Türk Farmakoloji Derneği Prof. Dr. Alaeddin Akcasu Farmakoloji Eğitiminde Kuşaklararası Bilimsel Etkileşme Seminerleri Programı

Transkript

1 Türk Farmakoloji Derneği Prof. Dr. Alaeddin Akcasu Farmakoloji Eğitiminde Kuşaklararası Bilimsel Etkileşme Seminerleri Programı Prof. Dr. S. Oğuz KAYAALP Toplantısı Mart 2014 Palandöken, Erzurum SEMİNER ÖZETLERİ Ümide DEMİR ÖZKAY Celalettin Semih KUNAK Beyzagül POLAT Burak Cem SONER Berna TERZİOĞLU

2 Türk Farmakoloji Derneği Prof. Dr. Alaeddin Akcasu Farmakoloji Eğitiminde Kuşaklararası Bilimsel Etkileşme Seminerleri Programı Prof. Dr. S. Oğuz Kayaalp Toplantısı, Mart 2014, Palandöken, Erzurum İçindekiler Program... 3 Kronik Agomelatin Uygulamasının Sıçanların Bilişsel Performansları ve Hippokampal Morfolojileri Üzerindeki Etkileri Ümide DEMİR ÖZKAY... 7 Platin Bazlı Kemoterapi Alan Akciğer Kanserli Hastalarda Glutation S-Transferaz Enzim Genotipleri ile Etil Alkol Alımı ve Sigara Kullanımının Tedavi Yanıtına Etkisi Celalettin Semih KUNAK Kemik Defekti Tedavisinde Yeni Bir Yaklaşım: Bor Nitrürün veya Hidroksiapatitli Kompozitlerinin Kemik Rejenerasyonundaki Etkisi Beyzagül POLAT Parkinson Modelinde Kafeik Asit Fenetil Esterin Koruyucu Etkisi Burak Cem SONER Hemoraji Oluşturulmuş Sıçanlarda Agmatinin Sağkalıma Etkisi Berna TERZİOĞLU Sponsorlar

3 2

4 Program 17 Mart 2014, Pazartesi Açılış Prof. Dr. Öner SÜZER TFD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. S. Oğuz KAYAALP anısına Doç. Dr. N. Tuğba DURLU KANDİLCİ TFD Genel Sekreteri Kronik agomelatin uygulamasının sıçanların bilişsel performansları ve hippokampal morfolojileri üzerindeki etkileri Ümide DEMİR ÖZKAY Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Tartışma Sponsor Kurumsal Sunum Ecz. Halil Tunç KÖKSAL İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası, Genel Sekreter Yardımcısı 18 Mart 2014, Salı Platin bazlı kemoterapi alan akciğer kanserli hastalarda glutation S-transferaz enzim genotipleri ile etil alkol alımı ve sigara kullanımının tedavi yanıtına etkisi Celalettin Semih KUNAK Ordu Üniversitesi Tıp Fakültesi Tartışma Kemik defekti tedavisinde yeni bir yaklaşım: bor nitrürün veya hidroksiapatitli kompozitlerinin kemik rejenerasyonundaki etkisi Beyzagül POLAT Atatürk Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Tartışma Parkinson modelinde kafeik asit fenetil esterin koruyucu etkisi Burak Cem SONER Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi Tartışma Hemoraji oluşturulmuş sıçanlarda agmatinin sağkalıma etkisi Berna TERZİOĞLU Dr Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tartışma Meslekte 40. yılını dolduran Farmakologlara plaket takdimi R. Kazım TÜRKER Genç Farmakolog Teşvik Ödülü-2013 Ödül Töreni Gala yemeği 19 Mart 2014, Çarşamba Kapanış Toplantı Kurumsal Sponsoru: Sosyal program sponsoru: İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası COMMAT Ltd. 3

5 4.

6 Prof. Dr. S. Oğuz Kayaalp İnebolu da 1931 yılında dünyaya gelen Prof. S. Oğuz Kayaalp, 1955 te Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi nden tıp doktoru ünvanını, 1960 ta aynı fakültenin Farmakoloji Bölümü nden farmakoloji uzmanlığını ve 1962 de de Michigan, Horace H. Rackham School for Graduate Studies den yüksek lisans (Master of Science) derecesini almıştır yılında Doçent, 1970 yılında Profesör ünvanını alan Prof. Kayaalp yıllarında Amerika Birleşik Devletleri Michigan Üniversitesi, yılları arasında State University of New York at Buffalo da ve yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri National Institute of Mental Health de misafir araştırmacı olarak bulunmuştur. 16 Kasım 1966 da Türk Farmakoloji Derneği nin 14 kurucu üye tarafından kuruluş dilekçesini Ankara Valiliğine bizzat vermiş ve 1973 yılında Derneğimizin amblemini çizmiştir yılında, kuruluşundan itibaren çalıştığı Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı ndan emekli olmuştur. Prof. Kayaalp in Kayaalp Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji kitabı, ülkemizde tıp doktorları, eczacılar ve diğer sağlık çalışanları tarafından yararlanılan vazgeçilmez kaynaklardan bir tanesi olup 35 yıldır güncellenerek yayınlanmaktadır. Diğer bir önemli kaynak kitabı olan Klinik Farmakolojinin Esasları ve Temel Düzenlemeler ise 15 yıldır güncellenerek yayınlanmakta olup ülkemizde Klinik Farmakoloji alanında yazılmış ilk ve tek referans kaynaktır. Prof. Dr. Kayaalp, tüm hekimlerin, eczacıların, tıp öğrencilerinin ve diğer sağlık çalışanlarının kullanabileceği bir diğer referans kaynak olan Türkiye İlaç Kılavuzu nu da hazırlamış ve düzenli olarak güncellenmesini sağlamıştır. Prof. Dr. Kayaalp in ilaçların metabolizması ve sorumlu enzimlerin farmakogenetiği, bu enzim aktivitelerinin ülkemizde gösterdiği farklılıkların ilaçların etkililiğine ve yan tesirlere etkileri ile çeşitli hastalıklarla olan ilişkisi, belirli enzimlerin fenotiplemesinde kullanılabilecek belirteç ilaçların ülkemiz için uygunluğu; nörofarmakoloji; ilaç ve alkol bağımlılığı konularında yaptığı çalışmalar, Dünya literatürüne katkıda bulunmakla birlikte ülkemize özgü farmakogenetik profilin gösterilmesinde de öncülük yapmıştır. Hocamızın vefat ettiği tarihte Web of Science da 104 bilimsel yayını ve 1414 sitasyonu bulunmakta idi. Bilimsel çalışmalarının yanında idari görevleri de üstlenen Prof. Kayaalp yılları arasında Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Dekanlığı yaparak Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi nin kurulmasında öncülük yapmıştır. Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı nın kurulup gelişimini sağlayan Prof. Kayaalp yılları arasında Anabilim Dalı Başkanı olarak görev yapmış ve Hacettepe Üniversitesi bünyesinde farklı komisyonlarda yer almıştır de TÜBİTAK Tıp Araştırma Grubu Yürütme Komitesi Üyesi ve Grup Sekreter Vekilliği; de Birleşmiş Milletler Örgütü Milletlerarası Narkotikler Kontrol Bordu (INCB) Üyeliği; de Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi Dekan Yardımcılığı; de COST- B1 Yürütme Kurulu üyeliği; de Sağlık Bakanlığı Etik Kurul Üyeliği ve Başkanlığı; 2003 de Birlesmis Milletler Endüstriyel Gelisme Örgütü (ICS/UNIDO), Uzmanlar Grubu (Techniques in Pharmacological Screening) Üyeligi görevlerinde bulunmuştur. Prof. Kayaalp 1973 yılında TÜBİTAK Cumhuriyetin Ellinci Yılı Araştırma Ödülü, 1991 yılında TÜBİTAK Bilim Ödülü, 2010 yılında Bayındır Hastaneleri Tıp Hizmet Ödülü ve 2011 yılında Sağlık Bakanlığı Üstün Hizmet Ödülü ile 2002 de The World Innovation Foundation tarafından verilen Fellow unvanına layık görülmüştür. Türkiye Bilimler Akademisi Şeref Üyeliği görevini vefat ettiği tarihe kadar yürütmüştür. Prof. Dr. S. Oğuz Kayaalp 3 Ekim 2013 tarihinde Ankara da vefat etmiştir. 5

7 6

8 Kronik Agomelatin Uygulamasının Sıçanların Bilişsel Performansları ve Hippokampal Morfolojileri Üzerindeki Etkileri Ümide DEMİR ÖZKAY Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakoloji Anabilim Dalı, Eskişehir GİRİŞ VE AMAÇ Agomelatin, melatoninin MT1 ve MT2 reseptörleri üzerine agonist, serotoninin 5-HT2C reseptörleri üzerine ise antagonist etki gösteren yeni bir antidepresandır (Millan ve ark., 2003; Millan ve ark., 2011). Bu yeni ilacın antidepresan etkinliğinin altında yatan mekanizmaların incelenmesine ve santral sinir sistemi üzerindeki diğer olası etkilerinin araştırılmasına dair çalışmalar devam etmektedir. Son yıllarda agomelatin ile yapılan çalışmalar, bu ilacın antidepresan etkisinin yanı sıra belirgin anksiyolitik etki de gösterdiğine işaret etmektedir. Agomelatin in zorunlu yüzme (Bourin ve ark., 2004) ve öğrenilmiş çaresizlik (Bertaina-Anglade ve ark., 2006) testlerinde; olfaktör bulbektomi (Norman ve ark., 2012) ve kronik hafif stres ile depresyon oluşturulmuş kemirgenlerde (Papp ve ark., 2003) ve düşük glukokortikoid reseptör fonksiyonuna sahip transgenik fare modelinde (Barden ve ark., 2005; Païzanis ve ark., 2010) antidepresan etkinlik gösterdiği bildirilmiştir. İlacın anksiyolitik etkinliği ise sıçanlarda yapılan sosyal etkileşim testi (Millan ve ark., 2005), Vogel çelişki testi (Millan ve ark., 2005; Papp ve ark., 2006), yükseltilmiş artı labirent testi (Millan ve ark., 2005; Papp ve ark., 2006), koşullandırılmış ultrasonik vokalizasyon testi (Papp ve ark., 2006) ve sosyal yenilgi modeli (Tuma ve ark., 2005) gibi çeşitli yöntemlerle ortaya konulmuştur. Agomelatin in antidepresan ve anksiyolitik etkinliği, uzun dönem ekzojen kortikosteron uygulanarak oluşturulan depresyon ve anksiyetebenzeri modelde de gösterilmiştir (Rainer ve ark., 2012). Agomelatin ile yapılan klinik çalışmalar da bu ilacın antidepresan (Lôo ve ark., 2002; Kennedy ve Emsley, 2006; Olié ve Kasper, 2007; Zajecka ve ark., 2010) ve anksiyolitik (Levitan ve ark., 2012; Stein ve ark., 2012; Buoli ve ark., 2013) etkinliğini doğrulamış ve bu ilaç Avrupa İlaç Ajansı (EMEA) tarafından 19 Şubat 2009'da, Türkiye'de ise 18 Nisan 2011 tarihinde onaylanmıştır (Rx Media Pharma, 2014). Uyku üzerine olumlu etkilerinin yanı sıra seksüel yan etkilerinin ve tedavinin kesilmesine bağlı etkilerin diğer antidepresanlara kıyasla daha az olması gibi avantajları nedeniyle (Rx Media Pharma, 2014) dikkat çeken bu yeni antidepresanın santral sinir sistemi üzerindeki diğer olası etkileri çeşitli bilimsel çalışmalara konu olmuştur. Son yıllarda agomelatinin öğrenme ve bellek süreçleri üzerine etkilerine ilişkin araştırmalar hız kazanmış ve bu ilacın kognitif işlevleri olumlu yönde etkilediğine dair bulgular elde edilmiştir. Agomelatin in kısa dönem episodik bellek üzerine etkinliği Bertaina-Anglade ve arkadaşları tarafından 2011 yılında araştırılmıştır. Çalışma sonucunda, akut agomelatin uygulamasının yeni nesne tanıma düzeneğinde episodik belleği arttırıcı yönde etki gösterdiği ileri sürülmüştür (Bertaina- Anglade ve ark., 2011). Agomelatin in stres kaynaklı bellek hasarı üzerine etkinliğinin incelendiği diğer bir çalışmada ise kronik agomelatin uygulamasının (10 mg/kg, 22 gün) radyal kollu su tankı deneylerinde, sıçanlarda strese bağlı uzamsal bellek hasarını düzeltici yönde etkinlik gösterdiği rapor edilmiştir (Conboy ve ark., 2009). Akut agomelatin uygulamasının strese maruz bırakılan sıçanların öğrenme ve bellek parametreleri üzerine etkisi, korku koşullandırması yöntemi kullanılarak da incelenmiş ve çalışma sonucunda akut agomelatin in korku hafızasını özellikle bellek pekiştirme süreçleri ile etkileşerek azalttığı ileri sürülmüştür (Diaz-Mataix ve ark., 2010). Literatürde agomelatin in kognitif işlevler üzerindeki söz konusu etkilerinin altında yatan morfolojik değişikliklerin araştırılmasına ilişkin az sayıda çalışma bulunmaktadır. Çalışmalarda genel olarak hippokampus un erişkin dönemde de nörogeneze devam eden dentat gyrus bölgesi incelenmiştir. Hippokampus un dentat gyrus unun ventral kısmındaki hücre proliferasyonunun ve nörogenezin, 3 hafta boyunca agomelatin uygulanan hayvanlarda, daha kısa süreli uygulamalara ve kontrol grubuna oranla anlamlı düzeyde arttığı gösterilmiştir. Agomelatin in 6 hafta boyunca kullanılmasının, yeni oluşan nöronların sağ kalımı desteklediği gösterilmiştir (Banasr ve ark., 2006). Benzer bir çalışmada da aynı süre uygulanan agomelatin in dentat gyrus ta stresten etkilenen nöronal aktiviteyi normale çevirdiği ve kronik 7

9 stres koşullarında azalan hippokampal hücre proliferasyonunu ve sağ kalımını kontrol seviyelerine yakın düzeylere kadar düzelttiği rapor edilmiştir (Dagytė ve ark., 2011). Soumier ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada 3 haftalık agomelatin uygulamasının hem ventral hem de dorsal hippokampus te nörogenezi arttırdığı, nöron matürasyonunu hızlandırdığı ve dendrit kompleksitesini arttırarak nöronal plastisiteyi olumlu yönde etkilediği gösterilmiştir (Soumier ve ark., 2009). Bir diğer çalışmada hippokampus te prenatal stres ile indüklenen nöron öncül hücre sayısındaki ve nörogenez düzeyindeki düşüşlerin, 6 haftalık agomelatin uygulaması ile düzeltilebildiği gösterilmiştir (Morley-Fletcher ve ark., 2011). Agomelatin in deneysel depresyon oluşturulan hayvanlarda kognitif işlevleri arttırdığı gösterilmiştir. Örneğin, deneysel depresyon modelinde, glukokortikoid reseptörleri çalışmayan transgenik farelerdeki hippokampal nöron proliferasyonunun ve sağ kalımının yabanıl tip farelere oranla daha fazla düşüş gösterdiği bildirilmiştir. Ancak glukokortikoid reseptör defekti olan grupta bile 3 hafta agomelatin uygulamasının hippokampus te azalan hücre proliferasyonu ve sağ kalımını düzeltebildiği rapor edilmiştir (Païzanis ve ark., 2010). Uzun süreli ekzojen kortikosteron uygulanarak depresyon modeli oluşturulan transgenik farelerde, 4 haftalık agomelatin tedavisinin hippokampus te azalan hücre proliferasyonunu ve yeni nöronların matürasyonunu doz bağımlı olarak arttırdığı rapor edilmiştir. Bu çalışmada agomelatin in kontrol grubundaki hayvanlarda da nöronal matürasyonu arttırdığı gösterilmiştir (Rainer ve ark., 2012). Söz konusu çalışmalarda, agomelatin kısa dönem uygulanmış ve hippokampus üzerindeki morfolojik çalışmalar genel olarak nöron proliferasyonu ve nörogenez üzerindeki etkiler ile sınırlı kalmıştır. Bu bilgilerin ışığında, bu çalışmada daha önceki çalışmalara göre daha uzun süre uygulanan agomelatin in, sıçanlarda öğrenme ve bellek parametreleri üzerine etkilerinin araştırılmasının yanı sıra hippokampal piramidal hücre tabakası ile dentat gyrus hacimlerinin ve piramidal nöronların dendritik morfolojilerinin kantitatif yöntemlerle analiz edilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışmanın deneysel protokolü Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Deney Hayvanları Yerel Etik Kurulu tarafından 8 onaylanmıştır. Çalışmalar için g ağırlığında, erkek Sprague-Dawley cinsi sıçanlar kullanılmıştır. Kontrol gruplarındaki hayvanlara 20 hafta süreyle serum fizyolojik uygulanırken; deney grubundakilere 20 hafta süreyle, oral gavaj yoluyla 40 mg/kg dozunda agomelatin uygulanmıştır. Lokomotor aktivite, aktivite kafesi testleri ile değerlendirilmiştir. Sıçanların öğrenme ve bellek parametrelerini test etmek amacıyla Morris su tankı (MST) deneyi yapılmıştır. Lokomotor Aktivite Deneyleri Aktivite kafesi (Ugo-basile, 7420, Verase, İtalya), hayvanların spontan lokomotor aktivitelerini ölçmekte kullanılan, 40x40x31 cm boyutlarında saydam, pleksiglas bir cihazdır. Cihazın karşılıklı iki dikey kenarında bulunan parçalar kızıl ötesi (Infrared, IR) ışınları üretmekte ve hayvan yatay ve dikey yönlerdeki hareketleri ile fotosellere uzanan IR ışık demetlerini kesintiye uğratmaktadır. Bu ışınlarda oluşan kesintiler de cihaz tarafından kaydedilmektedir. Bu çalışmada 10 dakika süre boyunca hayvanların yatay ve dikey yönlerdeki spontan lokomotor aktiviteleri cihaz yardımıyla kaydedilmiştir (Pirondi ve ark., 2005; Can ve ark., 2011; Can ve ark., 2012). Morris Su Tankı Deneyleri Sıçanların uzamsal öğrenme ve bellek parametrelerini değerlendirmek üzere MST deneyleri yapılmıştır. Su tankı, büyük daire şeklinde bir havuzdan (150 cm çap, 60 cm yükseklik) oluşmaktadır. Tabandan 4 eşit çeyrek daireye bölünmüş olan su tankı, 50 cm yüksekliğinde, 25±1ºC sıcaklığında su ile doldurulmuştur. Kaçma platformu deneyler boyunca suyun 2 cm altında kalacak şekilde hep aynı çeyrek daireye yerleştirilmiştir (Grünblatt ve ark., 2007). Kaçma platformunu kamufle etmek için tank içerisindeki su süt tozu kullanılarak opaklaştırılmıştır. Deneylerde hayvanlara her gün 5 dakikalık ara ile 4 kez alıştırma yaptırılmıştır. Alıştırmalarda hayvanlar çeyrek dairelerin arasından yüzleri tankın duvarına bakacak şekilde suya bırakılmışlardır. Her alıştırmada hayvanlar farklı çeyrek daireler arasından suya bırakılmışlardır. Deneylerde sıçanların kaçma platformunu bulmaları için maksimum 120 s süre tanınmış ve hayvanların platform üzerinde 20 s kalmaları sağlanmıştır. Deneylerde hayvanların kaçma platformunu bulma süreleri kaydedilmiştir. 120 s içinde platformu bulamayan hayvanlara platformu bulma-

