BALIKESİR ÇANAKKALE PLANLAMA BÖLGESİ 1/ ÇEVRE DÜZENİ PLANI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "BALIKESİR ÇANAKKALE PLANLAMA BÖLGESİ 1/100 000 ÇEVRE DÜZENİ PLANI"

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI MEKANSAL PLANLAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BALIKESİR ÇANAKKALE PLANLAMA BÖLGESİ 1/ ÇEVRE DÜZENİ PLANI ARAŞTIRMA RAPORU CİLT III 2012 & DOĞUKAN İMAR & BHA PLANLAMA İŞ ORTAKLIĞI

2 İÇİNDEKİLER 7. EKONOMİK YAPI PLANLAMA BÖLGESİ BALIKESİR TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER SEKTÖREL ANALİZ TARIM VE HAYVANCILIK Mevcut Plan - Programlar Balıkesir İli Tarımsal Genel Yapı Bitkisel Üretim Faaliyetleri Hayvansal Üretim Faaliyetleri Ormancılık Faaliyetleri SANAYİ, MADENCİLİK VE ENERJİ Sanayi Sektörü Madencilik Sektörü Enerji Sektörü HİZMETLER Hizmetler Sektörü Politika Çerçevesi Turizm SEKTÖREL PROJEKSİYONLAR ÇANAKKALE TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER SEKTÖREL ANALİZ TARIM VE HAYVANCILIK Mevcut Plan - Programlar Çanakkale İli Tarımsal Genel Yapı Bitkisel Üretim Faaliyetleri Hayvansal Üretim Faaliyetleri Ormancılık Faaliyetleri SANAYİ, MADENCİLİK VE ENERJİ Sanayi Sektörü Madencilik Sektörü Enerji Sektörü HİZMETLER Hizmetler Sektörü Politika Çerçevesi Turizm SEKTÖREL PROJEKSİYONLAR

3 TABLO DİZİNİ Tablo 7.1: Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayrisafi Katma Değer İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Temel Fiyatlarla (bin TL) (2006)... 6 Tablo 7.2: Balıkesir İli Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 7.3: Balıkesir İli İlçelere Göre Sektörel Dağılım Tablo 7.4: Türkiye ve Balıkesir de ki İşletme Büyüklüklerine Göre İşletme Sayıları ve İşletmelerin Tasarrufunda Bulunan Arazi Miktar ve Payları Tablo 7.5: Balıkesir Tarım İşletmelerinin Arazi Büyüklükleri ve Küçükbaş-Büyükbaş Hayvan Varlığı Tablo 7.6: Balıkesir İli Tarım Sektörü İlçelere Göre Sektörel Dağılıve Grafiği Tablo 7.7: Balıkesir İli Arazi Varlığı, Tarımsal Arazi Kullanım Şekli ve Üretim Miktarlarının Yılları Arasında Kıyaslanması Tablo 7.8: Balıkesir İli İlçelere Göre Arazi Varlığı Tablo 7.9: Balıkesir İli Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimi Tablo 7.10: Balıkesir Sebze ve Meyve Üretim Miktarları Tablo 7.11: Balıkesir İli 2009 Yılı Tahıl Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Tablo 7.12: Balıkesir İli 2009 Yılı Endüstriyel Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Tablo 7.13: Balıkesir İli 2009 Yılı Önemli Meyve Ağaç Sayıları, Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Tablo 7.14: Balıkesir İli 2009 Yılı Sebze Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Tablo 7.15: Balıkesir İli Hayvansal Üretim Değerleri ve Besi Hayvan Varlığı Tablo 7.16: Balıkesir İline Ait Hayvan Varlığı Tablo 7.17: Balıkesir İli Tiplerine Göre Deniz Ürünleri Üretimi Tablo 7.18: Balıkesir İli Orman Alanlarının Dağılımı ve Orman Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 7.19: Balıkesir İli İlçelere Göre Zeytin ve Zeytinyağı Rekoltesi 2009/ Tablo 7.20: Balıkesir Orman Bölge Müdürlüğü Sınırlarında Yoğun Olarak Üretimi Yapılan Odun Dışı Orman Ürünleri Ve Değerlendirme Şekilleri Tablo 7.21: Balıkesir Orman Bölge müdürlüğünde odun dışı ürün çeşitleri ve yayılış gösterdiği işletmeler Tablo 7.22: Balıkesir Ormanlarında Yayılış Gösteren ve Çay Olarak Değerlendirilen Türlerin (Salvia) Populasyonları ve Ticari Durumları Tablo 7.23: Balıkesir İli Sanayi Sektörünün İlçelere Göre Sektörel Dağılımı Tablo 7.24: Balıkesir İli Küçük Sanayi Siteleri Kurulu Alan, Doluluk Oranları ve Mevcut İstihdamları Tablo 7.25: Balıkesir İli Organize Sanayi Siteleri Parsel Sayıları - Doluluk Oranları ve İstihdamları Tablo 7.26: Balıkesir İli Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı Tablo 7.27: Balıkesir İlinde Bulunan Münferit Sanayi Tesisleri Tablo 7.28: Balıkesir İli İmalat Sanayi Faaliyet Alanları, Firma Adet ve İstihdam Sayıları Tablo 7.29: Balıkesir İli İktisadi Faaliyet Kollarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 7.30: Balıkesir İlinde Bulunan Kil Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.31: Balıkesir İlinde Çıkartılan Mermer Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.32: Balıkesir İlinde Çıkartılan Perlit Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.33: Balıkesir İlinde Çıkartılan Gümüş Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.34: Balıkesir İlinde Çıkartılan Antimuan Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.35: Balıkesir İlinde Çıkartılan Manganez Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.36: Balıkesir İlinde Çıkartılan Kuşun-Çinko Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.37: Balıkesir İlinde Çıkartılan Kuşun-Çinko Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.38: Balıkesir İlinde Çıkartılan Bakır Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.39: Balıkesir İlinde Çıkartılan Bakır Demir Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.40: Balıkesir İlinde Çıkartılan Civa Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.41: Balıkesir İlinde Çıkartılan Krom Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Tablo 7.42: Balıkesir İlinin Bilinen Kömür Linyit Oluşumları Tablo 7.43: Balıkesir İli Rüzgâr Elektrik Santralleri Tablo 7.44: Gönen İlçesi Jeotermal Isınma Sağlanan Birimler

4 Tablo 7.45: Balıkesir İli Sanayi Sektörünün İlçelere Göre Sektörel Dağılımı Tablo 7.46: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Örgütlenmeleri Sayıları ve Yılları Arası Artış Azalış Göstergeleri Tablo 7.47: Balıkesir İli Yatırım Belgeli, İşletme Belgeli ve Mahalli idarelerce Belgelendirilen Konaklama Tesislerinin Sayısı ve Otel Yatak Kapasiteleri Tablo 7.48: Turizm İşletmesi Belgeli Konaklama Tesislerine Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranının Dağılımı (2010) Tablo 7.49: Mahalli İdarelerce Konaklama Tesislerine Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranının Dağılımı (2010) Tablo 7.50: Balıkesir İli İlçelere Göre LQ Analizi (Location Quotient - mekânsal sektörel yığınlaşma oranları) 69 Tablo 7.51: Balıkesir İli İlçelere Göre 2040 Yılı Sektörel Projeksiyonları Tablo 7.52: Balıkesir İli 2040 Yılı İstihdam Projeksiyonu Tablo 7.53: Çanakkale İli Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 7.54: Çanakkale İli Sektörel Dağılımı Tablo 7.55: Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu Tablo 7.56: Çanakkale İli Tarım Sektörü İlçelere Göre Sektörel Dağılım ve Grafiği Tablo 7.57: Çanakkale İli Arazi Varlığı, Tarımsal Arazi Kullanım Şekli ve Üretim Miktarlarının Yılları Arasında Kıyaslanması Tablo 7.58: Çanakkale İli İlçelere Göre Arazi Varlığı Tablo 7.59: Çanakkale İli Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimi Tablo 7.60: Çanakkale İli Sebze ve Meyve Üretim Miktarları Tablo 7.61: Çanakkale İli 2008 Yılı Tahıl Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Tablo 7.62: Çanakkale İli 2008 Yılı Yem Bitkileri Üretim Miktarları ve Ortalama Verimi Tablo 7.63: Çanakkale İli 2008 Yılı Endüstriyel Bitki Üretim Miktarları ve Ortalama Verim Tablo 7.64: Çanakkale İli 2008 Yılı Yağlı Tohum Üretim Miktarları ve Ortalama Veriml Tablo 7.65: Çanakkale İli 2008 Yılı Önemli Meyve Ağaç Sayıları, Meyve Üretim Miktarları ve Ortalama Verim Tablo 7.66: Çanakkale İli 2008 Yılı Sebze Üretim Miktarları ve Ortalama Verim Tablo 7.67: Çanakkale İli Hayvansal Üretim Değerleri ve Besi Hayvan Varlığı Tablo 7.68: Çanakkale İl-İlçe Yetiştirilen Hayvan Çeşitleri Tablo 7.69: Çanakkale İli Deniz Ürünleri Üretimi Tablo 7.70: Çanakkale İli Orman Alanlarının Dağılımı ve Orman Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 7.71: Çanakkale İli Zeytin ve Zeytinyağı Üretim Bilgileri Tablo 7.72: Çanakkale İli İlçelere Göre Zeytin Ağaç Sayıları Tablo 7.73: Çanakkale İli İlçelere Göre Yıllık Zeytin Üretim Miktarları Tablo 7.74: Çanakkale Orman Bölge müdürlüğünde odun dışı ürün çeşitleri ve yayılış gösterdiği işletmeler Tablo 7.75: Çanakkale İli Sanayi Sektörünün İlçelere Göre Sektörel Dağılımı Tablo 7.76: Çanakkale İli Küçük Sanayi Siteleri Kurulu Alan, Doluluk Oranları ve Mevcut İstihdamları Tablo 7.77: Çanakkale İli Organize Sanayi Siteleri Parsel Sayıları Doluluk Oranları ve İstihdamları Tablo 7.78: Çanakkale İli Münferit Sanayi Tesisleri Tablo 7.79: Çanakkale İli İmalat Sanayi Faaliyet Alanları, Faaliyet Alanları, Firma Adet ve İstihdam Sayıları 100 Tablo 7.80: Çanakkale İli İktisadi Faaliyet Kollarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 7.81: Çanakkale İli Rüzgâr Elektrik Santralleri Tablo 7.82: Çanakkale İli İlçelere Göre Hizmetler Sektörü Dağılımı Tablo 7.83: Çanakkale İli Sanayi ve Ticaret Örgütlenmeleri Sayıları ve Yılları Arası Artış Azalış Göstergeleri Tablo 7.84: Çanakkale ili kıyılarında bulunan batıklar Tablo 7.85: Konaklama Tesis, Oda ve Yatak Sayıları Tablo 7.86: Çanakkale İli Yatırım Belgeli, İşletme Belgeli ve Mahalli İdarelerce Belgelendirilen Konaklama Tesislerinin Sayısı ve Otel Yatak Kapasiteleri Tablo 7.87: Turizm İşletmesi Belgeli Konaklama Tesislerine Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranının Dağılımı (2010) Tablo 7.88: Mahalli İdarelerce Belgelendirilen Konaklama Tesislerine Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranının Dağılımı (2010)

5 Tablo 7.89: Çanakkale İli İlçelere Göre Lq Analizi (Location Quotient - Mekânsal Sektörel Yığınlaşma Oranları) Tablo 7.90: Çanakkale İli İlçelere Göre 2040 Yılı Sektörel Projeksiyonları Tablo 7.91: Çanakkale Sektörlerde Çalışan Sayıları Projeksiyonu (2040) GRAFİK DİZİNİ Grafik 7.1: TR22 Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi katma Değerlerinde Tarım, Sanayi ve Hizmetlerin Payları... 7 Grafik 7.2: TR22 Düzey 2 Bölgelerinde Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değerler ($) (2006)... 7 Grafik 7.3: Planlama Bölgesi Yılları Arası İhracat-İthalat Değerleri (milyon $) Grafik 7.4: Balıkesir İli Yılları Arası İhracat-İthalat Değerleri (milyon $) Grafik 7.5: Çanakkale İli Yılları Arası İhracat-İthalat Değerleri (milyon $) Grafik 7.6: Balıkesir İli - İlçelere Göre Sektörel Dağılım Grafiği Grafik 7.7: Balıkesir İli İlçelere Göre Arazi Varlığı Grafik 7.8: Balıkesir İli Bitkisel Üretim değerleri Dağılımı (bin TL ) Grafik 7.9: Balıkesir İli Orman Alanlarının Dağılımı Grafik 7.10: Balıkesir in Türkiye Zeytin Üretimindeki Payı (%) Grafik 7.11: Çanakkale İli Sektörel Dağılım Grafiği Grafik 7.12: Çanakkale İli İlçelere Göre Arazi Varlığı Grafik 7.13: Balıkesir İli Bitkisel Üretim Değerleri Dağılımı (bin TL) Grafik 7.14: Çanakkale İli Orman Alanlarının Dağılımı Grafik 7.15: İller bazında Türkiye limanlarını ziyaret eden kruvaziyer yolcu sayıları ŞEKİL DİZİNİ Şekil 7.1: Balıkesir deki Fıstıkçamı yayılış alanları Şekil 7.2: Fıstık çamı kozalakları ve Fıstık çamı plantasyon sahası Şekil 7.3: Balıkesir deki palamut meşesi yayılış alanları Şekil 7.4: Balıkesir de Adaçayı olarak toplanan türler: A- S. tomentosa, B- S. fruticosa Şekil 7.5: Marmara Adasında Adaçayı alanları Şekil 7.6: Adaçayı/Dağçayı hasatı ve toplanması Şekil 7.7: Adaçayı/Dağçayı kurutulması ve depolanması Şekil 7.8: Balıkesir Rüzgar Türbinleri Şekil 7.9: Bozcaada Rüzgar Türbinleri Şekil 7.10: Ayvacık Tuzla Jeotermal Enerji Santrali Şekil 7.11: Çan Termik Santrali Şekil 7.12: İçdaş Termik Santrali HARİTA DİZİNİ Harita 7.1: Planlama Bölgesi İlçelere Göre Sektörel Dağılımlar... 9 Harita 7.2: Balıkesir İli Maden Varlığı Haritası Harita 7.3: Çanakkale İli Maden Varlığı Haritası

6 7. EKONOMİK YAPI 7.1. PLANLAMA BÖLGESİ Planlama Bölgesinin ekonomik altyapısını; ulusal ve bölgesel plan, program ve stratejiler belirlemektedir. Planlama bölgesinde uygulama ve strateji belirlemede 9. Kalkınma Planı, Sektörel Master Planları, Hükümet Programı ve sektörlere özel alt plan ve programlar etkili olmuştur. Strateji ve yol haritası niteliğindeki programlar teşvik programları ile desteklenerek Planlama Bölgesinin kalkınması amaçlanmaktadır. Planlama Bölgesinde tarım sektörü öne çıkmaktadır. Tarımın bölge GSKD sinde (Gayri Safi Katma Değer) payı yüzde 22,4 ile yüzde 9,4 olan Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. Sanayi ve hizmetler sektörlerinin bölge GSKD sindeki payları ise sırasıyla yüzde 20,2 ve yüzde 57,8 dir. Bu iki oran da Türkiye ortalamasının altında kalmıştır yılı itibariyle bölgede tarım sektörü öne çıkmıştır. Tarım sektörünün GSKD deki payı 2004 ve 2005 yıllarında ise sırasıyla yüzde 25,3 ve yüzde 25,5 tir. Görüldüğü gibi, 2006 yılında tarım sektörünün bölge GSKD sindeki payında bir azalma olmuştur. Tarım sektörünün katkı oranı, 2006 yılında Türkiye genelinde de önceki yıla kıyasla azalmıştır. 1 Tablo 7.1: Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayrisafi Katma Değer İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Temel Fiyatlarla (bin TL) (2006) TARIM PAY (yüzde) SANAYİ PAY HİZMETLER PAY (yüzde) TOPLAM PAY (yüzde) Planlama , , , Bölgesi TÜRKİYE , , , Kaynak: TÜİK Yine 2004 ve 2005 yıllarında bölge GSKD si içinde sanayi sektörünün payı sırasıyla yüzde 20,9 ve yüzde 20,4 olmuştur. Hizmetler sektörünün GSKD içindeki payı ise 2006 yılında önceki yıla göre artış göstermiştir. Hizmetler sektörünün GSKD ye katkı oranı, 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla yüzde 53,8 ve yüzde 54,2 dir, 2006 yılında ise bu oran yüzde 57,8 e yükselmiştir. Bölge, 2006 yılında tarım sektöründe yarattığı TL lik katma değer ile Türkiye nin tarım sektöründe ulaştığı GSKD içerisinde yüzde 4,6 paya sahiptir. Bölgenin sanayi sektöründe ülke GSKD sine yaptığı katkı ise yüzde 1,4 tür. Hizmetler sektöründe bölgenin ülke GSKD sine katkısı da yüzde 1,8 dir. Aşağıda yer alan grafikte, TR Düzey 2 bölgelerinin kendi bölgelerine ait GSKD leri içinde tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinin payları gösterilmiştir. TR22 Düzey 2 Bölgesi, tarım sektörünün bölge GSKD sine yaptığı yüzde 22 lik katkı ile 26 bölge içinde 5; sanayi sektörünün yaptığı yüzde 20,2 lik katkı ile 21. ve hizmetler sektörünün yaptığı yüzde 57,8 lik katkı ile 14. sırada yer almaktadır. 1 GMKA Bölge Planı 6

7 Grafik 7.1: TR22 Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi katma Değerlerinde Tarım, Sanayi ve Hizmetlerin Payları Kaynak: TÜİK TR Düzey 2 bölgelerinde kişi başına düşen gayri safi katma değerler ise aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. TR22 Bölgesi, kişi başına düşen gayri safi katma değer açısından 26 bölge içinde 10. sırada yer almaktadır. Türkiye ortalaması ise $ dır. Grafik 7.2: TR22 Düzey 2 Bölgelerinde Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değerler ($) (2006) TR10 TR42 TR41 TR51 TR21 TR31 TR61 TR81 TR32 TÜRKİYE TR22 TR33 TR62 TR52 TR90 TR82 TR83 TR71 TR72 TR63 TRB1 TRA1 TRC1 TRC2 TRB3 TRB Kaynak: GMKA Bölge Planı Bölgede tarım sektöründe bitkisel ve hayvansal üretim değerleri göz önüne alındığında gerek hayvansal üretim değerleri gerek bitkisel üretim değerleri yıllara göre artış göstermektedir. Bölge de tarım öncü sektörlerden olup, en önemli bitkisel ürünleri arasında zeytin, biber, domates ve tahıllar sayılabilmekte, süt ve kanatlı eti başlıca hayvansal ürünlerdir. Bölgenin su ürünleri üretimi, örtü altı 7

8 tarım, organik üretim gibi pek çok alanda daha fazla faydalanabilecek potansiyeli mevcuttur. Parçalı ve dağınık tarım arazilerinin varlığı, örgütlenme faaliyetlerinin etkin olmaması, modern tarım uygulamalarına yönelik eğitim ve bilinç düzeyinin yetersizliği tarımdaki başlıca sorunlardır. Standardizasyon eksikliği, markalaşma, ambalajlama, paketleme, ulaşım, uluslararası pazarlara erişim gibi konulardaki mevcut sıkıntılar ihracatı, ticaret hacmini ve rekabet edebilirliği olumsuz etkilemektedir. Bölgede yüksek katma değer sağlama potansiyeli olan; Ayvalık Zeytinyağı, Ezine Peyniri gibi coğrafi işaret sahibi olan ürünler yetiştirilmektedir. Su ürünleri üretiminde ise bölgenin üretim potansiyeli etkin bir şekilde harekete geçirilememiştir. Bunun için gerekli olan altyapı ve nitelikli insan kaynağı eksikliği başlıca sorunlar arasındadır. Bölgede sanayi potansiyelinin tam olarak gerçekleşmemesinin yanında tarım ve hayvancılığa yönelik sanayi ön plandadır. Tarıma dayalı sanayi, yem ve gübre sanayi ile ziraat aletleri ve makinelerine yöneliktir. Diğer taraftan yüksek yenilikçilik kapasitesine sahip dondurulmuş gıda ve su ürünleri sanayisi oldukça gelişmiştir. Bu sektördeki işletmelerin çeşitli uluslararası pazarlara yönelik ihracat kapasitesine sahip olması, bölgenin rekabet gücünü artırıcı niteliktedir. Bölge sanayisinde büyük işletmeler bazında ihracat miktarının yüksek olmasına rağmen bölgenin toplam ihracat miktarı düşüktür. Şirket merkezlerinin İstanbul da olması da ticaret hacminin belirlenmesinde istatistikî yanılgılara neden olmaktadır. Ancak Bölgedeki illerin dış ticaret gelirlerinde yıldan yıla bir artış söz konusudur. Ekonomik yapıya bakıldığında önemli bir yer tutan hizmetler sektöründe bölgede turizm öne çıkmaktadır. Bölgenin turizm potansiyeli olarak uzun sahil şeridi, birçok endemik türe ev sahipliği yapan ekosistemi, doğal ve tarihi milli parkları ile mitolojik mirası gösterilebilir. Özellikle Kaz Dağları sahip olduğu zenginliklerle başlı başına bir değerdir. Ayrıca bölgenin jeotermal kaynakları sağlık turizmini ön plana çıkarmaktadır. Trekking, yamaç paraşütü, doğa turizmi gibi alternatif turizme yönelik son dönemde artan ilgi bölgenin turizm potansiyelini daha da artırmaktadır. Bölge, bu büyük turizm potansiyelinden yeterince yararlanamamaktadır. Yeterli konaklama imkânlarının olmaması, tanıtım yetersizliği, büyük turizm yatırımları için arazi temininde zorluklar yaşanması, çok fazla yazlık evin olması ve dolayısıyla yazlıkçı kültürünün yaygınlığı turizmdeki rekabet gücünü sınırlandıran sorunlar arasındadır. 8

9 Harita 7.1: Planlama Bölgesi İlçelere Göre Sektörel Dağılımlar Kaynak: Planlama Ekibi Ofis Çalışması Planlama Bölgesi, gerek bölge içi gerekse bölgeler arası ulaşım bağlantısı; bölgenin taşıdığı potansiyeller açısından yetersizdir. Sözü edilen ulaştırma projelerinden Gebze-Orhangazi-İzmir ve Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyolu projelerinin tamamlanması bu zayıflığı tersine çevirecektir. Nitekim otoyol gibi büyük ölçekli kamu yatırımları, bölgenin gelişme dinamiklerini önemli ölçüde etkileme gücüne sahiptir. Bölgenin İstanbul-İzmir arası karayolu ve Ankara-İzmir arası demiryolu üzerinde bir transit merkezi olması ise avantajlı bir durumdur. Hava ve deniz limanlarının altyapı eksikliklerinin giderilmesine yönelik yapılacak araştırma ve çalışmalar, ulaşım ve lojistik bağlamında bölgesel kalkınmanın ivmesini artıracaktır. Maden kaynakları bakımından bölge oldukça zengindir. Bölgede bor ve kaolin bakımından çok zengin kaynaklar yer almaktadır. Bölge rüzgâr, jeotermal, biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynakları açısından avantajlı bir konumdadır. Mekânsal gelişim açısından Planlama Bölgesi nin kuzeyi sanayi, güneydoğusu ise madencilik alanları ile ön plana çıkmaktadır. İç kesimler başta olmak üzere bölge genelinde tarım alanları bulunmaktadır. Mevcut durumda bölge doğusu doğrultusunda gelişme göstermekte olup Biga- Bandırma ve Susurluk üzerinden Bursa ilinin etkisi altında kalmaktadır. Planlama Bölgesinde Dış Ticaret Planlama Bölgesinin dış ticaret değerleri, Bölgedeki firmaların vergi kimlik numaralarının bağlı olduğu illere göre hesaplanmaktadır. Bölgedeki belli başlı büyük ölçekli ve ihracat rakamları yüksek olan firmaların muhasebe defterlerinin ve şirket merkezlerinin İstanbul da bulunmasından dolayı, bölge dış ticaret istatistikleri olduğundan az görünmektedir. 9

10 Planlama Bölgesi nin 2011 yılı toplam ihracatı 553 milyon $, toplam ithalatı 601 milyon $ dır. Planlama Bölgesinin son beş yıllık ihracat ve ithalattaki izlediği seyir incelendiğinde 2007 yılında 400 milyon $ civarındaki ihracat değeri 2008 yılında 500 milyon $ seviyesine çıkmıştır.2008 yılı ile 2010 yılları arasında düşüş ve çıkış yaşayan ihracat değeri, yılları arasında 550 milyon $ seviyesini yakalamıştır. Planlama bölgesinin son beş yılık ithalat değerleri incelendiğinde; 2007 yılında 338 milyon $ olan ithalat değeri, 2008 yılında 508 milyon $ a çıkmış ve aynı dönem ihracat değeri ile eşitlenmiştir yılları arasında 331milyon $ a gerileyen ithalat değeri 2009 yılında itibaren kademeli olarak artış göstererek, 2011 yılında 609 milyon $ a ulaşmıştır yılları arasında Planlama Bölgesi dış ticaret açığı vermez iken, 2011 yılı verilerine göre ithalat değeri ihracat değerini geçerek dış ticaret açığı vermiştir. Grafik 7.3: Planlama Bölgesi Yılları Arası İhracat-İthalat Değerleri (milyon $) İHRACAT İTHALAT Kaynak: TUİK 2012 Bölgede ticaret hacmi yüksek büyük sanayi tesisleri bulunsa da işletmelerin neredeyse tamamını KOBİ ler oluşturmaktadır. Bölgede ihracat yapan KOBİ sayısı oldukça az, bu işletmelerin ihracattan aldıkları pay düşüktür. Türkiye genelinde KOBİ lerin yüzde 43 ünün ihracat yaptığı, aynı oranın Balıkesir için yüzde 11, Çanakkale için yüzde 13 olduğu tespit edilmiştir. Bölgede ihracat yapan KOBİ oranının Türkiye oranının altında kalması bölgedeki firmalarda dış ticaret bilincinin gelişmemiş olduğunu göstermektedir. Bölgenin uluslararası ticarete entegrasyonunun önündeki diğer bir sorun da işetmelerin uluslararası pazarları tanıma, dış pazar koşulları, tüketici tercihleri, üretilen ürünlerin tanıtımı ve pazarlanması konularında etkin bir bilgi birikimine sahip olmamalarıdır. KOBİ lerin ihracat yapamamalarının nedenleri arasında uluslararası piyasalarda rekabet edebilecek düzeyde ürün üretememeleri ve uluslararası piyasalara açılma isteklerinin yetersizliği gösterilebilir. Bölgede üretilen ürünlerde markalaşma ve sertifikasyon yetersizliği, bölgenin ihracatını sınırlayan diğer bir sorundur. Planlama Bölgesi kişi başına ihracat değeri açısından 26 bölge arasında 19. sırada, kişi başına ithalat değeri açısından ise 16. sırada bulunmaktadır. İller bazında incelendiğinde de kişi başına ihracatta Balıkesir ili 38. sıradayken, Çanakkale ili 37. sıradadır. Kişi başına ithalatta ise Balıkesir ili 24, Çanakkale ili ise 52. sırada bulunmaktadır. 10

