağlanması suretiyle, AT nin Ortak Ticaret Politikasına uyumun tamamlanması. - Gümrük Birliği Kararında öngörülen üçüncü ülkelerle sürdürülmekte olan serbest ticaret anlaşması müzakerelerinin tamamlanmasına yönelik çabalara devam edilmesi. Mali Kontrol - AB uygulamaları ve uluslararası düzeyde kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun olarak, kamu iç mali kontrolüne ilişkin mevzuatın kabul edilmesi ve etkili biçimde uygulanmasının sağlanması.

20 - Komisyona usulsüzlüklerin etkin bir şekilde iletilmesi de dahil olmak üzere, katılım öncesi yardımı etkileyecek usulsüzlükler ve şüpheli sahtecilik vak'aları ile ilgili işlem yapacak idari kapasitenin güçlendirilmesi. Mali ve Bütçesel Hükümler - Topluluk katılım öncesi fonlarının yönetimi için ademi merkeziyetçi bir sistemin oluşturulması yılı bütçesi için, Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan yeni bütçe kodu yapısının bütçe içi, bütçe dışı ve döner sermayeli bütün kamu kurumlarını kapsayacak şekilde uygulanması. ORTA VADE EKONOMİK KRİTERLER - Özelleştirme sürecinin tamamlanması. - Mali sektör reformunun tamamlanması ve tarım sektörü reformuna devam edilmesi. - Emeklilik ve sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanması. - Gençlere ve dezavantajlı bölgelere özel önem verilmesi suretiyle, genel eğitim ve sağlık düzeyinin artırılmasının sağlanması. ÜYELİKTEN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ÜSTLENEBİLME YETENEĞİ Malların Serbest Dolaşımı - Müktesebat uyumunun tamamlanması; mevcut belgelendirme, piyasa gözetimi ve uygunluk değerlendirmesi yapılarının güçlendirilmesinin tamamlanması. - Kamu İhale Kurumunun iyi işlemesinin sağlanması. - Kamu ihale rejiminin etkili uygulanması ve denetiminin müktesebata uygun bir biçimde sağlanması. Hizmet Sunumu Serbestisi - Bu alandaki mevzuat uyumunun tamamlanarak uygulanması ve yerleşme hakkı ve hizmet sunumu serbestisine ilişkin tüm engellerin kaldırılması. - Kişisel verilerin korunmasına ilişkin mevzuatın etkili biçimde uygulanmasının sağlanması. Şirketler Hukuku - Yargı da dahil olmak üzere, uygulama birimleri ve mekanizmalarının güçlendirilmesi suretiyle, uyumlaştırılmış fikri ve sınai mülkiyet mevzuatının etkili biçimde uygulanmasının sağlanması. Tarım - Entegre İdare ve Kontrol Sisteminin oluşturulmasının tamamlanması. - AT kırsal kalkınma politikası ile ormancılık stratejisinin uygulanması için gerekli idari yapıların kurulması. - Ortak piyasa düzenleri kurulması ve tarımsal piyasaların etkin bir şekilde izlenmesi için gerekli yasal temelin kabul edilmesi, idari yapılar ile uygulama mekanizmalarının oluşturulması. - Müktesebata uyumlu olarak, üçüncü ülkelere yönelik sınır kontrol noktalarında uygulanan sistemin iyileştirilmesine ilişkin bir plan ve takvimin sunulması. - Gıda güvenliği ve denetimi sistemininin yeniden düzenlenmesi ve güçlendirilmesi ve AT gıda güvenliği standartlarına uyum sağlanması amacıyla sistemin beşeri, teknik ve mali kaynaklarının iyileştirilmesi.