10 ları için yardım edilmiştir. Deneylerin 5. gününde, hayvanlar kaçma platformu olmayan tankta 120 s boyunca yüzdürülmüşlerdir. 120 s içerisinde hayvanların hedef çeyrek dairede (ilk 4 gün kaçma platformunun bulunduğu çeyrek daire) geçirdikleri süre kaydedilmiştir (Sharma and Singh, 2011). Morfolojik Ölçümler Davranış testlerini takiben sıçanlar kardiak yolla 0,1M fosfat tampon içine hazırlanmış %4 paraformaldehit ile perfüze edildikten sonra disseke edilen beyinlerinin sağ ve sol hemisferleri ayrılmıştır. Sol hemisferler, hippokampal nöronların dendritik dikensi çıkıntılarının görüntülenebilmesi için Golgi-Cox solüsyonuna transfer edilmiştir. Sağ hemisferler ise, dorsal hippokampus bölgesine ait volümetrik değişiklikleri incelemek amacıyla vibratom ile 60 μm kalınlığında seri kesitler alındıktan sonra Nissl tekniğiyle boyanmıştır. Dentat gyrus ve piramidal hücre tabakasının CA1-3 bölgelerindeki hacimsel değişiklikler, Cavalieri metodu ile hesaplanmıştır. CA-1 bölgesinde bulunan piramidal nöronların apikal dendritlerindeki dikensi çıkıntı yoğunlukları ve tipleri Neurolucida programı kullanılarak analiz edilmiştir. Dendritler üzerindeki dikensi çıkıntılar, 2 ölçüm kriterinin birbirlerine oranına baz alınarak 3 gruba ayrılmıştır. Dikensi çıkıntının boyun denen kısmının boyutu baş denen kısmının boyutuna eşit ya da biraz daha küçükse ince ; diken başı boynundan daha geniş ve kesitlerinde mantara benziyorsa mantar ; belirgin bir boyun kısmı yoksa ve diken eni ve boyu yaklaşık olarak eşit uzunluktaysa güdük olarak tiplendirilmiştir (Harris ve ark.,1992). İstatistiksel Analizler Verilerin istatiksel değerlendirilmesi için GraphPad Prism ver (GraphPad Software, San Diego, CA, USA) paket programı kullanılmıştır. MST deneylerinde platformu bulma sürelerine ait veriler çift yönlü varyans analizini (ANOVA) takiben Bonferroni çoklu karşılaştırma testi ile; hedef kadranda geçirilen sürelere ait veriler ise unpaired t-testi ile analiz edilmiştir. Aktivite kafesi deneylerinden ve morfolojik çalışmalardan elde edilen veriler de yine unpaired t-testi ile analiz edilmiştir. Sonuçlar ortalama±ortalamanın standart hatası olarak verilmiştir. P<0,05 değeri anlamlı kabul edilmiştir. BULGULAR I. Agomelatin uygulanan grup ile kontrol grubunun lokomotor aktivite değerleri arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (Şekil 1 ve Şekil 2). Şekil 1. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının aktivite kafesi testinde sıçanların yatay lokomotor aktiviteleri üzerine etkisi, n=6. Şekil 2. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının aktivite kafesi testinde sıçanların dikey lokomotor aktiviteleri üzerine etkisi, n=6. II. MST deneylerinde ise, 20 hafta agomelatin uygulanan sıçanların, kontrol grubundakilere göre platformu daha çabuk buldukları ve hedef kadranda daha uzun süre kaldıkları görülmüştür (Şekil 3 ve Şekil 4). 9

11 Şekil 3. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, MST testinde platformu bulma süreleri üzerine etkisi. 2. gün kontrol grubuna göre anlamlı farklılık **p<0.01; 3. gün kontrol grubuna göre anlamlı farklılık xxx p<0.001; 4. gün kontrol grubuna göre anlamlı farklılık éé p<0.01; kontrol grubunun 1. gününe göre anlamlılık a p<0.05, c p<0.001; kontrol grubunun 2. gününe göre anlamlılık && p<0.01; agomelatin grubunun 1. gününe göre anlamlılık /// p<0.001; agomelatin grubunun 2. gününe göre anlamlılık + p<0.05, n=6. Şekil 5. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, hippokampus ün CA1-3 bölgesinin hacmi üzerine etkisi. Kontrol grubuna göre anlamlı farklılık *p<0.05, n=6. Şekil 6. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, hippokampus ün dentat gyrus bölgesi hacmi üzerine etkisi. Kontrol grubuna göre anlamlı farklılık **p<0.01, n=6. Şekil 4. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, MST testinde hedef kadranda geçirilen süre üzerine etkisi. Kontrol grubuna göre anlamlı farklılık ***p<0.001, n=6. III. Piramidal hücre tabakası (CA1-3) ve dentat gyrus hacimleri karşılaştırıldığında, agomelatin uygulanan grupta kontrol grubuna kıyasla anlamlı düzeyde artış olduğu saptanmıştır (Şekil 5 ve Şekil 6). IV. Piramidal nöronların dendritik dikensi çıkıntı yoğunlukları da agomelatin uygulanan grupta kontrol grubuna oranla daha yüksek bulunmuştur. Bu çıkıntıların morfolojik tipleri karşılaştırıldığında, ince dikensi çıkıntı yoğunluklarında anlamlı bir fark saptanmazken, mantarımsı ve güdük tipteki çıkıntıların yoğunluklarında anlamlı bir artış olduğu gözlenmiştir (Şekil 7-10). 10

12 Şekil 7. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, CA-1 bölgesindeki piramidal nöron dendritlerinin birim uzunluğuna düşen toplam dikensi çıkıntı sayılarına etkisi. Kontrol grubuna göre anlamlı farklılık **p<0.01, n=6. Şekil 9. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, CA-1 bölgesindeki piramidal nöron dendritlerinin birim uzunluğuna düşen ince tip dikensi çıkıntı sayılarına etkisi. Kontrol grubuna göre anlamlı farklılık, n=6. Şekil 8. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, CA-1 bölgesindeki piramidal nöron dendritlerinin birim uzunluğuna düşen mantarımsı tip dikensi çıkıntı sayılarına etkisi. Kontrol grubuna göre anlamlı farklılık ***p<0.001, n=6. Şekil 10. Agomelatin (40 mg/kg) uygulamasının, CA-1 bölgesindeki piramidal nöron dendritlerinin birim uzunluğuna düşen güdük tip dikensi çıkıntı sayılarına etkisi. Kontrol grubuna göre anlamlı farklılık ***p<0.001, n=6. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışmada, 20 hafta kronik agomelatin uygulanan sıçanların öğrenme ve bellek parametrelerinde meydana gelen değişiklikler MST testi ile incelenmiş ve hippokampus morfolojisinde meydana gelen değişiklikler morfometrik yöntemler ile analiz edilmiştir. Çalışmamızda hayvanların hippokampus bağımlı öğrenme ve bellek kapasitelerini değerlendirmek üzere MST deneyleri yapılmıştır. MST deneyleri hayvanların öğrenme ve bellek fonksiyonlarını değerlendirmek 11

13 amacı ile en çok uygulanan testlerden birisidir (Morris, 1984; Sharma and Singh, 2011). Bu testte, tekrarlanan denemeler ile uzamsal öğrenme ölçülürken platformun çıkarıldığı durumlarda hayvanların platformlu alanı tercih etmesi ile referans bellek değerlendirilir (Vorhees and Williams, 2006). Deneyler sonucunda, 20 hafta süre ile agomelatin uygulanan sıçanların, kontrol grubundaki hayvanlara göre platformu daha çabuk buldukları ortaya konulmuştur. 5. gün platformsuz yapılan deneylerde de agomelatin uygulanan grubun hedef kadranda kontrol grubuna göre daha uzun kaldığı belirlenmiştir. Çalışmamızda elde edilen bulgular, kronik agomelatin uygulamasının sıçanlarda belirgin nootropik etki gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu bulgular agomelatin in öğrenme ve bellek parametreleri üzerinde olumlu etki gösterdiğini ileri süren preklinik çalışmaları desteklemektedir (Conboy ve ark., 2009; Diaz-Mataix ve ark., 2010; Bertaina-Anglade ve ark., 2011). Bu çalışmada aktivite kafesi deneylerinden elde edilen bulgular, sıçanların yatay ve dikey yönlerdeki lokomotor aktivitelerinin agomelatin uygulanmasından etkilenmediğini ortaya koymuştur. Lokomotor aktivitenin değişmemiş olması, MST deneylerinin sonuçlarının hayvanların motor aktivite düzeyleriyle ilişkili olmadığına işaret etmektedir. Söz konusu nootropik etkinlikte, agomelatin in öğrenme ve bellek süreçlerinde yer alan bazı endojen maddelerin ekspresyonları ve fonksiyonları üzerindeki olumlu etkileri katkıda bulunmuş olabilir. Bu ilacın hippokampal ve kortikal alanlarda adaptif değişikliklere yol açıcı (Calabrese ve ark., 2011) etkilerinin temelinde; hippokampus te ve prefrontal korteks te nöronal plastisite için önemli bir nörotrofik faktör olan BDNF (Soumier ve ark., 2009; Molteni ve ark., 2010; Païzanis ve ark., 2010; Calabrese ve ark., 2011) ve FGF-2 (Calabrese ve ark., 2011) düzeylerini arttırıcı ve ayrıca fosforillenmiş camp yanıt verici eleman bağlayıcı proteinlerin (p-creb) seviyeleri üzerindeki etkilerin (Morley-Fletcher ve ark., 2011) yer alması muhtemeldir. Ek olarak, ventral hippokampus te bellek pekiştirme süreçlerinde ve sinaptik plastisitede rol oynadığı bilinen NCAM miktarlarını artırıcı etkilerinin de kognitif işlevlerdeki iyileşme ile ilişkili olabileceği açıktır (Conboy ve ark., 2009). Agomelatin tedavisinin glutamat üzerindeki etkilerinin de bu ilacın öğrenme ve bellek oluşumu üzerine olumlu etkileri ile ilişkilendirilmesi mümkündür. Agomelatin in, santral sinir sisteminde moleküler plastisitenin anahtar bileşeni olan ve bellek oluşumunda önemli rol oynayan glutamat ın işlevlerini, özellikle stres koşullarında modüle ettiği ve glutamat aracılıklı eksitotoksisiteyi önlediği bildirilmiştir (Rodrigues ve ark., 2004; Robbins ve Murphy, 2006). Örneğin, sıçanlara akut stres uygulamadan önce 40 mg/kg dozunda akut agomelatin enjeksiyonunun, hippokampus ve amigdala da stres nedeniyle artan glutamat salınımını inhibe ettiği bildirilmiştir (Reagan ve ark., 2012). Benzer şekilde, agomelatin in sıçan prefrontal/frontal korteks inde (Musazzi ve ark., 2010; Tardito ve ark., 2010) ve hippokampus unde (Milanese ve ark., 2013), akut stres nedeni ile artan depolarizasyon aracılıklı glutamat salınımını inhibe ettiği rapor edilmiştir. Agomelatin in, hippokampus te prenatal strese bağlı mglu2/3 ve mglu5 metabotropik glutamat reseptör düzeylerindeki azalmayı da anlamlı olarak düzelttiği rapor edilmiştir (Morley- Fletcher ve ark., 2011). Agomelatin in uzun dönem uygulanması, beynin fizyolojik işlevlerine ek olarak morfolojik özelliklerinde de değişikliklere yol açmaktadır. Hippokampus un piramidal hücre tabakası bellek fonksiyonları ile yakından ilişkili iken, dentat gyrus ise nörogenezisin erişkin dönemde de devam ettiği spesifik bir alt bölgedir. Öğrenilen bilgiler hippocampus un CA3 bağlantılarında kalıcı hâle gelerek depolanmaktadır. Bu yüzden de MST deneylerinde hedef kadranın bulunabilmesi için CA3 bölgesi nöronlarına ihtiyaç vardır. CA1 bölgesi nöronları ise, mekânsal öğrenme ve bellek fonksiyonları için gereklidir. CA1 ve CA3 bölgesi nöronları arasındaki bağlantılar referans hafıza için gereklidir. Referans hafızanın kullanıldığı platformsuz deneme süreci ile CA1 bölgesi nöronlarının sayısı arasında pozitif bir korelasyon olduğu gösterilmiştir (Huang ve ark., 2004). Çalışmamızda agomelatin uygulanan sıçanlarda gözlediğimiz hacimsel artışlar, CA1-3 bölgelerinde bulunan nöronların dallanma düzeylerinde ve dentat gyrus taki nöronların sayılarındaki artışa paralel olarak gözlenmiştir. Bu nedenle bellek fonksiyonlarındaki nootropik etkilerin, hippokampal nöronların yapısal özelliklerinde ve hacimsel ölçümlerindeki değişiklikler ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ek olarak, dikensi çıkıntı yoğunluklarındaki artışlar da agomelatin in nöronal plastisite üzerinde olumlu etkilere 12

14 sahip olduğunu desteklemektedir. Çalışmamızda, dikensi çıkıntı tiplerinin agomelatin tedavisinden farklı yönde etkilendiği gözlenmiştir. Özellikle mantarımsı ve güdük tipteki çıkıntılarda anlamlı bir artış dikkati çekerken, ince tipteki çıkıntılarda anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir. Dikensi çıkıntıların her biri genellikle bir sinaps içererek, postsinaptik kimyasal cevabın oluşmasında özel bir mikro-kompartman gibi görev yapmaktadırlar. Bu yapılar, oldukça küçük bir hacime sahip olmakla birlikte üzerinde sayısı 1-20 arasında değişin voltaj-bağımlı kalsiyum kanalı barındırmaktadır. Nöronların biyokimyasal ve elektriksel işlevleri ile yakından bağlantılı olmaları nedeniyle, sinaptik potansiyellerin entegrasyonunu, amplitüdünü ve kinetiklerini düzenleyebildikleri gösterilmiştir (Lee ve ark., 2012). Agomelatin uygtulanan grupta, daha stabil bir sinaps oluşumuna aracılık eden mantarımsı tipteki çıkıntıların artmış olması, bu bölgede lokalize olan postsinaptik kalınlaşma ve glutamat reseptörleri yoğunluğu ile orantılı olarak sinaptik ileti ve plastiste kapasitesindeki artışa işaret etmektedir (Matsuzaki, 2007). Dikensi çıkıntılardaki genişleme ve büzüşmenin sırasıyla, uzun süreli potansiasyon (LTP) ve uzun süreli depresyon (LTD) süreçleri ile de ilişkili olduğu gösterilmiştir (Bosch ve Hayashi, 2012). Bu nedenle çalışmamızda gözlenen mantarımsı/güdük ve ince tipteki dikensi çıkıntı oranlarındaki değişiklikler; kalsiyum iyon geçişini etkileyerek, sinaptik iletimde ve dolayısıyla da LTP- LTD dengesinin değişiminde rol oynayabilir. Son yıllarda yapılan araştırmalar, nöronların önceden inanılanın aksine erişkin dönemde de oldukça fazla plastisite kapasitesine sahip olduğunu göstermektedir (Tavosanis, 2012). Bu nedenle, dendritik ağacın dallanma özelliklerinde ve özellikle de dikensi çıkıntı sayılarında ve morfolojik tiplerinde meydana gelen değişiklikler, ilaç etkinliğinin karşılaştırmalı olarak incelenmesinde, duygu durum bozukluklarının patofizyolojisini anlamamızda ve tedavisinde yeni ufuklar açacaktır. Bu çalışmanın sonucunda agomelatin in uzun dönem kronik uygulamasının, sıçanların öğrenme ve bellek oluşumu süreçlerini olumlu yönde etkilediği davranış deneyleri ile gösterilmiş ve görülen bu değişikliklerin hippokampus teki morfolojik değişiklikler ile ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. Depresif bozukluk ya da anksiyete bozukluğu yaşayan hastaların bilişsel işlevlerindeki aksaklıklar ve öğrenme güçlükleri göz önünde bulundurulduğunda (Austin ve ark., 2001; Castaneda ve ark., 2008), agomelatin in bu tip hastalarda çok yönlü yarar sağlamak açısından üstünlüğü olabileceği açıktır. Destek Bu çalışma Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu tarafından desteklenmiştir (Proje No. 1209S139). Teşekkür Bu çalışmaların yürütülmesindeki katkı ve desteklerinden dolayı Prof. Dr. Emel ULU- PINAR a, Doç. Dr. Özgür Devrim CAN a, Prof. Dr. Yusuf ÖZTÜRK e ve Uzm. Dr. Erdem SÖZTUTAR a teşekkür ederim. KAYNAKLAR Austin, M.P., Mitchell, P., Goodwin, G.M., Cognitive deficits in depression: possible implications for functional neuropathology. Br. J. Psychiatry 178, Banasr, M., Soumier, A., Hery, M., Mocaër, E., Daszuta, A., Agomelatine, a new antidepressant, induces regional changes in hippocampal neurogenesis. Biol. Psychiatry. 59, Barden, N., Shink, E., Labbé, M., Vacher, R., Rochford, J., Mocaër, E., Antidepressant action of agomelatine (S 20098) in a transgenic mouse model. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry 29, Bertaina-Anglade, V., Drieu-La-Rochelle, C., Mocaër, E., Seguin, L., Memory facilitating effects of agomelatine in the novel object recognition memory paradigm in the rat. Pharmacol. Biochem. Behav. 98, Bertaina-Anglade, V., la Rochelle, C.D., Boyer, P.A., Mocaër, E., Antidepressant-like effects of agomelatine (S 20098) in the learned helplessness model. Behav. Pharmacol. 17, Bosch, M., Hayashi, Y., Structural plasticity of dendritic spines. Curr. Opin. Neurobiol. 22, Bourin, M., Mocaër, E., Porsolt, R., Antidepressant-like activity of S (agomelatine) in the forced swimming test in rodents: involvement of melatonin and 13