11 Planlama Bölgesi ihracatında tarım sektörünün payı yüzde 35, sanayi sektörünün payı yüzde 55, madencilik sektörünün payı ise yüzde 10 dur. İller bazında bakıldığında ise Balıkesir ilinin ihracat hacmi içerisinde; tarım, sanayi ve madencilik sektörlerinin paylarının sırasıyla yüzde 27, yüzde 63 ve yüzde 10 olduğu görülmektedir. Çanakkale ilinin ihracatında ise tarım, sanayi ve madencilik sektörlerinin payları sırasıyla yüzde 70, yüzde 20 ve yüzde 10 dur. Bölge ticaretinde Balıkesir ve Çanakkale nin, sanayi ve tarım sektörlerindeki ihracat paylarında büyük bir farklılık göze çarpmaktadır. Toplam ihracatta Balıkesir ilinde sanayi sektörünün, Çanakkale ilinde ise tarım sektörünün paylarının büyük olduğu görülmektedir. Bunda, sanayi ürünleri üreten firmaların Balıkesir de toplanmış olmasının etkisi vardır. Yaş meyve-sebze ve meyve-sebze mamullerinde Balıkesir in üretimi, Çanakkale nin üretiminden fazla olmasına rağmen, Çanakkale nin ihracatı Balıkesir in ihracatının 3 katı kadardır. Bu durumdaki en önemli etken, meyve-sebze firmalarının Çanakkale de toplanmış olmasıdır. Bölgenin sahip olduğu tarımsal potansiyele rağmen sebze, meyve, beyaz-kırmızı et, süt mamulleri gibi tarım ürünlerinin ihracatı düşüktür. Tarım ürünlerinin ihracatı hem bölge hem ülke genelinde, AB ile olan ilişkilerdeki hukuki düzenlemeler başta olmak üzere diğer nedenlerden dolayı yeterli düzeyde değildir. Bölgede süt ve süt ürünleri üretimi yapan büyük işletme sayısı oldukça fazla olmasına rağmen; bu işletmelerin üretim koşulları ve ürün kaliteleri AB standartlarına uygun olmadığı için bu ürünlerin ihracatı yapılamamaktadır. Bölgede tarım ürünlerinin ihracatında katkı ve kalıntı analizi yapan laboratuarlar yaygın ve yeterli değildir. Ayrıca mevcut laboratuarların da akredite olmaması sorun oluşturmaktadır. Son yıllarda Türkiye tarım politikaları, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım Anlaşması, AB ile imzalanan 1/95 sayılı Ortaklık Konsey Kararı ile girilen Gümrük Birliği Anlaşması ve IMF ile imzalanan stand-by Anlaşması sonucunda tarım sektöründeki devlet müdahalelerinin azaltılması ve destekleme sisteminde buna yönelik değişiklikler yapılması gündeme gelmiştir. DTÖ Tarım Anlaşması pazara giriş, iç destekler ve ihracat sübvansiyonlarının azaltılması konuları temel hükümlere bağlanmıştır. DTÖ ile imzalanan tarım antlaşma gereğince; gümrük masrafları azaltılacak, tarımsal pazarlama sistemleri iyileştirilecek, tarımsal destekleme yeniden düzenlenecek ve ihracata yönelik tarımsal işletmeler kalite ve sertifikasyon konularında desteklenecektir. DTÖ ile imzalanan bu anlaşma, bölgenin tarımsal sorunlarının aşılması ve tarımsal üretim değerinin artmasında yardımcı olacaktır. Tarım dışında üretim yapan elektromekanik, kimya, yem, gübre, seramik, sentetik dokuma, yağ, demir-çelik sanayi ve bor gibi endüstriyel türevler başta olmak üzere imalat sektöründeki büyük ölçekli firmaların üretim ve ihracatı daha düzenlidir. Ayrıca değerli mücevherat ihracatı da oldukça yüksektir. Bölgenin ekonomik faaliyetlerine göre ithalat durumu incelendiğinde en çok ithalatın imalat sektöründe olduğu görülmektedir. Bu durum Bölgede, ara mallara ihtiyaç duyan imalat sanayinin varlığından kaynaklanmaktadır. İmalat sektöründeki ithalatı, maden ve balıkçılık ürünleri izlemektedir. Maden sektöründeki ithalat oranının yüksek oluşu demir-çelik sanayinin cevher ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Bölgede dondurulmuş gıda ve su ürünleri sanayisinin de oldukça gelişmiş olması bu durumu şekillendirmektedir. Balıkesir ili ihracat ve ithalat değerleri incelendiğinde; yılları arsında ilin ihracat değeri 300 milyon $ seviyesinde 440 milyon $ a kademeli olarak artış göstermiştir. İlin ithalat değerleri son beş yıllık süreç içerisinde çok değişkenli bir süreç izlemiştir yılında 300 milyon $ olan ithalat değeri aynı dönem ihracat değeri ile aynı pariteye sahiptir. Fakat yılları arasında özellikle imalat sanayi sektöründe artan ara malı ihtiyacı nedeniyle ithalat 11

12 değeri 470 milyon $ seviyesine yükselmiş ve ilin dış ticareti açık vermiştir yılında 300 milyon $ seviyesine gerileyen ithalat değeri 2009 yılından itibaren kademeli olarak artış göstermiş ve 441 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. Grafik 7.4: Balıkesir İli Yılları Arası İhracat-İthalat Değerleri (milyon $) Kaynak: TUİK 2012 İHRACAT İTHALAT Çanakkale ili ihracat ve ithalat değerleri incelendiğinde; yılları arasında ihracat değerlerinin dalgalı bir seyir izlediği gözlemlenmiştir yılında 97 milyon $ olan ihracat değeri 2008 yılında 157 milyon $ a yükselmiştir yılında ise ihracat 86 milyon $ a gerileyerek son beş yılın en düşük seviyesine erişmiştir yılından itibaren artış göstermeye devam eden ihracat değeri 2010 yılında 137 milyon $ ve 2011 yılında 144 milyon $ olmuştur. Grafik 7.5: Çanakkale İli Yılları Arası İhracat-İthalat Değerleri (milyon $) İHRACAT İTHALAT Kaynak: TUİK

13 7.2. BALIKESİR TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER Balıkesir ili temel ekonomik göstergeler açısından ele alındığında; en belirleyici özelliklerden biri kişi başına düşen GSYİH oranıdır. Balıkesir ilinde 2001 yılı verilerine göre kişi başına düşen GSYİH 2280 $ olup aynı dönemde Türkiye de kişi başına düşen GSYİH 2146 $ dır. Türkiye ortalamasının üzerinde GSYİH sahip olan Balıkesir ili, üretilen tüm nihai mal ve hizmetler bakımından ülke ekonomisine katkı yapan illerden birisidir. Tablo 7.2: Balıkesir İli Temel Ekonomik Göstergeler Sosyo - Ekonomik Göstergeler Yılı Birimi Miktar Nüfus 2010 kişi 1,152,323 Yüz Ölçümü 2010 km Rakım 2010 metre Nüfus Yoğunluğu 2010 kişi/km ² Yıllık Nüfus Artış Hızı 2010 (%) 1.07 Şehirleşme Oranı 2009 (%) Kişi başına GSYİH 2004 ABD $ Kişi Başına Vergi 2010 TL 1177 Mevduatların Krediye Dönüşme Oranı (%) Kayıtlı İş Arayanlar (İŞKUR) 2010 Kişi Sosyal Güv.Yarar.Top. Nüfus Oranı 2010 (%) SSK 2010 (%) Emekli Sandığı 2010 (%) 3.68 Bağ Kur,tarım sigortalısı 2010 (%) Kişiye Düşen Motorlu Kara Taşıtı 2010 adet 2784 GSYİH 2001 milyon $ 2,627,937, GENEL Teşvikler (2003 yılı ve sonrası) 2003 bin YTL Teşvikli KOBİ Teşvikleri (2003 yılı ve Yatırımlar 2004 bin YTL sonrası) Kamu Yatırımları 2003 bin YTL. 105,349 Kredi Miktarı 2004 bin YTL. 139,000 Mevduat Miktarı 2002 bin YTL İhracat Değeri $ 379, İthalat Değeri $ 343, İlk 500'e Giren Firma Sayısı 2010 adet 22 Toplam Elektrik Tüketimi 2010 MW 1,205,421, Kişi Başına Elektrik Tüketimi 2010 MW 1.4 Sanayide Elektrik Tüketimi 2010 MW Toplam Hekim Sayısı 2009 kişi 925 Kişi Başına Düşen Hekim Sayısı 2009 kişi İlin Doğurkanlık Oranı 2010 %o Okur Yazarlık Oranı 2010 % 97 Yayınlanan Yerel Gazete Sayısı 2010 adet 35 Yerel TV İstasyonu 2010 adet 2 Yerel Radyo İstasyonu 2010 adet 22 Nitelikli Eleman Potansiyeli 2010 adet 75 Tescilli Marka Sayısı 2010 adet 1529 Kalkınmada Öncelikli Yöre Durumu Normal Tarım Sek. Çalışanların Top.İstih. Oranı % Sanayi Sek. Çalışanların Top.İstih. Oranı % Kaynak: Sanayi Ticaret İl Durum Raporu

14 SEKTÖREL ANALİZ Balıkesir ili sektörel dağılımına bakıldığında, baskın sektörün %61,62 oranla tarım ve hayvancılık sektörüne ait olduğu görülmektedir. Verimli tarım arazilerine sahip Balıkesir ili, sahip olduğu stratejik konum nedeni ile tarımsal ürün değerlerini kolayca pazarlama olanağına sahiptir. İl genelinde hizmetler sektörü %27,88 oranla ikinci sırada yer almaktadır. Sanayi sektörünün oranı ise; il genelinde %7,21 dir. Tablo 7.3: Balıkesir İli İlçelere Göre Sektörel Dağılım İlçeler Tarım ve Hayvancılık Sektörü (%) Sanayi Sektörü (%) Hizmetler Sektörü (%) MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA BALIKESİR Kaynak: Tuik 2004 İlçelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Grafik 7.6: Balıkesir İli - İlçelere Göre Sektörel Dağılım Grafiği TARIM SANAYİ HİZMETLER 14

15 Balıkesir ilinin baskın sektörü olan tarım ve hayvancılık sektörü ilçelerin çoğunda da baskın sektördür. Özellikle ulaşılabilirlik ve topografya özelliklerine bağlı olarak tarımsal faaliyet alanları ve buna bağlı istihdam artmıştır. Tarım sektörünün istihdama yansıma oranın en yüksek olduğu ilçe %86.32 oranla Balya ilçesine aittir. Balya ilçesini Kepsut ve Dursunbey ilçeleri izlemektedir. Sanayi sektörünün yer seçim kararlarından olan pazara yakınlık veya hammaddeye yakınlık ilkelerinin ulaşılabilirlik ile kesiştiği noktalarda, sanayi faaliyet kolları ve buna bağlı olarak istihdam sayısı artmıştır. Balıkesir de sanayi yoğun istihdamın en çok olduğu ilçe %20,03 oranla Marmara ilçesidir. Marmara ilçesini, Bandırma, Susurluk ve Merkez ilçe izlemektedir. Bölgenin organizasyon merkezi niteliği taşıyan Merkez ilçe %53,02 oranla hizmetler sektörünün il genelinde en fazla yüzdeye sahip olduğu ilçedir. Merkez ilçeyi, Bandırma ve Edremit ilçeleri takip etmektedir TARIM VE HAYVANCILIK Mevcut Plan - Programlar Sektörde hali hazırda uygulanan program ve projelerden belli başlı olanları şunlardır: Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı, Ulusal hayvancılık programı, Kırsal Kalkınma programı, AB kırsal kalkınma Tarım, Hayvancılık Desteği Programı (IPARD) programlarıdır. Tarım Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından da aşağıdaki plan ve programlar uygulanmaktadır. Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu Bu rapor, hayvancılık sektörünün gelişmesiyle ilgili temel amaçları, sorunların boyutlarını ve planlama çatısını içeren ve 2005 yılına kadar uzanan bir stratejiyi sunmaktadır. Strateji seçenekleri olarak belirlenen temel seçenekler ise; üretim bazını ve hayvansal verimliliği geliştirmek, gerçek ürün fiyatını ve ithalatı artırmak şeklindedir. Bu amaçla hazırlanan İl Stratejik Planlarında Müdürlüğümüz hayvancılık hedefi olarak Hayvansal üretimde girdi maliyetlerini düşürmek amacıyla, Dursunbey, Kepsut, İvrindi, Manyas, Susurluk, Merkez, Savaştepe, Sındırgı ve Bigadiç ilçelerinde ilçelerde 5 yıl içerisinde, mevcut yem bitkileri üretim alanlarının tarla tarımı içerisindeki payının %50 oranında arttırılması konulmuştur. Ulusal Ormancılık Programı Ormancılık sektöründe üstlenilmiş olan uluslararası ve bölgesel sorumlulukların yerine getirilmesini ve takibini kapsayan Ulusal Ormancılık Programı çalışmaları devam etmektedir. Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi 1991 yılında 18 ilde başlayan proje tüm illerde uygulanır hale getirilmiş ve 2006 yılına kadar sürecektir. Projenin amacı yem bitkileri ekilişlerinin arttırılarak kaliteli kaba yem açığının giderilmesi ve meralar üzerindeki baskıyı azaltmak için silaj yapımını teşvik etmektir. Ayrıca ıslah programları ile Tarım Teşvikleri Alan Bazlı tarımsal destekler (mazot, Gübre, Organik Tarım v.s Destekleri) Fark Ödemesi Destekleri (Arpa, Aspiri Buğday, Mısır, Fasulye v.s Destekleri) Hayvancılık Destekleri (Küçük ve B.Baş Hayvanlar, Arı, İpek Böceği v.s. Destekler) Tarım Sigortası Destekleri (Bitkisel Ürün, Sera, Hayvan Hayat Sigortası Destekleri) Faiz İndirimli Tarımsal Krediler Diğer Tarımsal Amaçlı Destekler 15

16 Kırsal Kalkınma Teşvikleri Ekonomik Yatırımlar Destekleme Programı Toplu Basınçlı Sulama Sistemleri Yatırımları Makine ve Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Programı Tarımsal ve Kırsal kalkınmayı Destekleme Kurumu Teşvikleri Süt Üreten Tarımsal İşletmelere Yatırım Et Üreten Tarımsal işletmelere Yatırım Süt ve Süt ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması Et ve Et ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması Meyve ve Sebzelerin İşlenmesi ve Pazarlanması Su Ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması Kültür Balıkçılığının Geliştirilmesi Balıkesir ili son 7 yılın teşvik projeleri incelendiğinde; 1 yabancı, 24 yerli sermaye tarım ve hayvancılık alanında teşvikten yararlanmıştır. 177 milyon TL destek ile son 7 yılda 1565 kişiye istihdam sağlanmıştır. Bu yatırımlardan 1 tanesi tarım sektöründe 3 milyon lira destek alarak 55 kişiye istihdam sağlamıştır. 24 proje ise 173 milyon lira ile 1510 kişiye istihdam sağlamıştır Balıkesir İli Tarımsal Genel Yapı Balıkesir, tarım sektörünün ekonomide ağırlığı çok fazla olan bir ildir ve tarımsal üretim değeri açısından Türkiye de 3.sırada yer almaktadır. Balıkesir de toplam (dekar) tarım alanı bulunmaktadır. Bunun ha ekilebilir alandır. Balıkesir de un, yem, salça, zeytin, zeytinyağı, konserve, nebati yağ ve şeker üretimi önemlidir. Zeytin ve zeytinyağı, kırmızı et, tavukçuluk, yumurta üretimi yanında süt ve süt mamulleri üreten işletmeler de büyük ölçüde gelişmiştir. Balıkesir süt üretiminde; Türkiye de 1. sırada, Sızma zeytinyağı üretiminde 1. sırada, Beyaz et üretiminde 2. sırada, Yumurta üretiminde 3. sırada, Kırmızı et üretiminde 3. sırada Bitkisel yağmargarin üretiminde ise Türkiye de 4. sıradadır. Balıkesir sahip olduğu tarımsal imkânlar ile başta İstanbul olmak üzere diğer illerimizi beslemektedir. Balıkesir de tarım bilinçli yapılmakta ve katma değeri yüksek ürünler üretilmektedir. Buğday, silajlık mısır, domates, kavun, salçalık biber, taze fasulye tarımsal üretim içerisinde yer almaktadır. İlde 2001 genel tarım sayımına göre adet tarım işletmesi mevcuttur. Ülkemiz genelinde olduğu gibi Balıkesir de de tarımsal işletmeler küçük ve çok parçalıdır genel nüfus sayımına göre Balıkesir İlinde tarım da istihdam edilen işgücünün olduğu göz önüne alınırsa İlde ki işletmelerin ne kadar parçalı olduğu daha da iyi anlaşılır. İl de tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu işletmelerin oranı da %71 i bulmaktadır. Bu işletmeleri sırasıyla %28 ile yalnız bitkisel üretim yapan işletmeler ve %1 le yalnız hayvansal üretim yapan işletmeler izlemektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi Balıkesir ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık, bu sektörlerde iş gücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde artırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfus artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüştür. 16

17 Tablo 7.4: Türkiye ve Balıkesir de ki İşletme Büyüklüklerine Göre İşletme Sayıları ve İşletmelerin Tasarrufunda Bulunan Arazi Miktar ve Payları İşletme Büyüklüğü TÜRKİYE BALIKESİR (dekar) İşletme Sayısı Arazi (dekar) İşletme Sayısı Arazi (dekar) % Adet % Adet % Adet % Adet Arazisi 1, , Olmayazn 5.dan az 5, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM Kaynak: Balıkesir İli Tarım Master Planı 2006 Balıkesir de işletme başına düşen küçükbaş hayvan sayısı 8; büyükbaş hayvan sayısı 4 tür genel tarım sayımına göre Balıkesir deki küçükbaş hayvanların Türkiye toplamına oranı %2,6; büyükbaş hayvanların Türkiye toplamına oranı %2,9 ise de son yıllarda bu orana daha da artmıştır. Balıkesir de arazisi olmayıp küçükbaş hayvancılık yapan işletmeler, toplam küçükbaş hayvan sayısının %0,85 ine sahip olduğundan, mera ıslah çalışmalarının önemini artırmaktadır. Tablo 7.5: Balıkesir Tarım İşletmelerinin Arazi Büyüklükleri ve Küçükbaş-Büyükbaş Hayvan Varlığı Arazi (da) İşletme Sayısı Küçükbaş Hayvan Sayısı Büyükbaş Hayvan Sayısı İşletme Başına Küçükbaş Hayvan Sayısı İşletme Başına Büyükbaş Hayvan Sayısı Arazisi olmayan da.dan az Toplam Kaynak: Balıkesir İli Tarım Master Planı

18 MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA Balıkesir ilinin sahip olduğu tarım ve hayvancılık potansiyeli ilçelerde; üretime ve istihdama sektörel olarak aşağıdaki gibi dağılmaktadır. Tablo 7.6: Balıkesir İli Tarım Sektörü İlçelere Göre Sektörel Dağılımı ve Grafiği İLÇELER ORAN (%) MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA Bitkisel Üretim Faaliyetleri Balıkesir ilinin bitkisel üretim profiline bakıldığında; arazi cinsi bakımından en çok alanın orman alanlarına ait olduğu ve ormandan sonra gelen arazi cinsinin tarım arazisi olduğu görülmektedir. Tarım arazilerinin büyük kısmını kuru tarım arazileri kaplamaktadır ve zeytinlik alanların toplamı Balıkesir ilinin toplam arazi kullanım çeşitliliği içerisinde büyük paya sahiptir. Tarımsal muhtelif üretim deseninde en yüksek oran, sebze üretimine ait iken sebze üretiminin meyve üretimi takip etmektedir. 18

19 Tablo 7.7: Balıkesir İli Arazi Varlığı, Tarımsal Arazi Kullanım Şekli ve Üretim Miktarlarının Yılları Arasında Kıyaslanması 1-) ARAZİ VARLIĞI Arazi Cinsi Birim /2009 Artış oranı % (+,-) Tarım Arazisi hektar 513, ,758 0% Mera alanı hektar 210, ,014 0% Orman alanı hektar 675, ,010 0% Diğer alanlar hektar 54,032 54,032 0% TOPLAM hektar % 2-) TARIMSAL ARAZİ KULLANIMI. Sulu Tarım Yapılan Arazi hektar 110, ,464 0% Kuru Tarım Yapılan Arazi hektar 403, ,811-17% Sulamada Kul. Elek. Enerjisi MW - Tarla Arazisi hektar 323, ,362-5% Bağ hektar 2,361 2,370 0% Meyvelik hektar 7,707 7,916 3% Sebzelik hektar 31,208 29,508 Dutluk hektar 0 80,778 Zeytinlik hektar 800, ,209 9% TOPLAM hektar ) ÜRETİM MİKTARI a-) Tarımsal Üretim Sebze (Muhtelif) ton 835, ,639-11% Şeker Pancarı ton 57,220 37,052-35% Tütün ton 6,752 4,563-32% Fındık ton Patates ton 11,787 9,257-21% Soğan, Sarımsak ton 28,694 23,237-19% Meyve (Muhtelif) ton 325, ,708-9% Yaş Üzüm ton 28,258 28,728 2% Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Yukarıdaki Balıkesir ili arazi varlığı tablosu incelendiğinde, yılları arasında arazi cinslerinin hektar olarak değişmediği, kuru tarım yapılan tarım arazilerinde %17 lik bir azalma olduğu bunun yanında meyve üretimi yapılan tarım arazilerinin oranının %3 oranda arttığı ve tarla arazilerinin %5 oranında gerilediği gözlemlenmektedir. Tarımsal üretim miktarları incelendiğinde toplam üretimde düşüş olduğu ve özeklikle sebze ve meyve üretiminde bu düşüşün yüksek oranda olduğu gözlemlenmektedir. Bölgede üretim miktarları düşerken, yeni tarımsal çeşit olarak fındık üretiminin başladığı görülmektedir. 19

20 Tablo 7.8: Balıkesir İli İlçelere Göre Arazi Varlığı İlçe Adı Tarım Alanı Çayır ve Mera Orman- Tarım Dışı Yüzölçümü (ha) (ha) Fundalık (ha) Arazi MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT MANYAS MARMARA SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK TOPLAM Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Balıkesir ili, ilçelere göre arazi varlığı incelendiğinde; merkez ilçenin yüzölçümü ile doğru orantılı olarak, tarım alanı ve çayır-mera varlığı bakımından diğer ilçelere göre daha fazla alana sahip olduğu görülmektedir. Orman varlığı bakımından ise; Dursunbey ve Sındırgı ilçeleri en geniş alanlara sahip ilçelerdir. Tarım dışı arazi bakımından Manyas, Bigadiç ve Merkez ilçeler ilk sıralarda yer almaktadır. Grafik 7.7: Balıkesir İli İlçelere Göre Arazi Varlığı Tarım Alanı Çayır-Mera Oraman-Fundalık Tarım Dışı Arazi

21 Tablo 7.9: Balıkesir İli Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimi YILLAR Parfümeri, eczacılık vb. bitkiler, şekerpancarı ve yem bitkileri tohumları (ton) Patates, kuru baklagiller, yenebilir kök ve yumrular (ton) Saman ve ot (ton) Tahıllar (ton) Yağlı Tohumlar (ton) Şeker imalatında kullanılan bitkiler (ton) Kaynak: TÜİK 2010 Balıkesir iline ait tahıl ve diğer bitkisel ürünlerin yıllara göre rekolteleri incelendiğinde; en yüksek oranda rekolteye sahip ürünün tahıllar olduğu görülmektedir. Tahıl üretiminin senelere göre rekolteleri incelendiğinde ise; genel itibari ile artış gözlemlenirken 2005 yılında ise tahıl rekoltesi tona ulaşarak en yüksek üretim rekoltesine sahip olmuştur. Parfümeri, eczacılık, şeker pancarı ve yem bitkileri başlığı senelere göre üretim rekolteleri incelendiğinde; yılları arasında üretimin azaldığı gözlemlenmekte fakat 2007 yılından itibaren üretim oranlarında kademeli bir artış sergilemektedir. Şeker imalatında kullanılan bitkiler başlığı incelendiğinde son dört dönemde ciddi üretim miktarı azalmıştır, aynı durum patates, baklagil ve kök-yumrular başlığı içinde geçerlidir. Tablo 7.10: Balıkesir Sebze ve Meyve Üretim Miktarları YILLAR Kök ve yumru sebzeler Sebze Miktarları (Ton) Meyvesi için yetiştirilen sebzeler Diğer sebzeler Üzüm Meyve Miktarları (Ton) Diğer Zeytin ve sert meyveler çekirdekliler Bitkisel üretim değerleri Bin Kaynak: TÜİK 2010 Balıkesir ilinin sebze ve meyve üretim miktarları senelere göre incelendiğinde yıllara göre genel itibari ile düşüş yaşanmaktadır. Bölgenin en yüksek üretim alanına ve değerine sahip olan Zeytin ve Meyve üretim miktarlarında genel itibarı ile düşüş yaşanırken, bitkisel üretim değerinde yıllara göre artış yaşanmıştır. Bitkisel üretim değerinde yaşanan değişmeler, ürün deseninin ve ürün niteliğinin değişmesinde önemli rol oynamaktadır. Tarımsal girdilerde artan fiyatlar, mahsul çeşitliliğini de etkilemede, buna bağlı olarak üretim deseninde değişiklikler olmaktadır. 21

22 Grafik 7.8: Balıkesir İli Bitkisel Üretim değerleri Dağılımı (bin TL ) Aşağıdaki tablolarda Balıkesir iline ait tarım ürünlerinin ekiliş alanları, üretim miktarları ve ortalama verimlerine ilişkin veriler başlıklar halinde verilmektedir. Balıkesir ilinde yetiştirilen bitkisel ürünlerden zeytin ve zeytine bağlı sektörler ayı bir başlıkta detaylı olarak incelenmiştir. Tablo 7.11: Balıkesir İli 2009 Yılı Tahıl Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Ürünler Ekiliş (Da) Üretim (ton) Ort. Verim (Kg/Da) Buğday Arpa Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü Tahılların ortalama verim değerleri incelendiğinde, pirinç ve mısır hariç verimlerin Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Endüstri bitkilerinden susam ve şekerpancarının verimleri Türkiye ortalamasının üzerinde; ayçiçeği, pirinç ve tütünün ortalama verimleri de Türkiye ortalamasının altındadır. Yemeklik dane baklagillerde bakla, nohut ve kuru fasulyenin ortalama verimi Türkiye ortalamasının üzerindedir. Yumrulu bitkilerde ise soğan ve sarımsağın verimleri Türkiye ortalamasından düşüktür. Tablo 7.12: Balıkesir İli 2009 Yılı Endüstriyel Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Ekiliş Üretim Ort. Verim Ürünler (Da) (ton) (Kg/Da) Ayçiçeği Çeltik Tütün Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü Ayçiçeği dünyada ve ülkemizde en önemli yağ bitkilerinden biri olup, ülkemizde çoğunlukla yağlık olarak yetiştirilir. Dünya ayçiçeği üretimi son yıllarda 23 milyon ton civarında olup, Türkiye üretimde ve ekim alanlarında ilk on ülke arasında yer almaktadır. Ülkemizde yağlık ayçiçeği üretimi, 22

23 genelde Trakya-Marmara Bölgesinde yoğunlaşmış iken, çerezlik üretimi ise, çoğunlukla İç ve Doğu Anadolu Bölgesinde, az miktarda diğer bölgelerde de ekimi yapılmaktadır. Güney Marmara Bölümü nde ise ayçiçeği üretiminde en fazla üretim rekoltesine sahip il Balıkesir dir. Balıkesir sahip olduğu toprak özellikleri ve iklim özellikleri bakımından ayçiçeği üretimine elverişli bir coğrafyaya sahiptir. Endüstriyel bitki türü olan ayçiçeği, Balıkesir ilinde da alanda ekiliş göstermekte ve 2009 yılı verilerine göre ton üretim yapılmıştır. Ortalama verim dekar başına 219 kg dır. İl genelinde Bandırma, Bigadiç, Manyas, Gönen gibi geniş düzlüklere sahip olan ilçelerde genellikle üretimi yapılın ayçiçeği diğer ilçelerde de üretilmektedir. Bölgenin üretim deseninde büyük öneme sahip olan ayçiçeği; bölgede ve bölgenin hinterlandında bulunan fabrikalar sayesinde yağ üretiminde kullanılmaktadır. Tablo 7.13: Balıkesir İli 2009 Yılı Önemli Meyve Ağaç Sayıları, Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Ürün Adı Toplam Ağaç sayısı Toplam Alan (Da.) Meyve Vermeyen Meyve Ağaç sayıları Meyve Veren Ort.Verim (Kg) Üretim (ton) Zeytin Mandalina Elma Şeftali Erik Kiraz İncir Ceviz Badem T o p l a m Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü Türkiye de 2004 yılı TUİK verilerine göre toplam meyve veren yaşta ağaç sayısı olup; adedi (%8,27) yumuşak çekirdekli meyveler, adedi (%24,09) taş çekirdekli meyveler, adedi (%4,74) turunçgiller, adedi (%60,20) sert kabuklu meyveler, adedi (%2,70) üzümsü meyveler olarak dağılım göstermektedir yılında Balıkesir de ise bu dağılım %3,64 yumuşak çekirdekli meyveler, %85,56 taş çekirdekli meyveler, %4,71 turunçgiller, %2,21 sert kabuklu meyveler, %3,88 üzümsü meyveler şeklindedir. Taş çekirdekli meyveler oranının yüksek olması zeytin ağacı varlığından kaynaklanmaktadır. 23