15 serotonin receptors. J. Psychiatry. Neurosci. 29, Buoli, M., Caldiroli, A., Caletti, E., Paoli, R.A., Altamura, A.C., New approaches to the pharmacological management of generalized anxiety disorder. Expert. Opin. Pharmacother. 14, Calabrese, F., Molteni, R., Gabriel, C., Mocaer, E., Racagni, G., Riva, M.A., Modulation of neuroplastic molecules in selected brain regions after chronic administration of the novel antidepressant agomelatine. Psychopharmacology (Berl) 215, Can, O.D., Oztürk, Y., Ozkay, U.D., Effects of insulin and St. John's Wort treatments on anxiety, locomotory activity, depression, and active learning parameters of streptozotocin-diabetic rats. Planta Med. 77, Can, Ö.D., Ulupınar, E., Özkay, Ü.D., Yegin, B., Öztürk, Y., The effect of simvastatin treatment on behavioral parameters, cognitive performance, and hippocampal morphology in rats fed a standard or a high-fat diet. Behav. Pharmacol. 23, Castaneda, A.E., Tuulio-Henriksson, A., Marttunen, M., Suvisaari, J., Lönnqvist, J., A review on cognitive impairments in depressive and anxiety disorders with a focus on young adults. J. Affect. Disord. 106, Conboy, L., Tanrikut, C., Zoladz, P.R., Campbell, A.M., Park, C.R., Gabriel, C., Mocaer, E., Sandi, C., Diamond, D.M., The antidepressant agomelatine blocks the adverse effects of stress on memory and enables spatial learning to rapidly increase neural cell adhesion molecule (NCAM) expression in the hippocampus of rats. Int. J. Neuropsychopharmacol. 12, Dagytė, G., Crescente, I., Postema, F., Seguin, L., Gabriel, C., Mocaër, E., Boer, J.A., Koolhaas, J.M., Agomelatine reverses the decrease in hippocampal cell survival induced by chronic mild stress. Behav. Brain Res. 218, Diaz-Mataix, L., Mocaër, E., Seguin, L., Le- Doux, J.E., Agomelatine reduces fear long term memory but not acquisition or short term expression of fear memories. Am. Soc. Neurosci Grünblatt, E., Salkovic-Petrisic, M., Osmanovic, J., Riederer, P., Hoyer, S., Brain insulin system dysfunction in streptozotocin intracerebroventricularly treated rats generates hyperphosphorylated tau protein. J. Neurochem. 101, Harris, K.M., Jensen, F.E., Tsao, B., Three-dimensional structure of dendritic spines and synapses in rat hippocampus (CA1) at postnatal day 15 and adult ages: implications for the maturation of synaptic physiology and long-term potentiation. J. Neurosci. 12, Huang, B.W., Chiang, M.T., Yao, H.T., Chiang, W., The effect of high-fat and high-fructose diets on glucose tolerance and plasma lipid and leptin levels in rats. Diabetes Obes. Metab. 6, Kennedy, S.H., Emsley, R., Placebocontrolled trial of agomelatine in the treatment of major depressive disorder. Eur. Neuropsychopharmacol. 16, Lee, K.F., Soares, C., Béïque, J.C., Examining form and function of dendritic spines. Neural Plast. 2012: Levitan, M.N., Papelbaum, M., Nardi, A.E., A review of preliminary observations on agomelatine in the treatment of anxiety disorders. Exp. Clin. Psychopharmacol. 20, Lôo, H., Hale, A., D'haenen, H., Determination of the dose of agomelatine, a melatoninergic agonist and selective 5- HT(2C) antagonist, in the treatment of major depressive disorder: a placebocontrolled dose range study. Int. Clin. Psychopharmacol. 17, Matsuzaki, M., Factors critical for the plasticity of dendritic spines and memory storage. Neurosci. Res. 57, 1-9. Millan, M.J., Brocco, M., Gobert, A., Dekeyne, A., Anxiolytic properties of agomelatine, an antidepressant with melatoninergic and serotonergic properties: role of 5-HT2C receptor blockade. Psychopharmacology (Berl) 177, Millan, M.J., Gobert, A., Lejeune, F., Dekeyne, A., Newman-Tancredi, A., Pasteau, V., Rivet, J.M., Cussac, D., The novel melatonin agonist agomelatine (S20098) is an antagonist at 5- hydroxytryptamine2c receptors, blockade of which enhances the activity of frontocor-

16 tical dopaminergic and adrenergic pathways. J. Pharmacol. Exp. Ther. 306, Millan, M.J., Marin, P., Kamal, M., Jockers, R., Chanrion, B., Labasque, M., Bockaert, J., Mannoury la Cour, C., The melatonergic agonist and clinically active antidepressant, agomelatine, is a neutral antagonist at 5-HT(2C) receptors. Int. J. Neuropsychopharmacol. 14, Molteni, R., Calabrese, F., Pisoni, S., Gabriel, C., Mocaer, E., Racagni, G., Riva, M.A., Synergistic mechanisms in the modulation of the neurotrophin BDNF in the rat prefrontal cortex following acute agomelatine administration. World J. Biol. Psychiatry. 11, Morley-Fletcher, S., Mairesse, J., Soumier, A., Banasr, M., Fagioli, F., Gabriel, C., Mocaer, E., Daszuta, A., McEwen, B., Nicoletti, F., Maccari, S., Chronic agomelatine treatment corrects behavioral, cellular, and biochemical abnormalities induced by prenatal stress in rats. Psychopharmacology (Berl) 217, Morris, R., Developments of a watermaze procedure for studying spatial learning in the rat. J. Neurosci. Methods. 11, Musazzi, L., Milanese, M., Farisello, P., Zappettini, S., Tardito, D., Barbiero, V.S., Bonifacino, T., Mallei, A., Baldelli, P., Racagni, G., Raiteri, M., Benfenati, F., Bonanno, G., Popoli, M., Acute stress increases depolarization-evoked glutamate release in the rat prefrontal/frontal cortex: the dampening action of antidepressants. PLoS One 5, e8566. Norman, T.R., Cranston, I., Irons, J.A., Gabriel, C., Dekeyne, A., Millan, M.J., Mocaër, E., Agomelatine suppresses locomotor hyperactivity in olfactory bulbectomised rats: a comparison to melatonin and to the 5-HT(2c) antagonist, S Eur. J. Pharmacol. 674, Olié, J.P., Kasper, S., Efficacy of agomelatine, a MT1/MT2 receptor agonist with 5-HT2C antagonistic properties, in major depressive disorder. Int. J. Neuropsychopharmacol. 10, Païzanis, E., Renoir, T., Lelievre, V., Saurini, F., Melfort, M., Gabriel, C., Barden, N., Mocaër, E., Hamon, M., Lanfumey, L., Behavioural and neuroplastic effects 15 of the new-generation antidepressant agomelatine compared to fluoxetine in glucocorticoid receptor-impaired mice. Int. J. Neuropsychopharmacol. 13, Papp, M., Gruca, P., Boyer, P.A., Mocaër, E., Effect of agomelatine in the chronic mild stress model of depression in the rat. Neuropsychopharmacology 28, Papp, M., Litwa, E., Gruca, P., Mocaër, E., Anxiolytic-like activity of agomelatine and melatonin in three animal models of anxiety. Behav. Pharmacol. 17, Pirondi, S., Kuteeva, E., Giardino, L., Ferraro, L., Antonelli, T., Bartfai, T., Ogren, S.O., Hökfelt, T., Calzà, L., Behavioral and neurochemical studies on brain aging in galanin overexpressing mice. Neuropeptides 39, Rainer, Q., Xia, L., Guilloux, J.P., Gabriel, C., Mocaër, E., Hen, R., Enhamre, E., Gardier, A.M., David, D.J., Beneficial behavioural and neurogenic effects of agomelatine in a model of depression/anxiety. Int. J. Neuropsychopharmacol. 15, Reagan, L.P., Reznikov, L.R., Evans, A.N., Gabriel, C., Mocaër, E., Fadel, J.R., The antidepressant agomelatine inhibits stress-mediated changes in amino acid efflux in the rat hippocampus and amygdala. Brain Res. 1466, Robbins, T.W., Murphy, E.R., Behavioural pharmacology: 40+ years of progress, with a focus on glutamate receptors and cognition. Trends Pharmacol. Sci. 27, Rodrigues, S.M., Schafe, G.E., LeDoux, J.E., Molecular mechanisms underlying emotional learning and memory in the lateral amygdala. Neuron 44, Rx Media Pharma, İnteraktif İlaç Bilgi Kaynağı, Sharma, B., Singh, N., Attenuation of vascular dementia by sodium butyrate in streptozotocin diabetic rats. Psychopharmacology (Berl) 215, Soumier, A., Banasr, M., Lortet, S., Masmejean, F., Bernard, N., Kerkerian-Le- Goff, L., Gabriel, C., Millan, M.J., Mocaer, E., Daszuta, A., Mechanisms contributing to the phase-dependent regulation of neurogenesis by the novel antidepres-

17 sant, agomelatine, in the adult rat hippocampus. Neuropsychopharmacology 34, Stein, D.J., Ahokas, A., Albarran, C., Olivier, V., Allgulander, C., Agomelatine prevents relapse in generalized anxiety disorder: a 6-month randomized, double-blind, placebo-controlled discontinuation study. J. Clin. Psychiatry 73, Tardito, D., Milanese, M., Bonifacino, T., Musazzi, L., Grilli, M., Mallei, A., Mocaer, E., Gabriel-Gracia, C., Racagni, G., Popoli, M., Bonanno, G., Blockade of stressinduced increase of glutamate release in the rat prefrontal/frontal cortex by agomelatine involves synergy between melatonergic and 5-HT2C receptordependent pathways. BMC Neurosci. 11, 68. Tavosanis, G., Dendritic structural plasticity. Dev. Neurobiol. 72, Tuma, J., Strubbe, J.H., Mocaër, E., Koolhaas, J.M., Anxiolytic-like action of the antidepressant agomelatine (S 20098) after a social defeat requires the integrity of the SCN. Eur. Neuropsychopharmacol. 15, Vorhees, C.V., Williams, M.T., Morris water maze: procedures for assessing spatial and related forms of learning and memory. Nat. Protoc. 1, Zajecka, J., Schatzberg, A., Stahl, S., Shah, A., Caputo, A., Post, A., Efficacy and safety of agomelatine in the treatment of major depressive disorder: a multicenter, randomized, double-blind, placebocontrolled trial. J. Clin. Psychopharmacol. 30, ÖZGEÇMİŞ 1. KİMLİĞİ: Adı, soyadı: Ümide DEMİR ÖZKAY Doğum yeri ve tarihi: Antalya, 1981 Kasım Medeni hali: Evli, 1 çocuklu İş adresi: Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakoloji Anabilim Dalı, 26470, Eskişehir Telefon: +(222) Fax: +(222) e-posta: udemir@anadolu.edu.tr 2. EĞİTİM ÖYKÜSÜ: Ortaöğrenim: ; Metin-Nuran Çakallıklı Anadolu Lisesi, Antalya Lisans: ; Eczacı, Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Eskişehir Doktora: ; Doktor Eczacı, Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir 3. MESLEKİ DENEYİMLERİ: Araştırma Görevlisi, Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakoloji Anabilim Dalı, Eskişehir Araştırma Görevlisi Doktor, Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakoloji Anabilim Dalı, Eskişehir Yardımcı Doçent, Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakoloji Anabilim Dalı, Eskişehir 4. DOKTORA TEZİ: Bazı Benzotiyazol Türevi Bileşiklerin Streptozotosin ile Deneysel Alzheimer Modeli Oluşturulmuş Sıçanlara Ait Öğrenme ve Bellek Parametreleri Üzerine Etkileri, Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir (2009). 5. YÖNETİLEN YÜKSEK LİSANS TEZİ: Bürge Doğruer Akan, Bazı piperazin alkanol türevlerinin antinosiseptif etkinliklerinin araştırılması. Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü, PROJELER: 1. Deneysel Alzheimer modelinin oluşturulması ve etkili yeni bileşiklerin denenmesi, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, 2009, Proje no: Mianserin, tianeptin ve medazepam ın streptozotosin ile diyabet edilmiş sıçanlarda değişen depresyon, anksiyete ve ağrı parametreleri üzerine etkilerinin incelenmesi, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, 2011, Proje no: 1105S

18 3. Benzimidazol yapısı taşıyan moklobemid analogu yeni bileşiklerin sentezlenmesi ve sıçanların depresyon parametreleri ile beyin monoamin düzeyleri üzerine etkilerinin incelenmesi, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, 2011, Proje no:1105s Yeni sübstitüe pirazolin türevlerinin sentezlenmesi ve antidepresan etkilerinin araştırılması, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, 2012, Proje no: 1206S Kronik agomelatin uygulamasının sıçanların öğrenme ve bellek parametreleri üzerine etkilerinin araştırılması ve nitrik oksidin olası katılımının incelenmesi, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, 2012, Proje no: 1209S ÖDÜLLER: Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Teşvik ödülü, ÜYELİKLER: Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Mezunlar Derneği, 2005 Türk Farmakoloji Derneği, YABANCI DİL: İngilizce YAYIN LİSTESİ SCIENCE CITATION INDEX-EXPANDED KAPSAMINDAKİ DERGİLERDE YER ALAN ARAŞTIRMA MAKALELERİ 1. Can, Ö.D., Öztürk, Y., Demir Özkay, Ü. (2009). Doğal bir antidepresan: Hypericum perforatum L, Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 29 (3), Can, Ö.D., Demir Özkay, Ü., Kaplancıklı, Z.A., Öztürk, Y. (2009). Effects of some 1,3,5-trisubstitued-2-pyrazoline derivatives on depression and anxiety parameters of mice, Archives of Pharmacal Research, 32 (9), Can, Ö.D., Demir Özkay, Ü., Öztürk, N., Öztürk, Y. (2010). Effects of Hawthorn seed and pulp extracts on the central nervous system, Pharmaceutical Biology, 48 (8), Demir Özkay, Ü., Özkay, Y., Can, O.D. (2011). Synthesis and analgesic effects of 2-(2-carboxyphenylsulfanyl)-N-(4- substitutedphenyl)acetamide derivatives, Medicinal Chemistry Research, 20, Can, O.D., Oztürk, Y., Ozkay, U.D. (2011). Effects of insulin and St. John's Wort treatments on anxiety, locomotory activity, depression, and active learning parameters of streptozotocin-diabetic rats, Planta Medica, 77 (18), Demir Özkay, Ü., Can, O.D., Kaplancıklı, Z.A. (2012). Antinociceptive activities of some triazole and pyrazoline moieties-bearing compounds, Medicinal Chemistry Research, 21, Can, O.D., Demir Özkay, U., Kıyan, H.T., Demirci, B. (2012). Psychopharmacological profile of Chamomile (Matricaria recutita L.) essential oil in mice, Phytomedicine, 19 (3-4), Can, O.D., Ozkay, U.D. (2012). Effects of Hypericum montbretti extract on the central nervous system and involvement of GABA (A)/Benzodiazepine receptors in its pharmacological activity, Phytotherapy Research, 26 (11), Can, O.D., Altintop, M.D., Ozkay, U.D., Uçel, U.I., Doğruer, B., Kaplancikli, Z.A. (2012). Synthesis of thiadiazole derivatives bearing hydrazone moieties and evaluation of their pharmacological effects on anxiety, depression, and nociception parameters in mice, Archives of Pharmacal Research, 35 (4), Can, Ö.D., Ulupinar, E., Özkay, Ü.D., Yegin, B., Öztürk, Y. (2012). The effect of simvastatin treatment on behavioral parameters, cognitive performance, and hippocampal morphology in rats fed a standard or a high-fat diet, Behavioural Pharmacology, 23 (5-6), Ozkay, U.D., Can, O.D., Ozkay, Y., Oztürk, Y. (2012). Effect of benzothiazole/piperazine derivatives on intracerebroventricular streptozotocin-induced cognitive deficits, Pharmacological Reports, 64 (4),

19 12. Can, Ö.D., Demir Özkay, Ü., Üçel, U.İ. (2013). Anti-depressant-like effect of vitexin in BALB/c mice and evidence for the involvement of monoaminergic mechanisms, European Journal of Pharmacology, 699 (1-3), Demir Özkay, Ü., Yurttaş, L., Özkay, Y., Üçel, U.İ., Can, Ö.D., Öztürk, Y. (2013). Synthesis of new 1-phenyl-2-(4- substituted-piperazin-1-yl)- propanol derivatives and evaluation of their antidepressant-like effects", Archives of Pharmacal Research, 36 (7), Demir Özkay, Ü., Can, O.D. (2013). Anti-nociceptive effect of vitexin mediated by the opioid system in mice, Pharmacology, Biochemistry and Behavior, 109, ULUSAL HAKEMLİ DERGİLERDE YAYIM- LANAN MAKALELER: Demir Özkay, Ü., Öztürk, Y., Can, Ö.D. (2011). Yaşlanan dünyanın hastalığı: Alzheimer Hastalığı, Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 18 (1), SCIENCE CITATION INDEX-EXPANDED KAPSAMINDAKİ DERGİLERDE YER ALAN VE ULUSLARARASI TOPLANTI- LARDA SUNULAN POSTER ÖZETLERİ: 1. Can, Ö., Demir, Ü., Öztürk, N., Öztürk, Y. (2006). Analgesic activity of Hawthorn seed extract. IUPHAR 2006, Beijing, China: Acta Pharmacologica Sinica, 27 (1), Özkay Demir, Ü., Can, O.D., Özkay, Y. (2011). Acetylcholinesterase inhibitory effects of some benzothiazolepiperazine derivatives. BBBB-4, Ribno (Bled), Slovenia: European Journal of Pharmaceutical Sciences, 44 (1), Ulupınar, E., Can, O.D., Demir Ozkay, U., Yegin, B. (2012). The effects of simvastatin on hippocampal morphology of rats exposed to high-fat diet during preand post-natal period. 4. International Symposium of Clinical and Applied Anatomy, Ankara, Turkey: International Journal of Experimental and Clinical Anatomy, S17. ULUSLARARASI TOPLANTILARDA SUNULAN POSTER ÖZETLERİ 1. Can, Ö.D., Demir, Ü., Öztürk, N., Öztürk, Y. (2006). Analgesic activity of Punica granatum L.fruit rind extract. 8th International Symposium on Pharmaceutical Sciences, Ankara, Turkey, Proceedings and Abstracts, 230 pp. 2. Işıkdağ, I., Demir, Ü., Can, Ö.D., Özkay, Y., Öztürk, Y. (2007). Synthesis and analgesic activity of some benzimidazole derivatives. International Symposium on Drug Research and Development, From Chemistry to Medicine, Antalya, Türkiye, Proceedings and Abstracts, 56 pp. 3. Can, Ö.D., Demir, Ü., Mor, F., Öztürk, Y. (2007). Central nervous system activity of Lotus corniculatus var. albinus. 39th Annual General Meeting of the European Brain and Behaviour Society, Trieste, Italy, Neural Plasticity, 107 pp. 4. Öztürk, Y., Can, D.Ö., Demir, Ü., Bektaş, N. (2007). Central nervous system depressant activity of Olea europaea L. leaves extract. 39th Annual General Meeting of the European Brain and Behaviour Society, Trieste, Italy, Neural Plasticity, pp. 5. Can, O.D., Demir Ozkay, U., Ozturk, N., Ozturk, Y. (2008). Hypophagic effect of Hypericum perforatum L. on rats. 22nd Federation of Asian Pharmaceutical Associations Congress, Singapore, Singapore, Abstracts, pp. 6. Demir Ozkay, U., Can, Ö.D., Öztürk, Y. (2008). Antidepressant activity of Melissa officinalis L. leaves. 22nd Federation of Asian Pharmaceutical Associations Congress, Singapore, Singapore, Abstracts, 416 pp. 7. Can, Ö.D., Öztürk, Y., Demir Özkay, Ü. (2009). Effect of insulin treatment on the impaired learning parameters of STZdiabetic rats. 9th International Symposium of Pharmaceutical Sciences (ISOPS-9), Ankara, Turkey, Proceedings and Abstracts, 375 pp. 8. Demir Özkay, Ü., Can, Ö.D., Özkay, Y., Işıkdağ, I., Öztürk, Y. (2009). Synthesis and analgesic activity of some bisthiazole derivatives. 9th International Symposium of Pharmaceutical Sciences (ISOPS-9), Ankara, Turkey, Proceedings and Abstracts, 234 pp. 18

20 9. Kaplancıklı, Z.A., Özdemir, A., Turan- Zitouni, G., Altıntop, M.D., Can, Ö.D., Demir Özkay, Ü. (2009). Synthesis and antidepressant activities of some pyrazoline derivatives. 9th International Symposium of Pharmaceutical Sciences (ISOPS-9), Ankara, Turkey, Proceedings and Abstracts, 223 pp. 10. Demir Özkay, Ü., Can, Ö.D., Özkay, Y., Öztürk, Y., Işıkdağ, I. (2009). Effects of some benzothiazole/piperazine derivatives on learning and memory parameters of rats in plus maze test, 45th International Conference on Medicinal Chemistry, Orleans-France, Drug Discovery and Selection, 125 pp. 11. Can, Ö.D., Öztürk, Y., Ozkay, U.D. (2010). Effect of daily insulin treatment on depression parameters of six weeks STZ-diabetic rats, The 3rd World Congress on Controversies to Consensus in Diabetes, Obesity and Hypertension, Prague, Czech Republic, Program and Abstracts, 35A pp. 12. Demir, U., Can, O.D. (2010). Effect of daily insulin treatment on nociceptive perception of 5 weeks STZ-diabetic mice, The 3rd World Congress on Controversies to Consensus in Diabetes, Obesity and Hypertension, Prague, Czech Republic, Program and Abstracts, 66A pp. 13. Özkay, Y., Can, Ö.D., Demir Özkay, Ü., Yurttaş, L. (2011). Analgesic and antiinflammatory activity of some thiazole derivatives, International Symposium on Drug Research & Development From Chemistry to Medicine, Antalya, Türkiye, Abstracts, 114 pp. 14. Ozturk, Y., Can, O.D., Demir-Ozkay, U. (2011). Pharmacological effects of rutin on metabolic parameters and body weights of rats, MipTec (The Leading European Event for Drug Discovery), Basel, Switzerland, Abstracts, 108 pp. 15. Demir Özkay, Ü., Can, Ö.D., Ulupınar, E., Üçel, U.İ. (2012). The effect of maternal and post weaning high-fat diet exposure on behavioral and nociceptive parameters in Sprague-Dawley rats, 10th International Symposium on Pharmaceutical Science, Ankara, Turkey, Book of Abstracts, 457 pp Can, Ö.D., Ulupinar, E., Demir Özkay, Ü., Üçel, U.İ. (2012). The effect of simvastatin treatment on behavioral parameters of rats fed with standard or high fat diet, 10th International Symposium on Pharmaceutical Science, Ankara, Turkey, Book of Abstracts, 451 pp. 17. Üçel, U.İ., Demir Özkay, Ü., Can, Ö.D., Altıntop, M.D., Kaplancıklı, Z.A. (2012). Antinociceptive effects of some triazole derivatives, 10th International Symposium on Pharmaceutical Science, Ankara, Turkey, Book of Abstracts, 456 pp. 18. Demir Özkay, Ü., Can, O.D., Ucel, U., Öztürk, Y. (2012). Antihpyerglycemic and behavioral effects of mianserin on streptozotocin diabetic rats, 6th Meeting of the Federation of the European Pharmacological Societies, Granada, Spain, Abstracts, P232 pp. 19. Ulupınar, E., Can, O.D., Demir Ozkay, U., Yegin, B. (2012). Effects of simvastatin treatment on Morris water-maze performance of rats fed with standard or high-fat diet, Forum of Neuroscience, Barcelona, Spain, Abstracts, F pp. 20. Özdemir, A., Altıntop, M.D., Kaplancıklı, Z.A., Turan-Zitouni, G., Can, Ö.D., Demir Özkay, Ü. (2013). Synthesis and antidepressant activity of new pyrazoline derivatives, Joint Meeting on Medicinal Chemistry, Lublin, Poland, Abstracts, P35 pp. 21. Altıntop, M.D., Özdemir, A., Kaplancıklı, Z.A., Turan-Zitouni, G., Demir Özkay, Ü., Can, Ö.D. (2013). 1,5-Diaryl-3-[4- (methylsulfonyl)phenyl]-2-pyrazolines with antidepressant-like activity, Joint Meeting on Medicinal Chemistry, Lublin, Poland, Abstracts, P2 pp. 22. Kaplancıklı, Z.A., Özdemir, A., Altıntop, M.D., Turan-Zitouni, G., Demir Özkay, Ü., Can, Ö.D. (2013). New fluorinecontaining 1,3,5-Triaryl-2-pyrazolines as potential antidepressant agents, National Meeting on Medicinal Chemistry, Rome, Italy, Abstracts, P.CD.12 pp. ULUSAL TOPLANTILARDA SUNULAN POSTER ÖZETLERİ: 1. Can, Ö.D., Öztürk, N., Demir, Ü., Öztürk, Y. (2005). Crataegus monogyna meyvelerinde analjezik aktivite, Türk Farmakoloji Derneği, 18. Ulusal Farmakoloji Kong-

21 resi, İzmir, Türkiye, Kongre Programı ve Bildiri Özet Kitabı, 212 pp. 2. Can, Ö.D., Demir Özkay, Ü., Öztürk, Y. (2007). Farelerde deneysel diyabetin neden olduğu davranışsal değişimler üzerine insülin tedavisinin etkileri, Türk Farmakoloji Derneği, 19. Ulusal Farmakoloji Kongresi, Trabzon, Türkiye, Kongre Programı ve Bildiri Özet Kitabı, 261 pp. 3. Can, Ö.D., Mor, F., Özkay, Ü.D., Öztürk, Y. (2008). Lotus corniculatus var. albinus un analjezik aktivitesi, 7. Ulusal Sinir Bilimleri Kongresi, Adana, Türkiye, Konferans ve Bildiri Özetleri, 84 pp. 4. Özkay, Ü.D., Özmen, Ö., Can, Ö.D., Öztürk, N., Öztürk, Y. (2008). Deneysel diyabetin sıçanların beyinlerinde neden olduğu patolojik değişiklikler üzerine insülinin ve Hypericum perforatum L. ekstresinin etkileri, 7. Ulusal Sinir Bilimleri Kongresi, Adana, Türkiye, Konferans ve Bildiri Özetleri, 112 pp. 5. Özkay, Ü., Can, Ö.D. (2011). Hypericum montbretti'nin GABA(A)/Benzodiazepin reseptörleri aracılıklı psikofarmakolojik etkileri, Türk Farmakoloji Derneği, 21. Ulusal Farmakoloji Kongresi, Eskişehir, Türkiye, Özet Kitabı, 230 pp. 6. Can, O.D., Özkay, U. (2011). Viteksinin opioid mekanizmalar aracılıklı santral analjezik etkinliği, Türk Farmakoloji Derneği, 21. Ulusal Farmakoloji Kongresi, Eskişehir, Türkiye, Özet Kitabı, 229 pp. 7. Söztutar, E., Demir Özkay, Ü., Can, Ö.D., Ulupınar, E. (2013). Kronik agomelatin uygulamasının erkek sıçanlarda anksiyete davranışı ve prefrontal kortekste nitrik oksit sentaz içeren nöron sayıları üzerine etkileri, 11. Ulusal Sinirbilim Kongresi, İzmir, Türkiye, Özet Kitabı, 185 pp. 20

22 Platin Bazlı Kemoterapi Alan Akciğer Kanserli Hastalarda Glutation S-Transferaz Enzim Genotipleri ile Etil Alkol Alımı ve Sigara Kullanımının Tedavi Yanıtına Etkisi Celalettin Semih KUNAK Ordu Üniversitesi Tıp Fakültesi GİRİŞ VE AMAÇ Akciğer kanseri, erkeklerde daha fazla olmak üzere, Türkiye de ve Dünya da en sık görülen kanser türlerinden olup Türkiye de kanserden ölümlerde birinci sırada yer almaktadır(şekil 1 ve 2). Şekil 1. S.B. Kanser Dairesi 2009 Verileri Şekil 2. S.B. Kanser Dairesi 2009 Verileri 21

23 Akciğer kanserli hastaların yaklaşık üçte ikisi ameliyat edilemeyen lezyonlara sahiptir. Bu hastalara en güçlü kemoterapi rejimleri uygulansa bile önemli kısmı bir yıl içinde ölmektedir. Kanser olgularının %80-85 ini oluşturan küçük hücreli olmayan akciğer kanserli hastalarda kemoterapiye yanıt %30-50 düzeylerindedir (Bai ve ark.1995, Giovino,2002, Rosell ve ark.,2004). Bu nedenle bu tip hastalarda kemoterapinin başarılı olamamasının nedenlerinin araştırılması son derece önemlidir. Bu bağlamda son zamanlarda ilaç rezistansı mekanizmaları üzerindeki çalışmalar yoğunluk kazanmış ve kanser hücrelerinin kemorezistansında çeşitli faktörlerin rol oynadığı saptanmıştır. Bunlar arasında glutatyon s-transferazlar (GST) lerin rolü olabileceği düşünülmektedir. GST'ler II. Faz reaksiyonlarını katalizleyen dimerik yapıda bir süper aile olup hücresel savunma sisteminde önemli rol oynarlar. GST'ler toksik ve karsinojenik elektrofilik moleküllerin glutatyon ile konjugasyonunu katalizleyerek hücresel makromolekülleri hasarlardan korurlar (Boyer ve Kenney,2005). Bazı veriler GST'lerin çeşitli kemoterapötik ilaçların sitotoksik etkisini belirlediğini göstermektedir. GST'lerin 6 alt ailesi vardır. Bunlar GSTα; GSTAπ; GSTP, GSTμ; GSTM, GSTθ; GSTT, GSTΣ; GSTS ve GSTΖ; GSTZ'dır. GSTP1 insan akciğerinde en fazla ekpres edilen izozimdir. GSTM1 ve GSTT1 izozimleri daha az olmak üzere akciğerde ekspres edilmektedir. GSTP1'in küçük hücreli olmayan akciğer tümörlerinde en fazla ekpres edilen GST olduğu bilinmektedir. İlaç rezistansı gösteren tümörlerin GSTP1 düzeylerinin yüksek olduğu saptanmıştır. Bunlar arasında özellikle küçük hücreli olmayan akciğer tümörleri dikkati çekmektedir. Özellikle platin bileşiklerinin detoksifikasyonuna GSTP1'in doğrudan katılmakta olduğu ve platin bileşiklerine karşı gelişen gerek intrinsek gerek kazanılmış rezistansta önemli rol oynadığı ileri sürülmektedir. Ancak platin rezistansının GSTP1'e bağlı olmadığını gösteren çalışmalar da mevcuttur. Benzeri çelişkili sonuçlar over kanseri için de bildirilmektedir. GSTP1 ekspresyonu ile platin bileşiklerine karşı rezistans arasındaki ilişkinin her zaman gösterilememesinin nedenlerinden birisi ve önemlisi GSTP1 geninin polimorfik oluşu olabilir. GSTP1 geninin polimorfik olduğu bilinmektedir. GSTP1 genindeki iki mutasyondan birinde (Ile 105 Val) 313. pozisyonda tek nükleotidin yer değiştirmesi (A- G) sonucunda izolösin yerini valine bırakmakta ve enzim aktivitesi düşmektedir. Heterozigotlarda ise enzim aktivitesi orta düzeyde kalmaktadır. Ayrıca GSTM1 ve GSTT1'in de akciğer kanseri dahil birçok kanserlerin oluşumunda ve tedaviye yanıtta etkili olabileceği bildirilmektedir. GSTM1 ve GSTT1 genleri de polimorfik olup bu genlerin eksikliği, enzim aktivitelerinin yokluğuna neden olmaktadır.polimorfik olan bu GST'lerin aktivitelerinin düşüşü ve yokluğu platin bileşiklerinin detoksifikasyonlarını yavaşlatabilir. Bu durum da bileşiklerin sitotoksik etkilerini ve sonuçta tedavi etkinliklerini güçlendirerek hastanın ilaca yanıtını arttırabilir. Akciğer kanserinde platin bazlı kemoterapiye yanıtta bu polimorfik genlerin katkılarının olup olmadığı ortaya konarak, sonuçta bireysel bazda etkili tedavi formlarının planlanmasına imkân sağlamak bakımından önemlidir. Dolayısıyla bu çalışmada platin bazlı tedavi gören küçük hücreli akciğer kanserli ve küçük hücreli olmayan akciğer kanserli hastaların GSTM1, GSTP1 ve GSTT1 gen polimorfizmlerinin alkol kullanımı ve sigara kullanımı ile ilişkilendirildiğinde yanıta etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Kronik alkol kullanımı, mitokondriyal yapıyı ve fonksiyonu bozarak, solunumun baskılanmasına, mitokondriyal reaktif oksijen türlerinin artmasına, ATP nin azalmasına, yağ asit metabolizmasının kesintiye uğramasına yol açmaktadır. Alkol metabolizması, alkol dehidrogenazın(adh), etanolü asetaldehite, mitokondrial aldehid dehidrogenazın (ALDH) da mitokondri içinde asetaldehiti asetata çevirmesi tepkimelerini içermektedir. Her iki tepkime de kofaktör olarak NAD + yi kullanmaktadır. Bu da daha sonra NADH ye indirgenmektedir. Hücresel NAD + /NADH oranında, alkolün neden olduğu değişiklikler ATP sentezinde azalmaya yol açmaktadır. Sonuç olarak elektron transport zincirindeki kırılmalar, mitokondriyal süperoksit anyonlarının, H 2 O 2 ve hidroksil radikallerinin artışına yol açacaktır. Reaktif oksijen türlerinin oluşumuna ek olarak, alkol aynı zamanda hücresel antioksidan savunma mekanizmalarını da etkilemektedir. Rat modeli kullanılarak yapılan çalışmalarda, kronik alkol kullanımının, alveolar Tip 2 (ATII) hücrelerinde, hücresel GSH havuzunu daralttığı, bunun da yaşamsal öneme sahip sürfaktan sentezi ve salınımının azalmasına neden olduğu gösterilmiştir. İmmün yanıtta, sitokin ve reseptörle- 22

24 rin regülasyonunda, hücre içi oksidan ve antioksidan dengesi kritik öneme sahiptir. Sürfaktan üretiminin azalması, bariyer bütünlüğünün azalmasına, apoptozisin de artmasına yol açacaktır. Alkolün indüklediği reaktif oksijen türlerinin oluşumu ve GSH oksidasyonu diğer immün hücrelerin yanıtını da etkileyebilmektedir. Buna örnek olarak fagositoz yeteneğinin de azalması gösterilebilir.(yan Liang et al.) Başka bir çalışmada, obez ve diyabetik fare modeli kullanılarak, alkollü içeceklerin alımının sistemik immün yanıta etkisi araştırılmış, enflamasyon durumunda adaptif immün yanıtın belirgin bir şekilde baskılandığı gösterilmiştir. Düşük dozda alkol alımının, immün yanıtı bozduğu, inflamatuar yanıtı azalttığı gösterilmiştir.( Lee H et al.) Yine fare modelinde yapılan başka bir çalışmada ise kısa süreli alkol uygulamasının B hücrelerine antijen prezentasyonunu olumsuz etkilediği gösterilmiştir.( Andrade MC et al.) Sigara içiminin akciğer kanseri etiyolojisindeki rolü üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Akciğer kanseri tedavisi başlangıcından sonra sigara içiminin sürdürülmesinin ya da kesilmesinin tedaviye yanıta etkisi de çeşitli çalışmalarda araştırılmıştır. Sigara içiminin kesilmesinin tedaviye çok az olumlu katkısının olduğu görülürken, sigara içiminin sürdürülmesinin ise tedavi etkisini azalttığı, rekürrens sıklığını artırdığı gösterilmiştir. (Yi An et al.) Nikotinin kendi başına karsinojen olmamasına karşılık, fare modelinde, pankreatik tümörlerde gemcitabine in kemoterapötik etkisini azalttığı, tümörün progresyonuna neden olduğu, metastaz sıklığını artırdığı izlenmiştir. (Jose G Trevino et al.). Debangshu Samanta ve ark. yaptığı in vitro çalışmada deneysel olarak insan akciğer epitelyumu kullanılmış, uzun dönem sigara içiminin akciğer kanserinde kemoterapiye rezistansı artırdığı gösterilmiştir. Bu çalışmada Smad3 gen ekspresyonunda azalmanın küçük hücreli olmayan akciğer kanserinde carboplatine rezistansı artırdığı ortaya konmuştur. Bu çalışmaların gösterdiği şudur ki; akciğer kanser tedavisi alanlarda sigara içiminin sonlandırılması, tedavinin başarısı için zorunlu kabul edilmektedir. Cisplatin temelli tedavilerde, tedavinin prognozunda başka faktörlerin de rol oynadığı gösterilmiştir. DNA onarım genlerindeki polimorfizm, dolaşımdaki serum DNA daki checkpoint genlerindeki metilasyon, tedavi başarısının tayininde önemli prediktif rol oynayabilir.(rosell R et al.) Carboplatin: Cisplatin kadar güçlü antineoplastik etkinliğe sahip, fakat emetik etkisi, renal toksisitesi ile ototoksisistesi ve nörotoksisistesi daha düşük olan bir cisplatin analoğudur. carboplatin organizmaya verildikten sonra cisplatine dönüşür ve etkisini böylece gösterir. DNA'ya hem intrastrand (%90'dan fazla) hem de interstrand (%5'ten az) bağlanır. DNA addaktı oluşturarak DNA sentezini ve fonksiyonunu inhibe eder. Bunun yanısıra transkripsiyonu da önler. Nükleer ve sitoplazmik proteinlere bağlanarak sitotoksik etki gösterir. Glutatyon ve glutatyon ile ilgili enzimler inaktivasyonunu arttırır. Cisplatin: Yapısı bakımından diğer antineoplastiklere benzemeyen organik platin türevi bir ilaçtır. Sıvı ortamda platin elektrodlar aracılığıyla ile oluşturulan elektriksel alanın E. coli'nin çoğalması üzerindeki etkisini incelemek üzere yapılan deneyler sırasında, elektroddan sıvıya geçen platin türevlerinin antibakteriyel ve antineoplastik etki yaptıkları tesadüfen farkedilmiş ve bu gözlem sayesinde cisplatin bulunmuştur. Sadece cis izomeri sitotoksiktir. Döneme özgü olmayan bir ilaçtır. Alkilleyici tiptedir. DNA'ya guanin ve adeninin N-7 pozisyonundan kovalent bağla bağlanır. DNA'ya intrastrand (%90) veya interstrand (%10) olarak iki farklı şekilde etki eder. DNA adductlarının oluşması veya DNA sentezinin ve transkripsiyonu ile sonuçlanır. Çekirdek ve sitoplazmik proteinlere bağlanması, sitotoksik etkilerle sonuçlanabilir. 23