24 Tablo 7.14: Balıkesir İli 2009 Yılı Sebze Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi Ürünler Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2010 Balıkesir ili sebze üretim miktarları incelendiğinde; domates üretilen alanların ilk sırada olduğu görülmektedir yılında dekar alanda ton domates yetiştirtmiştir yılı verilerine göre kavun ve karpuz üretimi de ikinci sıra yer almaktadır. Balıkesir de sebze üretimi, İlde mevcut olan konserve sanayine hammadde oluşturması (salçalık biber, domates, taze fasulye, bamya, patlıcan, bezelye vb.) ve son yıllarda yaygınlaşan sözleşmeli ekim sistemi sayesinde giderek önem kazanmaktadır Hayvansal Üretim Faaliyetleri Balıkesir ili besi hayvan varlığı ve hayvansal üretim değerleri yılları arasında incelendiğinde; büyükbaş hayvan varlığının adet olduğu görülmekte ve 2009 yılına göre 4671 adet artış yaşanmıştır. Büyükbaş hayvan besiciliğinde yaşanan artış, küçükbaş hayvan sayısında yaşanmamış ve 2009 yılına göre toplamda yaklaşık adetlik düşüş yaşanmıştır. Kümes hayvancılığında değişme gözlemlenmezken, arıcılık sektöründe kovan sayısı yaklaşık adet artmıştır. Hayvansal üretim değerlerine bakıldığında et, bal ve su ürünleri üretiminde azalma görülürken süt ve yem üretim değerlerinde artış yaşanmıştır. Tablo 7.15: Balıkesir İli Hayvansal Üretim Değerleri ve Besi Hayvan Varlığı Birim /2009 Hayvansal Üretim Artış oranı % (+,-) Hayvansal Üretim ton Tiftik+Kıl Üretimi ton % Et (Kırmızı) ton 30,064 27,267-9% Su Ürünleri (Balık, Karides, vb.) ton 2,520 1,561-38% Süt ton 829, ,187 3% Bal ton 1,513 2,016 33% Yumurta (tavuk, ördek, kaz, hindi) adet % Yapağı ton % Yem Üretimi ton 915, % Soğuk hava depoları ve şoklama üniteleri (kapasitesi) ton 50ton/gün 0 Besi Hayvan Varlığı Manda adet 1,954 2,128 9% İnek adet 226, ,551-1% Dana (0-12 ay Erkek+Dişi Dana) adet 125, ,503 6% 2 Balıkesir Tarım Master Planı 2006 Ekiliş (Da) Üretim (ton) Ort. Verim (Kg/Da) Domates Kavun Karpuz Taze fasulye Biber (salçalık) Sarımsak(Kuru) Sarımsak(taze)

25 Boğa adet 3,972 2,898-27% Koyun adet 656, ,537-7% Kıl keçi adet 160, ,842-12% Tavuk (Yumurtacı+Broiler) adet % Hindi adet - 0 Ördek adet 14,568 14,322-2% Kaz adet 3,735 3,405-9% Arı Kovanı adet 97, ,419 20% Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Balıkesir ili büyükbaş hayvan varlığında sığır varlığı en çok kültür ırklarında bulunmakta ve kültür ırkının en çok bulunduğu ilçe adet ile Merkez ilçede bulunmaktadır. Sığır yetiştiriciliğinde melez ırkın en çok bulunduğu ilçe adet ile Havran ilçesine aittir. Manda yetiştiriciliği Merkez, Bandırma, Dursunbey ve Gönen ilçelerinde yapılmakta olup en çok yapılan ilçe adet ile Merkez ilçedir. Küçükbaş hayvan varlığı incelendiğinde koyun yetiştiriciliği, keçi yetiştiriciliğinden fazladır ve en çok adet ile Merkez ilçede yapılmaktadır. Keçi yetiştiriciliği adet ile Dursunbey ilçesinde yapılmakta olup bölge genelinde küçükbaş hayvancılığın yaygın olarak yapıldığı görülmektedir. Bölge genelinde yük taşımacılığı için yetiştirilen tek tırnaklı havyanlar, diğer hayvan çeşitlerine göre fazla gelişmiş değildir. Kümes hayvancılığında Türkiye genelinde 3. Sırada yer alan Balıkesir ili, hemen hemen her ilçede yüksek oranda kümes hayvanı yetiştirmektedir. Bandırma ilçesi tavuk üretiminde adet ile ilde lider konumdadır. Ağırlıklı olarak tavuk üretimi yapılan ilçelerde diğer kümes hayvanlarının da yetiştirildiği görülmektedir. Arıcılık sektörü özellikle yeni kovan arıcılığı ile il genelinde yaygın şekilde yapılmakta olup bunun yanında eski kovan arı yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Bölge genelinde en çok eski kovana sahip ilçe 305 ile Merkez ilçe olur iken; yeni kovan arı yetiştiriciliğinde kovan ile İvrindi ilçesi ilk sırada yer almaktadır. Balıkesir iline ait hayvan varlığına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda detaylı olarak verilmiştir. 25

26 Arı (kovan) Kümes Tek Tırnaklı Küçükbaş Büyükbaş Sığır Tablo 7.16: Balıkesir İline Ait Hayvan Varlığı İlçeler Merkez Ayvalık Balya Bandırma Bigadiç Burhaniye Dursunbey Edremit Erdek Gömeç Gönen Havran İvrindi Kepsut Savaştepe Sındırgı Susurluk Manyas Marmara Kültür ırkı Melez Yerli Manda TOPLAM Koyun Keçi TOPLAM At Katır Merkep TOPLAM Tavuk Hindi Kaz Ördek TOPLAM Eski Kovan Yeni Kovan TOPLAM Kaynak: TÜİK

27 Balıkesir ilinde, deniz ürünlerinin türlerine göre dağılımı yukarıdaki grafikte verilmiştir. Balık türlerinden en fazla avlanan tür, kg ile hamsidir. Kabuklu ve yumuşakçaların da toplamı kg dır. İki tarafı denizler ile çevrili olan Balıkesir ilinde, 2009 yılı verilerine göre, toplam ton balık avlanmıştır. Balıkesir ilinde 2010 yılı verilerine göre; avcılık ruhsatı bulunan kişi ve balıkçı gemisi bulunmaktadır. Tablo 7.17: Balıkesir İli Tiplerine Göre Deniz Ürünleri Üretimi Ormancılık Faaliyetleri Deniz Ürünleri 2009 Avlanan Miktar(Kg) Hamsi Barbunya İstavrit Kefal Kolyoz Lüfer Palamut Sardalya Uskumru Diğerleri Toplam Kabuklu ve Yumuşakçalar Sünger 0 Yosun 0 Toplam Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Balıkesir ili yüzölçümünün %45 i ormanlık alanlarla kaplıdır. Türkiye genelinde koru ormanlarının durumu yarı yarıya bozuk ve normal iken, Balıkesir ilinde durum yaklaşık %60 normal, %40 bozuk şeklindedir. Üretilen orman ürünlerinin büyük kısmını yakacak odun olarak üretilmekte ve satılmaktadır. Aşağıdaki tabloda yılları arasındaki üretim ve satış miktarları incelendiğinden, yakacak odun miktarında %68 oranında bir artış sergilemektedir. Satış oranlarında kâğıtlık odunların miktarlarında %49 luk artış yaşanmıştır ve toplam satış oranlarında en büyük oran % 35 lik oranla endüstriyel odunlarda yaşanmıştır.2010 yılında toplam TL lik orman ürünlerinden gelir elde edilmiştir. İlde ağaçlandırma faaliyetleri açısından 2010 yılında büyük bir atılımı geçilmiş olup toplamda adet fidan ekilmiş ve ha lık alan ağaçlandırılmıştır. Bir önceki yıla göre dikilen ağaç sayısı %57 oranında artmıştır. 27

28 Tablo 7.18: Balıkesir İli Orman Alanlarının Dağılımı ve Orman Ürünleri Üretim Miktarları 1-) ORMANLIK ALANLARIN DAĞILIMI Birim ORMANSIZ ALAN İğne Yapraklı ORMANLIK ALAN Yayvan Yapraklı GENEL ALAN TOPLAM ALAN Hektar 785,545 TOPLAM (%) , ) TÜRKİYE, BÖLGE ORMAN VARLIĞI TÜRKİYE BÖLGESİ (BALIKESİR) İLİ (BALIKESİR) KORU ORMANI BALTALIK ORMANI GENEL TOPLAM Hektar Hektar Hektar Normal , ,069 Bozuk , ,386 Toplam , ,456 Normal Bozuk Toplam Normal , Bozuk , Toplam , (%) ) ORMAN ÜRÜNLERİ ÜRETİM-SATIŞ VE AĞAÇLANDIRMA DURUMU Ürün Türü Birim Artış oranı % (+,-) Tomruk m ,670 18% Maden Direği m ,968 16% Tel Direği m ,986 21% ÜRETİM MİKTARI Sanayi Odunu m % Kağıtlık Odun m % Lif Yonga Od. m 3 153, % Yakacak odun m % Sırık Ster % Tomruk m % Maden Direği m % SATIŞ MİKTARI Tel Direği m % Sanayi Odunu m % Kağıtlık Odun m % Lif Yonga Od. m % Yakacak odun m % 28

29 Sırık Ster % Endüstriyel odun bin % SATIŞ TUTARI Yakacak odun bin % Toplam bin % Toplam Ağaçlandırılan Alanı Dikilen Fidan hektar 857 5,160 adet Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu % 57% Balıkesir ili, orman alanlarının niteliklerine göre dağılımı incelendiğinde; toplam alanda ormansız alanların orman kaplı alanlardan fazla olduğu görülmektedir. Ormanlık alanların %54,1 i iğne yapraklı ağaçlar oluştururken, %45,9 luk alanını ise yayvan yapraklı ağaçlar oluşturmaktadır. İğne yapraklı ağaç varlığının fazla olması ve bölgenin iklimsel özellikleri bakımından dört mevsim yeşil bir dokuya sahip olmasını sağlamaktadır. Grafik 7.9: Balıkesir İli Orman Alanlarının Dağılımı İğne Yapraklı Orman Yayvan Yapraklı Orman Ormansız Alan Balıkesir ili, orman alanlarının niteliklerine göre dağılımı incelendiğinde; toplam alanda ormansız alanların orman kaplı alanlardan fazla olduğu görülmektedir. Ormanlık alanların %54,1 i iğne yapraklı ağaçlar oluştururken, %45,9 luk alanını ise yayvan yapraklı ağaçlar oluşturmaktadır. İğne yapraklı ağaç varlığının fazla olması ve bölgenin iklimsel özellikleri bakımından dört mevsim yeşil bir dokuya sahip olmasını sağlamaktadır. Balıkesir İlinde Zeytin-Zeytinyağı Üretim-Tüketim-Pazarlaması Dünya da zeytin alanları derece enlemler arasında yayılım göstermekte ve toplam 35 ülkede zeytin tarımı yapılmaktadır. Ağaç varlığının %98 i Akdeniz e kıyı olan ülkelerde yer almaktadır. Akdeniz ülkeleri içinde ise zeytinciliğin lideri İspanya ve İtalya dır. İspanya da 2,5 milyon hektar ekili alanda ortalama 250 milyon, ikinci sırada olan İtalya da ise 190 milyon adet zeytin ağacı mevcuttur. Bu ülkeleri 125 milyon ağaç ile Yunanistan, 99 milyon ağaç ile Türkiye, 55 milyon ağaç ile Tunus ve 40 milyon ağaç ile Portekiz izlemektedir. Zeytin ve zeytinyağı üretim faaliyeti, sağlıklı beslenmede, öz kaynakların değerlendirilmesinde, istihdam yaratmada, diğer sanayi kollarına ve kendi alt sektörlerine hammadde temin etmede ve yüksek katma değeriyle tarım ve dolayısıyla ülke ekonomisi için büyük öneme sahiptir. Zeytin, Türkiye tarım ekonomisinde yer alan en önemli 10 ürün içerisindedir. 3 Türkiye de, 81 ilin 36 sında, 843 ilçenin 286 sında zeytin üretimine rastlanmaktadır. Türkiye de yaklaşık 4 milyon tarım işletmesinin inde (%8,1) 3 Tüzün

30 zeytin üretimi yapılmaktadır. İşletmelerin ortalama büyüklüğü 12,5 dekardır. İşletmelerin %75 i 50 dekardan küçük olup bu işletmeler, üretim alanlarının %45 ini kullanmaktadırlar. Sulanan zeytinliklerin çoğunda sofralık üretim hâkimdir. Zeytinliklerin %75 i dağlık, kır arazilerde olup ancak %8 i sulanmaktadır. Türkiye de üretilen dane zeytinin yaklaşık %65-70 i yağlığa, %30-35 i sofralığa işlenir. Genelde tüketim zeytinyağı ağırlıklı olduğu için yağlık zeytin üretimi fazla olmaktadır. Türkiye de Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Bursa, Manisa, Çanakkale, Hatay, Antalya, Gaziantep ve İçel en önemli zeytin yetiştirilen illerdir. Ege, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ise önemli zeytin üreten bölgelerdir. 4 Türkiye deki zeytin üretiminin %75 i, diğer tarımsal ürünlerde değerlendirilmesi mümkün olmayan engebeli kır ve taban arazilerde yapılmaktadır. Bu durum zeytin ağaçlarında kültürel işlemlerin yapılmasını önemli ölçüde engellemektedir. Türkiye de zeytin üretimi yıllar itibariyle periyodisite nedeniyle dalgalı bir seyir izlemektedir. Son yıllarda iklim koşullarının düzelmesi, yeni zeytin fidanlarının dikimi ve üreticinin zeytin üretimine özendirilmesi ile birlikte uygun bakım, hasat ve sulama konusunda eğitilmesine yönelik çalışmalar sonucunda zeytin üretimi artış göstermiştir. Yine de var yıllarında hasadın uzaması ve halen sırıkla hasat yapılan yerlerde ağaçlardaki yeni ürün verecek olan sürgünlerin zarar görmesi sonucu periyodisitenin şiddeti artmakta ve var-yok yılları arasındaki makas büyük olmaktadır. Zeytinde görülen periyodisiteden doğal olarak zeytinyağı üretimi de etkilenmektedir. Zeytinyağı üretiminde büyük yükseliş ve düşüşler olmasına rağmen var ve yok yılları ayrı ayrı incelendiğinde üretimde artan bir seyir mevcuttur. Zeytin üretimindeki olumlu gelişmelere paralel olarak son yıllarda zeytin sıkma tesislerinin modernleşmesi, kapasitelerinin artması ve modern zeytinyağı işleme tesislerinin devreye girmesi ile zeytinyağı üretimi ve kalitesinde de ilerleme kaydedilmiştir. Türkiye de zeytin ağacı mevcudundaki artış devam etmekte ve buna bağlı olarak üretim de artmaya devam etmektedir. Aşağıda grafiklerde de görüldüğü gibi son yıllarda zeytin ağacı sayısı ve zeytin üretimi artış trendi yeni bir ivme kazanmıştır.türkiye de zeytin üretimindeki en önemli sorun üretimdeki dalgalanma (periyodisite) dır. Üretimde yıldan yıla görülen dalgalanma var ve yok yılı diye adlandırılmakta ve zeytinyağı üretimini de yıldan yıla büyük oranda dalgalandırmaktadır. Yıldan yıla değişmekle birlikte Türkiye de üretilen zeytinlerin %70-75 i yağlık ve geriye kalan miktarı sofralıktır. 5 Periyodisiteye bağlı olarak üretimin var yılında zeytinyağı üretimi artmakta ve üretilen zeytinyağının tümü tüketilemediği için (iç talep ve ihracat yoluyla) stoklar artmaktadır. Stokların arttığı yılda stok maliyeti artmakta veya üretici zeytinyağını çok düşük fiyatla satabilmektedir. Üretimin az olduğu yılda ise üretilen zeytinyağı ihracat talebini karşılamakta yetersiz kaldığı için fiyatlar yükselmekte ve tüketici zeytinyağı için yüksek fiyat ödemek durumunda kalmaktadır yılları arasında Balıkesir in Türkiye zeytin üretimindeki payı grafikte gösterilmiştir. Grafikten izlendiği gibi Balıkesir ilinin Türkiye zeytin üretimindeki payı yıllara göre değişim göstermekte olup en düşük %7,1 ve en yüksek %30,8 arasında seyretmiştir. Balıkesir de zeytin ağacının özelliğinden kaynaklanan periyodisiteden dolayı zeytin üretimi yıllara göre inişli çıkışlı bir grafik izlemekte ve üretime bağlı olarak bir yıl düşük (yok yılı), bir yıl yüksek (var yılı) ürün alınmaktadır. 4 Tunalıoğlu ve Karahocagil Balıkesir Tarım Master Planı

31 Grafik 7.10: Balıkesir in Türkiye Zeytin Üretimindeki Payı (%) %35 %30 %25 %20 %15 %10 %5 % Kaynak: Balıkesir Tarım İl Müdürlüğü 1994 yılından itibaren Balıkesir ve Türkiye genelinde zeytin üretiminde var yıllarında önemli bir artış olmuştur. Zeytin ve zeytinyağı için sezon 1 Kasım da başlamakta, zeytin hasadı mart ayına kadar devam etmekte ve sezon Ekim ayında sona ermektedir verilerine göre Balıkesir de ha alanda meyve veren zeytin ağacı bulunmaktadır. Fakat 2010 yılına göre aynı alanda meyve veren ağaç bulunmaktadır. Tablo 7.19: Balıkesir İli İlçelere Göre Zeytin ve Zeytinyağı Rekoltesi 2009/2010 İLÇELER AĞAÇ SAYISI Ağaç Meyve Meyve Başına Veren Vermeyen Zeytin Yaşta Yaşta Danesi (Kg.) Üretim (ton) Yemekliğe Ayrılacak Zeytin (Ton) Yağlığa Ayrılacak Zeytin (Ton) Elde Edilecek Zeytinyağı (Ton) 1 Kg. Zeytinyağı İçin Zeytin Danesi (Kg.) MERKEZ , AYVALIK ,0 625, , BALYA , BANDIRMA , BİGADİÇ , , BURHANİYE ,5 37, DURSUNBEY ,2 4, EDREMİT , ERDEK , GÖMEÇ , GÖNEN ,9 1547,4 109, HAVRAN , İVRİNDİ , KEPSUT , MANYAS , MARMARA ,5 3142, SAVAŞTEPE ,4 67,98 476,

32 SINDIRGI , SUSURLUK ,4 41,76 14, T O P L A M , ,5 43,122, , ,200 5 Kaynak: Balıkesir Türkiye zeytin üretiminin ortalama olarak %17,2 sini karşılamaktadır. İstatistik verilerinden toplam zeytin üretiminin ortalama %20 sinin sofralık için ayrıldığı ve %80 inin de zeytinyağı üretimi için kullanıldığı görülmektedir. Zeytin ağacında görülen periyodisiteden doğal olarak zeytinyağı üretimi de etkilenmektedir. Balıkesir de bulunan zeytinlik alanların %89,7 si Edremit Körfezi kıyılarında ki I. alt bölgede bulunmaktadır. Geniş bir turizm potansiyeline sahip bu bölgedeki zeytinlik alanların arazi kıymetlerinin artması zeytin varlığı için tehdit oluşturmaktadır. Türkiye dünya sofralık zeytin üretiminde ikinci, yağlık zeytin ile zeytinyağı üretiminde ise dördüncü büyük üretici ülkedir. Balıkesir de ton yıllık kapasiteye sahip, 2 adet rafine zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. Ayrıca ham zeytinyağı işleyen toplam 107 adet fabrika olup, toplam kurulu kapasiteleri yıllık ton dur. Türkiye nin zeytinyağı ihracatı da zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar sebebiyle yıldan yıla keskin artış ve düşüşler göstermektedir. Türkiye net zeytinyağı ihracatçısı ülkeler arasında bulunmaktadır. Ancak zeytin üretimindeki yüksek oranlı dalgalanma, işleme teknolojisi, pazarlama politikaları ve diğer zeytinyağı üreticisi rakiplerin zeytinyağı üretimindeki artış ve düşüşler ihracatı etkilemektedir. 6 Zeytinyağı ihracatı ağırlıklı olarak katma değeri düşük olan dökme formda yapıldığından, değer olarak da düşük gerçekleşmektedir. Zeytinyağı ihracatı sezonlar itibariyle düzensiz seyretmektedir. Bu durum üretimin yanı sıra dış piyasa koşullarından kaynaklanmaktadır. Yapılan ihracatta önemli paya sahip ülkeler İtalya, İspanya ve ABD dir. Balıkesir de zeytinyağı pazarlamasında tüccar, Tariş, borsa ve üreticilerin tüketiciye akrabalar ve pazarlar vasıtasıyla direkt satışları etkili yöntemlerdir. TARİŞ zeytin alımlarında ülke çapında etkili konumda olması nedeniyle fiyatın oluşumunu da etkilemektedir. Zeytinyağında sezonu için destekleme fiyatı uygulanırken 1998/1999 sezonu için Bakanlar Kurulu kararı ile prim uygulamasına geçilmiş ve 1 kg zeytinyağı için ödenecek prim tutarı piyasa koşulları içinde oluşan fiyat ile üretici maliyeti ve üreticinin korunması hususları dikkate alınarak 40 cent / kg olarak belirlenmiştir yılında ise üreticiye zeytinyağı için 28 cent/kg ödeme yapılmıştır. TARİŞ in açıkladığı alım fiyatları genelde borsa fiyatından yüksek olmuştur. Bu nedenle de fazla alım yapmak zorunda kaldığı yıllar olmuş ve bu da stoklara yol açmıştır. Balıkesir Ticaret Borsası da pazarlama kanalında son yıllarda önem kazanmış bir kuruluştur. Zeytinyağı fiyatları sezon başı olan Ekim-Ocak arasında düşükken, bu aylardan sonra arz artışının yavaşlamasına bağlı olarak nominal artış trendine girmektedir. Türkiye de zeytinyağı üretiminde son yıllarda görülen artışlara rağmen tüketimde istenilen düzeye ulaşılamamıştır. Diğer üretici ülkelerin aksine Türkiye de zeytinyağı üretimi düşük kalmaktadır. İspanya ve İtalya da kişi başına düşen tüketim miktarı yılda kg, Yunanistan da 20 kg iken bu rakam ülkemizde ancak 1,2 kg seviyesine ulaşmaktadır. Üretimde periyodisite ye bağlı olarak görülen üretim ve verim düşüklükleri zeytinyağının diğer bitkisel yağlara göre daha pahalı olmasına yol açmaktadır. Zeytinyağı 6 Balıkesir Tarım Master Planı

33 tüketiminin düşüklüğünün en önemli iki nedeni göreceli olarak fiyatının yüksek olması ve tüketim alışkanlığıdır. Zeytin sektörü pazar analiz çalışması ve projeksiyonlar Türkiye zeytinyağı ve zeytin pazarında sorunlar yaşanmakta olduğunu ve gelecek 10 yıllık dönem de önemli arz şoku ve stok sorunu yaşanabileceğini göstermektedir. Arz şoku üretici eline geçen fiyatlarda büyük düşme yaratabilir. Projeksiyonlara göre hem zeytinyağı hem de sofralık zeytin arz-talep dengesinde büyük iniş çıkışlar olacaktır. Bu durum bir taraftan periyodisite sorununun azaltılması ve bir taraftan da etkin bir stok yönetiminin önemini ortaya koymaktadır. Balıkesir ilinde daha çok Ayvalık çeşidi yetiştirilmektedir. Ayvalık tipinde zeytin ağacının yaprak şekli uzun-dardır, meyveler orta irilikte yuvarlağa yakın, silindiriktir. Meyvesinde et oranı % 85,26 iken; yağ oranı % 24,72 dir. İlde ağırlıklı olarak yağlık zeytin üretimi yapılmaktadır. Edremit Körfezi zeytinliklerinde yetiştirilen Ayvalık zeytin çeşidinden gerek çeşit özelliği gerekse agronomik koşullar sonucu ülkemizin en kaliteli zeytinyağları elde edilmektedir. Balıkesir in toplam üretiminin %90 a yakın bir kısmının gerçekleştiği Edremit Körfezindeki mikroklimanın etkisinde bulunan I. alt bölgede zeytinyağı kalitesi çok yüksektir. Balıkesir de üretilen zeytin ve zeytinyağının pazarlamasındaki sorunları aşmada ve tüketimin artırılmasında bu özelliklerden faydalanmak ve reklam ve tanıtımda kullanmak gereklidir. Sofralık zeytin ve zeytinyağı üretiminde ileriye ve geriye doğru entegrasyon (sözleşmeli üretim) gelişmemiştir. Ancak pazarda üretici kooperatifleri aktif rol oynamaktadır. Kooperatif yöneticilerinin stratejik pazarlama (tüketici eğilimli) konusunda eğitilmeleri uzun dönemde pazarlama sorunlarının çözümüne ve istikrarlı bir pazar oluşumunu sağlayabilir. 7 Odun Dışı Orman Ürünleri Balıkesir de toplam 32 ürün odun dışı orman ürünü olarak değerlendirilmektedir. Ancak bunlar arasında yoğun olarak toplanıp gelir elde edilen 11 familyaya ait 16 ürün bulunmaktadır. Tespit edilen odun dışı orman ürünlerinden Tabloda gösterildiği gibi 11 türü (sıra no 1-11 arası), Orman Bölge Müdürlüğü dahilinde büyük oranda üretimi gerçekleşen, diğer 5 tür ise (sıra no 12-16), köylüler tarafından yılın belli mevsimlerinde toplanan ve yerel pazarlarda satılan tıbbi bitkileri oluşturmaktadır. Bu ürünlerin familyaları, bilimsel ve yöresel isimleri, kullanılan kısımları ve yöredeki kullanımları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 7.20: Balıkesir Orman Bölge Müdürlüğü Sınırlarında Yoğun Olarak Üretimi Yapılan Odun Dışı Orman Ürünleri Ve Değerlendirme Şekilleri Sıra no Familyası Bilimsel ismi Yöresel ismi Kullanılan kısımları Büyük çapta ticareti yapılan odun dışı orman ürünleri Yöredeki kullanımı 1 Pinaceae Pinus pinea Fıstık Çamı, Kobak, Küner Kozalak Gıda 2 Pinaceae Pinus brutia Karaçam Kozalak Yakacak 3 Pinaceae Pinus nigra Kızılçam Kozalak Yakacak 4 Fagaceae Castanea sativa Kestane Meyva Gıda 7 Balıkesir Tarım Master Planı

34 5 Brachytheciaceae Homolothecium sericeum Yosun Bitki Çiçekçilik 6 Primulaceae Primula vulgaris Yabani Marul, Çuha çiçeği Kökü Tıp 7 Liliaceae Ruscus aculeatus Tavşan memesi Herba Çiçekçilik 8 Primulaceae Cyclamen hederifolium Siklamen, Domuz turpu Yumru Çiçekçilik 9 Labiatae Origanum sp. (O. onites, O. hirtum) Kekik Bitki Baharat, Tıp 10 Labiatae Salvia sp. (S. fruticosa, S. tomentosa) Adaçayı, Çalba, Şalba, Moşabla Yaprak Gıda, Tıp 11 Lauraceae Laurus nobilis Defne Yaprak Baharat Köylüler tarafından kısmen toplanan ve yerel pazarlarda satılan odun dışı orman ürünleri 12 Hypericaceae Hypericum perforatum Kantaron Bitki Şifa 13 Asteraceae Matricaria chamomilla Mayıs Papatyası Çiçek Şifa 14 Tiliaceae Tilia sp. Ihlamur, Çiçek Çiçek Şifa 15 Anacardiaceae Rhus coriaria Sumak, somak Meyve Baharat 16 Russulaceae Lactarius sp. Mantar, Kanlıca mantarı, Melki Gıda Balıkesir Orman Bölge Müdürlüğünde odun dışı ürün çeşitleri ve yayılış gösterdiği işletmeler ise tabloda görülmektedir. Balıkesir Orman Bölge Müdürlüğü ne bağlı Orman İşletme şefliklerde yetişen odundışı orman ürünlerinin dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 7.21: Balıkesir Orman Bölge müdürlüğünde odun dışı ürün çeşitleri ve yayılış gösterdiği işletmeler Ürün Adı Yayılış Göstergesi İşletme Müdürlükleri Takribi yayılışı Sahası (Ha) Tahmini ürün miktarı (Kg) Balıkesir 3,200 82,000 Bandırma 1, ,000 Fıstık Çamı Kozalağı Bigadiç 150 2,100 Edremit 1,800 34,500 Sındırgı ,500 Alaçam 1,691 2,000 Yosun Balıkesir 500 3,000 Bandırma 3,200 15,000 Bigadiç 51 4,620 34