25 GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmamızda Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Merkezi'nde tedavi altında bulunan 113 primer akciğer kanserli ve platin bazlı tedavi gören hasta çalışmaya alındı. Hastaların KHAK ve KHOAK oldukların dair tanı yöntemleri olarak görüntüleme yöntemlerinden direk göğüs grafisi, akciğer, sürrenal ve beyin bilgisayarlı tomografisi, kemik sintigrafisi, patolojik tanı için ise ince iğne aspirasyon biyopsisi, bronkoskopik biyopsi ve cerrahi olarak alınan biyopsi yöntemleri kullanılmıştır. Hastaların kemoterapiye yanıt verip vermediği DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) kriterlerine göre radyolojik olarak değerlendirilmiştir. Yanıtların değerlendirilmesinde tam ve kısmi yanıt veren hastalar, yanıt veren hastalar olarak değerlendirilmiştir. Stabil ve progresyon olduğuna karar verilen hastalar ise yanıt vermeyen olarak değerlendirilmiştir. Akciğer kanserinde kullanılan kemoterapi protokolleri şunlardır:1) Gemsitabin+ Cisplatin 2) Dosetaksel+ Cisplatin 3) Vinorelbin+ Cisplatin 4) Paklitaksel+ Carboplatin 5) Etoposid+ Cisplatin Çalışmamızda hastalar 21 gün arayla en az iki veya daha fazla kür tedavi almışlardır. DSÖ kriterlerine göre yapılan radyolojik değerlendirmeleri 2. kür sonrası yapılmaya başlanmıştır. DSÖ KRİTERLERİ: Tam yanıt:radyolojik olarak tüm semptomlar ortadan kalkmıştır. Kısmi yanıt:tümör büyüklüğü %50 ve üzerinde azalmıştır. Stabil hastalık: Mevcut lezyon %25'ten az büyüme ve %50'den az küçülme göstermektedir. Progresyon:Yeni lezyon oluşumu veya lezyonda %25 veya üzeri artma Etil alkol alım miktarları CDC ölçütlerine göre değerlendirildi. Buna göre; bir standart birimi 14 gr. saf alkol içeren miktar olmak üzere; her gün erkekler için 2, kadınlar için 1 birim alkol alımı orta içici, bunun altı az içici, üstü ağır içici olarak kabul edildi. DNA izolasyonu, DNA saflık ve miktar tayini, Miller ve ark larının (1988) yöntemine göre hazırlanmış olan (Promega) kit kullanılarak yapılmıştır. GSTM1 ve GSTT1 genotipleri Abdel-Rahman ve ark larının (1996) belirttiği şekilde multipleks PCR yöntemi kullanılarak saptanmıştır. GSTP1 genindeki İle105Val mutasyonu ve Ala114Val mutasyonu PCR ve RFLP yöntemleri kullanılarak yapılmıştır (Park ve ark., 1999). İstatistiksel Analizler Tedaviye yanıt vermenin kişinin sigara kullanımına, alkol kullanımına, GSTP1exon5 ve GSTP1exon6, GSTT1ve GSTM1'e bağlı olup olmadığını ortaya koymak için ki-kare analizi, yanıt vermeme üzerine etki gösteren olası faktörleri belirmek için ise lojistik regresyon analizi kullanılmıştır. Analizlerde SPSS 20.0 sürümü kullanılmıştır. BULGULAR GSTM1 genotip bulguları: 113 kişilik hasta grubunda GSTM1 gen deflasyonuna sahip bireylerin sayısı 49 (% 43) olarak saptanmıştır. GSTM1 genotipine ait elektroforez sonucu Şekil 3 te görülmektedir. GSTP1 İle105Val genotip bulguları: 113 kişilik hasta grubunda GSTP1 İle 105 /İle 105 (wild type) genotipe sahip bireylerin sayısı 42 (% ), İle 105 /Val 105 (heterozigot) genotipe sahip bireylerin sayısı 34 (% 39) ve Val 105 /Val 105 (homozigot mutant) genotipe sahip bireylerin sayısı 10 (% 12) olarak saptanmıştır. GSTP1 İle105Val genotipine ait elektroforez sonucu Şekil 3 te görülmektedir. 305 bç 222 bç 138 bç Şekil 3. GSTP1 İle105Val genotipine ait elektroforez sonucu: 1.sütun; 138 ve 222 bç lik iki bant Val 105 /Val 105 genotipini, 2., 3., 4. sütun; 138 ve 305 bç lik iki bant İle 105 /İle 105 genotipini, 5. ve 6. sütun; 138, 222 ve 305 bç lik üç bant İle 105 /Val 105 genotipini, 7. sütun; 100 bç lik DNA markeri göstermektedir GSTP1 Ala114Val genotip bulguları: 24

26 113 kişilik hasta grubunda GSTP1 Ala 114 /Ala 114 (wild type) genotipe sahip bireylerin sayısı 64 (% 74), Ala 114 /Val 114 (heterozigot) genotipe sahip bireylerin sayısı 11 (% 13) olarak saptanmıştır. Val 114 /Val 114 (homozigot mutant) genotipe sahip 11 (%13)birey belirlenmiştir bç 312 bç 215 bç 170 bç 144 bç Şekil 4. GSTP1 Ala114Val genotipine ait elektroforez sonucu: 1. ve 4. sütun; 144 ve 170 bç lik iki bant Ala 114 /Val 114 genotipini, 2. ve 5. sütun; 144 bç lik tek bant Ala 114 /Ala 114 genotipini, 3. sütun; 170 bç lik tek bant Val 114 /Val 114 genotipini (bu bant, çalışma grubu dışında farklı bir numuneden elde edilmiştir), 6. sütun; 50 bç lik DNA markeri göstermektedir GSTT1 genotip bulguları 113 kişilik hasta grubunda GSTT1 gen dilisyonuna sahip bireylerin sayısı 85 (%75) olarak saptanmıştır. GSTT1 genotipine ait elektroforez sonucu Şekil 5 te görülmektedir. 25 Şekil 5. GSTM1 ve GSTT1 genotiplerine ait jel elektroforez sonucu: 1.sütun; 100 bç lik DNA markeri, 2. sütun; 215 bç lik bant GSTM1 genotipini, 312bç lik bant internal kontrol olan CYP1A1 i, 3. sütun; 480 bç lik bant GSTT1 genotipini, 312bç lik bant internal kontrol olan CYP1A1 i, 4. sütun; 215 bç lik bant GSTM1 genotipini, 480 bç lik bant GSTT1 genotipini, 312bç lik bant internal kontrol olan CYP1A1 i, 5. sütun; GSTM1 ve GSTT1 dilisyonunu, 312bç lik bant internal kontrol olan CYP1A1 i göstermektedir. Tablo 1. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri GSTP1 Ex6 Tedaviye yanıt vermeyen Toplam hasta sayısı Prevalans (%) OR 95 % CI wild type ,0 - - heterozigot ,7 2,844 0,547-14,791 mutant ,9 9,757 1,002-95,024 Tablo 2. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri GSTP1 Ex5 Tedaviye Toplam Prevalans (%) OR 95 % CI yanıt vermeyen hasta sayısı wild type ,9 - - heterozigot ,0 0,897 0,329-2,447 mutant ,0 0,673 0,085-5,304

27 Tablo 3. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri GSTM1 Tedaviye Toplam Prevalans (%) OR 95 % CI yanıt vermeyen hasta sayısı Yok ,4 - - Var ,5 1,132 0,435-2,946 Tablo 4. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri GSTT1 Tedaviye Toplam Prevalans (%) OR 95 % CI yanıt vermeyen hasta sayısı Var ,1 - - Yok ,0 1,157 0,374-3,580 Tablo 1,2,3 ve 4'te çalışmaya alınan hastaların GST izozimleri ve tedaviye yanıt vermeme durumları değerlendirilmiştir. Buna göre toplam 113 hastada izozimlerin dağılımı ve tedaviye yanıt vermeme oranları; GST exon 6 için 84 wild type (%69), 15 heterozigot (%87), 14 mutant(%93), GST exon 5 için 59 wild type (%73), 44 heterozigot (%75), 10 mutant (%80) olarak belirlenmiştir. GSTM1 için 49 hastada var (%76), 64 hastada yok (%73) olduğu, GSTT1 için 85 hastada var (%74), 28 hastada yok (%75) olduğu görülmüştür. Tablo 5. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri Sigara Tedaviye Toplam Prevalans (%) OR 95 % CI (paket-yıl) yanıt vermeyen hasta sayısı , ,4 1,663 0,354-7, ,2 0,466 0,085-2, ,3 1,369 0,278-6, ve üzeri ,6 0,762 0,164-3,546 Tablo 5'te hastaların sigara içme durumları ve yanıt vermeme oranları değerlendirilmiştir. Sırasıyla 0-19 paket-yıl sigara tüketimi olan 15 hasta (%73), paket-yıl sigara tüketimi olan 34 hasta (%82), paket-yıl sigara tüketimi olan 19 hasta (%63), paket-yıl sigara tüketimi olan 23 hasta (%70), 80 ve üzeri paket-yıl sigara tüketimi olan 23 hasta (%70) olduğu görülmüştür. Tablo 6. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri Alkol kullanımı Tedaviye Toplam Prevalans (%) OR 95 % CI yanıt vermeyen hasta sayısı Yok ,8 - - Az ,3 1,289 0,297-5,599 Orta ,0 2,085 0,148-29,424 Yüksek ,6 1,974 0,457-8,531 Tablo 6'da hastaların alkol kullanım durumları ve yanıt vermeme oranları değerlendirilmiştir. Sırasıyla alkol kullanmayan 78 hasta(%71), az kullanan 16 hasta(%81), orta düzeyde kullanan 5 hasta (%80), yüksek düzeyde kullanan14 hasta (%79) olduğu tesbit edilmiştir. Tablo 7. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri Kanser tipi Tedaviye Toplam Prevalans (%) OR 95 % CI yanıt vermeyen hasta sayısı Küçük hücreli ,0 - - Küçük hücreli olmayan ,0 5,231 2,101-13,021 26

28 Tablo 7'te hastaların akciğer kanser türüne göre dağılım ve yanıt vermeme oranları değerlendirilmiştir. Sırasıyla 32 hasta küçük hücreli akciğer kanseri olduğu (%50), 84 hastanın küçük hücreli olmayan akciğer kanseri olduğu (%84) görülmüştür. Tablo 8. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri Alkol Sigara Yanıt Toplam Yanıt vermeme Prevelans (%) (paket-yıl) Var Yok Yok , , , ,4 80 ve üzeri ,4 Az , , ,0 80 ve üzeri ,0 Orta , , ve üzeri ,0 Yüksek , , ,0 80 ve üzeri ,7 Tablo 9. Tedaviye "yanıt vermeme"de olası risk faktörleri Yanıt Sigara Ex6 Var Yok Toplam Yanıt vermeme Prevelans (%) (paket-yıl) 0-19 w ,7 h ,0 m , w ,0 h ,0 m , w ,8 h yok m , w ,0 h ,0 m ,0 80 ve üzeri w ,5 h ,3 m ,0 27

29 Tablo 8'de hastaların alkol alım durumları, sigara kullanımı ve yanıt verme durumuna göre değerlendirilmiştir. Tablo 9'da ise, sigara kullanımı, GSTP1 exon6 gen durumları tedavi yanıtı ile değerlendirilmiştir. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışmada platin bazlı kemoterapi alan akciğer kanserli hastalarda glutation s- transferaz enziminin GSTM1, GSTT1 ve GSTP1 izozimleri ile etil alkol alımı ve sigara kullanımının tedavi yanıtına etkisi araştırılmıştır. GSTP1, insan akciğerinde en fazla ekspres edilen izozimdir. GSTM1 ve GSTT1 izozimleri de daha az olmak üzere akciğerde ekspres edilmektedirler (Anttila ve ark., 1993; Cantlay ve ark., 1994). GSTP1'in küçük hücreli olmayan akciğer tümörlerinde en fazla ekspres edilen GST olduğu da bildirilmektedir (Howie ve ark., l990).ilaç rezistansı gösteren tümörlerin GSTP1 düzeylerinin yüksek olduğu saptanmıştır (Tuschida ve Sato, 1992). Bunlar arasında özellikle küçük hücreli olmayan akciğer tümörleri dikkati çekmektedir (Hida ve ark. 1993, Bai ve ark., 1996; Arai ve ark., 2000, Oguri ve ark., 2000). Platin bileşiklerinin detoksifikasyonuna GSTP1'nin doğrudan katılmakta olduğu ve platin bileşiklerine karşı gelişen gerek intrinsik ve gerekse kazanılmış rezistansta önemli rol oynadığı ileri sürülmektedir (Ban ve ark., 1996; Goto ve ark., 1999). Ancak, platin rezistansının GSTP1 'ye bağlı olmadığını gösteren çalışmalar da mevcuttur (Miyara ve ark., 1996; Unsal ve ark., 2003). B enze ri çelişkili sonuçlar over k anserleri i çin de bildirilmektedir.(hamaga ve ark., 1994; van der Zee ve ark., 1995). GSTP1 ekspresyonu ile platin bileşiklerine karşı rezistans arasındaki ilişkinin her zaman gösterilememesinin nedenlerinden biri ve önemlisi GSTP1 geninin polimorfik oluşu olabilir. GSTP1 geninin polimorfik olduğu bilinmektedir. GSTP1 genindeki 2 mutasyondan birinde (Ile 105 Val) 313'ün pozisyonda tek nükleotidin yer değiştirmesi (A-G) sonucunda izolösin yerini valine bırakmakta ve enzim aktivitesi düşmektedir (Watson ve ark., 1998). Heterozigotlarda ise enzim aktivitesi orta düzeyde kalmaktadır. Ayrıca GSTM1 ve GSTT1'in de akciğer dahil birçok kanserlerin oluşumunda ve tedaviye yanıtta etkili olabileceği bildirilmektedir (Hengster ve ark., 1998; Stucker ve ark., 2002; Sorensen ve ark., 2004). GSTM1 ve GSTT1 genleri de polimorfik olup bu genlerin eksikliği enzim aktivitelerinin yokluğuna neden olmaktadır (London ve ark., 2000). Bu çalışmada GSTP1 105 Val variant aleline sahip olan homozigot ve heterozigot hastaların cisplatine dayalı kemoterapiye verdikleri yanıtların wild type genotipine sahip olanlardan anlamlı olarak farklı olmadığı gözlenmektedir. GSTP1 cisplatin veya carboplatine yanısıra etoposid, klorambusil, melfalan ve adriomisine karşı da direnç oluşturmaktadir (Nakagawa ve ark., 1988; Ban ve ark., 1996). Dolayısıyla 105 Val alellin yararlı etkisi sadece tek bir ilaca, örneğin cisplatin karşı alınan yanıtta değil bu ilaçları içeren kombinasyonlara karşı alınabilecek yanıt için de geçerlidir. Ancak bunların dışındaki ilaç (örneğin 5- Florourasil) veya diğer ilaç kombinasyonları ile yapılan kemoterapideki yararı o ilaçların GSTP1 tarafından detoksifiye edildiği gösterilene kadar belirsiz kalacaktır. Bu çalışmada elde edilen sonuçların kolon, meme ve lösemi çalışma sonuçlarından farklılıklarının nedenleri, irdelenen hasta sayısının azlığı, farklı tümör tiplerinde farklı direnç mekanizmalarının baskın oluşları ve farklı kanser tiplerinde farklı kemoterapi rejimlerinin uygulanması olabilir.ayrıca kemoterapiye gerek yanıt veren ve gerekse yanıt vermeyen GSTP1 genotiplerin yaş, cinsiyet ve hastalığın evresi ile anlamlı bir ilişkilerinin olmadığı da belirlenmiştir. GSTM1 ve GSTT1 polimorfizmlerinin küçük hücreli olmayan akciğer kanserli hastalarda kemoterapiye yanıtlarına etkili olmayışlarının bir nedeni akciğerde az miktarda ekspres edilmeleri olabilir. Benzeri bulgu platin bazlı tedavi alan kolon kanserli hastalarda da saptanmıştır (Stoehlmacher ve ark., 2002). Akciğerde olduğu gibi bu enzimlerin ekspresyonlarının kolon tümörlerinde de az olduğu ve buna karşın GSTP1 ekspresyonunun çok olduğu bildirilmektedir (Moscow ve ark., 1989). Diğer taraftan bu GST'lerin cisplatine dayalı ilaçların etkinliğinde ne kadar belirleyici rol aldığı konusunda da yeterli veri yoktur. Sıçanda GST Mu'nun cisplatine karşı rezistans gösterdiği gösterilmiştir (Puchalski ve Fahl, 1990). Ancak bunların insan GSTM1'inin substratları olduğu gösterilmemiştir. İlaveten GSTT1'in de cisplatinyumu detoksifiye etmedeki rolü bilinmemektedir. Ancak bu iki GST de lipid peroksitlerin inaktivasyonunda görev alabilmektedirler (Ketterer ve Meyer, 28