35 Dursunbey 7,350 4,000 Sındırgı 1,250 3,000 Balıkesir 13,000 34,000 Bandırma 1,250 85,000 Kekik Bigadiç 2,507 8,550 Edremit 5,352 24,094 Sındırgı 3,500 17,000 Tavşan Memesi Balıkesir Bandırma ,000 Kanlıca Mantarı Balıkesir 9,500 34,000 Kestane meyvesi Ada Çayı Ayı Mantarı Balıkesir 2, ,000 Bandırma ,000 Balıkesir 7,000 5,000 Bandırma 3,300 19,000 Balıkesir 3,000 40,000 Bandırma 5,700 6,000 Eğrelti Otu Bigadiç 1,600 7,500 Kantaron Bigadiç Yabani Erik Bigadiç 100 1,000 Kiraz Bigadiç 100 7,500 Kuşburnu Bigadiç 1,000 4,000 Mayıs Papatyası Bigadiç 800 3,500 Defne Yaprağı Bandırma ,000 Edremit Meşe Palamudu Dursunbey 2, ,000 Ihlamur Bandirma 131 2,000 Siklamen Bandırma ,000 Çıralı Çam Kök Odunu Balıkesir 1,310 19,650,000 Bigadiç 2,000 30,000,000 35

36 Edremit 2,300 34,500,000 Sındırgı 2,000 30,000,000 Bu ürünler köylüler ve bitki ticareti yapan aracı tüccarlar tarafından yılın belli mevsimlerinde toplanarak değerlendirilmektedir. Orman Bölge Müdürlüğü sınırlarında yoğun olarak üretilen ve ticareti yapılan odun dışı orman ürünlerinin yıllara göre dağılımı ( ) Çizelgede gösterilmiştir. Bunların içerisinde öne çıkan ve en çok toplanan odun dışı orman ürünü fıstıkçamı kozalağıdır. Şekil 7.1: Balıkesir deki Fıstıkçamı yayılış alanları Fıstıkçamı Balıkesir için stratejik bir ağaç türüdür. Bölge Müdürlüğünce idare ağaçlandırmaları, özel ağaçlandırmalar ve son dönemde önemli bir proje konumuna gelen Her Köye Bir Orman projeleri ile fıstıkçamı dikimi yaygınlaştırılmış ve son 20 yılda fıstıkçamı sahaları 3 katına çıkmıştır. 36

37 Şekil 7.2: Fıstık çamı kozalakları ve Fıstık çamı plantasyon sahası Balıkesir bölgesinde, Palamut meşesi blok olarak Dursunbey Palamut Dağında yayılış göstermektedir. Palamut meşe sinin kadehi taneni için sepi maddesi olarak; Palamudu da yem katkı maddesi olarak kullanılabilmektedir. Bölgede Meşe Palamudu sahası 3079 hektardır. Hektarda ortalama 30 adet ağaç bulunabilmektedir. Bir ağaçtan ortalama 15 kg. palamut üretilebilir. Bu sahalardaki ürün potansiyeli asgari tondur. Şekil 7.3: Balıkesir deki palamut meşesi yayılış alanları 37

38 Adaçayı/Dağçayı Olarak Toplanan Türler Balıkesir de Salvia türlerine halk arasında genel olarak adaçayı ya da dağ çayı denilmesine rağmen, ilin değişik bölgelerinde bu türlere farklı adlar da verilmektedir. Balıkesir de değişik adlar altında Salvia nın 2 türü (Salvia tomentosa ve S. fruticosa) ticari amaçla yoğun olarak toplanmaktadır. Salvia (Adaçayı) türlerinin, Balıkesir de hemen hemen her ilçede yayılışı bulunmaktadır. Ancak S. fruticosa sadece Marmara Adasında, S. tomentosa ise İvrindi, Bigadiç ve Sındırgı ilçelerinde ticari değere sahip olacak kadar yoğun bir yayılış göstermektedir. Adaçayı/Dağçayı türleri, genellikle orman kapalılığının azaldığı yerlerde, bozuk vasıflı orman sahalarındaki açıklıklarda ve yol kenarlarında daha yoğun rastlanmaktadır. Orman kapalılığı arttıkça bu türler sahadan uzaklaşmaktadırlar. Şekil 7.4: Balıkesir de Adaçayı olarak toplanan türler: A- S. tomentosa, B- S. fruticosa A B 38

39 Şekil 7.5: Marmara Adasında Adaçayı alanları Tablo 7.22: Balıkesir Ormanlarında Yayılış Gösteren ve Çay Olarak Değerlendirilen Türlerin (Salvia) Populasyonları ve Ticari Durumları Tür adı Yöresel adı Yayılış alanı Populasyon durumu Ticari durumu Salvia tomentosa Moşabla, Şalba, Şabla, Çalba, Adaçayı İVRİNDİ-Korucu: Karasu, Kazıkbatmaz, Çatmezarı, Çalkaya Populasyon çok yoğun BİGADİÇ- Alanköyü, Yukarıçamlı, Populasyon yoğun Aşağıçamlı, Meyveli, Yukarıgöçek, değil Ticareti yapılıyor Yöresel kullanım SINDIRGI- Hisaralan, Kıran köyü, Kepez Populasyon yoğun değil Yöresel kullanım Salvia fruticosa Adaçayı MARMARA ADASI-Gündoğdu köyü, Saraylar beldesi, Çınarlı mahallesi Populasyon çok yoğun Ticareti yapılıyor Şekil 7.6: Adaçayı/Dağçayı hasatı ve toplanması 39

40 Şekil 7.7: Adaçayı/Dağçayı kurutulması ve depolanması Bitkiler, doğal olarak yetiştikleri bölgelerde iş imkânları sınırlı olan ve geçim sıkıntısı çeken yöre halkı tarafından toplanmaktadır. Zaman zaman aracı kişinin yöre dışından getirdiği işçiler de çalıştırılmaktadır. Balıkesir de Salvia türlerinin, çiçeklenme sonrası yapraklı dalları toplanmaktadır. Toplanan adaçayları arazide uygun bir düzlükte yere serilen naylon sergiler üzerinde birkaç gün kurutulmaktadır. Zaman zaman bu yığınlar karıştırarak alt üst edilerek kuruma işleminin daha sağlıklı olması sağlanır. Kurutma işlemi bittikten sonra firmanın talebine göre yapraklar saplarından ayrılarak temizlenir ya da dallı olarak çuvallara konarak depolara gönderilmek üzere 25 kg lık sentetik çuvallara konur. Bu şekilde toplanan adaçayları ya köydeki aracı veya fabrika adına çalışan aracıya satılır. Balıkesir de toplanan Adaçayı türleri genellikle İzmir deki firmalara hammadde olarak satılmaktadır SANAYİ, MADENCİLİK VE ENERJİ Türkiye de 1963 ten beri uygulanan beş yıllık kalkınma planı dönemlerinde sanayiye dayalı büyüme temel amaçlardan biri olmuştur. Ancak, 1980 yılı öncesi ve sonrasında benimsenen sanayileşme stratejileri ve uygulanan ekonomi politikaları büyük farklılıklar arz etmiştir yılına kadar ithal ikamesi politikası uygulanmış; 1980 yılından sonra ise, ihracata dönük sanayileşmenin uygulamaya konulmasıyla, piyasa ekonomisinin ilke ve esaslarının geliştirilmesi yönünde önemli gelişmeler kaydedilmiştir yılında Gümrük Birliği Antlaşması imzalanması ve AB sürecinin başlaması ile birlikte AB ye entegrasyon süreci başlamıştır. Bu entegrasyon sanayinin altyapıdan işleyişe kadar her alanda politika, vizyon ve strateji değiştirmesine neden olmuştur. Türkiye Sanayi Politikaları; başta Dokuzuncu Kalınma Planı olmak üzere yapılan çok sayıdaki çalışmadan faydalanılarak, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın koordinasyonunda, Devlet Planlama 2. Çalışmaların başlangıcı, 2003 yılında hazırlanan Avrupa Birliği (AB) Üyeliğine Doğru Türkiye Sanayi Politikası belgesine dayanmaktadır. Daha sonra 2005 yılında Dokuzuncu Kalkınma Planı çalışmaları başlatılmış. Kalkınma Planı çalışmaları kapsamında oluşturulan Sanayi Politikası Özel İhtisas Komisyonu; kamu, özel sektör, üniversite ve sivil toplumdan 32 temsilcinin katılımıyla Sanayi Politikaları Özel İhtisas Komisyon Raporunu hazırlamış ve raporun sonuçları Kalkınma Planı na yansıtılmıştır. Sanayi politikaları üzerinde etkisi olan bir diğer program ise; Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesidir. Kalkınma planı doğrultusunda hazırlanan belge, imalat sanayi, yenilikçi sanayi ve inovasyonu destekler politikalara yol göstermekte, sanayi teşvikleri için alt yapı oluşturmaktadır. 40

41 Yapılan plan, proje ve strateji belgeleri; KOBİ, ağır sanayi, altyapı, enerji, madencilik, çalışama şekilleri, ithalat, ihracat yenilikçi teknoloji gibi birçok alt başlıkta vizyon belirleme çalışmalarını yönlendirmiştir. Balıkesir ili ülke genelinde belirlenen bu politikalar çerçevesinde; ulaşım olanakları ve hinterlandını birlikte kullanarak imalat sanayinde gelişme göstermiş, KOBİ odaklı üretim modelini organize sanayi sistemine taşımayı başarmış, ithalat ve ihracat değerlerinde artışlar göstermiş; jeopolitik öneminden dolayı bölgesinde ara malı tedariki ve nihai ürün pazarlaması konusunda merkez nokta haline gelmiştir. Türkiye de uygulanan ve AB süreci ile desteklenen sanayi; uygulama araçları olarak; teşvik, eğitim ve teknoloji transferlerini beraberinde getirmiştir. Balıkesir ilinde politika uygulama araçları sayesinde; altyapıdan üretime, ithalattan ihracata, mal ve hizmet tedarikinden AR-GE çalışmalarına kadar her uzmanlık alanına teşvik ve AB hibe programları uygulanmış, bölge sanayisinin gelişmesine katkıda bulunulmuştur. Balıkesir ilinde sanayi alanında uygulanan teşvikler; KOSGEB Teşvikleri TÜBİTAK Teşvikleri AR-GE Teşvikleri KOBİ Proje Destek Proğramı Tematik Proje Destek Proğramı İşbirliği Güçbirliği Destek Proğramı Araştırma geliştirme, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Proğramı Girişimcilik Destek Proğramı Genel Destek Proğramı Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Proğramı Araştırma destek Proğramları Başkanlığı (ARDEB) Teşvikleri Teknolojik ve yenilik Destek Proğramları Başkanlığı (TEYBED) Teşvikleri Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı (BİDEB) Teşvikleri EUREKA Projeleri Teşvikleri Ar-Ge İndirimi Gelir Vergisi Stopajı Sigorta Primi Teşviki Damga Vergisi İstinası Teknogirişim Sermaye Desteği OSB Teşvikleri OSB Tüzel Kişiliğine Sağlanan Vergi Muafiyetleri OSB lerde Yer Alan İşletmelere Sağlanan Teşvik ve Muafiyetler OSB lerde Kısmen veya Tamamen Bedelsiz Arsa Tahsisi Balıkesir ilinde 2011 yılı teşvik istatistiklerine göre, son 7 yılda; imalat sanayinde 11 yabancı, 184 yerli sermayeye toplam 836 milyon lira destek sağlanmıştır. Enerji sektöründe son 7 yılda, 5 yabancı 27 41

42 MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA yerli yatırımcıya toplam 2931 milyon lira destek sağlanmıştır. Toplam 372 kişiye istihdam sağlanmıştır. Madencilik sektöründe ise son 7 yılda 34 projeye 305 milyon lira destek sağlanarak 1114 kişiye istihdam sağlanmıştır Sanayi Sektörü Balıkesir ili sanayi altyapısı ve yatırımları açısından, hinterlandının da vermiş olduğu avantajlarla birlikte önemli bir stratejik konumdadır. İlde sanayi sektörü, sektörel dağılıma bakıldığında en yüksek oranın % oranla Marmara İlçesine ait olduğu görülmektedir. Bandırma İlçesi ve Susurluk İlçesi de ilin diğer sanayi altyapısı ve istihdamı yüksek illerindedir. Kentleşme oranı düşük olan ve kırsal gelişme eğilimi gösteren, ulaşılabilirliği düşük olan Balya ve İvrindi ilçelerinde sanayi istihdamı ilin en düşük değerlerine sahiptir. Tablo 7.23: Balıkesir İli Sanayi Sektörünün İlçelere Göre Sektörel Dağılımı İLÇELER ORAN (%) MERKEZ AYVALIK 9.58 BALYA 3.26 BANDIRMA BİGADİÇ 4.59 BURHANİYE 7.31 DURSUNBEY 4.59 EDREMİT 7.30 ERDEK 4.81 GÖMEÇ 4.16 GÖNEN HAVRAN 5.58 İVRİNDİ 2.43 KEPSUT 3.79 SAVAŞTEPE 5.43 SINDIRGI 2.38 SUSURLUK MANYAS 3.87 MARMARA

43 İlin sanayi altyapısı incelendiğinde ilde toplamda 13 adet K.S.S bulunmaktadır. KSS lerin doluluk oranları incelendiğinde Atatepe KSS ve Dursunbey KSS haricinde doluluk oranları yüksek orandadır. İstihdam açısından KSS alanları incelendiğinde en yüksek oranda istihdam sağlayan ile 5000 kişi ile Merkez ilçe olduğu görülmektedir. Toplamda il genelindeki tüm KSS ler de kişi çalışmaktadır. Tablo 7.24: Balıkesir İli Küçük Sanayi Siteleri Kurulu Alan, Doluluk Oranları ve Mevcut İstihdamları Adı Faaliyete Başladığı yıl Toplam Alanı (hektar) Toplam İşyeri Sayısı Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Doluluk Oranı Mevcut İstihdam Merkez K.S.S % Atatepe K.S.S %15 40 Savaştepe K.S.S % Gönen K.S.S % Bigadiç K.S.S % Dursunbey K.S.S % Bandırma K.S.S % Edremit K.S.S % Havran K.S.S %97 92 Sındırgı % Erdek K.S.S %90 96 Ayvalık K.S.S % Burhaniye K.S.S % Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Balıkesir ili organize sanayi altyapısı incelendiğinde; il genelinde 4 adet OSB bulunmakta ve bunlardan Balıkesir OSB ve Bandırma OSB doluluk oranları yüksek olan organize sanayi siteleridir.2.organize sanayi parselasyonu tamamlanmış fakat üretime geçen parsel sayısı 18 de kalmıştır. Gönen de deri üzerine özel olarak tahsis edilen organize sanayi bölgesi yeni yapılaşma gösteren bir sanayi alanıdır. Toplam istihdam kapasitesi olan Balıkesir,2. Organize ve Bandırma OSB lerin mevcut istihdam oranı; kişidir. Tablo 7.25: Balıkesir İli Organize Sanayi Siteleri Parsel Sayıları - Doluluk Oranları ve İstihdamları Organize Sanayi Bölgeleri OSB İlgili Bilgiler Balıkesir OSB 2.Organize San. Bandırma OSB Gönen Deri OSB Faaliyete Başladığı Yıl Alanı (Hektar) Parsel Sayısı Üretime Geçen Parsel Sayısı Tesis sayısı İnşaat Safhasında Parsel Sayısı Tesis sayısı Proje Safhasında Parsel Sayısı Tesis sayısı TOPLAM Parsel Sayısı Tesis sayısı Tahsis edilen Parsel Sayısı İstihdam Kapasitesi Mevcut Toplam Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu

44 Tablo 7.26: Balıkesir İli Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı İLÇELER TESİSİ SAYISI TOPLAM İÇİNDEKİ % MERKEZ ,3 AYVALIK 33 4,9 BALYA 4 0,6 BANDIRMA BİGADİÇ 9 1,3 BURHANİYE 21 3,1 DURSUNBEY 73 10,9 EDREMİT 55 8,2 ERDEK 6 0,9 GÖMEÇ 9 1,3 GÖNEN 86 12,9 HAVRAN 18 2,7 İVRİNDİ 10 1,5 KEPSUT - - SAVAŞTEPE 1 0,1 SINDIRGI 4 0,6 SUSURLUK 15 2,2 MANYAS 9 1,3 MARMARA 26 3,9 Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Balıkesir ilinde çalışan sayıları, üretim oranları ve yatırım oranlarına göre altı adet münferit tesis il genelinde öne çıkmaktadır. Türkiye de ilk 500 firma arasında olan bu işletmeler genelde Bandırma ilçesinde faaliyet göstermektedir. Tablo 7.27: Balıkesir İlinde Bulunan Münferit Sanayi Tesisleri TESİS ADI Turyağ Gıda San. Tic. A.Ş AÇIKLAMA Balıkesir Organize Sanayi Bölgesindeki modern tesislerimiz yılda 175 bin ton yağlı tohum ve 80 bin ton rafine yağ işleme kapasitesine sahiptir. İşbir Sentetik Dokuma Sanayi A.Ş. Banvit Bandırma Vitaminli Yem Sanayi Şeker Piliç ve Yem Sanayi Ticaret ETİ Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları İşletme Müdürlüğü Ulusal ve uluslar arası pazar payına sahip olan dünyanın en büyük big bag üreten firmasıdır. Balıkesir ve Ankara da faaliyet gösteren firma, 11 adet fabrikaya sahiptir. Balıkesir deki tesisi Balıkesir 2.OSB bölgesinde bulunmaktadır. Bandırma ilçesi, Ömerköy Kavşağı nda bulunan tesis, günlük 130 ton hazır ürün üretmektedir.2500 çalışanı bulunan tesis, ulusal ve uluslar arası pazarda önemli bir yere sahiptir. Bandırma ilçesinde bulunan tesis 3000 m² kpalı alanda hizmet vermektedir den fazla çalışanı bulunmaktadır. Bandırma ilçesinde bulunan ve bor ve asit üretimi yapan fabrikalar, Bigadiç ilçesinde bulunan maden yataklarından gelen bor u işlemektedir e yakın çalışanı bulunmaktadır. Starwood Orman Ürünleri gibi işletmelerdir. İnegöl merkezli şirket, Balıkesir deki OSB de de faaliyet göstermektedir. Yaklaşık 1000 çalışanı bulunan firma ulusal ve uluslararası piyasaya orman ürünleri üretmektedir. Kaynak: Balıkesir İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 44

45 YATIRIM MALI ÜRETEN SANAYİLER ARA MALI ÜRETEN SANAYİLER TÜKETİM MALI ÜRETEN SANAYİLER Balıkesir ilinde faaliyet gösteren imalat sanayi kolları, firma adetleri ve istihdam sayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tüketim malı üreten faaliyet kollarında en çok firma 431 firma ile gıda sektörüne aittir ve tüketim malı üreten firmalarda çalışan kişi sayısı % 72 lik oranla gıda sektöründe istihdam edilmektedir yılları arasında toplam istihdamda %94 lük bir artış sağlanırken, gıda ve içecek sektöründe firma adedi ve istihdam oranı en yüksek oranda gerçekleşmiştir. Tablo 7.28: Balıkesir İli İmalat Sanayi Faaliyet Alanları, Firma Adet ve İstihdam Sayıları İMALAT SANAYİ KOLLARI Firma Adeti İstihdam (Kişi) Firma Adeti İstihdam (Kişi) 2010/2009 Artış oranı % (+,-) Firma Adeti İstihdam (Kişi) Gıda ve İçecek Ürünleri % 225% Gıda % 38% İçki 2 12 Tütün Ürünleri.. Tekstil Giyim ve Kürk Ürünleri % Ambalaj Sanayi % Deri ve Deri Ürünleri % 76% Diğer TOPLAM % 94% Ağaç ve Mantar Ürünleri % 302% Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım ve Yayım Kok ve Petrol Ürünleri % 411% Kimyasal Ürünler. Kimya % 247% Gübre % Lastik ve Plastik Ürünler % 2000% Metalik Olmayan Mineral Ürünler. Cam % Çimento % -79% Seramik, Kil,Taş ve Çimentodan Gereçler % 1491% Ana Metal. Demir Çelik % 100% Demir Dışı Metaller % 5% Diğer TOPLAM % 497% Metal Eşya İmalat Sanayi Makine ve Teçhizat. Makine İmalatı % 522% Tarım Makineleri % Bilgi İşlem Makineleri (Bilişim, Donanım).. 45

46 Elektrikli Makineler % 1612% Elektronik.. Motorlu Kara Taşıtları Diğer Ulaşım Araçları Gemi İnşa 4 67 Demiryolu Taşıtları 0 - Havayolu Taşıtları 0 Bisiklet,Motosiklet ve Diğerleri % Tıbbi, Hassas,Optik Aletler ve Saatler Mobilya % 318% Diğer - TOPLAM % 1053% GENEL TOPLAM % 204% Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Tarımsal ve hayvansal üretim yapan firmalar, ilçelerde ve beldelerde kurulan kooperatifler sayesinde temini yapmakta ve tesislerinde işlemektedirler. Kaynak kullanımına yönelik olan tesisler Balıkesir in çeşitli bölgelerinde faaliyet gösteren maden ocaklarından gelen ürünleri işlemektedirler. Sahip oldukları teknoloji ve yatırım olanakları bakımından il genelinde tarım, hayvancılık, madencilik gibi sektörlerde doğrudan ve dolaylı olarak istihdam sağlayan firmalar ilin ekonomik gelişmesinde lokomotif görevi yapmaktadır. Ara malı üreten sanayi kollarında toplamda 268 firma bulurken, 2010 yılı verilerine göre en yüksek firma adedi 100 firma ile ağaç ve mantar ürünleri sektörüne aittir. Firma adedi 69 olmasına rağmen en yüksek istihdam oranına ait sektör 2625 kişi ile seramik, kil, taş ve çimentodan gereçler sektörüne aittir yılları arasında kok ve petrol ürünleri sektöründe firma adedi % 700 oranında artmış ve istihdam oranı % 411 oranında artmıştır. Aramalı üreten sektörler yılları arasında genel olarak gelişme gösterir iken; gübre, çimento, kimya ve demir-çelik sektörlerinde firma adedi azalmıştır. Fakat kimya, gübre ve demir-çelik sektörlerinde firma adedi azalmasına rağmen istihdam oranlarında azalma olmamış bilakis artışlar yaşanmıştır. Yatırım malı üreten imalat sanayi kollarının yılları arası adet ve istihdam oranları incelendiğinde; makine imalatı yapan firma adedi % 8 oranında azalmasına rağmen istihdam oranı % 522 oranında artış göstermiştir. Elektrikli makine üreten firma adedinde % 46 oranında azalma yaşanırken toplam istihdam oranında % 1612 oranında yükselme olmuştur. Toplamda 2010 yılı verilerine göre kişinin istihdam edildiği yatım malı üreten sanayi kollarında genel manada yatırım ve istihdam artmaktadır. 81 il içerisinde Balıkesir imalat sanayi iş yeri açısından 17. Sıradadır. Balıkesir de sanayi tesisleri merkez ilçe de toplanmamış olup ilçelere sektörel ve homojen olarak dağılmıştır. Örneğin; Tarım makineleri, çimento, sentetik çuval, trafo, mermer, jeneratör, un, yem Merkez ilçede; zeytinyağı ve sabun Ayvalık Edremit te, beyaz et ve gübre Bandırma da Kimyasal madde, şarap, gübre sanayi ve deri, süt ve süt ürünleri Manyas, Gönen, Susurluk ve Merkez ilçe de, orman ürünleri Dursunbey de, madencilik Bigadiç Sındırgı da yoğunlaşmıştır. Balkanların en büyük gübre fabrika kompleksi Balıkesir de faaliyet göstermektedir. Balıkesir in coğrafi konumu bakımından Ege ve Marmara denizlerine kıyıları bulunması, İstanbul, Bursa ve İzmir gibi gelişmiş sanayi ve ticaret merkezi olan illere yakınlığı ve geniş ulaşım imkânlarına sahip olması ilin sanayileşmesini olumlu yönde etkilemiştir. 46

47 Balıkesir de faaliyette bulunan işletmelerin büyük bir kısmı tarıma dayalı sanayi işletmeleridir. Bu işletmeler şirket olmakla beraber önemli bir kısmı şahıs firması olarak faaliyetlerine devam etmektedir. Balıkesir ili iktisadi faaliyet kollarının sektörlerine göre dağılımı aşağıdaki grafikte verilmiştir. Tablo 7.29: Balıkesir İli İktisadi Faaliyet Kollarının Sektörlere Göre Dağılımı İKTİSADİ FAALİYET KOLLARI Tescil Olunan Ticareti Terk Eden Tescil Olunan Ticareti Terk Eden İl İçindeki % Oranı Tescil Olunan 2009/2008 Artış oranı % (+,-) Ticareti Terk Eden Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık % -6% Madencilik ve Taş Ocakcılığı % -9% İmalat Sanayi % 2% Enerji % Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama % 2% Turizm % 10% İnşaat ve Bayındırlık % 2% Eğitim % 12% Sağlık % 4% Mali Kuruluşlar ve Sigortalar % 5% Toplum ve Kişisel Hizmetler % 3% Toptan ve Perakende Hizmetler % 1% Hizmet Sektörü % 2% Diğer % 2% TOPLAM % 2% Madencilik Sektörü Kaynak: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Ülkede maden çeşitliliği Balıkesir ilinin de içinde bulunduğu Kuzey Batı Anadolu Bölgesinde daha fazla kendini göstermektedir. Balıkesir tarım, hayvancılık ve turizm ili olarak bilinmesine rağmen antik dönemden günümüze kadar madencilik faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı bir yöredir. Yörede antik dönemlerden bu yana çeşitli uygarlıklar tarafından işletilmiş olan birçok maden sahasının varlığı bilinmektedir. Antik dönemlerde Edremit-Altınoluk-Papazlık ve Kepsut-Beyköy de altın, Şamlı Ilıca da bakır, Dursunbey-Demir Sırtı nda ve Balya da kurşun madenciliği yapıldığı arkeolojik ve antik madencilik bulgularıyla sabittir. Yine Marmara Adası Saraylar beldesinde, çok sayıdaki antik mermer ocağının, özellikle Roma ve Bizans döneminde yoğun faaliyet gösterdiğini belgeleyen çok sayıda arkeolojik malzeme mevcuttur. MTA, kuruluşundan günümüze uzanan süreçte tüm yurtta olduğu gibi Balıkesir ilini içine alan bölgede de yoğun bir maden arama çalışması yürütmüştür ve halen yürütmektedir. Bunun sonucunda 47

48 birçok yeni maden yatağı ve zuhuru tespit edilmiş, bilinen maden yataklarına yeni rezervler ilave edilerek yatakların gelişmesi sağlanmıştır. Dünyada ticareti yapılan 90 çeşit mineral bulunmaktadır. Bu minerallerin 57 çeşidi Ülkemizde olup, 37 çeşidi ise Balıkesir ilindedir. Bu nedenle maden ruhsatı sayısı açısından Türkiye de en çok ruhsata sahip il konumundadır. Günümüzde metalik madenlere, enerji hammaddelerine ve özellikle endüstriyel hammaddelere yönelik madencilik çalışmaları ilimiz sınırları içersinde devlet ve özel sektör kuruluşları tarafından yoğun bir şekilde sürdürülmektedir. Harita 7.2: Balıkesir İli Maden Varlığı Haritası Kaynak: MTA Yurdumuzun önemli metalojenik yörelerinden biri olan Kuzeybatı Anadolu Bölgesi nde yaralan Balıkesir İli, metalik cevherleşmeler, enerji hammaddeleri ve özellikle endüstriyel hammadde kaynakları yönünden ülkemizin madencilik sektöründe ve dış ticaretinde önemli yer tutmakta olup, kaolin, bentonit, perlit, altın, gümüş, zeolit, demir, kurşun, çinko, bakır, antimon, manganez ve krom gibi maden rezervlerine sahiptir. Bunların yanı sıra, Bigadiç ilçesinde bulunan kolemanit rezervleri dünyanın en büyük bor yatağını teşkil etmektedir. Bu yatağın kalitesi de dünya ortalamasının oldukça üzerindedir. Doğal taşlar açısından da oldukça zengin olan il, doğal taş rezervi bakımından ülkede ikinci sıradaki ildir. Bor ve doğal taşların 2008 de başlayan küresel krizden en fazla etkilenen inşaat ve cam sanayisinde girdi olarak kullanılmaları ilin maden sektörünü de olumsuz etkilemiştir. Dünyadaki iyileşmeye paralel olarak ilin maden sektörü yeniden canlanmaya başlamıştır. 8 Dünya ekonomisindeki iyileşmeye bağlı olarak metal fiyatlarındaki yükselişin devam edeceği ve doğal taş tüketiminin artacağına dair öngörüler, madencilik sektörünün ileriki dönemde Balıkesir e sunacağı önemli fırsatlara işaret etmektedir. Özellikle bor ürünlerinin ileri teknoloji gerektiren LCD televizyon gibi ürünlerde kullanımının yaygınlaşması bor ihracatının katlanarak artacağı tahminlerini beraberinde getirmektedir. Bunun yanı sıra ülke maden ürünler ihracat gelirinin yarısını oluşturan doğal taş alt sektöründe Balıkesir ili önemli bir konumdadır. 8 MTA, Kuzeybatı Anadolu Bölge Müdürlüğü,

49 Balıkesir de MTA Kuzeybatı Anadolu Bölge Müdürlüğü, ETİBOR Bigadiç İşletme Müdürlüğü, ETİBOR Bandırma Bor ve Asit Fabrika İşletme Müdürlüğü, Eczacıbaşı-Esan, SÜD-Chemie, Kale Maden, Mortaş, Cam-Ser ve Şentaş Madencilik gibi madencilikle ilgili kuruluşlar bulunmaktadır. Balıkesir ilinde, Sanayi Odasına kayıtlı 72 adet madencilik firması bulunmaktadır. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Sanayi Madenleri Bor Tuzları: Türkiye günümüzde dünyanın en büyük bor tuzu rezervlerine sahip (Dünya bor rezervinin %3 ü) ülkesidir. Dünya bor tuzu rezervleri tondur ve bunun tonu ülkemizde bulunmaktadır. Ülkemizdeki mevcut bor rezervi, tüm dünya için tek başına 400 yıl süre ile yeterli olabilecek durumdadır. Ham cevher üretiminde Türkiye dünya üretiminin yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Türkiye bu kadar büyük rezerv ve üretime karşın, dünya bor pazarında % 25 civarlarında pay sahibidir. Toplam maden ihracatımızdan elde edilen gelirin yaklaşık yarısı bor tuzu yataklarından karşılanmaktadır. a)susurluk Sultançayır Yatağı: Türkiye nin bilinen en eski borat yatağıdır. İlk işletme 1865 yılında bir Fransız kuruluşu tarafından Aziziye ocağında başlatılmıştır.1950 li yılların sonlarına kadar İngiliz ve Fransız şirketlerinin tekelinde olan bu saha kapalı ocak olarak işletilmiştir. İşletilen cevher mineralleri pandermit ve havlittir. Buradan çıkarılan pandermitler Bandırma (Panderma) limanından yurtdışına taşındığından, pandermit minerali dünya literatüründeki ismini bu limandan almıştır. Halen Etibank ın denetiminde olan bu saha, borat rezervinin büyük bir bölümünün tükenmiş olması ve Batı Anadolu da açık işletmeye uygun yeni borat yataklarının bulunmasıyla (Kestelek, Bigadiç, Emet, Kırka) günümüz Türkiye si için ekonomik olma özelliğini yitirmiştir. b) Bigadiç Bor Tuzu Yatakları: Bigadiç yöresinde bor ilk kez 1950 yılında bir maden çavuşu tarafından bulunmuş, daha sonra MTA tarafından yapılan araştırmalarla bugünkü yataklar ortaya konmuştur. " Ekonomik olarak işletilen cevher mineralleri kolemanit ve üleksittir. Bigadiç havzasındaki yataklar ülkemizin en büyük bor tuzu yataklarıdır. Görünür rezervi ton olup, buda dünya bor tuzu rezervlerinin yaklaşık 1/3 üne karşılık gelmektedir.b2o3 tenörü % 35 dir.b2o3 itibarıyla görünür rezervi tondur. Bor Türkiye madencilik sektöründe ihracat rakamları ve rezerv açısından önde gelen madenler arasındadır. Bor hafifliği, fiyatının düşüklüğü, kimyasal etkilere olan dayanıklığı borun cam sanayisinde önemli bir hammadde olmasını sağlamıştır. Bor cam sanayi, detarjan sanayi, kimya sanayi, otomotiv sanayi, uydu ve uçak sanayi, makine sanayinde kullanılmaktadır. Türkiye de konsantre bor, bor kimyasalları ve eşdeğerlerinin üretimini yapan tek şirket Eti Maden İşletmeleri dir. Dünya bor piyasasının oligopol piyasa olduğu düşünüldüğünde, bor piyasasında ticari önem arz eden bor türlerinin toplam üretim ve satışını, içinde Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü nün de bulunduğu birkaç kuruluş elinde tutmaktadır. Eti Maden in yılda yaklaşık 2,45 milyon ton civarında konsantre bor üretim kapasitesi vardır. İleri teknoloji gerektiren katma değeri yüksek ürünlerde kullanılan bor kimyasallarının başlıca hammaddesi Eti Maden de üretilen konsantre bor mineralidir. Şirket 2,3 milyon ton konsantre bor üretimiyle küresel pazarın yaklaşık %37 sine sahiptir (ETİ Maden, 2009) yılında Eti Maden in toplam satış geliri 451 milyon ABD doları olmuştur yılında bunun yaklaşık 1 milyar ABD doları olması, bor kimyasalları ve eş değer ürün üretim kapasitesinin 1271 bin tondan 2158 tona çıkarılması ve dünya bor piyasasındaki payımızın %39 seviyelerine ulaşması hedeflenmektedir. Bunun yanı sıra, üretim sonucu oluşacak atıkların 49

50 çevresel etkilerinin bertaraf edilmesinin sürekliliği sağlanacak ve atıkların yeniden ekonomiye kazandırılması çalışmaları yapılacaktır. ISO Çevre Yönetim Sistemi yapısı kurulacak ve bu sistem ile çevrenin korunması ve kirlenmesinin önlenmesi hedeflenmektedir. Ülkede bulunan dört Bor İşletme Müdürlüğü nden biri olan Bigadiç Bor İşletme Müdürlüğü Balıkesir ili sınırları içerisinde bulunmaktadır. Bigadiç İşletme Müdürlüğü nde halen faaliyet gösteren biri ton/yıl; diğeri ton/yıl kapasiteli 2 adet öğütme tesisi vardır. Proje bütçesi 25 milyon dolar olan üçüncü bir öğütme tesisi kurularak işletme kapasitesinin yıllık tona çıkarılması planlanmaktadır. Öğütme tesisleri bor minerallerini 75 mikron ortalama parçacık çapına kadar küçültebilmekte olup 75 mikron hedefiyle öğütülen konsantrenin %75 i de 45 mikron parçacık çapının altına düşmektedir. Yapılacak bu yatırımla Bigadiç tesislerinin ülkenin konsantre bor kapasitesinin yaklaşık %25 ini gerçekleştirmesi mümkün hale gelecektir. İlde bulunan diğer önemli bor tesisi Bandırma da bulunan Bor ve Asit Fabrikaları İşletme Müdürlüğü dür. Bor minerallerinin katma değeri yüksek, rafine bor ürünlerine dönüştürülmesi amacıyla kurulan tesislerde boraks dekahidrat, boraks pentahidrat, borik asit, sodyum perborat ve bor oksit üretilerek ihraç edilmektedir. Bunun yanı sıra ton/yıl kapasiteli tesislerde sülfürik asit üretilmektedir. Ayrıca diğer bor işletme müdürlüklerinin çıkardıkları ürünler de Bandırma da bulunan doğal liman üzerinden yurtdışına gönderilmektedir. 9 Kaolen: Dünyadaki toplam kaolin rezervi bilinmemesine rağmen ülkemizde yaklaşık olarak 100 milyon ton kaolin rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir. Ülkemiz kaolin rezervinin önemli bir bölümü, yaklaşık 65 milyon ton rezerv, ilimiz sınırları içinde bulunan Sındırgı Düvertepe ocaklarındadır. Ayrıca İvrindi, Gönen ve Ayvalık ilçelerinde de çok sayıda kaolin yatağı yer almaktadır. a) Sındırgı-Düvertepe Kaolen Yatakları: Yurdumuzun en önemli kaolen yatakları Balıkesir-Sındırgı-Düvertepe yöresindedir. Burada çeşitli kalitelerde ton görünür+muhtemel rezerv bulunmaktadır. Bunun da yaklaşık 25 milyon tonu işletilebilir görünür rezervdir.tenor: %13-33 Al2O3, %0,5-6 Fe2O3.Seramik sanayinde kullanılan Türkiye kaolen üretiminin büyük bir kısmı bu bölgeden karşılanmaktadır. b) Sındırgı-Mumcu Yatağı: ton görünür rezerve sahip olan yatak, alunit ve bol miktarda serbest kuvars içeriği nedeniyle düşük kalitededir. Geçmiş yıllarda sınırlı miktarda üretim yapılmıştır. Tenör: %13-23 Al2O3, %1 Fe2O3 c) İvrindi-Küçükyeniceköy Yatağı: ton gör+muh rezervi olan yatak işletilmektedir. Tenör: %20-31 Al2O3. Ayrıca Çamağız yöresinde ton mümkün, Çakmakdere de ton mümkün rezervli kaolen yatakları vardır. d) Gönen-Ilıcaoba, Söğüt Köyü Yatağı: Rezerv: ton görünür, ton görünür + muhtemel. Tenör: %21 Al2O3, %3 Fe2O3 e) Gönen-Sebepli Yatağı: Rezerv: ton Görünür+Muhtemel Tenör: %23-28 Al2O3 e) Ayvalık-Alibey Adası: Rezerv: ton görünür, ton muhtemel, ton mümkün rezerv vardır. Tenör: % Al2O3 9 MTA, Kuzeybatı Anadolu Bölge Müdürlüğü,

51 Ülkemizde kaolin ithalatı yapılan madenler arasında gösterilmektedir. Kaolin ithalatı yapılmasının ana nedenleri; frit ve sır imalatına uygun kaolinlerin ve kuşe kâğıt yapımında kullanılan kaolinin mevcut teknoloji ile elde edilememesidir. Bu durum ülkemizde yıkanmış kaolin üreten tesisler konusunda bir boşluk olduğunu göstermekte ve yurt içi talep arttığı takdirde kâğıt ve seramik sektöründe kullanılan yıkanmış kaolin üreten tesislerin yaygınlaşması beklenmektedir. Ülkemiz 2008 yılında kaolin ihracatından 4,3 milyon dolar gelir elde etmiştir. En önemli pazarlar olarak ise Tunus, İspanya, Lübnan, Yunanistan, Fransa ve İtalya öne çıkmıştır. 10 Kil: İldeki en önemli kil yatakları Balya ve Gönen ilçelerinde olup, bunlar büyük rezervli yataklar değildir. Bunlardan %9-29 Al2O3 ve %4-8,5 Fe2O3 tenörlü Balya-Bengiler sahasındaki refrakter sanayinde kullanılmaya elverişli killer işletilmektedir. 11 Tablo 7.30: Balıkesir İlinde Bulunan Kil Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Yeri Kalite / Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) Bentonit: KİL Balya Bengiler Refrakter+Seramik Muh: Balya Koyunyeri Seramik+Refrakter Kaynak: Gönen-Söğüt-K.Ilıcaoba Seramik Muh: Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Balıkesir-Merkez-Çağış, Konakpınar-Bereketli, Bigadiç-Dereli, Kepsut-Akçakertil çevresinde ton civarında işletilebilir bentonit rezervi bulunmaktadır. Çok geniş bir kullanım alanı olan bentonit, inşaat sektöründe ve sondajlarda ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca evcil hayvan kumu ve hayvan yemi yapımı, yemeklik sıvı yağların ağartılması, meyve sularının berraklaştırılması, gübre yapımı ve toprak ıslahında, boya sanayisi ve yangın söndürücülerde, atık suların temizlenmesi, petrol rafinasyonu ile ilaç, kâğıt ve lastik sanayiinde dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır. Bentonit üretiminde ise ülkemiz yaklaşık 1,15 milyon tonluk üretimle dünya üretiminin %9,6 sını gerçekleştirmektedir. Üretilen bentonit başta Avrupa olmak üzere ABD, Japonya ve Tayland a ihraç edilmektedir yılında ülkemiz bentonit ihracatından 21 milyon dolar gelir elde etmiştir. 12 Zeolit: Çağımızın endüstriyel hammaddesi olarak anılan fakat yurdumuzda henüz yaygın kullanım alanı olmayan zeolitler Bigadiç civarındaki tüfler içersinde yaygın olarak bulunmaktadır. Zeolit mineralleri klinoptilolit ve höylandittir. Özellikle üst tüf birimindeki klinoptilolit içeriği %82 lere ulaşmaktadır. Milyarlarca tonluk zeolitli tüf rezervinin özellikle 1.2 milyar tonluk kesimi yüzeyden kolaylıkla alınabilecek ( açık işletme madenciliğine uygun) niteliktedir. Bu zeolitli tüfler çevre kirliliğinin kontrolü, enerji tasarrufu, tarım ve hayvancılık ile çimento, kâğıt ve diş macunu üretimi gibi alanlarda önemli uygulama potansiyeline sahiptir. Ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılığa dayalı sektörlerin oluşturduğu Balıkesir İli için zeolitlerin önemi büyüktür. Zeolitin yoğun olarak kullanıldığı sektörler tarım, inşaat, hayvancılık, arıtma, metalürji, tekstil, enerji ve kimyadır. Balıkesir Bigadiç ten çıkarılan bir zeolit türü olan klinoptilolit, endüstride yaygın olarak kullanılmakta olan yüksek ticari öneme sahip türdür. 10 İGEME, MTA, İGEME,

52 Halloysit: Türkiye az miktarda da olsa, halloysit üreten dört ülkeden biridir. Ülkedeki rezervler, çoğu Balıkesir ve Çanakkale de bulunmak üzere, 50 bin ton civarındadır. Yılda yaklaşık olarak 3-4 bin ton çıkarılan halloysit başta İngiltere olmak üzere diğer ülkelere ihraç edilmekte ve yüksek kaliteli seramik ve porselen ürünlerinin yapımında kullanılmaktadır Balıkesir ve Gönen civarında 4 ayrı sahadaki yataklardan özel sektör tarafından halloysit üretimi yapılmaktadır. Gönen çevresinde, Ilıcaoba, Karasukabaklar ve Şahbaz ile Balıkesir-Balya arasındaki Turplu ocağında Esan tarafından üretim yapılmaktadır. Turplu ocağı(turplu ve Alidemirli köyleri yakınında) 1987 yılından beri çalışmaktadır. Türk halloysiti doğal ve saf olması nedeniyle prosesten geçmiş benzerlerine oranla çok daha üstün özelliklere sahiptir ve bu nedenle günümüzde İngiltere de üretilen yüksek kaliteli porselen ve seramik ürünlerinin yapımında tercihan kullanılmaktadır. Günümüzde Çanakkale- Balıkesir bölgesinde yılda 5 bin ton halloysit üretilmekte ve çoğu ihraç edilmektedir. Wollastonit a.kepsut-serçeören Yatağı: Vollastonit, seramik üretimi ve dolgu maddesi olarak boya, plastik ve lastik sanayilerinde kullanılmaktadır. Beyazlığı ve tepkimeye girmeyen yapısı nedeniyle dolgu maddesi olarak kullanılmasına imkan tanımaktadır İldeki vollastonit yatakları Susurluk ve Kepsut ilçelerinde bulunmaktadır yılında bulunan yatak ton mümkün rezerve sahiptir. %50 tüvenan wollastonit içeriklidir. Tenör: %46,66 CaO. Yatağın küçük ve düzensiz oluşu işletmecilik problemlerine neden olmaktadır. Zaman zaman üretim yapılan yatak, şu an çalışmamaktadır. Yataktan şimdiye kadar yaklaşık ton üretim yapılmıştır. b.susurluk-yaylaçayır Yatağı: Rezerv: ton Muhtemel Tenör: % 30,30 CaO, % 49,35 SiO2 Dolomit Marmara Adası ndaki kalın mermer istifinin önemli bir bölümü dolomittir veya dolomitiktir. %20-21 MgO içerikli ton görünür + muhtemel dolomit rezervi vardır. Feldspat Kalsit Bandırma daki aplit - pegmatitlerde ton sodyumlu feldspat rezervi vardır. Erdek civarında ton görünür, ton muhtemel olmak üzere toplam ton kalsit rezervi vardır. Alçıtaşı ( Jips ) Doğal Taşlar: Susurluk-Demirkapı civarında iyi kalitede en az ton jips rezervi mevcuttur. Granit : - Ayvalık-Bağyüzü Köyü Yapı Taşları - Erdek-Ocaklar Köyü (Bandırma Mavi Granit) 13 MTA,

53 Balıkesir il sınırları içersinde geniş alanlarda yüzeyleyen Neojen volkanitleri ( Andezit, Tüf, Tüfit ) yapıtaşı açısından önemli potansiyel rezerv oluşturmaktadır. Mermer Antik dönemde tapınakların, sunakların ve heykellerin yapımında kullanılan beyaz-gri renkli kolay işlenebilen taşlara Marbre veya Marmor ismi verilmiştir. Erdek ilçesinin kuzeybatısında yer alan ve tamamen beyaz-gri renkli Marmor kayalarıyla kaplı olan adaya antik dönemde Marmor Adası; içinde bulunduğu denize de Marmor Denizi denilmiştir. Antik dönemden günümüze kadar Marmor kelimesi telaffuz edilirken değişikliğe uğrayarak Mermer olarak söylenmeye başlanmıştır. Bu nedenle Marmor Adası ile Marmor Denizinin isimleri de günümüzde Marmara Adası ve Marmara denizi olarak söylenmektedir. Manyas, Erdek, Susurluk, Kepsut, Merkez, Savaştepe, İvrindi, Balya, Havran, Edremit, Bigadiç, Dursunbey çevresinde önemli miktarda potansiyel mermer rezervleri bulunmaktadır. Tablo 7.31: Balıkesir İlinde Çıkartılan Mermer Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) MERMER Marmara Adası Marmara Beyazı Jeolojik: m3 Bigadiç, Çayüstü Köyü Kumru Tüyü Jeolojik: m3 Manyas, Koçoğlu Köyü Manyas Beyazı Jeolojik: m3 ONİKS Bigadiç,Çayüstü Köyü Blk. Oniks Mermeri Jeolojik: m3 Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Balıkesir de ise Türkiye mermer ve doğal taş üretiminin %27 si gerçekleştirilmektedir. Balıkesir de 30 adet mermer ve doğal taş atölyesi bulunmaktadır. 14 Türkiye mermer ihracatı yapan ülkeler arasında yer almış, mermer makineleri ithalatını azalmış, yerli üretim mermer makineleri kullanır duruma geçmiştir. Ülkemizin mermer ve doğal taş ürünleri günümüzde 173 ülkeye ihraç edilmektedir. İhracatımızın %29 unun gerçekleştiği Çin ve %17 sinin gerçekleştiği ABD önde gelen pazarlarımızdandır. Takip eden pazarlar ise İngiltere, Suudi Arabistan, Libya, Kanada ve Birleşik Arap Emirlikleri dir. 15 Perlit İl sınırları içinde ise perlit yataklarına Sındırgı ve Savaştepe ilçelerinde rastlanmaktadır. (MTA, 2011). Ülkenin dünya perlit ihracatındaki payı ise yalnızca %1,3 tür. Perlit en yaygın olarak inşaat sektöründe sıva, ısı ve ses yalıtımı, hafif yapı elemanları üretimi gibi alanlarda kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra tarla tarımı, bahçe tarımı, seracılık, çimli spor alanlarında toprağın fiziksel özelliklerini artırıcı olarak kullanılır. Sanayi sektöründe yaygın kullanım alanları ise gıda, ilaç ve diğer kimyasal maddeler üretiminde süzme yardımcı maddesi, LPG ve LNG tanklarında ısı yalıtımı gibi alanlardır yılında perlit ihracatı bir önceki yıla göre %24 artışla 13 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatta önemli pazarlar İspanya, Belçika, İtalya, Hindistan ve Brezilya olmuştur İGEME, İGEME, İGEME,

54 Tablo 7.32: Balıkesir İlinde Çıkartılan Perlit Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) PERLİT Savaştepe-Güvemköy Orta Muh+Mümkün: Sındırgı-Gözörenköy Orta Muh+Mümkün: Sındırgı-Yaylabayır Orta Muh.: Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Talk Kepsut-Örenli, Serçeören, Yaylabaşı ve İvrindi-Gümeli,Haydarköy civarında 2,5-3 milyon ton civarında mümkün talk rezevi vardır. Talkların fazla demiroksit içermeleri (Fe2O3 = 7,44-9,33) nedeni ile kullanım alanları kısıtlıdır. Talk, ısı ile genleşme özelliğinin çok az olması nedeniyle seramik sanayinde, yağ absorbe etme özelliğinden dolayı boya sanayinde kullanılır. Bununla birlikte, birçok sentetik lastik, plastik ve kauçuk üretiminde doldurucu olarak kullanılır ve maddeye sıkı bir doku kazandırır. Suda eriyebilmesi ve mürekkep emebilmesi sebepleriyle kâğıt sanayisinin önemli bir girdisidir. Talk, istenilen parçacık büyüklüğünde toz haline getirilebildiğinden ve kayganlığından ötürü kozmetik ürünlerin ve ilaç üretiminde kullanılmaktadır. Manyezit Dursunbey-Çamharmanı, Sarımsak Köyü civarlarında bulunur. Tenör: %46 MgO Rezerv: ton görünür ton muhtemeldir. Magnezyum karbonat ve ateşe dayanıklı tuğla ihraç ettiğimiz manyezit ürünleri arasında en büyük paya sahiptir. Metalik Madenler Altın Ülkemiz dünya altın talebinde beşinci sırada yer almaktadır yılına kadar yılda 200 tondan fazla altın ithal edilmekte, bunun tahmini olarak yarısına yakın bir kısmı işlendikten sonra mücevherat biçiminde ihraç edilmektedir. Ülkemiz, altın takı üretiminde Hindistan ın ardından ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye nin altın ithalatı 2007 yılında 231 ton, 2008 yılında 166 ton, 2009 yılında 37 ton ve 2010 yılında da 42 ton olarak gerçekleşmiştir. İlde Havran ilçesinde altın üretimi yapılmaktadır. Havran Küçükdere de 5 gr / ton Au tenörlü ton mümkün rezerv bulunmaktadır. Ayvalık-Bağyüzü ve Kepsut -Beyköy de altın cevherleşme sahaları ortaya çıkarılmış olup, Havran, Edremit ve Sındırgı da önümüzdeki yıllarda yapılacak çalışmalarla ortaya çıkarılabilecek potansiyel altın sahaları mevcuttur. Kaz dağlarında altın sahaları arama çalışmaları devam etmektedir. Çok uluslu şirketler resmi kurumlardan aldıkları çalışma ruhsatlarıyla Kaz Dağlarında altın arama çalışmalarını sürdürmektedirler. Alplerden sonra dünyanın en fazla oksijen üreten dağı olan Kaz Dağları, jeolojik konumu nedeniyle oluşmuş ilginç bitki örtüsü, iklim ve toprak yapısı sayesinde sürekli oksijen üretmektedir. Kaz dağlarında altın aranması için yapılan çalışmalarla ağaçlar kesilmeye, yollar açılmaya, sondaj delikleri ile dağlar delinmeye başlamıştır. Böylelikle ekolojik denge büyük zarar görmektedir. Kaz dağlarında altın çıkarılırsa tonlarca toprak işlenecek, tonlarca siyanür kullanılacak, orman ve zeytin ağaçları etkilenecek, su kaynakları kirlenecek, orman köylülerinin geçim kaynağı azalacak, göçe 54

55 zorlanmalarına neden olabilecektir. Bitkiler siyanürle zehirlenecek, üretim azalacak, insanlar ağır metallere maruz kalacak, ölümcül hastalıklara neden olacaktır. Gümüş Eti Holding A.Ş. ne ait ruhsat sahasında yapılan çalışmalar sonucunda gr/ton Ag tenörlü Bigadiç-Davutlar cevherleşme sahası bulunmuştur. Tablo 7.33: Balıkesir İlinde Çıkartılan Gümüş Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) ALTIN + GÜMÜŞ Edremit-Altınoluk Au :5 gr / t, Ag : 25 gr / t Antimuan Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Gör+Muh+Mümkün: Akümülatör, lehimcilik, matbaa harfi ve askeri malzeme imalinde yaygın olarak kullanılmaktadır. İlimizdeki antimon cevherleşmeleri Erdek ve İvrindi ilçelerindedir. Tablo 7.34: Balıkesir İlinde Çıkartılan Antimuan Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları. Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) ANTİMUAN İvrindi-Taşdibi 6.00 Sb Gör+Muh+Mümkün: İvrindi-Büyük Yenice 6.20 Sb Gör+Muh+Mümkün: Molibden Manganez İvrindi-Büyük Yenice 6.00 Sb Gör+Muh+Mümkün: Susurluk-Demirkapı Sb Mümkün: Arıklı Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Havran-Kalabak-Atizi mevkiinde molibden cevherleşmesi bulunmaktadır. İlimizde başta Bigadiç, Edremit ve Dursunbey ilçelerinde olmak üzere birçok manganez yatak ve zuhurları bulunmaktadır. Dursunbey ilçemizde tenörü %16 ila 50 arasında değişen rezervlerin toplamı 76 bin tondur. Bigadiç ilçemizdeki Turfullar sahasında tenörü %46 ila 73 arasında değişen 7 bin ton, Edremit- Şahviran sahasında tenörü %40 olan 10 bin ton görünür ve muhtemel rezerv belirlenmiştir (MTA, 2011). Tüketilen manganezin %95 e yakını parça manganez cevheri ve alaşımları şeklinde demir çelik sanayiinde kullanılır. İkinci önemli kullanım alanı pil-batarya ve kimya sanayisidir. Elektrolitik çinko üretimi, uranyum üretimi, cam ve seramik endüstrisi, kaynak sanayii ve ziraat sektörü manganezin az miktarda kullanıldığı diğer alanlardır. Tablo 7.35: Balıkesir İlinde Çıkartılan Manganez Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) MANGANEZ Kepsut-Mezitler-Tuman Pınarı Dursunbey-Tafaköy- Kırcalı Tepe Mn;19.70 Fe Gör+Muh: Mn;1.02 Fe SiO2 Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Gör+Muh:

56 Kurşun-Çinko Tablo 7.36: Balıkesir İlinde Çıkartılan Kuşun-Çinko Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) KURŞUN - ÇİNKO Edremit-Altınoluk- Doyran 8.21 Pb; 6.72 Zn Au 5 gr/ton Ag 25 gr/ton Görünür: Muhtemel: Mümkün: Balya Dursunbey-Demir Sırtı 4.54 Zn;2,6 Pb 0.04 Cd; Ag 58 gr/ton 3.91 Pb; 3.81 Zn; 0.25 Cu Görünür: Gör+Muh+Mümk: Bakır-Kurşun-Çinko Dursunbey-Kulat Çiftliği Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu Pb; 4.26 Zn Görünür: Tablo 7.37: Balıkesir İlinde Çıkartılan Kuşun-Çinko Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) BAKIR-KURŞUN- ÇİNKO Bakır Ayvalık Maden Adası 10 Pb+Zn+Cu Ag 50 gr/ton Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 İşletilebilir: İlimizde bakır-kurşun-çinko cevherleşmeleri Balya, Dursunbey ve Ayvalık ilçelerinde bulunmaktadır. Üretilen bakırın önemli bir bölümü elektrik sanayisinde daha düşük oranda da inşaat, ulaşım, makine ve teçhizatında kullanılmaktadır. Tablo 7.38: Balıkesir İlinde Çıkartılan Bakır Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) BAKIR Havran - Kozcağız 7 Cu, 4,5 Mo Görünür: Muhtemel: Demir Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Demir, başta otomotiv, gemi gövdesi yapımı ve binaların yapısal bileşeni olarak kullanımının yanı sıra pek çok kullanım alanına sahiptir. Demir karbonla ve oksijenle çeşitli bileşikler oluşturur ve diğer metallerle alaşım yapabilir. Demirin en çok bilinen alaşımı olan çelik, boya sanayii ve inşaat sektöründe yoğun bir şekilde kullanılmaktadır milyar dolarlık hurda demir ithal edilmektedir. 56