30 1989; Ketterer ve Mulder, 1990). Dolayısıyla bu GST'lerin alkilleyici ajanların sitotoksik etkilerini bu yolla gidererek rezistans oluşturmada katkıda bulunabilecekleri düşünülebilir. Ancak bu çalışma bunun geçerli olmadığı izlenimini vermektedir. Glioma kanserli hastalarda Ml geninin (Ml-) P1 ile birlikte nitrozoüre alkilleyicilerini içeren kemoterapiye karşı alınan yanıtları arttırdığı bildirilmektedir.(okcu ve ark., 2004). Bizim çalışmamızda ise GSTM1, GSTP1 ve GSTT1 genotiplerin ikili ve üçlü kombinasyonlarının birlikte kemoterapi yanıtına etkisi görülmemiştir. Araştırmaya alınan hastaların tedaviye yanıt verip vermeme durumları ile taşıdıkları gen izozimleri arasındaki ilişki yapısı incelendiğinde GSTP1 exon 6 için mutant gen taşıyanların wild type gen taşıyanlara göre tedaviye yanıtlarının 9 kat daha yüksek olduğu görülmüştür. Tabloda 80 ve üzeri paket-yıl miktarında sigara içenlerin tedaviye yanıt verdiği gibi görülmesine rağmen Tablo.9 incelendiğinde bu gruptaki hastaların mutant veya heterozigot gen taşıma oranlarının düşük olduğu görülmektedir. Dolayısı ile sadece sigara içme miktarına göre yapılacak değerlendirmelerde hataya düşüleceği açıktır. Bu durumda wild type gen taşıyanların olumlu yanıt alınmasına tesir ettiği görülmektedir. Bu sonuçta çalışmada amaçladığımız GST genotipi, alkol alım miktarı, sigara içme miktarı kombinasyonunun yanıta etkisini değerlendirmenin önemli olduğunu göstermiştir. Sonuç olarak; platin bazlı kemoterapi alan akciğer kanserli hastalarda glutation s- transferaz enziminin GSTM1, GSTT1 ve GSTP1 izozimleri ile etil alkol alımı ve sigara kullanımının tedavi yanıtına etkisi arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmamış olmakla beraber, tedavi yanıtı açısından GSTP1 Exon 6 geninin wild type olmasının, alkol kullanımının düşük veya az olmasının, sigara kullanımının yok veya az olmasının risk faktörünü düşürdüğü görülmüştür. TEŞEKKÜR Bu çalışmaya katkılarından ötürü Prof. Dr. Mümtaz İşcan, Prof.Dr. Meral Gülhan, Doç.Dr. Ahmet Oğuz Ada, Doç. Dr. Soner Çankaya, Uz. Dr. Sibel Alpar, Uz. Dr. Metin Özsoy ve Uz.Ecz. Figen Hançer'e teşekkürlerimi sunarım. KAYNAKLAR ABDEL- RAHMAN SZ, EL-ZEİN RA, ANWAR WA, AU WW. A multiplex PCR procedure for polymorphic analysis of GSTM1 and GSTT1 genes in population studies. Cancer Lett Oct 22;107(2): AN Y, KİANG A, LOPEZ JP, KUO SZ, YU MA, ABHOLD EL, CHEN JS, WANG- RODRİGUEZ J, ONGKEKO WM. Cigarette smoke promotes drug resistance and expansion of cancer stem cell-like side population. PLoS One. 2012;7(11):e ANDRADE MC, ALBERNAZ MJ, ARAÚJO MS, SANTOS BP, TEİXEİRA-CARVALHO A, FARİA AM, MARTİNS-FİLHO OA. Shortterm administration of ethanol in mice deviates antigen presentation activity towards B cells. Scand J Immunol Sep;70(3): AKIYAMA S., CHEN Z.s., SUMIZAWA T., FURUKAWA T. (1999). Resistance to cisplatin. Anticancer Drug Design;14, ANTTILA S, HIRVONEN A, VAINIO H, HUSGAFVEL-PURSIAINEN K, HAYES JD, KETTERER B. (1993). Immunohistochemical localization of glutathione S-transferases in human lung. Cancer Res., 53: , ARAI T, YASUDA Y, TAKAYA T, HAYA- KAWA K, TOSHIMA S, SHIBUYA C, KAS- HIKI Y, YOSHIMI N, SHIBAYAMA M. (2000). Immunohistochemical expression of glutathione transferase-pi in untreated primary non-small-cell lung cancer. Cancer detect prevent,24: BAI F, NAKANISHI Y, KAWASAKI M, TO- KOYAMA K, YATSUNAMI J, PEI XH, TSU- RUTA N, WAKAMATSU K, HARA N. (1996). Immunohistochemical expression of glutathione S-transferase Pi Ccan predict chemotherapy response in patients with nonsmall cell lung carcinoma. Cancer, 78: I. BAN N, TAKAHASHI Y, TAKAYAMA T, KU- RA T, KATAHIRA T, SAKAMAKI S, NIITSU Y. (1996). Transfection of glutathione S- transferase (GST) Pi antisense complementary DNA increases the sensitivity of a colon cancer cell line to adriamycin, cisplatin, melphalan, and etoposide. Cancer, Res BOYER TD, KENNEY WC. (1985). Preparation, characterization and Properties of glutathione S-transferases. In: Biochemical 29

31 Pharmacologı and Toxicologı, Eds Vessey ZD, John Wiley & Sons, New York. CANTLEY AM, SMITH CA, WALLACE wa, YAP PL, LAMB D, HARRISON DJ. (I994).Heterogeneous expression of and polymorphic genotype of glutathione S- transferase in CENTERS FOR DİSEASE CONTROL AND PREVENTION, EASTMAN A. (1987). Glutathione-mediated activation of anticancer platinum(iv) complexes. Biochem Pharmacol., Dec 1 ;36(23): GIOVINI GA. (2002). Epidemiology of tobacco use in the United States. Oncogen 21: GOTO S, LIDA T, CHO S, OKA M, KOHNO S, KONDO T. (1999). Overexpression of glutathione S-transferase pi enhances the adduct formation of cisplatin with glutathione in human cancer cells. Free Radic Res,31: HAMAGA SI, KAMADA M, FURUMOTO H, HIRAO T, AONO T. (1994). Expression of glutathione S-transferase -pi in human ovarian cancer as an indicator of resistance to chemotherapy. Gynecol Oncol, 52:3l3-3I9. HENGSTER JG, ARAND M, HERRERO ME, OESCH F. (1998). Polymorphisms in N- acetyltransferases, glutathione S- transferases, microsomal epoxide hydrolase and sulfotransferases: influence on cancer susceptibility. Recent Results Cancer Res., I54: HIDA T, KUWABARA M, ARIYOSHI Y, TA- KAHASHI T, SUGUIRA T, HUSUDA K. (1994). Serum glutathione S-transferase -Pi level as a tumor marker for non-small cell lung cancer. Potential predictive value in chemotherapeutic response. cancer, 73 : HOWIE AF, FORRESTER LM, GLANCEY MJ, SCHLAGER JJ, POWIS G, BECKETT GJ. (1990). Glutathione S-transferase and glutathione peroxidase expression in normal and tumor human tissues. Carcinogenesis, 11 : ISHİKAWA T, ALİ-OSMAN F. (l993). Glutathione-associated cisdiamminedichloroplatinum(il) metabolism and ATP-dependent efflux from leukemia cells. Molecular character\zation of glutathione-platinum complex and its biological significance. J.Biol Chem., Sep 25;268(27):20I KETTERER B, MEYER DJ. (1989). Glutathione transferases: a possible role in the detoxication and repair of DNA and lipid hydroperoxides. Mutat Res., Sep;2l4(l): KETTERER. B., MULDER, G.J. (1990). Glutathione conjugation. Conjugatian Reactions in Drug Metabolisn, Mulder G.J. Taylor and Françis, London, New York-Phidelphia, p.: LEE H, JANG IS, PARK J, KİM SH, BAEK SY, GO SH, LEE SH. Systemic immune modulation induced by alcoholic beverage intake in obese-diabetes (db/db) mice. Food Chem Toxicol Mar;53: LONDON SJ, YUAN JM, CHUNG FL, GAO YT, COETZEE GA, ROSS RK. (2000). Isothiocyanates, glutathione S-transferase M1 and T1 polymorphisms, and lung cancer risk: a prospective study in Shanghai, China. Lancet, 356: MİLLER MA, KORN D, WANG TS. The evolutionary conservation of DNA polymerase alpha. Nucleic Acids Res Aug 25;16(16): MIYARA H, HIDA T, NISHIDA K, TAKA- HASHI T, SUGIURA T, ARIYOSHI Y, MORISHITA M, TAKAHASHI T, UEDA R. (1996). Modification of chemoradiosensitivity of a lung cancer cell line by introduction of the glutathione S-transferase pi gene. Jpn J Clin Oncol, 26:1-5. MOSCOW J.A., FAIRCHILD C.R., MADDEN M.J. (1989). Expression of anionic glutathione S-transferase and P-glycoprotein genes in human tissues and tumors. Cancer Res., 49, NAKAGAWA K, YOKOTA J, WADA M, SA- SAKI Y, FUJIWARA Y, SAKAI M, MURA- MATSU M, TERASAKI T, TSLINOKAWA Y, TERADA M, SAIJO N. (1988). Levels of glutathione S-transferase Pi mrna in human lung cancer cell lines correlate with the resistance to cis-platin and carbop atin. Jpn J Cancer Res (Gann), 79:30I-304, OGURI T, FUJIWARA Y, KATOH O, DAGA H, ISHIKAWA N, FUJITAKA K, YAMASAKI M, YOKOZAKI M, ISOBE T, ISHIOKA AI, YAMAKIDO M. (2000). Glutathione S- transferase- Pi genexpression and platinum drug exposure in human lung cancer, Cancer Lett,156:

32 OKCU MF, SELVAN M, WANG LE, STOUT L, ERANA R, AİREWELE G, ADATTO P, HESS K, ALİ_OSMAN F, GROVES M, YUNG AW, LEVIN VA, WEİ Q, BONDY M. (2004). Glutathione S-transferase polymorphisms and survival in primary malignant glioma. Clin Cancerr Res., Apr l5; 10(8): PUCHALSKİ RB, FAHL WE. Expression of recombinant glutathione S-transferase pi, Ya, or Yb1 confers resistance to alkylating agents. Proc Natl Acad Sci U S A Apr;87(7): ROSELL R, CECERE F, SANTARPİA M, REGUART N, TARON M. (2006) Predicting the outcome of chemotherapy for lung cancer. Curr Opin Pharmacol. 6(4) SAĞLIK BAKANLIĞI THSK KANSER DAİ- RESİ VERİLERİ (2009). SAMANTA D.., JACOP K.,CARBONE D.P., DATTA P.K. (2012) Long-Term Smokigng Mediated Down Regulation Of Smad3 İnduces Resistance To Carboplatin İn Non-Smal Cell Lung Cancer. Neoplasia. 16(7) SORENSEN M, AUTRUP H, TJONNELAND A, OVERVAD K, RAASCHOU-NIELSEN O. (2004). Glutathion S-transferase T1 null e genotype is associated with an increased risk -of lung cancer. Int J Cancer, 1l0: STOEHLMACHER J, PARK DJ, ZHANG W, GROSHEN S, TSAO-WEİ DD, YU MC, LENZ HI. (2002). Association between glutathione S-transferase Pl,Tl, and Ml genetic polymorphism and survival of patients with metastatic colorectal cancer. J Natl Cancer Inst, STUCKER I, HIRVONEN A, DE WAZIERS I, CABELGUENNE A, MITRLINEN K, CENEE S, KOUM-BESSON E, HEMEON D, BEAU- NE P, LORIOT MA. (2002). Genetic polymorphisms of glutathione S-transferases as modulators of lung cancer susceptibility.carcinogenesis, 23 : l47 5-I48I. TREVİÑO JG, PİLLAİ S, KUNİGAL S, SİNGH S, FULP WJ, CENTENO BA, CHEL- LAPPAN SP. Nicotine induces inhibitor of differentiation-1 in a Src-dependent pathway promoting metastasis and chemoresistance in pancreatic adenocarcinoma. Neoplasia Dec;14(12): TSUCHIDA S, SATO K. (1992). Glutathione transferases and cancer. Crit Rev Biochem Mol Biol., UNSAL M, AKPOLAT I, KANDEMIR B. (2003). Glutahione-S tansferse-pi expression in non small cell lung cancer in the assessment of response to chemotherapy. Saudi Med J 24: VAN DER ZEE AGJ, HOLLEMA H, SUUR- MAIJER AJH, KRANS M, SLUITER WJ, WILLEMSE PHB. (1995). Value of P- glycoprotein, glutathione S-transferase pi, c- erbb-2, and p53 and prognostic factors in ovarian carcinomas. J Clin Oncol, 13: WATSON MA, STEWART RK, SMITH GB, MASSEY TE, BELL DA. (1998). Human glutathione S-transferase P l polymorphisms: relationship to lung tissue enzyme activity and population frequency distribution. Carcinogene s is, 19 : YAN LİANG, SAMANTHA M. YELİGAR, AND LOU ANN S. BROWN (2012) Chronic Alcohol - Abuse-Induced Oxidative Stress in the Development of Acute Respiratory Distress Syndrome. The ScientificWorld Journal. Volume2012 Article ID , 9 pages ÖZGEÇMİŞ 1. KİMLİĞİ Adı Soyadı : CELALETTİN SEMİH KUNAK Doğum Yeri Tarihi : Ankara, 28 Mayıs 1964 Medeni Hali : Evli, 2 çocuklu İş Adresi : Ordu Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Farmakoloji Anabilimdalı, Cumhuriyet Yerleşkesi, Ordu Telefon : semihkunak@yahoo.com.tr 2. EĞİTİM ÖYKÜSÜ: Lisans / Y. Lisans : 1992 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Doktora Özel Öğrenci : 1995 Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmakoloji Ana Bilim Dalı Doktora : 2005 Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmasotik Toksikoloji Ana Bilim Dalı 31

33 3. MESLEKİ VE İDARİ DENEYİM: Bartın Merkez Sağlık Ocağı Tabibi Bartın Devlet Hastanesi Acil Servis Tabibi Ankara Temelli Sağlık Ocağı Tabibi Ankara Temelli Acil Yardım İstasyonu Kurucusu ve Sorumlusu Bartın İl Sağlık Müdürü Ankara İl Sağlık Müdür Yardımcısı Sorumlu Hekimlik: Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Toksikoloji Ünitesi: Başhekim Yardımcılığı: Ankara Ulucanlar Göz Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Yrd. Doç. Dr. : Giresun Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekan Yardımcısı : Giresun Üniversitesi Tıp Fakültesi, Başhekim Yardımcılığı: Giresun Dr. Ali Menekşe Göğüs Hastanesi, Anabilim Dalı Başkanlığı: Giresun Üniversitesi Tıp Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Ordu Üniversitesi Tıp Fakültesi Anabilim Dalı Başkanlığı: Ordu Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem III Koordinatör Yardımcılığı: Ordu Üniversitesi Tıp Fakültesi. 4. DOKTORA TEZİ: Akciğer Kanserinde Metabolik Polimorfizmin İlaç Rezistansındaki Rolü. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmasotik Toksikoloji Ana Bilim Dalı, Ankara (2005) 5. YAYINLAR ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİLERDE YAYINLANAN MAKALELER (SCI) 1 Ismail YILMAZ, Ismail DEMIRYILMAZ, Ebru SENER,Nihal CETIN, Yilmaz UCUN- CU, Durdu ALTUNER, Nezahat KURT,Semih C. KUNAK, Abdullah KIS- AOGLU, Bünyami OZOGUL and Halis SUL- EYMAN. The Effect of Hippophae rhamnoides Extraction Oxidative Damage on Rat s Gastric Tissue Depending on Co- Implementation of Methotrexate and Indomethacin. Latin Am. J. Pharm. 33(3): Kumtepe, Yakup; Halici, Zekai; Sengul, Ozlem; Kunak, Celalettin Semih; Bayir, Yasin; Kilic, Nergiz; Cadirci, Elif; Pulur, Alparslan; Bayraktutan, Zafer. High serum HTATIP2/TIP30 level in serous ovarian cancer as prognostic or diagnostic marker. EU- ROPEAN JOURNAL OF MEDICAL RE- SEARCH. Volume: 18 Article Number: 18 Published: JUN DOI: / X Ada, Tugba Guzide; Ada, Ahmet Oguz; Kunak, Semih Celalettin; Alpar, Sibel; Gulhan, Meral; Iscan, Mumtaz. Assocıatıon between glutathıone s-transferase omega 1 a140d polymorphism ın the Turkish population and susceptibility to non-small cell lung cancer. ARHIV ZA HIGIJENU RADA I TOKSIKOLOGIJU. Volume: 64 Issue: 2 Pages: Published: JUN Abdulmecit Albayrak, Zekai Halici, Beyzagul Polat, Emre Karakus, Elif Cadirci, Yasin Bayir, Semih Kunak, Saliha Sena Karcioglu, Serdar Yigit, Deniz Unal, Sabri Selcuk Atamanalp. Protective effects of lithium: A new look at an old drug with potential antioxidative and anti-inflammatory effects in an animal model of sepsis. INTERNATIONAL IMMUNOPHARMACOLOGY. Volume: 16 Issue: 1 Pages: Published: MAY 2013 DOI: /j.intimp

34 5 Kunak, S. C.; Ada, A. O.; Karacaoglan, V; Soydas, E.; Bilgen, S.; Iscan, M. Drug/xenobiotic metabolizing enzyme polymorphisms in a Turkish population. AFRI- CAN JOURNAL OF PHARMACY AND PHARMACOLOGY. Volume: 6 Issue: 27 Pages: Published: Ada, Ahmet O.; Kunak, Semih C.; Hancer, Figen; Soydas, Emre; Alpar, Sibel; Gulhan, Meral; Iscan, Mumtaz. Association between GSTM1, GSTT1, and GSTP1 polymorphisms and lung cancer risk in a Turkish population. MOLECULAR BIOLOGY RE- PORTS Volume: 39 Issue: 5 Pages: Published: Ada, A. O. Kunak, S. C., Hancer, F., Bilgen, S., Suzen, S. H., Alpar, S., Gulhan, M., Kurt, B., Iscan, M. CYP and GST polymorphisms and survival in advanced nonsmall cell lung cancer patients. NEOPLAS- MA Volume: 57 Issue: 6 Pages: Published: 2010 ULUSLARARASI DİĞER HAKEMLİ DERGİLERDE YAYINLANAN MAKALE- LER 1 M. Iscan, A. O. Ada, S. Bilgen, S. C. Kunak, F. Hancer, S. H. Suzen, S. Alpar and M. Gulhan. CYP1A1 (ILE462VAL) polymorphism, response to chemotherapy and survival in advanced non-small cell lung cancer patients: is there any association? The Toxicologist, 48 th Annual Meeting and ToxExpo, Baltimore, Maryland. An Official Journal of the Society of Toxicology, 288, M. Iscan, A. O. Ada, S. C. Kunak, F. Hancer, S. H. Suzen, S. Alpar, M., Gulhan and B. Kurt. GSTM1 and GSTT1 polymorphisms, response to chemotherapy and survival in lung cancer patients. The Toxicologist, 47 th Annual Meeting and ToxExpo Seattle, Washington. An Official Journal of the Society of Toxicology, 82, 2008 ULUSAL HAKEMLİ DERGİLERDE YAYIN- LANAN MAKALELER 1 Ömer Faruk Farsakoğlu, İpek İnal, Hikmet Y. Çoğun, Mehmet Demir, Semih Kunak, Hikmet Kocabaş. Arsenik ve Kurşun İçeren Optik Camların Ekolojiye Etkileri Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 6 (1): , EKOLOJİ 2012 SEMPOZYUMU, 3-5 Mayıs 2012 tarihinde sunulan bildirinin tam metnidir. 2 C. Semih Kunak, Metin Özsoy. Karadeniz bölgesinde Nat2 polimorfizmi ve izoniazid dozu belirlenmesi Ankem Dergisi, 25(1), P91, BİLDİRİLER ULUSLARARASI BİLİMSEL TOPLANTI- LARDA SUNULAN VE BİLDİRİ KİTABIN- DA BASILAN BİLDİRİLER 1 Albayrak, A; Halici, Z; Polat, B; Karakus, E; Cadirci, E; Bayir, Y; Kunak S; Karcioglu, SS; Yigit, S; Unal, D; Atamanalp, SS Protective effects of lithium: a new look at an old drug with potential. FEBS JOURNAL Volume: 280 Pages: Special Issue: SI, Published: JUL Y Kumtepe, Z Halici, O Sengul, CS Kunak, Y Bayir, N Kilic, E Cadirci, Z Bayraktutan. High serum HTATIP2/TIP30 level in serous ovarian cancer as prognostic or diagnostic marker. Pharmacology 2013 PC December 2013 London/UK (EUROPEAN JOURNAL OF MEDICAL RESEARCH 2013 de tam metin olarak basıldı) 3 Semih Kunak. A new area for carbonmonoxide intoxication: hydro-electric central construction. 8. Uluslararası Katılımlı Türk Toksikoloji Derneği Kongresi, KASIM BELDIBI - KEMER / ANTALYA TÜRKIYE 33