57 Tablo 7.39: Balıkesir İlinde Çıkartılan Bakır Demir Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Cıva Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) DEMİR Balıkesir-Şamlı Fe2O3 Mümkün: Edremit-Yaşyer Fe2O3 Gör+Muh: Balya-Çarmıh Ort.46.5 Fe2O3 Görünür: Ort.3.14 SiO2 Havran-Eymir Ort.46.5 Fe2O3 Gör+Muh: Ort.3.14 SiO2 Ayvalık-Ayazmant 46 Fe2O3;16.76 SiO S; 0.6 Cu Gör+Muh:: Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Cıva, bilimsel aygıtlarda, termometrelerde, ev eşyalarında, endüstri ve tıp alanlarında kullanılmaktadır. Muhtemel rezerv, Gönen ilçesi Sarıköy sahasında bulunmaktadır. Ayrıca Savaştepe- Soğucak sahasında binde 71 cıva tenörlü 113 ton görünür, mümkün ve muhtemel cıva rezervi tespit edilmiştir. Fakat ilimizdeki rezervler kullanılmamaktadır. 17 Tablo 7.40: Balıkesir İlinde Çıkartılan Civa Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Krom Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) CİVA Gönen-Sarıköy-Hodul 0.19 Hg Gör+Muh: Savaştepe-Soğucak 0.71 Hg Gör+Muh+Mümkün: Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu 2009 Üretim ve ihracatta en önemli ürün ferrokromdur. Balıkesir krom potansiyeli incelendiğinde ise Dursunbey ilçesinde sınırlı miktarda krom cevherleşmeleri görülmektedir. Tablo 7.41: Balıkesir İlinde Çıkartılan Krom Madeninin Üretim Yerleri ve Rezerv Miktarları Madenin Adı Yeri Kalite/ Tenör ( % ) Rezerv ( Ton ) KROM Dursunbey-Piribeyler- Kırocak Cr2O3 Gör+Muh: Mümkün: Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu MTA,

58 ENERJİ MADENLERİ Kömür ( Linyit ) Balıkesir sınırları içerisinde Dursunbey, Balya ve Gönen ilçelerinden linyit çıkarılmaktadır. İlimizin toplam linyit rezervi yaklaşık 35 milyon ton görünür olarak belirlenmiştir. Balıkesir linyit havzalarının potansiyel kullanım alanları olarak termik santral, konut ısıtma ve sanayi belirlenmiştir. 18 Tablo 7.42: Balıkesir İlinin Bilinen Kömür Linyit Oluşumları MADENİN ADI YERİ REZERV (TON) KİMYASAL ÖZELLİKLER ( ORJİNAL KÖMÜRDE ) Su % Kül % LİNYİT Balya-Bengiler Balya-Değirmendere- Mancılık Dursunbey-Kavacık- Çakırca Dursunbey-Kavacık- Hamzacık Dursunbey-Kavacık- Odaköy Gönen-Sebepli Gönen-Şaroluk Muhtemel Rezerv(1957 yılı) : Mümkün Rezerv (1970 yılı) : Kap. İşl. Gör. Rzv : Kapalı İşl. Görünür Rezervi : Açık İşl. Görünür Rezervi : Kapalı İşl. Görünür Rezervi : Muhtemel Rezerv: Muhtemel Rezerv: Kükürt (S) % A.I.D. (Alt ısı değeri) Kcal/kg Kaynak: Balıkesir İl Çevre Durum Raporu Ayrıca; Gönen-Ayvacık, Küpçıktı ve Köteyli linyit oluşumları da bilinmekle beraber, bunlar Ekonomik bir rezerve sahip değildir Enerji Sektörü Enerji; bir cismin veya sistemin iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanabilir. Başlıca enerji çeşitleri; kimyasal enerji, ısı enerjisi, elektrik enerjisi ve mekanik enerji olarak sıralanabilir. Bu enerjiler; enerji dönüşüm sistemleri ile birbirine dönüşebilirler ve bir iş yapma özelliğine sahiptirler. Dünyadaki enerjilerin orijini güneş enerjisi olup, özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarının çoğu enerjisini güneşten doğrudan veya dolaylı olarak almakta ve dolayısıyla bu kaynaklar sürekli olarak yenilendiklerinden tükenmezler. Kömür, gaz, petrol gibi fosil yakıtlar ve nükleer enerji gibi kaynaklar tükenir ve yenilenemez enerji kaynağı olarak tanımlanırlar. Balıkesir ili yenilenebilir enerji kaynakları açısından Türkiye de ilk sırada gelmektedir. Doğal Yapı bölümünde anlatıldığı gibi; Balıkesir ili gerek rüzgar varlığı gerekse de jeotermal kaynakları açısından çok zengin bir yapıya sahiptir. İl genelinde rüzgar ve jeotermal kaynaklardan enerji üretimi yapan yatırımlar bulunmaktadır. 18 MTA,

59 Yenilenebilir Enerji Kaynakları Ülkemizde rüzgâr enerjisinden elektrik elde etme amacına yönelik çalışmalar 1990 lı yılların hemen başında başlanmışsa da, daha çok teorik çalışmalar seviyesinde kalmıştır. Bununla beraber, esas gelişme 1996 yılından itibaren başlamıştır. Birçok özel sektör firması konu ile ilgili yatırımlara başlamıştır ve hemen hemen ülkemizin tamamında ölçümler yapılmıştır. İlk rüzgâr elektrik santrali, 1997 yılında devreye girmiştir. Şekil 7.8: Balıkesir Rüzgar Türbinleri Balıkesir ili; 2011 yılı EPDK bilgilerine göre; 26 adet RES lisansı alınmış saha bulunmaktadır. İşletme lisansı alınmış sahalarından 21 tanesi işletmeye açılmış olup 1 tanesi inşaat halindedir. 4 RES sahası ise proje aşamasındadır. Toplam 970,95 MW Kurulu güce sahip olan Balıkesir RES tesisleri, rüzgâr potansiyeli yüksek olan Merkez, Bandırma ve Susurluk ilçelerinde yoğun dağılım göstermektedir. Balıkesir ilinin sahip olduğu rüzgar potansiyeline ilişkin veriler Doğal Yapı bölümünde, İklim Özellikleri başlığı altında detaylı olarak incelenmiştir. İlin sahip olduğu rüzgar potansiyeli ve RES yatırımları yabancı yerli yatırımcıları bölgeye çekmektedir. Ayrıca; RES yapımı ve işletmesi için devlet tarafından uygulanan teşvikler bölge genelinde RES yatırımı için yatırımcıları bölgeye çekmektedir. Tablo 7.43: Balıkesir İli Rüzgâr Elektrik Santralleri SANTRAL ADI KURULU GÜÇ (MW) DURUM ŞİRKET ADI TESİSİN YERİ LİSANS TARİHİ Paşalimanı RES 0.8 PROJE R.K. Rüzgar Enerji Santralleri Elektrik Üretim San. ve Tic. Ltd. Şti. Balıkesir- Erdek ilçesi. Paşalimanı Adası Beşiktaş Tepe-Kolan Tepe mevkii / Paşalimanı RES Ada-2 RES 3.2 İNŞAAT Esit Enerji Anonim Şirketi Balıkesir- Marmara Adası Ayvalık-1 RES 9 PROJE POLATBAY ENERJİ ÜRETİM İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Balıkesir - Ayvalık İlçesi / Ayvalık-1 RES Umurlar RES 10 PROJE Marmara RES 10 PROJE Elfa Elektrik Üretim Anonim Şirketi Babadağ Elektrik Üretim San. Tic. A.Ş. Balıkesir -Dursunbey ilçesi. Kurugedik Tepe. Ayıini Tepe. Uzunmezar Tepe. Sakarı Tepe. Tuzla Tepe mevkii / Umurlar RES Balıkesir - Marmara ilçesi. Büyükkapı tepe. Küçükkapı tepe / Marmara RES

60 Kalfaköy RES 10 İŞLETMEDE Bandırma RES 15 İŞLETMEDE Ayyıldız RES 15 İŞLETMEDE Çataltepe RES 16 İŞLETMEDE Keltepe RES 20.7 İŞLETMEDE Bandırma-3 RES 24 İŞLETMEDE Alibey Adası RES 30 İŞLETMEDE Edincik RES 30 İŞLETMEDE Kapıdağ RES İŞLETMEDE Çekim Enerji Yat. Üretim Tic. A.Ş. Balıkesir ili, Bandırma ilçesi, Kurttaşı Tepe, Asar Tepe mevkii / Kalfaköy Bangüç Bandırma Elektrik Üretim Balıkesir - Bandırma İlçesi. Kayacık Mevkii Anonim Şirketi Bandırma RES Akenerji Elektrik Balıkesir-Merinos-Merdivenlitepe-Gevenlitepe- Üretim A.Ş. Bandırma Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Balıkesir-Çataltepe-Havran Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Balıkesir-Keltepe-Susurluk As Makinsan Temiz Enerji Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş. Balıkesir-Bandırma Balıkesir Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd. Balıkesir-Alibeyadası-Aktepe-Deveboynutepe- Şti. Çömtepe-Alibeytepe-Derviştepe-Ayvalık Edincik Enerji Üretim A.Ş. Balıkesir - Bandırma Kapıdağ Rüzgar Enerjisi Santralı Elektrik Üretim San. ve Tic.A.Ş. Balıkesir Bandırma RES 35 KISMİ İŞLETMEDE Yapısan Elektrik Üretim A.Ş. BALIKESİR/ERİKLİ Susurluk RES 45 İŞLETMEDE Alentek Enerji A.Ş. Briza Rüzgar Elektrik Üretim San. Ve Tic. Kavaklı RES 50 İŞLETMEDE A.Ş. Poyraz Enerji Üretim Poyraz RES 54.9 İŞLETMEDE San. ve Tic. A.Ş. Balıkesir -Susurluk İlçesi.Ömerköy. Gökdere.Odalıdam. Kayalı dere. Derbent Balıkesir i- Merkez ilçesi, Çanacık-Ziyaretli mevkii /Kavaklı Balıkesir-Armutlu-Eşeler-Kürse-Mestanlar- Kepsut Şapdağı RES 55 İŞLETMEDE Barkan Enerji Yat. Üretim ve Tic. A.Ş. Balıkesir - Edremit ilçesi, Şap Dağı, Alagöz Tepe, Dallı Tepe, Karagedik Tepe, Yolçatı Tepe, Dede Tepe, Yassı Tepe, Karapınar Tepe, Teslime Tepe ve Göktepe mevkii / Şapdağı Bandırma RES 60 İŞLETMEDE Şah RES 93 İŞLETMEDE Tatlıpınar RES 93 İŞLETMEDE Şamlı RES 114 İŞLETMEDE Bandırma Enerji ve Elektrik Üretim A.Ş. Balıkesir Galata Wind Enerji Ltd. Şti. Balıkesir- Bursa il sınırnda Galata Wind Enerji Ltd. Şti. Balıkesir-Edincik Baki Elektrik Üretim Ltd. Şti. Balıkesir-Merkez-Şamlı Balıkesir RES KISMİ İŞLETMEDE Bares Elektrik Üretim A.Ş. Kaynak: EPDK 2011 Balıkesir-Ayvatlar-Karakaya-Kürse-Eşeler- Armutlu-Servet-Akarsu-Kepsut Yenilenebilir, sürdürülebilir, tükenmez bir enerji kaynağı olması; Türkiye gibi jeotermal enerji açısından şanslı ülkeler için bir öz kaynak teşkil etmesi; temiz ve çevre dostu olması; yanma teknolojisi kullanılmadığı için sıfıra yakın emisyona sebebiyet vermesi; konutlarda, tarımda, endüstride, sera ısıtmasında ve benzeri alanlarda çok amaçlı ısıtma uygulamaları için ideal şartlar sunması; rüzgar, yağmur, güneş gibi meteoroloji şartlarından bağımsız olması; kullanıma hazır niteliği; fosil enerji veya diğer enerji kaynaklarına göre çok daha ucuz olması; arama kuyularının doğrudan üretim tesislerine ve bazen de reenjeksiyon alanlarına dönüştürülebilmesi; yangın, patlana, zehirleme gibi risk faktörleri taşımadığından güvenilir olması; %95'in üzerinde verimlilik sağlaması; diğer enerji türleri üretiminin 60

61 (hidroelektrik, güneş, rüzgar, fosil enerji) aksine tesis alanı ihtiyacının asgari düzeylerde kalması; yerel niteliği nedeniyle ithalinin ve ihracının uluslararası konjonktür, krizler, savaşlar gibi faktörlerden etkilenmemesi; konutlara fuel-oil, mazot, kömür, odun taşınması gibi problematikler içermediği için yerleşim alanlarında kullanımının rahatlığı; gibi nedenlerle büyük avantajlar sağlamaktadır. Yağmur, kar, deniz ve magma sularının yeraltındaki gözenekli ve çatlaklı kayaç kütlelerini besleyerek oluşturdukları jeotermal rezervleri, yeraltı ve reenjeksiyon koşulları devam ettiği müddetçe yenilenebilir ve sürdürülebilir özelliklerini korurlar. Kısa süreli atmosfer koşullarından etkilenmezler. Reenjeksiyon, jeotermal rezervuarlardan yapılan sondajlı üretimlerde jeotermal akışkanın çevreye atılmaması ve rezervuarı beslemesi bakımından, işlevi tamamlandıktan sonra tekrar yeraltına gönderilmesi işlemidir. Reenjeksiyon birçok ülkede yasalarla zorunlu hale getirilmiştir. Balıkesir ilinde jeotermal kaynaklar geniş alanlara yayılmakta ve ısı verimliliği açısından yüksek değerler seyretmektedir. İl genelinde 32 adet jeotermal kaynaktan faydalanan tesis bulunmakla birlikte ısınma amaçlı olarak kullanılan Gönen ve Burhaniye ilçelerinde kullanılmaktadır. Burhaniye ilçesinde konut ısıtmada kullanılan jeotermal, henüz küçük bir alanda faaliyet göstermekte ve birkaç sitenin ısınmasını sağlamaktadır. Gönen jeotermal sahası en eski termal alanlardandır. Çok eski yıllardan beri bu alandaki sulardan şifa bulmak amacıyla yararlanılmıştır. Günümüzde gelişen teknolojiyle beraber modern tesislerin yapımı ortaya çıkmaktadır. Bundan dolayı gerekli miktarda jeotermal su temini için MTA Genel Müdürlüğünce geniş kapsamlı jeolojik, jeofizik, jeokimyasal araştırmalar ve testler yapılmıştır. Türkiye de ilk jeotermal ısıtma uygulaması 1964 yılında Gönen Park Otelin ısıtılması ile olmuştur. Balıkesir Gönen de 1987 yılından beri ısıtma yapılmaktadır. Gönen jeotermal alanında bugüne kadar derinliği m arasında değişen 17 adet araştırma ve üretim kuyusu delinmiştir. Kuyularda üretilen jeotermal akışkan termal tesislerde, şehir konut ve sanayi ısıtılmasında kullanılmaktadır. Gönen jeotermal ısıtma sisteminin I. Etap proje çalışmasına 1985 yılında başlanmış ve 1987 yılında devreye alınmıştır yıllarında II. Etap proje devreye alınmıştır. I. Etapta eşdeğer konut ısıtma yapılmıştır. II. Etapta 1,000 konut eşdeğeri ısıtma yapılmıştır. Günümüzde konut ve otellerin ısıtılması (400 konut eşdeğeri) ve ayrıca sanayi tesislerinin (tabakhanelerin) sıcak su ihtiyacını karşılamaktadır. 19 Tablo 7.44: Gönen İlçesi Jeotermal Isınma Sağlanan Birimler Abone Tipi Abone Miktarı (Adet) Konut + İşyeri Resmi Daire 21 Tabakhaneler 60 Gönen Kaplıca Termal Tesisleri 400 Toplam Yenilenebilir enerji kaynaklarından bir diğeri de HES (hidroelektrik santraller) dir. Balıkesir ilinde kamu ve özel yatımları bakımından 39 adet HES projesi vardır. İşletmede 6 adet HES tesisi bulunan ilde, yıllık ortalama 120 GWh üretim yapılmaktadır. 11 adet HES projesinin master planları hazırlanmış ve ön 19 Gönen ve Simav Jeotermal Isıtma Sistemlerinin Karşılaştırılması - Özlem MOLLAHÜSEYİNOĞLU ve diğerleri 61

62 incelemeleri yapılmaktadır.20 HES projesinin fizibilitesi yapılmakta olup, 1 adet HES projesi ise inşaat aşamasındadır. Gönen Çayı, Kocaçay ve Susurluk çaylarının üzerine kurulan veya kurulacak olan tesisler ilin ve bölgenin dışa bağımlı olan enerji ihtiyacını karşılamada büyük öneme sahiptir HİZMETLER Hizmetler Sektörü Politika Çerçevesi Türkiye de hizmetler sektörü 9.Kalkınma Planı, Turizm Stratejisi 2023, Ulaştırma Stratejisi 2023 gibi üst ölçekli kararlar il genelinde hizmetler sektörünün gelişmesine ivme kazandırmaktadır. Ayrıca bu strateji belgeleri Hükümet Programı ile desteklenmektedir. Hizmetler sektörü için belirlenen strateji ve vizyon kararları teşvik uygulamaları ile bölge yatırımcısına destek sağlamaktadır. Balıkesir ilinde hizmetler sektöründe uygulanan teşvikler; Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Teşvikleri Ar-Ge Proje Destekleri Çevre Projeleri Destekleri Kültür ve Turizm Yatırımları Teşvikleri Turizmi teşvik Kanunu İle Sağlanan Teşvikler Kültür Yatırımları ve Girişimcilerini Teşvik Kanunu İle Sağlanan Teşvikler Enerji Desteği Dış Ticaret Teşvikleri Sinema Filmlerine Yönelik Destekler Yabancı Sinema Yapımcılarına KDV Muafiyeti Kültürel Sponsorluklara sağlanan Vergi indirimi Yurt Dışı Turizm Fuarlarına Katılım İle Tanıtım ve Pazarlama Destekleri Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) yardımları Uluslar arası Nitelikteki Yurt İçi Fuarların desteklenmesi Yurt Dışı Fuarların Desteklenmesi Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi İstihdam Yardımı Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Uluslar arası rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Tasarım desteği Turqualıty Desteği Balıkesir ili hizmetler sektöründe 2011 yılı teşvik istatistiklerine bakıldığında; son 7 yılda, 113 projeye toplam 522 milyon lira yatırım yapılarak 2802 kişiye istihdam sağlanmıştır. Turizm alt sektöründe 24 projeye 227 milyon lira destek sağlanarak 1203 kişiye istihdam sağlanmıştır. Sağlık alt sektöründe 8 proje 45 milyon lira destek sağlanarak 703 kişiye istihdam sağlanmıştır. Ticaret ve Depolama alt sektöründe 12 projeye 83 milyon lira ödenek sağlanarak 269 kişiye destek sağlanmıştır. 62

63 MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA Tablo 7.45: Balıkesir İli Sanayi Sektörünün İlçelere Göre Sektörel Dağılımı İLÇELER ORAN (%) MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA Balıkesir ili sektörel dağılımında hizmetler sektörü ilçeler bazında değerlendirildiğinde; hizmetler sektörünün en yoğun olduğu ilçe % lik oran ile Merkez İlçedir. Bandırma ilçesi ise % 52,4 lük oran ile il genelinde hizmetler sektöründe ikinci sırada yer almaktadır. Tarım ve hayvancılık sektörünün yoğun olarak yaşandığı Balya, Gömeç, İvrindi gibi emek yoğun çalışma şekillerinin olduğu ilçelerde hizmetler sektörü gelişmemiştir. Ayvalık, Edremit, Erdek gibi turizm faaliyetlerinin gelişmiş olduğu ve altyapısının oturmuş olduğu bölgelerde de hizmetler sektörü baskın sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. 63

64 TİCARET BORSALARI KOOPERATİFLER TİCARET DURUMU Tablo 7.46: Balıkesir İli Sanayi ve Ticaret Örgütlenmeleri Sayıları ve Yılları Arası Artış Azalış Göstergeleri /2009 Artış oranı % (+,-) Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği adet 1 1 0% Esnaf ve Sanatkarlar Odası adet % Esnaf ve Sanatkarlar adet 43,327 53,626 24% İhracatçı Firma adet 1,142 1,167 İthalatçı Firma adet 988 1,000 Ticaret Odaları (Her Türlü) adet 8 8 0% İhracat Birlikleri adet 2 2 0% Sermaye Şirketleri adet 6,140 5,991-2% Şahıs Şirketleri adet 5,168 4,725-9% Banka Şubeleri adet % Serbest Bölge ihracat 1000 $, ithalat 1000 $ -, Birlik Ortağı Olan Ortak Sayısı adet % kişi % adet % kişi % Tasfiye Halinde adet % kişi % Şahıs kişi % Balıkesir Ticaret Borsası Tüz.Kişi adet % Ür.Tescil bin YTL 1,364,608,952 1,506,531,273 10% Şahıs kişi % Gönen Ticaret Borsası Tüz.Kişi adet % Ür.Tescil bin YTL 628,684, ,263,653-14% Şahıs kişi % Bandırma Ticaret Tüz.Kişi adet % Borsası Ür.Tescil bin YTL 1,136,370 1,558,050 37% Şahıs kişi Susurluk Ticaret Borsası Tüz.Kişi adet Ür.Tescil bin YTL 351,661, ,086,513 Şahıs kişi % Edremit Ticaret Borsası Tüz.Kişi adet % Ür.Tescil bin YTL 117, ,098 58% ÜST YAPI Kooperatif Birlikleri adet 5 5 0% KURULUŞ. Oda ve Diğer Birlikler adet 7 7 0% SENDİKALAR KURULUŞLAR işçi % memur % Kaynak: Sanayi Ve Ticaret Bakanlığı 2009 Yılı Sanayi Ve Ticaret Durum Raporu Balıkesir ili sanayi ve ticaret örgütlenme modeline ilişkin, firma ve kooperatif adetlerinin yılları arasındaki değişimi gösteren grafik aşağıda verilmiştir. Ticaret hayatında önemli bir örgütlenme modeli olan kooperatiflere ilişkin veriler incelendiğinde, yılları arasında esnaf ve sanatkâr sayısı %24 oranında artarak a ulaşmıştır. 64

65 İl genelinde ithalatçı firma sayısı 2010 yılında e yükselmiş, ihracatçı firma adedi ise ye ulaşmıştır yılları arasında sermaye ve şahıs şirket sayılılarında düşüş gözlenmektedir. Birliği olan kooperatif sayısı 2010 yılında %2 oranında azalarak 374 adede gerilemiştir. Balıkesir ilinde 5 adet ticaret borsası bulunmaktadır. Merkez, Gönen, Bandırma, Susurluk ve Edremit ilçelerinde bulunan borsalarda, yılları arasında en fazla şahıs artışı %41 oranla Edremit Borsasında gerçekleşmiştir. Ürün tescil rakamlarına bakıldığında, Gönen borsasında %14 lük azalma yaşanmasına rağmen diğer borsalarda ürün tescil sayılarında artış gerçekleşmiştir Turizm Balıkesir sahip olduğu doğal ve kültürel varlıklar bakımından büyük çeşitliğe sahip bir turizm merkezidir. Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan 2023 Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı nda bölge için; tarihi ve coğrafi değerleri koruma kullanma dengesi içinde turizm alternatiflerini geliştirmeyi ve bölgenin turizmden alacağı payı arttırmayı hedeflenmektedir. Balıkesir ili yerli turist sayısında Türkiye de ilk sırada yer almasına rağmen yabancı turist sıralamasında oldukça geridedir. Balıkesir de turizm sektörünün kamu yatırımlarından aldığı pay son beş yılda toplam TL dir yılı verilerine göre bu alanda Türkiye de 19. sıradadır. Türkiye de en fazla ikincil konutun bulunduğu il, ikincil konutların fazlalığı ve çok yer kaplaması nedeni ile turizm yatırımlarını zorlaştırmaktadır. Ayrıca turizm sezonunda ikincil konutların ekonomiye fazla katkı sağlamamaları da turizm gelirlerini sınırlamaktadır. Balıkesir ili turizm altyapısı ve buna bağlı hizmet sektörleri bakımından, tüm yaşanan sorunlara rağmen gelişmiş bir konumdadır. Türkiye yatak kapasitesi dir ve Balıkesir ili bu yatak kapasitesinin % 3.32 sine sahiptir. Turizm işletmelerinin yer seçim alanları ve yatak kapasitelerine bakıldığında; Edremit Körfezi civarında turizm altyapısının yoğunlaştığı ve buna bağlı hizmet sektörlerinin uzmanlaştığı gözlemlenmektedir Balıkesir İlinde Turizm Çeşitliliği Balıkesir tarihi ve kültürel bakımdan zengin bir mirasa sahip olmasının yanında konumu ve doğası ile önemli bir turizm merkezi olma özelliği taşımakta, birçok tarihsel, ekolojik ve doğal cazibe alanını içinde barındırmaktadır. Kent, turizm çeşitliliği potansiyeli açısından oldukça zengindir. Bölgenin turizm beldeleri, genellikle iç turizm talebini karşılayabilmekte ve yaz turizmine hizmet etmektedir. Marmara ve Ege Denizlerine kıyısı bulunan Balıkesir'de turizm faaliyetlerinin önemli bir bölümünü Erdek, Edremit, Burhaniye, Ayvalık, Marmara kıyı turizmi faaliyetleri oluşturmaktadır. Tamamı Edremit Körfezi kıyısında yer alan 17 plajın yanında Setur Ayvalık Marina ve yine Ayvalık'ta bir adet yat, iyi bir çevre yönetimini temsil eden mavi bayrak ile ödüllendirilmiştir. Balıkesir, mavi bayraklı plaj sayısı sıralamasında Antalya, Muğla, İzmir ve Aydın illerinin ardından beşinci sıradadır. Türkiye'de yat turizmine hizmet veren 19 adet Turizm İşletme Belgeli Yat Limanı, 9 adet ise Turizm Yatırım Belgeli Yat Limanı mevcuttur. Edremit Körfezinde yer alan Ayvalık Marina ve Burhaniye Yat Limanı konum itibarıyla iç denizde yer almasından dolayı, dalgalanmalardan az etkilenmektedir. Balıkesir, dalış sporları ve yamaç paraşütü için de uygun koy ve körfezlere sahiptir. Edremit Körfezi ve Ayvalık adaları değişen derinlikteki bölgeleriyle her seviyedeki dalgıca hitap etmektedir. Termal turizm Balıkesir, deniz dışı doğal kaynaklar açısından da oldukça zengindir. Jeotermal kaynak bakımından Türkiye'de en önde gelen illerden olan Balıkesir'de toplamda hektar alanda 16 adet jeotermal saha bulunmaktadır. Termal destinasyon planlama kriterleri doğrultusunda Güney Marmara Termal Turizm 65

66 Bölgesinde, Balıkesir ilinde 5 alanda diğer turizm türlerini de içeren ve yakın çevresindeki doğal ve kültürel değerlerle ilişkilendirilerek destinasyon olabilecek Termal Turizm Merkezleri oluşturulmuştur. Balıkesir ilinde bulunan Güre, Havran-Derman, Gönen, Kepekler, Kızık, Balya-llıca, Pamukçu, Hisaralan, Hisarköy, Uyuz, Ayvalık-llıca, İvrindi-llıcaköy, Savaştepe- Kirazköy, Susurluk-Ömerköy ve Yıldız jeotermal sahalarından C sıcaklık aralığında temin edilen ve toplamda It/sn debiye sahip termal kaynak elde edilmektedir.il genelindeki termal turzim merkezleri bulundukları yerleşimlere ve il geneline ekonomik analmda katkı sağlamakta ve bölgenin tanıtımı için fayda sağlamaktadır. Ekolojik Turizm Ekoturizm; eğlenmeyi, doğayı ve kültürel kaynakları anlayarak korumayı destekleyen, düşük ziyaretçi etkisi olan ve yerel halka sosyo ekonomik fayda sağlayan, bozulmamış doğal alanlara çevresel açıdan sorumlu seyahat ve ziyaret şeklidir. Diğer bir deyişle, doğal çevre ile turizm faaliyetini bağdaştıran, çevrenin olumsuz etkilenmesi konusunda sorumluluk güdüsü ile hareket etme esasına dayalı turizm faaliyetidir. Üst gelir grupları ve çok geniş bir kitle olarak orta sınıf tüketicilerin talep ettiği ekoturizm; bir yeri ziyaret eden turistlere, ilk deneyim yolu ile o yeri tanıma olanağı dağlayan; turistin anlayışını ve beğenisini geliştiren; uygun davranışlarını, koruma etiğini zenginleştiren; bir eğitim deneyimi içeren, çevreye karşı sorumlu, olumsuz etkileri azaltmak için çeşitli çalışmalar ortaya koyan, yerel ekonominin girdilerini en fazla ortaya çıkaran bir turizm çeşididir. Manyas Kuş Cenneti kuş gözlemciliğinin yapıldığı ve buna bağlı rehber faaliyetlerinin verildiği altyapıya sahiptir. Doğa yürüyüşü (trekking) alanları bakımından; Şahindere Kanyonu, Sarıkız Tepe, Babadağ Tepesi Kazdağı Milli Parkında tercih edilen önemli yürüyüş güzergahlarıdır. Kazdağı Milli Parkı Uzun Devre Gelişim Planı nda ekoturizm hatları, kamping alanları ve doğa yürüyüşüne yönelik teknik altyapı alanları belirlenmiştir. Ayrıca milli park içerisinde dağcılık alanları, atlı gezinti, alanları ve günübirlik alanlar da belirlenmiştir.ekoturizm faaliyetleri bölgenin ekonomik hayatına öneli katkı sağlayan ve her mevsim yapılabilme özelliği ile bölgedeki turizm sürekliliğinin sağlanmasını sağlayan önemli bir turizm çeşididir. Kültürel Turizm Kuvayı Milliye Müzesi, Tahtakuşlar Etnografya Müzesi, Sıdıka Erke Etnografya Müzesi, Bandırma Arkeoloji Müzesi, Bigadiç Müze ve Kültür Evi, Gönen Mozaik Müzesi ve Saraylar Köyü Açık Hava Müzesi ilde bulunan müzelerdir. Sahip olunan kültürel mirasın turizme kazandırılması konusunda yürütülen çalışmaların desteklenmesi, bölgenin kültür turizminden aldığı payın artırılması açısından faydalı olacaktır. Balıkesir ili, içeriklerine göre farklılıklar gösteren birçok festivale ev sahipliği yapmaktadır. Uluslararası Bandırma Kuşcenneti Festivali, Altın Kumsal Kültür ve Turizm Festivali, Burhaniye Ören Kültür ve Turizm Festivali, Ayvalık Kültür ve Sanat Günleri, Edremit Zeytin Festivali, Akçay-İda Kültür ve Sanat Şenlikleri, Zeytin Şenlikleri ve Sarıkız Etkinlikleri, Balıkesir'de gerçekleştirilen festivallerden bazılarıdır. Sivil mimarlık örnekleri ve anıtsal eserler açısından zengin altyapıya sahip Balıkesir ili, kültür turizmi faaliyetleri ile hizmetler sektörüne büyük katkı sağlamakta aynı zamanda kent ve kentli bilincinin oluşmasını sağlamaktadır Balıkesir İlininTurizm Altyapısı Balıkesir ilinde; yatırım belgeli toplam 9 tesis bulunmakta, bu tesislerde 276 oda ve 566 yatak kapasitesi mevcuttur. En fazla yatırım belgeli tesis Ayvalık ilçesinde bulunmaktadır. Ayvalık ilçesinde bulunan 5 yatırım belgeli tesiste 173 oda ve 356 yatak kapasitesi vardır. 66

67 Tablo 7.47: Balıkesir İli Yatırım Belgeli, İşletme Belgeli ve Mahalli idarelerce Belgelendirilen Konaklama Tesislerinin Sayısı ve Otel Yatak Kapasiteleri YATIRIM BELGELİ İŞLETME BELGELİ MAHALLİ İDARELERCE BELGELENDİRİLİLEN İLÇELER TESİS ODA YATAK TESİS ODA YATAK TESİS ODA YATAK MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA TOPLAM Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010 İşletme belgeli tesis bakımından il; 69 tesise sahiptir. İşletme belgeli tesislerde toplam oda ve yatak kapasitesi mevcuttur. İşletme belgeli en fazla tesis sırası ile Ayvalık, Edremit ve Erdek ilçelerinde bulunmaktadır. Mahalli idarelerce belgelendirilen toplam tesis sayısı ilde 514, oda sayısı ve yatak kapasitesi dır. Mahalli idarelerce belgelendirilen en fazla tesis 214 tesis ile Erdek ilçesidir. Tablo 7.48: Turizm İşletmesi Belgeli Konaklama Tesislerine Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranının Dağılımı (2010) İLÇELER TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME ORTALAM KALIŞ SÜRESİ DOLULUK ORANI (%) YABANCI YERLİ TOPLAM YABANCI YERLİ TOPLAM YABANCI YERLİ TOPLAM YABANCI YERLİ TOPLAM Merkez Ayvalık Bandırma Burhaniye Dursunbe y Edremit Erdek Gönen TOPLAM Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010 Balıkesir ilinde bulunan iletme belgeli turizm tesislerinde konaklayan sayıları ve ortalama kalış süreleri verileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo incelendiğinde; toplamda yerli turistlerin tercih ettiği bir bölge olduğu, en çok tercih edilen ilçenin Ayvalık olduğu ve toplam doluluk oranında % oranla Burhaniye ilçesinin ilk sırada yer aldığı görülmektedir. 67

68 Tablo 7.49: Mahalli İdarelerce Konaklama Tesislerine Geliş, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranının Dağılımı (2010) İLÇELER Merkez Ayvalık Bandırma Bigadiç Burhaniye Dursunbey Edremit Erdek Gönen Kepsut Manyas Marmara Susurluk TOPLAM TESİSE GELİŞ SAYISI GECELEME ORTALAM KALIŞ SÜRESİ DOLULUK ORANI (%) YABANCI YERLİ TOPLAM YABANCI YERLİ TOPLAM YABANCI YERLİ TOPLAM YABANCI YERLİ TOPLAM Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010 Mahalli idarelerce belgelendirilen tesislerin istatistikleri incelendiğinde; en fazla yabancı turistin tercih ettiği ilçe Erdek tir ve ilçenin toplam doluluk oranı % 63,73 tür. Yerli turistlerin de en fazla tercih ettiği ilçe olan Erdek; yerli turist doluluğunda da %52,12 ile il genelinde ilk sıradadır. 19 ilçeye sahip olan Balıkesir ilinde 13 ilçe turizm yatırımları ve tercih edilmeleri bakımından öne çıkmaktadır. Bu kadar yüksek yatırım dağılımına sahip olan ilde, turizm sektörünün hizmetler ana sektörü içerisinde ne kadar büyük arz etiğini göstermektedir SEKTÖREL PROJEKSİYONLAR Balıkesir ilinde sektörel projeksiyon yapılabilmesi için çalışmada kullanılan LQ (Location Quotient - mekânsal sektörel yığınlaşma oranları) Analiz tekniğine göre, LQ değeri 0 a yakın olan sektörler, kent/bölge dışına mal veya hizmet satışının yapılmadığı, kent/bölge ekonomisinde rol oynamayan ve hatta kent içindeki hizmeti bile yeterince karşılayamayan sektörler olarak yorumlanmaktadır. LQ değerinin 1 in üzerine çıkması durumundaysa, o sektörün kent/bölge ekonomisi için rakamın yüksekliği oranında sürükleyici sektör olduğu söylenebilmektedir. Balıkesir ilinin ilçelere göre LQ analizi en güncel (TÜİK 2000) çalışan sayıları kullanılarak hesaplanmıştır. 68

69 Tablo 7.50: Balıkesir İli İlçelere Göre LQ Analizi (Location Quotient - mekânsal sektörel yığınlaşma oranları) LQ 2000 TARIM SANAYİ HİZMETLER Merkez Ayvalık Balya Bandırma Bigadiç Burhaniye Dursunbey Edremit Erdek Gömeç Gönen Havran İvrindi Kepsut Manyas Marmara Savaştepe Sındırgı Susurluk BALIKESİR LQ Kaynak: Planlama Ekibi Ofis Çalışması Balıkesir ilinde sektörel değişimde, ülke ve dünya genelinde olduğu gibi; teknolojik gelişmeler, yatırım eğilimleri, çalışma şekillerinin değişmesi, mobilty, yaşam standartlarının değişmesi, iletişim olanaklarının artması ve kentin çekiciliği gibi kavramlar etkili olmuştur. Balıkesir ili 2040 yılı sektörel dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo 7.51: Balıkesir İli İlçelere Göre 2040 Yılı Sektörel Projeksiyonları İlçeler Tarım ve Hayvancılık Sektörü (%) Sanayi Sektörü (%) Hizmetler Sektörü (%) MERKEZ AYVALIK BALYA BANDIRMA BİGADİÇ BURHANİYE DURSUNBEY EDREMİT

70 ERDEK GÖMEÇ GÖNEN HAVRAN İVRİNDİ KEPSUT SAVAŞTEPE SINDIRGI SUSURLUK MANYAS MARMARA BALIKESİR Kaynak: Planlama Ekibi Ofis Çalışması İl genelinde yapılan hesaplamalara göre; temel sektör olan tarımın yeri değişmeyecek fakat payı azalacaktır. Mevcutta % olan tarım yüzdesi 2040 yılında % 46 ya gerileyecektir. Balıkesir ili sahip olduğu tarımsal kaynak kullanımı ve ürün çeşitliliğini yitirmeden, tarımda yaşanan teknolojik gelişme, çalışma şekillerinin değişmesi ile birlikte istihdam oranları azalacaktır. İstihdam oranlarının azalacak olması tarımsal girdilerin azalmasına, teknolojide yaşanan gelişmeler verimin artmasına neden olacak ve tarım katma değeri artacaktır. Tarımda yaşanacak olan değer artışı aslında sanayi ve hizmetlerde yaşanacak olan değer artışının altında kaldığı için oranı düşecektir. Özellikle hizmetler sektöründe yaşanan; çalışma yöntem ve şekillerinin değişmesi, iletişim olanaklarının artması ve bilgiye ulaşmanın kolaylığının artması; hizmetler sektörünün ülkemizde ve dünyada gelişmesine neden olmaktadır. Balıkesir ilinde ise mevcutta % orana sahip olan hizmetler sektörü 2040 yılında % 40 oran ile ilin ikinci temel sektörü olacaktır. Tarımda yaşanacak uzmanlaşma, teknoloji değişimi, sanayi sektöründe yaşanacak olan pazar payı ve bağlantılarının artması doğrudan hizmetler sektörünü etkileyecektir. Ayrıca turizm ve ticaret potansiyeli mevcutta da yüksek olan ilde, yatırımlarla artacak olan turizm ve ticaret payı hizmetler sektörünün payını arttıracaktır. Hinterlandında İstanbul, Bursa ve İzmir gibi sanayi merkezleri bulunduran, teknoloji transferini en kolay yapabilecek olan Balıkesir sanayi sektörü, kümeleşme modeli ile gelecekte bölgesinde büyük önem arz edecektir. Sanayi sektöründeki teknolojik gelişmeler büyük şehirlerdeki üretime dayalı ve ağır sanayi modellerinin desantralizasyonunu beraberinde getirecektir. Bölgesindeki büyük yatırımları bünyesine çekmesi beklenen Balıkesir ili, mevcutta %7.21 olan sanayi oranını 2040 yılında %14 e yükseltecektir. Ayrıca bölgenin tarımsal altyapısına uygun tarımsal üretim modellerinin gelişmesi tarımsal sanayi yatırımlarını beraberinde getirecek ve sanayi sektöründeki yüzdeyi arttıracaktır yılı ilçelere göre sektörel projeksiyon incelendiğinde; tarımsal niteliği olan ve kırsal yerleşim desenine sahip olan; Bigadiç, Dursunbey, Gömeç, Havran, İvrindi, Kepsut, Savaştepe, Sındırgı, Manyas ilçelerinde, tarım sektörü yüzdesi azalmasına rağmen, tarımsal sanayi ve tarımsal hizmetlerin artması ile birlikte sektörler arası yakınlaşma olacaktır. Tarımsal alanlarından ödün vermeden tarım teknolojileri ve üretim modelleri ile verimlerini arttıracak olan tarım sektörü modern tarıma geçecektir. Merkez ve Bandırma gibi hizmetler sektörünün baskın olduğu ilçelerde, hizmetler sektörü gelişmesini devam ettirecektir. Sanayi altyapısının güçlü olduğu bu ilçelerde sanayi gelişmesi 2040 yılına kadar hızla devam edecek ve ikinci temel sektör olacaktır. Gönen ve Susurluk gibi tarım üretim 70

71 değeri yüksek olan ve tarımsal sanayi yatırımlarının büyüyerek devam ettiği ilçelerde tarımsal kaynaklı sanayi yatırımları teknoloji ile birlikte istihdam çekecek ve tarımdan sonra ikinci temel sektörler olacaktır. Burhaniye, Erdek, Edremit gibi turizm sektörlerinin yoğun olduğu ilçelerde hizmetler sektörü artmaya devam edecektir. Artan mobilty ve çalışma şekilleri bölgede uzmanlaşmış hizmet yapısını beraberinde getirecek ve doğal değerlerine sahip çıkan tarımsal yapısını ekonomik girdiye çeviren bir yapıya dönüşecektir. 71

72 Tablo 7.52: Balıkesir İli 2040 Yılı İstihdam Projeksiyonu Toplam Nüfusu Çalışan Nüfus Sayısı 2000 Aktivite Oranı Tarım Sektörel Dağılım Sanayi Sektörel Dağılım Hizmetler Sektörel Dağılım Toplam Kabul Nüfusu Merkez % 11% 53% % 15% 25% 60% Ayvalık % 10% 44% % 30% 12% 58% Balya % 3% 10% % 66% 8% 26% Bandırma % 16% 52% % 66% 8% 26% Bigadiç % 5% 15% % 64% 9% 27% Burhaniye % 7% 48% % 32% 12% 56% Dursunbey % 7% 48% % 62% 9% 29% Edremit % 7% 45% % 32% 11% 57% Erdek % 5% 40% % 32% 11% 57% Gömeç % 4% 27% % 45% 10% 45% Gönen % 13% 28% % 36% 24% 40% Havran % 6% 23% % 57% 10% 33% İvrindi % 2% 13% % 65% 8% 27% Kepsut % 4% 11% % 61% 9% 31% Manyas % 4% 17% % 50% 16% 34% Marmara % 20% 29% % 32% 29% 39% Savaştepe % 5% 19% % 62% 8% 30% Sındırgı % 2% 12% % 66% 7% 27% Susurluk % 16% 28% % 35% 22% 43% Çalışan Nüfus Sayısı Aktivite Oranı Kaynak: Planlama Ekibi Ofis Çalışması Tarım Sektörel Dağılım Sanayi Sektörel Dağılım Hizmetler Sektörel Dağılım Tarım İstihdam Sanayi İstihdam Hizmetler İstihdam 72

73 Belirlenen LQ oranları ile ortaya çıkan sektörel eğilimler kabuller yapılarak, il geneli istihdam verileri, bölgesel gelişme stratejileri, yatırım kararları ve çevre düzeni planı senaryosu doğrultusunda hesaplanmıştır. Balıkesir iline ait mevcut; istihdam verileri, nüfus verileri, aktivite oranları, sektörel dağılımlar farklı yılların verileridir. Balıkesir iline ait hesaplanan istihdam projeksiyonunda tüm veriler 2010 yılı verileri olarak kabul edilmiştir. 30 yıllık projeksiyon hesabı 2010 yılı verileri baz alınarak hesaplanmıştır. Balıkesir ili istihdam projeksiyonunda çalışan sayıları; çalışma aralığı olan yaş aralığında çalışabilir aktif nüfuslar kullanılarak aktivite oranları kabulleri alınarak yapılmıştır. Mevcut aktivite oranı, sektörel projeksiyonların yardımı ile kestirim yapılarak; 2040 yılı tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinde çalışan sayıları oluşturulmuştur. Kentsel yoğunluğun olduğu ve çalışma sektörleri ayrımının belirgin olduğu bölgelerde aktivite oranları düşük çıkmaktadır. Aslında bunun bir diğer sebebi de TÜİK verilerinde kırsal nüfusta sanayi ve hizmetler sektörleri dışında kalan nüfusun tarım sektöründe çalışıyor gösterilmesidir. Aktivite nüfusları kabulünde; kırsal yerleşim deseni olan yerleşmelerde aktivite oranının düşeceği, kentsel yerleşmelerde ise aktivite oranlarının artacağı varsayımı kullanılmıştır. Değişen çalışma şekil ve usullerinin gelecekte kentsel mekânlarda aktivite oranını arttıracağı; kırsal mekânlarda ise tarımsal üretim modellerinin artması ve teknolojik gelişmeler nedeni ile nüfusun aktivitesi artmasına rağmen, kente olan göç olgusunun değişmesi sebebi ile azalacağı varsayılmıştır. Yapılan projeksiyonlarda, tarımsal nüfusun artan teknolojik gelişmeler ve artan kentin çekiciliği sebebi ile azalacağı farz edilerek tarımda çalışan nüfusun azalacağı; sanayi sektöründe bölgesinde ve hinterlandın da öneme sahip olan Balıkesir ilinin, yakın çevresinde ki sanayi desantralizasyonu ile gelecekte daha fazla üretim ağırlıklı faaliyet göstereceği varsayılarak sanayi sektöründe teknolojik gelişmelere rağmen pazar payını arttıracağı düşünülmüştür. Buna bağlı olarak ilin sanayi sektöründe çalışan sayısı artmıştır. Tarım ve sanayi sektörlerinde değişen çalışma modeli ve artan talepler, aslında doğrudan hizmetlerde uzmanlaşmayı ve sektörel yönetimi beraberinde getireceğinden; hizmetler gelecekte baskın sektör olacaktır. 73

74 7.3. ÇANAKKALE TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER Çanakkale ili temel ekonomik göstergeler açısından ele alındığında; en belirleyici özelliklerden biri kişi başına düşen GSYİH oranıdır. Çanakkale ilinde 2001 yılı verilerine göre kişi başına düşen GSYİH $ olup aynı dönemde Türkiye de kişi başına düşen GSYİH 2146 $ dır. Türkiye ortalamasının üzerinde GSYİH sahip olan Çanakkale ili, üretilen tüm nihai mal ve hizmetler bakımından ülke ekonomisine katkı yapan illerden birisidir. Tablo 7.53: Çanakkale İli Temel Ekonomik Göstergeler Sosyo - Ekonomik Göstergeler Yılı Birimi Miktar Yüz Ölçümü 2009 km 2 9,933 Rakım 2009 metre 2 Nüfus Yoğunluğu 2009 kişi/km 2 48 Yıllık Nüfus Artış Hızı 2009 (%) (Binde) 6.18 Şehirleşme Oranı 2009 (%) 53 Kişi başına GSYİH 2001(DİE) ABD $ 2,335 Kişi Başına Vergi 2009 bin TL. - Mevduatların Krediye Dönüşme Oranı 2009 (%) - Kayıtlı İş Arayanlar (İŞKUR) 2009 Kişi 11,122 Sosyal Güv.Yarar.Top. Nüfus Oranı 2009 (%) 95 SSK 2009 (%) 41 Emekli Sandığı 2009 (%) 17 Tarım Sigortalısı 2009 (%) Bağ Kur 2009 (%) Kişiye Düşen Motorlu Kara Taşıtı 2009 adet 2873 Kamu Yatırımları 2009 bin TL. 325,932 İhracat Değeri $ ,393 İthalat Değeri $ ,791 İlk 500'e Giren Firma Sayısı 2009 adet - Toplam Elektrik Tüketimi 2009 MW Kişi Başına Elektrik Tüketimi 2009 MW 0.58 Sanayide Elektrik Tüketimi 2009 MW Toplam Hekim Sayısı 2009 kişi 586 Kişi Başına Düşen Hekim Sayısı 2009 kişi 0.01 İlin Doğurkanlık Oranı 2009 %(Binde) Bebek Ölüm Oranı 2009 %(Binde) Yayınlanan Yerel Gazete Sayısı 2009 adet 41 Yerel TV İstasyonu 2009 adet 2 Yerel Radyo İstasyonu 2009 adet 3 Ortalama, En Yüksek, En Düşük Sıcaklık 2009 o C 25,4 / 7,6 Yıllık Yağış Miktarı (son 1 yılın ortalaması) 2009 m 2 /kg 1.88 Nisbi Nem Oranı (son 1 yılın ortalaması) 2009 (%) 72 Hakim Rüzgar Yönü (1.Derece,2.Derece,3.Derece) NNE-NE-SSW Kaynak: Çanakkale İli Sanayi ve Ticaret Durum Raporu

75 SEKTÖREL ANALİZ Çanakkale ili sektörel dağılımına bakıldığında, temel sektörün %53 oranla tarım ve hayvancılık sektörüne ait olduğu görülmektedir. Mevcut strateji konum ve hinterlandı ile birlikte düşünüldüğünde Çanakkale ilinde sanayi sektörünün istihdama yansımasının %8,06 ile düşük olduğu görülmektedir. Turizm ve ticaret altyapısının gelişmiş olduğu kentte, hizmetler sektörünün istihdama yansıması %38.94 oranla tüm sektörler arasında ikinci sırada yer almaktadır. Kaynak çıkarım ve tarımsal sanayi ağırlıklı yatırımların yoğun olduğu ilde sanayi sektörü 3. sırada yer almaktadır. Tablo 7.54: Çanakkale İli Sektörel Dağılımı TARIM SANAYİ HİZMETLER Merkez Ayvacık Bayramiç Biga Bozcaada Çan Eceabat Ezine Gelibolu Gökçeada Lapseki Yenice ÇANAKKALE Kaynak: İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması Çanakkale ilinde ilçeler bazında sektörel dağılımına bakıldığında; tarımsal üretimin yoğun olarak yapıldığı ve kırsal yerleşim deseninin olduğu; Ayvacık, Bayramiç, Yenice gibi ilçelerde tarımsal istihdam ilk sırada yer almaktadır. Biga ve Lapseki gibi tarımsal üretimin, tarımsal sanayi ve hizmetlerle desteklendiği ilçelerde; tarım sektörü ilk sırada olmasına rağmen modern tarım uygulamalarına geçişler oldukça fazladır. Turizm potansiyeli, ulaşılabilirlik gibi unsurlar açısından avantajlı konumda olan; Merkez, Bozcaada, Gelibolu, Gökçeada ve Lapseki ilçelerinde hizmetler sektörü ilk sıralarda yer almaktadır. Kaynak çıkarım sanayi ve imalat sanayinin gelişmiş olduğu Çan ilçesi sanayi sektöründe il genelinde ilk sırada yer almaktadır. Merkez ilçe ve Biga ilçesi tarımsal sanayi ve imalat sanayi sektörlerinde il genelinde üst sıralarda yer almaktadır. 75

76 Grafik 7.11: Çanakkale İli Sektörel Dağılım Grafiği TARIM SANAYİ HİZMETLER Kaynak: İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2004) TARIM VE HAYVANCILIK Mevcut Plan - Programlar Sektörde hali hazırda uygulanan program ve projelerden belli başlı olanları şunlardır: Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı, Ulusal hayvancılık programı, Kırsal Kalkınma programı, AB kırsal kalkınma Tarım, Hayvancılık Desteği Programı (IPARD) programlarıdır. Ülkemizde 1970 li yıllardan beri uygulanmakta olan plan ve programlar, kırsal kalkınmaya yönelik kaynak kullandırılan stratejik araçlarının başında gelmektedir. Ülkemizin az gelişmiş bölgelerinin yapısal sorunları bu nitelikteki projelere olan gereksinimi sürekli kılmaktadır. Bu çerçevede, ülkemizde geçmiş dönemlerde uygulanmış ve halen uygulanmakta olan çok sayıda tarımsal kalkınma ve kırsal gelişim planı ve programı bulunmaktadır. Bu projeler, kırsal kalkınma için ayrılan kamu kaynaklarının mekânsal ve sektörel dağılımını göstermesi bakımından önemli bulunmaktadır. Kırsal kesimde yoksulluğun azaltılması için hane ve üretici gelirlerinde istikrarlı bir artış sağlamaya yönelik gelir getirici tarım ve tarım dışı ekonomik faaliyetler ile hedef kitleyi kalkınma yönünde harekete geçirmek üzere ihtiyaç duyulan kapasite geliştirme faaliyetlerinin birlikte programlandığı bu projelerin temel amacı, kırsal toplumun refah seviyesinin artırılması olarak özetlenebilir. 20 Tarımsal plan ve programların neticesi ve uygulama araçları olan teşvik sistemi Çanakkale ilinde yaygın şekilde uygulanmaktadır. Genel teşvik sisteminde 2012 yılında 2. Bölgede yer alan Çanakkale ili, tarım sektöründe; ekipmandan tohuma, sütten gübreye, tarımsal altyapıdan ilaçlamaya kadar olan geniş bir yelpazede teşvik sisteminden yararlanmaktadır. Çanakkale ilinde tarımda uygulanan teşvikler; Tarım Teşvikleri Alan Bazlı tarımsal destekler (mazot, Gübre, Organik Tarım v.s Destekleri) Fark Ödemesi Destekleri (Arpa, Aspiri Buğday, Mısır, Fasulye v.s Destekleri) Hayvancılık Destekleri (Küçük ve B.Baş Hayvanlar, Arı, İpek Böceği v.s. Destekler) Kırsal Kalkınma Planı 76

77 Tarım Sigortası Destekleri (Bitkisel Ürün, Sera, Hayvan Hayat Sigortası Destekleri) Faiz İndirimli Tarımsal Krediler Diğer Tarımsal Amaçlı Destekler Kırsal Kalkınma Teşvikleri Ekonomik Yatırımlar Destekleme Proğramı Toplu Basınçlı Sulama Sistemleri Yatırımları Makine ve Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Proğramı Tarımsal ve Kırsal kalkınmayı Destekleme Kurumu Teşvikleri Süt Üreten Tarımsal İşletmelere Yatırım Et Üreten Tarımsal işletmelere Yatırım Süt ve Süt ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması Et ve Et ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması Meyve ve Sebzelerin İşlenmesi ve Pazarlanması Su Ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması Kültür Balıkçılığının Geliştirilmesi Çanakkale ilinde 2011 yılı teşvik istatistiklerine göre; son 7 yılda 1 yerli firmaya, hayvancılık alt sektöründe 5 milyon TL teşvik uygulanarak 14 kişiye istihdam oluşturulmuştur Çanakkale İli Tarımsal Genel Yapı Çanakkale ilinde ha tarım arazisi yer almakta ve %33,93 luk bir oran teşkil etmektedir. İşlenebilir arazilerin %81,5 bir bölümü tarla arazisi, %8,2 si zeytinlik, %6,3 sebze, %2,1 meyve, %1,9 luk bir bölümü ise bağ alanı olarak değerlendirilmektedir. İl içerisindeki çayır ve meraların yüzölçümü 49,291ha ve oranı %5,06 olup bu alanla üzerinde hayvancılık yapılmaktadır. Bunların içinde çayırların miktarı azdır. % 7,03 oranındaki ha arazi çıplak kaya ve molozlar, ırmak taşkın yatakları, sazlık bataklık ve sahil kumulu gibi toprak örtüsünün bulunmadığı veya çok az bulunduğu hali araziler, tarım dışında kullanılan alanların yerleşim yeri, turistik alan, sanayi alanı, askeri alan ve havaalanı olarak kullanılmaktadır. Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, yulaf, çavdar, susam, tütün, baklagiller (fasulye, nohut, bezelye ve börülce)dir. Bunun yanında bağcılık sektörü ileri seviyededir. Çavuş, hafızali, kozak, karadikenli, elhamra, karasakız ve mevrupalya üzümleri meşhurdur. Zeytin istihsalinde Balıkesir, İzmir ve Aydın dan sonra dördüncü sırada yer alır hektarlık zeytinlik sahası vardır. Kavun, karpuz, şeftali, ceviz, erik, badem, vişne, elma, armut, kiraz gibi meyveler ve domates ve biber başta olmak üzere, patlıcan, pırasa, lahana, ıspanak ve havuç gibi sebzeler de bol miktarda yetişir. Seracılık için bölge çok elverişlidir. Sıcak termal suları çoktur. Tarımda, sulama, gübreleme, ilaçlama ve modern tarım araçlarının kullanılması ileri seviyededir. Çanakkale il sınırları içinde hayvancılığın önemli bir yeri vardır. Koyun, keçi ve sığır beslenir e yaklaşan arı kovanlarından elde edilen bal yüksek kaliteye sahip ve üretim değeri açısından değerlidir. Türkiye nin mühim bir balıkçılık merkezidir. Balık bakımından çok zengindir. Tekir, mercan, barbunya, sardalya, lüfer, palamut, kılıç ve kolyoz gibi balıklar en çok avlananlarıdır. Lapseki, Biga ve Gökçeada halkının çoğunluğu geçimini balıkçılıkla temin eder. Çanakkale il topraklarının % 53 ünün ormanlarla kaplı olması sebebiyle ormancılığın ekonomide mühim yeri vardır. 217 köyü orman içinde, 204 köy orman kenarındadır. Her sene ortalama olarak ster yakacak odun yanında, m3 tomruk, m3 mâden direği, m3 sanayi odunu, 77