35 4 Karacaoglan Volkan, Ada Ahmet Oguz, Kunak Semih C., Alpar Sibel, Gulhan Meral, Kurt Bahar, Iscan Mumtaz. CYP2E1*5B Polymorphism, Response to Chemotherapy and Survival in Non Small Cell Lung Cancer Patients DRUG METABOLISM REVIEWS Volume: 42 Pages: : Suppl. 1 : AUG 2010 Conference Information: 9 th International Meeting of the International-Society-for-the- Study-of-Xenobiotics(ISSX), SEP 04-08, 2010 Istanbul, TURKEY 5 Ada Ahmet Oguz, Karacaoglan Volkan, Kunak Semih C., Soydas Emre, Iscan Mumtaz. Xenobiotic Metabolizing Enzyme Polymorphisms in a Turkish Population. DRUG METABOLISM REVIEWS Volume: 42 Pages: : Suppl. 1 : AUG 2010 Conference Information: 9 th International Meeting of the International-Society-for-the- Study-of-Xenobiotics (ISSX), SEP 04-08, 2010 Istanbul, TURKEY 6 Semih Kunak. Yerel zehirlenme olguları dağılımının saptanması ile tıbbi müdahale önceliklerinin belirlenmesi. 7. Uluslararası Katılımlı Türk Toksikoloji Derneği Kongresi, P092 ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi Ankara, 30 Mayıs-01 Haziran A. O. Ada, F. Hancer, C. S. Kunak, E. Soydas, S. Alpar, M. Gulhan, M. Iscan, GSTM1, GSTT1 and gstp1 polymorphisms and non small cell lung cancer risk in a Turkish population. 9 th International symposium on Pharmaceutical Sciences, P-267, 390, Ankara June 23-26, Ada Ahmet Oguz, Bilgen Serdar, Kunak C. Semih, Hancer Figen, Suzen H. Sinan, Alpar Sibel, Gulhan Metal, Kurt Bahar, Iscan Mumtaz. The role of CYP1A1 (Ile462Val) and CYP1B1 (Asn453Ser) polymorphisms in response to chemotherapy and survival in lung cancer patients. TOXICOLOGY LET- TERS Volume: 189 Special Issue: Sp. Iss. SI Pages: S135-S Conference Information: 46 th Congress of the European-Societies-of-Toxicology, SEP 13-16, 2009 Dreden, GERMANY 9 A. O. Ada, S. Bilgen, C. S. Kunak, F. Hancer, H. S. Suzen, S. Alpar, M. Gulhan, M. Iscan, The association between CYP1A1 (ILE462VAL) polymorphism and survival in patients with advanced nonsmall cell lung carcinoma. European Journal of Drug Research and Pharmacokinetics, 7 th Xentobiotic Metabolism And Toxicity Workshop of Balkan Countries, 13, Novi Sad Serbia, 3-6th June Semih Kunak. A Risk Factor for Chemotherapic response in Patients with lung cancer: Alcohol. The 5th International Conference On Environmental Mutagens In Human Populations, P-35,, Tekirova-Antalya, Turkey, May 20-24, Semih Kunak. Association between GSTP1 polymorphisms and response to chemotherapy and survival in lung cancer patients. The 5th International Conference On Environmental Mutagens In Human Populations, P-48,, Tekirova-Antalya, Turkey, May 20-24, Semih Kunak. Glutasyon S-transferaz polimorfizminin küçük hücreli akciğer kanserindeki rolü. Multidisipliner Kanser Araştırma Sempozyumu, 192, Uludağ, Mart Semih Kunak. Küçük hücreli akciğer kanserinde kemoterapiye yanıtın glutathion S- transferaz polimorfizmi ile ilişkisinin değerlendirilmesi. Multidisipliner Kanser Araştırma Sempozyumu, 202, Uludağ, Mart F. Hançer, C. S. Kunak, A. O. Ada, H. S. Süzen, B. Doğanay, S. Alpar, M. Gülhan, B. Kurt, M. İşcan. The role of GSTP1 ALA114VAL polymorphism in drug resistance in lung cancer. 6 th International Congress of Turkish Society of Toxicology, Antaya-Turkey, Nowember 2-5,

36 ULUSAL BİLİMSEL TOPLANTILARDA SUNULAN VE BİLDİRİ KİTABINDA BASI- LAN BİLDİRİLER Yazarlar, Bildiri Başlığı, Kongre Adı, Sayfa, İl, Yıl 1 Celalettin Semih Kunak, Mürüvvet Songut Kunak. Hastane Eczanesinde Akılcı İlaç Kullanımına Sağlık Bakanlığı Döner Sermaye Ek Ödeme Esaslarının Etkisi. 22. Ulusal Farmakoloji Kongresi, P133, Sayfa 389, 4 7 Kasım 2013 Rixos Lares, ANTALYA 2 Celalettin Semih Kunak, Saim Topçu. Türkiye de Atık Pillerin Toplanma Sürecinin Değerlendirilmesi. II. Bölgesel Toksikoloji Sempozyumu, P20, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir 3-4 Mayıs Saim Topçu, Celalettin Semih Kunak Atık Pillerin Sulara Karışması ile Oluşan Kirlilik Sürecinin Değerlendirilmesi. II. Bölgesel Toksikoloji Sempozyumu, P21, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir 3-4 Mayıs Ö. Faruk Farsakoğlu, Hikmet Y. Çoğun, Mehmet Demir, Semih Kunak. Arsenik ve kurşun içeren optik camların ekolojiye Etkileri. EKOLOJİ 2012 SEMPOZYUMU, Kilis, 3-5 Mayıs Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 6 (1): , 2013 de tam metin olarak basıldı 5 Kunak C.S. Sağlıkta Dönüşüm Programının Hastane Eczanesi Stok Takibi ve İlaç Temin Süreçlerine Etkisi. 21. Ulusal Farmakoloji Kongresi,S47 (159) Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, Eskişehir, Ekim C. Semih Kunak Bir toplu klor gazı zehirlenmesi olgusunun tehlikeli kimyasallar yönetmeliği çerçevesinde incelenmesi. Çevre ve Toksikoloji Sempozyumu, P17, Mersin Üniversitesi Çiftlikköy Kampüsü, C. Semih Kunak. Biber gazının tedavide ve toplumsal alanda kullanımı. 1. Ulusal Palandöken Toksikoloji Sempozyumu. S08, 66, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Mayıs C. Semih Kunak. Fonksiyonel Toksik Etki Yönünden Farklı Bir Populasyon: Futbol Hakemleri. 1. Ulusal Palandöken Toksikoloji Sempozyumu. P48, , Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Mayıs C. Semih Kunak. Akciğer Kanserinde Sigara Tüketim Miktarının Kemoterapi Yanıtına Etkisi. 1. Ulusal Palandöken Toksikoloji Sempozyumu. P49, 111, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Mayıs C. Semih Kunak. N-Asetil Sistein in Akciğer Kanserli Olgularda Platin Bazlı Kemoterapi Tedavi Yanıtına Etkisi. 1. Ulusal Palandöken Toksikoloji Sempozyumu P50, 112, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Mayıs C. Semih Kunak. Giresun Ordu illeri zehirlenme olguları dağılımının saptanması ile teşhis ve tedavi önceliklerinin belirlenmesi 20.Ulusal Farmakoloji Kongresi, P052, 229, Kızılağaç-Manavgat Antalya, KONFERANSLAR, PANELLER, RAD- YO/TV PROGRAMLARI, EĞİTİMLER Konferansın Verildiği Yer Konferansın Başlığı Tarihi Giresun Üniversitesi Toksikoloji Güncel Sorunlar 2010 Giresun Üniversitesi Kanser İçin Genler Bir Yazgı mıdır 2010 Kıbrıs Türk Futbol Federasyonu Futbol Hakemliğinde Sağlığın Önemi ve İlaç Kullanımı 2007 Kıbrıs Türk Futbol Federasyonu 20. Uluslararası Hakem Semineri 2007 Ankara Sağlık Müdürlüğü Hastanelerde finansal yönetimi, paneli 2003 Ankara Sağlık Müdürlüğü İlaç ve genel alerjiler paneli 2002 Ankara Sağlık Müdürlüğü 657 sayılı devlet memurları hakkında kanun paneli 2002 Ankara Sağlık Müdürlüğü Ulusal kanser kayıt sistemi ve tıbbi arşiv hizmetleri paneli 2002 Ankara Sağlık Müdürlüğü Toplam kalite yönetimi paneli 2002 Ankara Sağlık Müdürlüğü Dünyada ve Türkiye de hastane hemşireliği paneli

37 Türkiye Polis Radyosu Halkımızın ilaç kullanımınsa dikkat etmesi gereken esaslar 2001 Türkiye Polis Radyosu Sigara ve zararları 2001 Türkiye Polis Radyosu Bebek sağlığı 2001 Türkiye Polis Radyosu Çevre sağlığı 2001 Türkiye Polis Radyosu Kanser ve korunma yolları 2001 Türkiye Polis Radyosu Ulusal aşı günleri 1. tur kampanyası 2001 Türkiye Polis Radyosu Ulusal aşı günleri 2. tur kampanyası 2001 Türkiye Polis Radyosu Ulusal aşı günleri1. tur kampanyası 2000 Türkiye Polis Radyosu Ulusal aşı günleri 2. tur kampanyası 2000 Türkiye Polis Radyosu Soba zehirlenmeleri 1999 Türkiye Polis Radyosu Acil yardım hizmetleri 1999 Türkiye Polis Radyosu Ulusal aşı günleri 1. tur kampanyası 1999 Türkiye Polis Radyosu Ulusal aşı günleri 2. tur kampanyası 1999 Ankara Sağlık Müdürlüğü Denetim Ve Organizasyon Biriminde Görev Yapacak Personele Hizmet İçi Eğitim Programı PROJELER Proje Başlığı : TÜRK TOPLUMUNDA BAZI BİREYLERDE GST OMEGA 1 (A140D) GEN POLİMORFİZMİNİN İNCELENMESİ Proje Yürütücüsü : Prof. Dr. Mümtaz İşcan Yardımcı Araştırıcılar : Dr. Ahmet O. Ada, Dr. Semih C. Kunak, Ecz. Güzide Tuğba Ada Destekleyen Kurum : Ankara Üniversitesi, BAP Proje No : HPD Başlama Tarihi : Bitiş Tarihi : SERTİFİKALAR VE KURSLAR Deney Hayvanı Kullanım Sertifikası 2011 Klinik Toksikoloji Kursu, İzmir 2010 Klinik Araştırma Eğitim Programı 2009 Bağımsız Doping Numunesi Alım Görevlisi Sertifikası 2007 Onkolojide Araştırma Eğitimi 2006 Ölüm Nedeni İstatistiklerinin İyileştirilmesi 2006 Antidotlar-Mekanizmaları-Anestezide Antidotlar-Kimyasal Terörizm-Önlenmesi- Tedavisi 2002 Döner Sermaye Kur. İhale Yönetmeliği Eğitimi 2002 Satış, Değişim, Toplam Kalite Yönetimi Eğitimi Sayılı İl İdaresi Kanunu Eğitimi 2001 İş Yeri Hekimliği Sertifikası 2001 Tüberküloz Eğitim Semineri 1999 Spor Hekimliği Mezuniyet Sonrası Eğitim Seminer Programı (Spor Travmatolojisi) BİLİMSEL VE MESLEKİ KURULUŞ- LARA ÜYELİKLER Türk Farmakoloji Derneği Moleküler Kanser Araştırma Derneği Türk Tabipler Birliği British Pharmacological Society The European Association for Cancer Research 11. ÜYELİKLERİ ve KOORDİNATÖRLÜK- LER (Şubat 2011-Kasım 2012) 36 Giresun Dr. Ali Menekşe Göğüs Hastanesi, Eczane Sorumluluğu

38 Farmakovijilans Sorumluluğu Enfeksiyon Kontrol Komitesi Hasta Güvenliği Komitesi Çalışan Güvenliği Komitesi Eğitim Komitesi Tesis Güvenliği Komitesi Akılcı İlaç Kullanımı Sorumlu Ekibi Üyesi Genel Uyumu Eğitim Sorumlusu Mavi Kod Yönetimi Sorumlusu Beyaz Kod Yönetimi Ekibi Üyesi Antibiyotik Kontrol Ekibi Üyesi Organ Nakli Koordinatörü Giresun İl Sağlık Müdürlüğü İl Verem Kontrol Kurulu Üyeliği 12. ÖDÜLLER Uluslararası hakemli dergilerde yayımlanan makaleleri nedeni ile Giresun Üniversitesi Öğretim Üyeleri Derneği tarafından plaket ödülü ile ödüllendirilmiştir 2013 Uluslararası hakemli dergilerde yayımlanan makaleleri nedeni ile Giresun Üniversitesi Rektörlüğü tarafından çeşitli miktarda para ödülü ile ödüllendirilmiştir 2012 Uluslararası hakemli dergilerde yayımlanan makaleleri nedeni ile Giresun Üniversitesi Rektörlüğü tarafından çeşitli miktarda para ödülü ile ödüllendirilmiştir 2011 Giresun Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanlığı tarafından teşekkür ile ödüllendirilmiştir 2009 Ankara Sağlık Müdürlüğü tarafından teşekkür ile ödüllendirilmiştir 2002 Ankara Valiliği tarafından takdirname ile ödüllendirilmiştir 2002 Ankara Valiliği tarafından takdirname ile ödüllendirilmiştir

39 Kemik Defekti Tedavisinde Yeni Bir Yaklaşım: Bor Nitrürün veya Hidroksiapatitli Kompozitlerinin Kemik Rejenerasyonundaki Etkisi Beyzagül POLAT Atatürk Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı, Erzurum. GİRİŞ VE AMAÇ İnsan vücudundaki herhangi bir doku ya da organın işlevini yitirmesi ya da tam olarak yerine getirememesi gibi durumlarda kullanılan yapay malzemeler biyomalzemeler olarak tanımlanmaktadır. Gerek ortopedik gerekse hareket sistemi açısından görülen rahatsızlıkların giderilmesinde kaza, kalıtım bozuklukları ya da hastalıklar nedeni ile insan vücudunda implant adı verilen malzemeler kullanılmaktadır. Kelime anlamı ile implant, vücut içerisinde dokularla uyumluluk göstererek dokuda kalabilen her türlü malzeme anlamına gelmektedir (Rawlings, 1993). Dünya üzerinde nano malzemelerle ilgili gelişmelere bakıldığında elektronik, robotik, ilaç ve cerrahi alanlar öne çıkmaktadır. Bu gelişmeler arasında ilaç ve cerrahi, insan sağlığıyla ilgili olduğu için daha büyük önem taşımaktadır (Aminzare et al., 2013). Söz konusu insan sağlığı, doğrudan sağlık hizmetiyle ve üzerindeki etkisiyle ilişkili olduğundan dolayı biyomalzeme alanındaki gelişmeler hızlı bir şekilde artmakta ve önem arz etmektedir. Ortopedik biyomalzemeler temelde iki gruba ayrılır. Bunlardan ilki, metallerden, seramiklerden, sert polimerlerden ve bunların kompozitlerinden yapılan onarım malzemeleri olan implantlardır. İkinci kategoriyi oluşturan biyomalzeme grubu ise dokuların onarımına yardımcı iskeleti oluşturan, tercihen biyoçözünür ve kompozitlerinin kullanıldığı polimer esaslı malzemelerdir (Gu et al., 2004; Gu et al., 2002; White et al., 2007; Yu et al., 2003) İnsan kemiğinin yapısında var olan kristalin mineraline kimyasal olarak benzerliği nedeni ile hidroksi apatit (HA), ortopedik biyomalzeme üretiminde klinik olarak kabul edilmiş ve yaygın olarak kullanılan bir malzemedir. HA, kimyasal formülü Ca 10 (PO 4 ) 6 (OH) 2 olan kalsiyum fosfat bazlı bir biyoseramiktir. HA, biyouyumluluğu ve kemik iletkenliği ile yüzeyinde yeni kemik oluşumuna ve uyuşumuna olanak sağladığından dolayı tıp ve diş hekimliğinde tercih edilmektedir (Gu et al., 2004; Guo et al., 2007; Li et al., 2007; Yu et al., 2003). Diğer taraftan Bor nitrür (BN) veya Boron nitrit, kendine has fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip oluşu nedeni ile biyomalzeme uygulamalarında tercih edilen bir malzemedir. Yapısal olarak grafite benzer hegzagonal yapıda, düşük yoğunluğu, yüksek ısıl iletkenliği, kimyasal kararlılığı, kolay işlenilebilirliği ve toksik olmaması gibi özelliklere sahiptir (Weimer, 1997). Bor nitrür, biyomalzeme alanında genellikle diş çimentolarında ve kozmetik ürünlerde bulunmaktadır. Bor nitrür uygulamalarının temel avantajlarından biri de mekanik özellikleri iyileştirmesidir. Ayrıca biyouyumlululuğu da olarak test edilmiş ve toksik etkisi olmadığı gözlenmiştir (Demirci et al., 2014; Xihua et al., 2009). Kompozit terimi birbirlerinin zayıf yönünü düzelterek üstün özellikler elde etmek amacı ile bir araya getirilmiş değişik tür malzemelerden veya fazlardan oluşan malzemeler olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle biz de HA-HBN kompozitlerini kemik implantı olarak kullanmayı düşündük. HA-HBN kompozitlerinin kemik iyileşmesi alanında kullanıldığı bir uygulama henüz yoktur. Yapılan çalışmalarda borun kemik fonksiyonu, büyümesi ve devamlılığını sağlamak açısından yararlı etkileri olduğu gösterilmiştir (Nielsen and Meacham, 2011). Ayrıca bor eksikliğinin kemik büyümesi için olumsuz bir faktör olduğu tavuklarda ve sıçanlarda deneysel olarak kanıtlanmıştır (Hunt et al., 1994; Nielsen and Stoecker, 2009). Danti S. ve arkadaşları yaptıkları in vitro çalışmada boron nitrit nanotüplerinin primer insan osteoblastları ile ilişkisini değerlendirmişler ve boron nitrit nanotüpleri ile tedavinin kemik hastalıklarının tedavisinde faydalı olabileceğini belirtmişlerdir (Danti et al., 2013). Ayrıca laboratuvar ölçekli yapılan çalışmalarda HBN takviyeli HA kompozitlerin mekanik özelliklerin gelişiminde rol oynadığı gösterilmiştir (Ekavianty et al., 2013). HA içerisinde Bor nitrür nanotube bulunmasının kemik hücrelerinin oluşumuna ve hayatta kalmasına hiçbir olumsuz etkisi olmadığı belirtilmiştir (Lahiri et al., 2011). Rutinde kemik iyileşmesini hızlandıran ve hastaneye yatış süresini kısaltan cerrahi yöntemler arasında plak ve vida ile osteosentez sağlanması, minimal osteosentez yöntemleri, eksternal fiksasyon ve intramedüller çivileme gibi teknikler sıklıkla kullanıl- 38

40 maktadır. Ortopedide çoğunluğu metalik implantlardan oluşan malzemeler mekanik dayanıklılıkları nedeniyle tercih edilmektedir. Bunlarla beraber kemik rejenerasyonunu artıran başka bir teknik veya rutin olarak kullanılan bir ilaç yoktur. Biz de bor madeni gibi nanoteknolojik alanlarda kendine gerçekten önemli yerler kazanmış bir elementin sağlık alanındaki kullanılabilirliğini incelemeyi amaçlamaktayız. Tüm bu nedenlerle bu çalışmanın amacı elmastan sonra en sağlam maden olan ve toksik olmayan hegzagonal bor nitrür ün (HBN), kemik defektlerinde tek başına veya hidroksiapatit (HA) ile oluşturduğu kompozitleriyle birlikte implant olarak uygulanmasının kemik rejenerasyonu üzerine etkilerini incelemektir. Toplum sağlığını tehdit eden kemik dokusu ile ilgili defektlerin tedavisi ve mevcut tedavilerdeki komplikasyonların önüne geçilebilmesi için yeni bir tedavi protokolü sağlamak amacıyla kemik defekti oluşturulmuş sıçanlara HBN ve HA li kompozitler implante edilerek dansitometrik, biyokimyasal, moleküler ve histopatolojik incelemeler gerçekleştirilmiştir. 2. GEREÇ VE YÖNTEMLER NANO-HA VE NANO HBN KOMPOZİTLE- RİNİN ÜRETİMİ Nano HA tozları ve nano HBN içeren 5 farklı implant çubuğu (%0, %2,5, %5, %10 %100) hazırlanmıştır. Porozite oluşturmak amacı ile kullanılan PVA manyetik karıştırıcıda su içerisinde açılmış ve 500ml hacimli polipropilen değirmene beslenmiştir. Nano HA tozları ve uygun miktarda su içerisinde ultrasonik işlemle açılmış olan HBN tozları değirmene ilave edilerek 6 saat süre ile karıştırılmıştır. Çamur kurutulup öğütüldükten sonra CIP ve izostatik press ile şekillendirilmiştir. Her bir CIP için 6 şar adet çubuk numune şekillendirilmiştir. Şekillendirilen numuneler etüvde bir gece bekletilmiştir. Numunelerin bağlayıcı uzaklaştırma işlemleri sonrasında 1100 C sıcaklıkta atmosferik koşullarda ısıl işlemleri yapılmıştır. DENEYSEL KEMİK DEFEKTİ OLUŞTU- RULMASI Deney Hayvanları Çalışmada Atatürk Üniversitesi Deneysel Uygulama ve Araştırma Merkezinden elde edilen, ağırlıkları arasında değişen 125 adet Albino Wistar cinsi erkek sıçan kullanıldı. Sıçanlar deney öncesi gruplar halinde laboratuarda normal oda sıcaklığında (22ºC) barındırılıp ve beslendi. Deney öncesi sıçanların laboratuvara alışması için 2 haftalık bir akomodasyon süreci takip edildi. Çalışmamızın bütün aşamalarının etik kurallara uygun olduğu Atatürk Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır. Deneysel Kemik Defekti Modeli Oluşturulması Tüm sıçanların sağ ve sol femurları çalışmaya alınarak kemik defekti oluşturuldu. Gruplardaki tüm sıçanlara dengeli genel anestezi indüksiyonu için başlangıçta 10 mg/kg dozda intraperitoneal tiyopental sodyum verilip; anestezi idamesi %5 lik inhale sevofluran ile gerçekleştirildi. Anestezi uygulanan sıçanların bacakları tıraşlanarak, povidon iyot çözeltisi ile silinip, femur lateralinden longitudinal 2 cm lik kesi yapıldı. Kaslar künt diseke edilerek femur şaftına ulaşılıp kemik matkabı yardımıyla kemikte defekt oluşturuldu. Kemikte stabilitenin kontrolü yapılıp, farklı oranlarda hegzagonal bor nitrür (HBN) ve hidroksiapatit (HA) maddelerinden hazırlanan implantlar (%0, 2.5, 5, 10 ve 100 lük HBN/HA) ile tedavi sağlandı. Her bir tedavi grubu da kendi içerisinde hafta hafta iyileşmenin gözlenmesi için 1., 2., 3. ve 4. hafta olmak üzere dört gruba ayrıldı. Sağlıklı grupta defekt yapılmazken, kemik defekti grubunda da tedavi yapılmadan işlem sonlandırıldı. Defekt alanındaki uygulamalardan sonra 4/0 Wicril ile kas fasyası, 4/0 keskin ipek sutür ile de cilt kapaması yapılarak cerrahi operasyon sonlandırıldı. 39

41 Deney Grupları Gruplar 1.hafta (N: sıçan sayısı) 2.hafta (N) 3.hafta (N) 4.hafta (N) 1 % 0 HBN-%100 HA implantlı kemik defekti 2 %2.5 HBN + %97.5 HA kompozit implantlı kemik defekti 3 %5 HBN + %95 HA kompozit implantlı kemik defekti 4 %10 HBN + %90 HA kompozit implantlı kemik defekti 5 %100 HBN implantlı kemik defekti 6 Kontrol-kemik defekti Sağlıklı İlk üç gün boyunca tüm grupların suyuna analjezik olarak Metamizol sodyum (Novalgin Ampul, Sanofi-Avantis İstanbul) eklendi. Ayrıca cerrahi operasyon sonrası 3 gün boyunca tüm gruplara antibiyotik olarak seftriakson enjekte edildi. Tüm grupların BMD leri takip edildikleri haftaya göre çekildi ve sonuçlar değerlendirildi. Deneysel prosedürün sonlandırılması için sakrifikasyon işlemleri gerçekleştirilerek sıçanlardan kan ve femur örnekleri alındı. Alınan femurların DEXA ölçümleri yapıldıktan sonra biyokimyasal ve moleküler analizler için C ultra derin dondurucuya, histopatolojik analiz içinde hemen formaldehite konuldu. KEMİK YOĞUNLUĞU ÖLÇÜMLERİ Dual Energy X-RAY (DEXA) Absorptiometre Ölçümü HBN/HA implantlarının defektli femur alanındaki kemik mineral yoğunluğuna (BMD) olan etkilerini değerlendirmek için Hologic QDR 4500 (Hologic Inc., Bedford, MA, USA) Dual X-ray absortimetre kullanılarak ölçümler yapıldı. Ölçümler g/cm 2 cinsinden verilerek, aynı araştırmacı tarafından kör ve aynı alan büyüklüğünde olacak şekilde gerçekleştirildi. BİYOKİMYASAL ANALİZLER Deneyler sonrası sıçanlardan kan örnekleri jelli biyokimyasal tüplere alınarak, +5 o C de soğutmalı olarak santrifüjlenerek serum örnekleri elde edildi ve hemen alikoatlanarak -80 o C ta saklandı. Kan alınmasını müteakip, sıçanlardan dokular hızlı bir şekilde alınıp sıvı azot altında hemen dondurularak, deneyler yapılıncaya kadar -80 o C de saklandı. Önceden belirlenmiş tüm biyokimyasal analizler için sıçanlara spesifik olan ELISA kitleri temin edilerek ölçümler üretici firmaların önerdiği protokole göre yapıldı. Serumda ELISA yöntemi ile ALT, AST, ALP, ALB, BUN, CRE, Ca, P rutin biyokimyasal ölçümler ve Osteopontin, IL-1β, IL-6 ve TNF-α seviyeleri belirlendi. Ayrıca dokularda SOD, GSH ve MDA seviye ve/veya aktiviteleri ELISA ile belirlendi. MOLEKÜLER ANALİZLER Real Time PCR 1. Total RNA İzolasyonu: Doku örnekleri 20 mg olacak şekilde tek tek tartılıp TissueLyser II (Qiagen) ile iki kez 2 dakika süreyle homojenize edildi. RNAeasy Mini Kit (Qiagen) kullanılarak Qiaqube RNA izolasyon cihazında total RNA izolasyonu aşamaları üreticinin tavsiye ettiği şekilde sürdürüldü. Total RNA izolasyonunu takiben mrna kalitesi denatüre formaldehid agaroz jel elektroforezi ile incelendi. 2. Revers Transkriptaz Reaksiyonu ve cdna Sentezi: High Capacity cdna Reverse Transcription Kit enzimi kullanımı ile total RNA dan cdna sentezi yapıldı. Her reaksiyon 10μl RNA ile gerçekleştirilerek cdna sentezi aşağıdaki sıcaklık değerlerine göre Veriti 96 Well Thermal Cycler (Applied Biosystem) ile yapıldı. cdna miktarı nano drop spektrofotometri (EPOCH Take3 Plate, Biotek) ile ölçüm belirlendi ve -20 C de saklandı. 40

42 cdna sentez reaksiyonu: total RNA 10 μl 10 X RT Buffer 2 μl 25 X dntps mix 0,8 μl 10 X RT Random Primers 2 μl MultiScribe Reverse Transcriptase 1 μl DEPC-H2O 4,2 μl 3. Real Time PCR ile mrna Ekspresyonunun Kantitatif Olarak Belirlenmesi Osteocalsin (OC), osteopontin (OP), Alkalen fosfataz ve Kollajen Tip I (Coll) mrna ekspresyonu, StepOne Plus Real Time PCR System (Applied Biosystem) cihazı kullanılarak belirlendi. Real Time PCR reaksiyonları FastStart Universal SYBR Green Master (Roche) kiti ve herbir gruptan 100 ng cdna kullanılarak kantifiye edildi. Primer F ve primer R her bir reaksiyon için 1 μl, 10 μl of SYBR Green QPCR Master Mix, 100ng cdna pipetlenmiş olup 93 C de 30 sn, 58 C de 40 sn ve 72 C de 40 siklus yürütüldü. Endojen gen olarak β-actin kullanıldı. Tüm verilerin analizi 2 (-ΔΔCt) metoduna göre kontrol gruplarıyla karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir (Livak and Schmittgen, 2001). İstatistiksel Analiz Elde edilen sonuçlar ortalama±standart sapma olarak gösterildi. Elde edilen sayısal bulguların değerlendirilmesi için tek yönlü varyans analizi (One way ANOVA-Tukey testi) kullanıldı. P< 0.05 anlamlı olarak kabul edildi. HİSTOPATOLOJİK ANALİZLER Rutin Histopatoloji Dokular çıkarıldıktan sonra tamponlanmış %10 luk formaldehid içinde 1 gün tespit edildi. Sonra % 5 lik EDTA içinde dekalsifiye edildi. Daha önce müdahale edilmiş alanlardan geçecek şekilde 5 mm lik transvers kesitler alındı. Alınan doku örnekleri otomatik doku takip makinasında (Leica, Almanya) değişik derecede alkolden geçirip dehidrate edildi. Ksilol ile berraklaştırma işlemi yapılıp parafine gömüldü. Parafin bloklardan 5 mikrometrelik kesitler alındı. Alınan kesitler H&E ile boyandı (Otosteiner Leica, Almanya) ve ışık mikroskobunda (Olympus Bx51, Japonya) inceleme yapıldı. Işık mikroskobisi ile değerlendirmede hemoraji, fibrozis, primer kemik oluşumu, yabancı cisim tipi iltihabi granülasyon dokusu açısından değerlendirildi. Skorlama açısından bulgu yoksa 0, hafif bir bulgu varsa 1, orta derecede bulgu varsa 2, şiddetli bulgu varsa 3 skoru verildi. Elde edilen skorlar istatistiksel olarak karşılaştırıldı. 41

43 BULGULAR TARAMALI ELEKTRON MİKROSKOBUNDA (SEM) İLE YÜZEY GÖRÜNTÜLEME Şekil 1. HA ve farklı yüzdelerdeki kompozitlerin SEM görüntüleri. DEXA Bulguları Çalışmada defekt alanındaki BMD düzeylerinin kompozit implant gruplarında kemik defekti grubunda göre (4. hafta HBN 10 hariç) anlamlı derecede yüksek olduğu, haftalar ilerledikçe de grupların BMD düzeylerinin yükseldiği görüldü. İlk haftada en yüksek BMD düzeylerinin HBN 5 kompozitinde olduğu görülürken, ilerleyen haftalarda HBN 2,5 kompozitinin en yüksek BMD düzeyine sahip olduğu belirlenmiştir (Şekil 2). Şekil 2. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık BMD düzeyleri (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). 42

44 Biyokimyasal Bulgular Rutin Biyokimya Sonuçları Şekil 3-10 dan görüldüğü üzere serumda rutin biyokimyasal sonuçlara bakıldığında sağlıklı grup ile karşılaştırıldığında kemik defekti uygulanmış implant gruplarında ve kemik defekti grubunda gruplar arasında anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir (p>0.05). Şekil 3. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık ALT aktiviteleri. Şekil 4. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık AST aktiviteleri. 43

45 Şekil 5. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık albümin düzeyleri. Şekil 6. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık ALP aktiviteleri. Şekil 7. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık BUN düzeyleri. 44

46 Şekil 8. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık kreatinin düzeyleri. Şekil 9. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık kalsiyum düzeyleri. Şekil 10. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık fosfor düzeyleri. 45

47 Sitokin Sonuçları İyileşmenin erken dönemi olan ilk iki haftada defekt kontrol grubu ile karşılaştırıldığında genel olarak ölçülen bütün sitokin düzeylerine bakıldığında 2,5 ve 5 HBN kompoziti implante edilmiş grupların sitokin düzeylerinde değişiklik gözlenmiş (p<0.05) ancak ilerleyen haftalarda sitokin düzeylerinde herhangi bir değişiklik görülmemiştir (Şekil 11-13). Şekil 11. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık TNF-alfa düzeyleri (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). Şekil 12. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık IL-1beta düzeyleri (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). 46

48 Şekil 13. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık IL-6 düzeyleri (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). Oksidan-Antioksidan Ölçüm Sonuçları Antioksidan bir parametre olan SOD aktivitesi kemik defekti grubu ile karşılaştırıldığında, HBN 2,5 ve 5 kompozitlerinin kullanılmasının ilk iki haftada anlamlı bir artışa neden olduğu ilerleyen haftalarda ise herhangi bir farka neden olmadığı görülmektedir. GSH düzeyine bakıldığında ise ilk haftada HBN 5 ve 10, ikinci haftada HBN 5 anlamlı bir artışa neden olmuştur. 3. ve 4. haftalarda ise anlamlı bir fark görülmemektedir. İlk haftada kemik defekti grubu ile karşılaştırıldığında kompozitler arasında sadece HBN 2,5 kompoziti MDA düzeyini düşürmüştür. Diğer haftalarda gruplar arasında anlamlı bir fak gözlenmemiştir (Şekil 14-16). Şekil 14. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık SOD aktiviteleri (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). 47

49 Şekil 15. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık GSH düzeyleri (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). Şekil 16. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık MDA düzeyleri (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). Moleküler bulgular Kemik defekti grubu ile karşılaştırıldığında sadece HBN 2,5 kompoziti 4 hafta boyunca osteokalsin ekspresyonunu artırabilmiştir. Osteopontin ekspresyonuna bakıldığı zaman ise ilk 2 haftada HBN 2,5 kompoziti bu ekspresyonu kemik defekti grubuna göre anlamlı artırmış, ilerleyen haftalarda ise anlamlı bir değişikliğe neden olmamıştır. Defekt kontrol grubuna göre birinci ve üçüncü haftada HBN 2,5 kompoziti ALP ekspresyonunu anlamlı bir şekilde artırmıştır. Kollojen tip 1 ekspresyonu için en iyi artışlar kontrol defekt grubu ile kıyaslandığında HBN 2,5 kompozitinde mevcuttur. 48

50 Şekil 17. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık osteokalsin mrna ekspresyonları (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). Şekil 18. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık osteopontin mrna ekspresyonları (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). 49

51 Şekil 19. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık ALP mrna ekspresyonları (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). Şekil 20. Kontrol defekt ve implant gruplarında 4 haftalık kollajen tip 1 mrna ekspresyonları (* Kontrol defekt grubuna göre p<0.05 oranında anlamlı). 50

52 Histopatolojik Bulgular Şekil 21. Sağlıklı kemik dokusu (Boya; H&E). Şekil 22. Sağlıklı kemik dokusu (Boya; H&E) 51

53 Hemoraji Teknik işleme bağlı olarak özellikle zedelenen damar duvarından kanama olmaktadır. Zamanla rezorbe olur. Bu nedenle ilk haftada görülen hemoraji 2, 3 ve 4. haftada ortadan kaybolmuştur. Şekil 23. Grupların hemoraji skorlamaları.(0: hiç yok, 1:düşük seviyede, 2:orta seviyede, 3:yüksek seviyede, kontrol defekt grubuna göre anlamlı fark yoktur.) Fibrozis Fibroziste kastedilen kronik enflamatuar granülasyon dokusudur. Olaya fibroblastik proliferasyon, kapiller damar angiogenezisi ve inflamatuar mononükleer hücre infiltrasyonu eşlik eder. İyileşme sürecinin en önemli basamağıdır. Kaybolan doku açığını kapatır. Daha sonrada kemikleşme başlar. Fibrozis bütün basamaklarda görülmektedir. Ancak yüksek skorlar alması ve kollajenin aşırı oluşması iyileşmenin süresini uzatacağından, başlangıçta iyi ve beklediğimiz reaksiyonken daha sonraki haftalarda devam etmesi iyileşme süresini uzatmaktadır. Fibrozis patterni kemik defekti grubunda ilk 2 hafta arttıktan sonra azalmaya başlamıştır. İlk haftada kullanılan bütün HBN implantları fibrozis düzeyini artırmıştır. Diğer haftalarda anlamlı bir fark görülmemektedir. Şekil 24. Grupların fibrozis skorlamaları. (0: hiç yok, 1:düşük seviyede, 2:orta seviyede, 3:yüksek seviyede * p<0.05 defekt kontrole göre anlamlı) Primer Kemik Oluşumu Gerçek iyileşme için asıl olması gereken reaksiyondur. İyi bir kemikleşme ve daha sonra sekonder kemik oluşumu, iyileşme süresinin tamamlandığını gösterir. Kemik oluşumu özellikle ilk haftada daha belirgin olmak üzere HBN 2,5 kompozitinde kemik defekti grubuna göre daha yüksek skorlar almıştır. 52