78 m3 kâğıtlık odun ve 5000 m3 telgraf direği Çanakkale ormanlarından elde edilir. Ormanlarda kızılçam, karaçam, köknar, fetkek çamı, kayın, kestâne, meşe ve gürgen gibi ağaçlar bulunur. İlde adet tarım işletmesi mevcuttur. Büyük işletmelerin 1 adedi kamuya ait tarım işletmesidir. İlde tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretim yapmakta, bununla birlikte su ürünleri üretimi de bulunmaktadır. Merkez İlçe, Kumkale Beldesi sınırlarında bulunan Kumkale Tarım İşletmesi İlde tarımsal alanda faaliyet gösteren kamu işletmesidir. Kumkale Tarım İşletmesi toplam işletme alanı 6445da olan bir kamu iktisadi teşekkülüdür. İşletme alanının 5562da ı kültür altı arazi (ekimi yapılan), 883da ı kültür dışı arazidir. Hayvansal ürünler genellikle kırsal kesimde köylüler tarafından üretilmekte, sütler il içinde ve yakın çevresinde bulunan mandıra ve süt işleme tesislerinde işlenmektedir. İl içinden ve dışından; Ege, İç Anadolu, Karadeniz Bölgelerinden farklı illerden gelen doğa mantarlarını temizlenip ayıklandıktan sonra taze, dondurulmuş, kurutulmuş yada salamura olarak yurt dışına ihraç eden işletmeler bulunmaktadır.. Çanakkale orman ürünleri ve su ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliği bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Çoğu Bayramiç, Lapseki ve Yenice İlçelerinin köyleri olmak üzere 57 köyde orman ürünleri ve işçiliği birinci (10 köy), ikinci (11 köy), üçüncü (27 köy) ve dördüncü (9 köy) dereceden gelir kaynağı olabilmektedir. Mantar, defne yaprağı, kekik, adaçayı, ıhlamur, keçi boynuzu, palamut, çam fıstığı gibi odun dışı orman ürünleri toplayıcılığı yapan köy sayısı 423, hane sayısı 672 dir. Defne yaprağı Ayvacık; Kekik Ayvacık, Bayramiç, Lapseki ve Yenice; Adaçayı Biga; Mantar Biga, Lapseki, Bayramiç, Ezine ve Yenice; Palamut Biga; Keçi boynuzu Ayvacık, Çamfıstığı toplayıcılığı Ezine ilçelerinde yapılmaktadır. Sayılan orman ürünleri birinci derecede gelir kaynağı durumunda değildir. Su ürünleri avcılığı yapan 49 köyde toplam 881 hane sayısı mevcuttur. Su ürünleri avcılığı da üçer köyde birinci ve ikinci, 16 köyde üçüncü ve 11 köyde de dördüncü dereceden gelir kaynağı durumundadır. 21 Türkiye genelinde olduğu gibi Çanakkale ilindeki tarım işletmeleri, miras yoluyla arazilerin bölünmesi ile zamanla küçülmüştür. Tarımsal üretim ve arazi durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 7.55: Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu Arazi Büyüklüğü (da.) İşletme Sayısı Toplam Arazi Miktarı (da.) Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi Miktarı (da.) Yalnız Bitkisel Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi Miktarı (da.) Yalnız Hayvansal Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi Miktarı (da.) Hayvan Sayısı Küçük Baş Büyük Baş Arazisi Olmayan < > TOPLAM Çanakkale İl Tarım Master Planı 2004 Kaynak: Çanakkale İl Tarım Master Planı

79 Yukarıdaki tabloya göre tarım işletmelerinin arazi varlıkları oran olara şu şekildedir; 50 da ın altında arazisi bulunan işletmeler %67, 50-99da arasında %22, da arasında %1 ve 200 da ın üstündeki işletmeler ise %2 oranındadır. Çanakkale ilinin sahip olduğu tarım ve hayvancılık potansiyeli, ilçelere aşağıdaki grafikteki gibi yansımaktadır. Tablo 7.56: Çanakkale İli Tarım Sektörü İlçelere Göre Sektörel Dağılım ve Grafiği İLÇELER ORAN (%) Merkez Ayvacık Bayramiç Biga Bozcaada 16.6 Çan Eceabat Ezine Gelibolu Gökçeada Lapseki 71.4 Yenice Çanakkale ili sektörel dağılımı incelendiğinde; il genelinde tarımsal faaliyet kollarının baskın sektör olduğu gözlemlenmektedir. İlçeler arasında da %81.37 oranla Yenice ilçesi, yüzdesel olarak en yüksek orana sahip ilçedir. İlçeler geneli itibari ile kırsal gelişme eğilimi gösteren ve ulaşılabilirlik anlamında az gelişmiş bölgelerin tarımsal faaliyetlerde daha yoğun olduğu gözlemlenmektedir. Hizmetler sektörünün gelişmiş olduğu Bozcaada ve Gökçeada gibi ilçelerde tarımsal faaliyet kollarının il geneline nazaran daha düşük seviyelerde olduğu gözlemlenmektedir. 79

80 Bitkisel Üretim Faaliyetleri Çanakkale ili bitkisel profiline bakıldığında, arazi cinsi bakımından toplam alanın %50 den fazlasını orman alanları kaplamaktadır. Tarımsal arazi kullanımı dağılımına bakıldığında ise sulu tarım yapılan alanların oranının toplam alan dağılımında düşük seviyeye sahip olduğu görülmektedir. Tarımsal muhtelif üretim deseninde en yüksek oranı zeytinlikler kapsamaktadır. Çanakkale sahip olduğu iklim koşulları bakımından çay ve muz dışındaki bitkisel ürünlerin yetişebildiği bir coğrafyadadır. Aşağıdaki Çanakkale ili arazi varlığı tablosu incelendiğinde, yılları arasında arazi cinslerinin alansal büyüklüklerinin değişmediği aynı kaldığı gözlemlenmektedir. Tarımsal arazi kullanımda ise meyvelik alanların alansal dağılımında artış yaşanırken, sebzelik alanların alansal dağılımında ise düşüş gözlemlenmektedir. Zeytinlik alanlarda da artış yaşanmaktadır yılları arasında tarımsal üretim de genel itibari ile düşüş gözlemlenirken, en fazla düşüşün soğan ve sarımsak üretiminde olduğu görülmektedir. Tablo 7.57: Çanakkale İli Arazi Varlığı, Tarımsal Arazi Kullanım Şekli ve Üretim Miktarlarının Yılları Arasında Kıyaslanması 1-) ARAZİ VARLIĞI Arazi Cinsi Birim /2008 Artış oranı % (+,-) Tarım Arazisi hektar 330, ,337 0% Mera alanı hektar 22,065 22,154 0% Orman alanı hektar 533, ,936 0% Diğer alanlar hektar 106, ,891 0% TOPLAM hektar 993, ,318 0% 2-) TARIMSAL ARAZİ KULLANIMI Sulu Tarım Yapılan Arazi hektar 111, ,047 0% Kuru Tarım Yapılan Arazi hektar 219, ,290 0% Sulamada Kul. Elek.Enerjisi MW Tarla Arazisi hektar 265, ,217-1% Bağ hektar 5,177 5,011-3% Meyvelik hektar 9,753 11,029 13% Sebzelik hektar 19,154 18,498-3% Dutluk hektar Zeytinlik hektar 30,351 31,582 4% TOPLAM hektar 660, ,674 0% 3-) ÜRETİM MİKTARI a-) Tarımsal Üretim Sebze (Muhtelif) ton 712, ,287-2% Şeker Pancarı ton 5,987 5,408-10% Tütün ton % Fındık ton % Patates ton % Soğan, Sarımsak ton 4, % Meyve (Muhtelif) ton 184, ,093 3% Yaş Üzüm ton 41,486 32,195-22% Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu

81 Tablo 7.58: Çanakkale İli İlçelere Göre Arazi Varlığı İlçe Adı Tarım Alanı Çayır ve Mera Orman- Tarım Dışı Yüzölçümü (ha) (ha) Fundalık (ha) Arazi MERKEZ AYVACIK BAYRAMİÇ BİGA BOZCAADA ÇAN ECEABAT EZİNE GELİBOLU GÖKÇEADA LAPSEKİ YENİCE TOPLAM Kaynak: Çanakkale ili ilçelere göre arazi varlığı incelendiğinde, tarım alanı olarak en büyük alana sahip ilçe ha lık alan ile Biga İlçesidir. Çayır ve mera varlığı açısından ise en çok alana sahip ilçede ha lık alan ile Biga İlçesidir. Orman varlığı açısından Türkiye de önemli rezerv alanlarına sahip Çanakkale ilinde, en çok orman ve fundalık alana sahip ilçe ha lık alan ile Yenice İlçesidir. Marjinal tarım toprakları sınıfı incelendiğinde ise; ha lık alan ile Bayramiç İlçesi ilk sırada yer almaktadır. Grafik 7.12: Çanakkale İli İlçelere Göre Arazi Varlığı Tarım Alanı Çayır-Mera Orman-Fundalık Tarım Dışı Arazi Çanakkale iline ait tahıl ve diğer bitkisel ürünlerin yıllara göre rekolteleri incelendiğinde, en yüksek üretim değerine sahip bitki türü ton ile saman ve ot bitkileridir. Saman ve ot üretimini ton ile tahıl üretimi izlemektedir. 81

82 Tablo 7.59: Çanakkale İli Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimi YILLAR Parfümeri, eczacılık vb. bitkiler, şekerpancarı ve yem bitkileri tohumları (ton) Patates, kuru baklagiller, yenebilir kök ve yumrular (ton) Saman ve ot (ton) Tahıllar (ton) Yağlı Tohumlar (ton) Şeker imalatında kullanılan bitkiler (ton) Kaynak: TÜİK 2010 Yıllara göre üretim miktarları incelendiğinde, parfümeri, eczacılık, şeker pancarı ve yem bitkileri üretiminin yıllara göre büyük düşüş yaşadığı gözlemlenmektedir. Buna karşılık saman ve ot üretiminde yıllara göre aşırı derecede artış yaşanmıştır. Bu artışta tarımsal desteklemelerin önemi büyüktür. Bölgede lokomotif üretim çeşitlerinden olan tahıl üretiminin, yıllara göre incelendiğinde genel itibari ile artış görülmektedir. Tablo 7.60: Çanakkale İli Sebze ve Meyve Üretim Miktarları YILLAR Kök ve yumru sebzeler Sebze Miktarları (Ton) Meyvesi için yetiştirilen sebzeler Diğer sebzeler Üzüm Meyve Miktarları (Ton) Diğer Zeytin ve sert meyveler çekirdekliler Bitkisel üretim değerleri Bin Kaynak: TÜİK 2010 Çanakkale ili meyve ve sebze üretim değerleri yıllara göre incelendiğinde, kök ve yumru sebzelerde yarı yarıya bir düşüş gözlenmektedir. Meyvesi için yetiştirilen sebzelerde ise yıllara göre kayda değer bir artış söz konusudur. Meyve üretim miktarlarında ise en dikkat çekici nokta zeytin ve sert çekirdekliler başlığı altında görülmektedir. Yıllara göre dalgalı bir üretim dikkat çekmektedir. Dikkat çeken bir diğer nokta ise; üretim miktarlarında yaşanan artış ve azalışlara rağmen, bitkisel üretim değeri her yıl belli oranda artmaktadır. 82

83 Grafik 7.13: Balıkesir İli Bitkisel Üretim Değerleri Dağılımı (bin TL) Çanakkale ilinde yetişen tarım ürünlerine ilişkin ekiliş alanı, üretim ve ortalama verim başlıklar halinde aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tahıl üretiminin başlıca aktörü ilde buğdaydır ha lık alanda ekimi yapılan buğday, ortalama 440 kg/da verim vermektedir. Buğday üretimi ülke üretiminin %2 sini karşılamaktadır. İlde buğday yetiştiriciliğinin arpa ve yulaf izlemektedir. Verim olarak dekar başına en fazla ürün veren tahıl mısırdır yılı verilerine göre dekar başına 918 kg verim alınmıştır. Çeltik ise 801 kg ile il genelinde en fazla verim veren ikinci tahıldır. Çanakkale ilinde çeltik üretimi ülke üretiminin %11 ünü karşılamaktadır. Edirne, Samsun ve Balıkesir den sonra Üretimde Türkiye dördüncüsüdür. Tablo 7.61: Çanakkale İli 2008 Yılı Tahıl Üretim Miktarı ve Ortalama Verimi ÜRÜNLER Alan (Da) Üretim (Ton) Buğday Arpa Çavdar Yulaf (Dane) Mısır (Dane) Çeltik Ort. Verim (Kg./Da.) Triticale (Dane) Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Hayvancılığında yaygın olduğu ilde, yem bitkileri üretimi Türkiye ortalamasının altındadır. En fazla üretimi yapılan yem bitkisi; dekarda fiğ (kuru ot) dur. Verim açısından ise en fala üretim değerine sahip yem bitkisi mısırdır. 83

84 Tablo 7.62: Çanakkale İli 2008 Yılı Yem Bitkileri Üretim Miktarları ve Ortalama Verimi ÜRÜNLER Alan (Da) Üretim (Ton) Yonca (Kuru Ot) Korunga(Kuru Ot) Ort. Verim (Kg./Da.) Mısır (Hasıl) Fiğ (Kuru Ot) Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Endüstriyel bitki üretim değerleri, Çanakkale ilinde düşük seviyeler göstermektedir. İl genelinde en yaygın ekimi yapılan endüstriyel bitki; dekar alanda susamdır. Ortalama verim olarak en fazla üretim değerine sahip ürün; da/kg ile şeker pancarıdır. Tablo 7.63: Çanakkale İli 2008 Yılı Endüstriyel Bitki Üretim Miktarları ve Ortalama Verim ÜRÜNLER Alan (Da) Üretim (Ton) Tütün Ort. Verim (Kg./Da.) Şeker Pancarı Pamuk Susam Kekik Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Ayçiçeği üretiminin Türkiye de en fazla yapıldığı bölge olan Trakya ya yakın olan ve topraklarının bir kısmı Trakya Bölümü nde yer alan il, ayçiçeği üretiminde Türkiye de ilk sıralarda yer almaktadır. Yağlık olarak ekilen ayçiçeği Gelibolu ilçesi ve Ezine ilçelerinde yoğun olarak yapılmakla birlikte geniş ovalara sahip Bayramiç, Biga ve Lapseki de de ekimi yapılmaktadır dekar alanda 2008 yılı verilerine göre ton rekolte elde etmiştir. İl ekonomisinde büyük öneme sahip olan ayçiçeği; dekar başına 228 kg verim ile Türkiye ortalamasının üzerindedir. Elverişli iklim koşulları, toprak yapısı ve gün ışıması açısından en uygun değerlere sahip olan ilde ayçiçeği üretimi geniş alanlarda yapılmaktadır. Ekonomik ömrü ve değeri yüksek olan ayçiçeği üretimi bölgenin tarım deseninde ilk sıralarda yer alırken, bölgede yapılan ve çalışmaları devam eden sulama projeleri ile birlikte daha fazla alanda ve daha fazla verimle üretim yapılabilecektir. Tablo 7.64: Çanakkale İli 2008 Yılı Yağlı Tohum Üretim Miktarları ve Ortalama Veriml ÜRÜNLER Alan (Da) Üretim (Ton) Ort. Verim (Kg./Da.) Ayçiçeği (Yağlık) Kanola (Kolza) Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 84

85 Çanakkale ili meyve ağaç sayısı ve meyve üretimi açısından Türkiye nin en büyük üreticileri arasında yer almaktadır. İklimsel özellikleri bakımından ürün deseni çok geniş olan ilde, marka değeri oluşturmuş; şeftali, nektarin ve kiraz gibi meyvelerin üretimi yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Çanakkale ili, şeftali üretiminde, ülke üretiminin %16 sini karşılamaktadır. Nektarin çeşidi şeftali üretiminde Türkiye birincisidir. Bunun yanında elma üretimi de il genelinde yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Elma üretimi, ülke üretiminin %4,5 ni karşılamaktadır. Golden çeşidi elma üretiminde, Isparta ilinden sonra Türkiye ikincisidir. Tablo 7.65: Çanakkale İli 2008 Yılı Önemli Meyve Ağaç Sayıları, Meyve Üretim Miktarları ve Ortalama Verim Ürün Adı Toplam Meyve Veren Ağaç Sayısı Üretim (Ton) Ağaç başına Ortalama verim (Kg) Alan (da) Toplu Meyvelikler Dağınık Ağaç Sayısı Toplam Meyve Veren Ağaç Sayısı Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı Armut Ayva Elma Erik Kayısı Kiraz Şeftali (Nektarin) Şeftali Vişne Ceviz Badem İncir Nar Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Çanakkale nin domates üretimi ülke üretiminin yaklaşık % 5.7 sini oluşturmaktadır. Hem sofralık ve hem salçalık Domates üretiminde Türkiye de 6. sıradadır. Salçalık kapya biber ile de ülke üretiminin % 15 ini gerçekleştirmektedir. Manisa ilinden sonra üretimde Türkiye ikincisidir. Tablo 7.66: Çanakkale İli 2008 Yılı Sebze Üretim Miktarları ve Ortalama Verim ÜRÜNLER Alan (Da.) Üretim (Ton) Verim (Kg./Da.) Lahana (Beyaz) Ispanak Pırasa Fasulye (Taze) Bakla (Taze) Bezelye (Taze)

86 Hayvansal Üretim Faaliyetleri Kavun Karpuz Hıyar (Sofralık) Patlıcan Domates (Sofralık) Domates (Salçalık) Biber (Dolmalık) Biber (Siv.,Çar.) Biber (Salçalık) Soğan (Taze) Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Çanakkale ili hayvancılık faaliyetlerinin yılları arasında üretim değerleri incelendiğinde; kırmızı et üretiminin % 12 lik artış gösterdiği görülmektedir. Su ürünleri üretim oranlarında ise % 10 luk değer kaybı yaşanmıştır. Besi hayvan varlığı açısından yılları arasında üretim miktarlarında genel itibari ile düşüş yaşanmazken, en göze çarpan düşüş % 9 luk oranla kıl keçisi üretiminde olmuştur. En fazla artış ise % 49 luk oran ile manda üretiminde yaşanmıştır. Tablo 7.67: Çanakkale İli Hayvansal Üretim Değerleri ve Besi Hayvan Varlığı Hayvansal Üretim 2009/2008 Birim Artış oranı % (+,-) Tiftik+Kıl Üretimi ton % Et (Kırmızı) ton 5,976 6,720 12% Su Ürünleri (Balık, Karides, vb.) ton 12,079 10,835-10% Süt ton 407, ,434 5% Bal ton % Yumurta adet 35,163,338 35,038,762 0% Yapağı ton % Yem Üretimi ton 477, ,880 8% Besi hayvan Varlığı Manda adet % Sığır adet 123, ,772 7% Koyun adet 342, ,173 1% Kıl Keçisi adet 215, ,813-9% Tavuk adet 3,641,926 3,930,707 8% Ördek adet 8,620 8,249-4% Kaz adet 5,529 5,489-1% Arı Kovanı adet 48,191 51,791 7% Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Ülkemizde üretilen sütün % 4 ü Çanakkale de üretilmektedir. İlde üretilen inek sütünün %95 i soğutulmuş süttür. Bu özellik sektörde bulunan yatırımcılar için aranan bir özelliktir. Tarım İl Müdürlüğünce yapılan çalışmalarla toplu sağım ünitelerinin sayısı her geçen gün artmakta ve dolayısıyla kaliteli süt üretimi gerçekleşmektedir. Ezine, Bayramiç yöresinde üretilen koyun, keçi ve inek sütlerinin karışımından üretilen Ezine Peynirinin ünü dünya tarafından bilinmektedir. 86

87 Süt sığırcılığında ve süt keçiciliğinde yüksek verimli damızlık hayvanların olması; Çanakkale nin güçlü yönlerinden biridir. İldeki mevcut süt sığırlarının %83 ü Saf Kültür Irkından oluşmaktadır. Süt keçiciliğinde ise ildeki keçi varlığının %75 i süt verimi yüksek Türk Saaneni keçilerden oluşmaktadır. İl, Türk Saaneni keçi varlığı ile Türkiye nin en önemli damızlık merkezlerinden birisidir. Çanakkale ili hayvan varlığına ilişkin veriler detaylı olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bu tabloya göre, büyük hayvan varlığı incelendiğinde; sığır yetiştiriciliğinde en fazla tercih edilen ırk, kültür ırkıdır ve en fazla yetiştiriciliğinin yapıldığı ilçe baş hayvan ile Yenice ilçesidir. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği incelendiğinde; koyun yetiştiriciliğinin keçi yetiştiriciliğinden daha çok talep gördüğü görülmekte ve en çok koyun yetiştirilen ilçe baş ile Ayvacık ilçesidir. Tek tırnaklı hayvan yetiştiriciliğinin en fazla yapıldığı ilçe Yenice olup, en çok tercih edilen hayvan merkeptir. Kümes hayvancılığının oldukça gelişmiş olduğu ilde, baskın sektör tavuk yetiştiriciliğidir. Biga ilçesi tavuk ile Çanakkale ilinde en çok tavuk yetiştiriciliği yapılan bölgedir. Arıcılık sektöründe de yeni nesil üretim teknikleri, geleneksel üretim tekniklerine nazaran daha fazla tercih edilen bir yöntemdir. Geleneksel üretim tekniğinin en yaygın yapıldığı ilçe 650 kovan ile Ayvacık ilçesidir. Yeni kovan sayısının en fazla bulunduğu ve toplamda da en çok kovana sahip ilçe kovan ile Biga ilçesidir. 87

88 Arı (kovan) Kümes Tek Tırnaklı Küçükbaş Büyükbaş Sığır Tablo 7.68: Çanakkale İl-İlçe Yetiştirilen Hayvan Çeşitleri İlçeler Merkez Ayvacık Bayramiç Biga Bozcaada Çan Eceabat Ezine Gelibolu Gökçeada Lapseki Yenice Kültür ırkı Melez Yerli Manda TOPLAM Koyun Keçi TOPLAM At Katır Merkep TOPLAM Tavuk Hindi Kaz Ördek TOPLAM Eski Kovan Yeni Kovan TOPLAM Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 88

89 Çanakkale, Marmara Bölgesinin İstanbul dan sonra ikinci büyük balıkçılık merkezidir. İl suları balık bakımından oldukça zengindir. Ayrıca Avrupa pazarlarına yakınlığı ihracat olanağı vermektedir. İlin balıkçılıkta avlanma alanı Çanakkale Boğazıdır. Yerel balıklar olarak Sardalya, Lüfer, Palamut, Kolyos ve Kılıç avlanabilmektedir. Gelibolu Limanı, Lapseki İskelesi, Çanakkale Yat Limanı, Çardak İskelesi ve dalgakıranı, Çanakkale ve Eceabat Limanları balıkçıların barındıkları başlıca alanlardır. İl karasularında 2008 yılı su ürünleri üretim miktarı ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktarın tonu deniz balığı üretimi olup, bu üretimden YTL ekonomik girdi sağlanmıştır. İlde 2008 yılı içinde tatlı su balığı üretimi 22 ton, kültür balıkçılığı üretimi ise 143 ton olarak gerçekleşmiş olup, tatlı su balığı ekonomik getirisi YTL, kültür balıkçılığı ekonomik getirisi YTL olmuştur yılı içinde ton kabuklu ve yumuşakça üretimi yapılmış olup, bu üretimden YTL lik katma değer elde edilmiştir. İl genelinde; avcılık ruhsatı bulunan balıkçı ve 975 balıkçı gemisi bulunmaktadır. İl sınırları içinde tatlı sularda yapılan balık üretimi arasında alabalık üretimi daha ön planda olup, Bayramiç İlçesinde 6, Yenice İlçesinde 3, Biga İlçesinde 2 ve Çan İlçesinde 2 adet olmak üzere toplam 13 işletmede, havuzlarda şartlarında alabalık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Türkiye de Avrupa Birliğine üye ülkelere Su Ürünleri İhracatı yapan tesis sayısı 97 adet olup, bunun 13 adeti ilde bulunmaktadır. Tablo 7.69: Çanakkale İli Deniz Ürünleri Üretimi 2008 Ürün Adı Toplam Üretim Miktarı (Ton) Toplam Üretim Değeri (TL) Balık Üretimi (Deniz) Balık Üretimi (Tatlı Su) Kültür Balıkçılığı Üretimi Kabuklu ve Yumuşakça T O P L A M Kaynak: Ormancılık Faaliyetleri Çanakkale ili, orman varlığı açısından ülkemizde önemli yere sahip bir konumdadır. Yüzölçümünün %51,9 u ormanlarla kaplıdır. Türkiye ortalaması % 27,2 olan ormanlaşma oranı, Marmara Bölgesinde ise bu oran % 40,8 dir. Orman verimliliği açısından ise Çanakkale %75 normal - %25 bozuk orman varlığı ile genel itibari ile kaliteli bir orman örtüsüne sahiptir. Orman ürünlerinin üretiminin yılları sarasında kıyaslamasına bakıldığında; bir önceki yıla göre gerek üretimde gerekse de üretim değerinde büyük düşüş yaşandığı görülmektedir. Bu düşüşte, 89

90 bölgede konut ve sanayi sahalarında doğal gaz altyapısının gelişmesi ve kullanım oranının artması büyük etkendir. İlde gerçekleştirilen ağaçlandırma faaliyetleri, yılları arasında kıyaslandığında; bir önceki yıla göre gerek ağaçlandırılan alan gerekse de ağaç sayısı %80 üzerinde düşüş göstermiştir. Tablo 7.70: Çanakkale İli Orman Alanlarının Dağılımı ve Orman Ürünleri Üretim Miktarları 1-) ORMANLIK ALANLARIN DAĞILIMI TOPLAM ALAN Birim ORMANSIZ ALAN Hektar 478,211 TOPLAM (%) 48.1 ORMANLIK ALAN İğne Yayvan Yapraklı Yapraklı 258, , , GENEL ALAN 993, ) TÜRKİYE, BÖLGE ORMAN VARLIĞI KORU ORMANI BALTALIK ORMANI GENEL TOPLAM Hektar Hektar Hektar 3-) ORMAN ÜRÜNLERİ ÜRETİM-SATIŞ VE AĞAÇLANDIRMA DURUMU ÜRETİM MİKTARI SATIŞ MİKTARI TÜRKİYE BÖLGESİ (Marmara) İLİ (Çanakkale) Normal 8,940,215 1,520, ,741 Bozuk 6,499, , ,706 Toplam 15,395,595 2,221, ,447 Normal 1,681, ,783 22,819 Bozuk 4,068, ,462 19,994 Toplam 5,749, ,245 42,813 Normal 10,621,221 2,011, ,560 Bozuk 10,567,526 1,018, ,700 Toplam 21,188,747 3,029, ,260 (%) Ürün Türü Birim Artış oranı % (+,-) Tomruk m 3 132, ,240 5% Maden Direği m 3 14,593 12,950-11% Tel Direği m 3 4,600 1,938-58% Sanayi Odunu m 3 22,095 17,564-21% Kağıtık Odun m 3 144, ,638-3% Lif Yonga Od. m 3 125, ,720-17% Yakacak odun m 3 355, ,214 26% Sırık Ster % Tomruk m 3 60,988 65,899 8% Maden Direği m 3 10,746 11,226 4% 90

91 Tel Direği m 3 3,806 2,869-25% Sanayi Odunu m 3 12,930 11,068-14% Kağıtık Odun m 3 114,798 97,111-15% Lif Yonga Od. m 3 113,771 99,622-12% Yakacak odun m 3 275, ,579 52% Sırık Ster % Endüstriyel odun bin 28,722,608 25,384,877-12% SATIŞ TUTARI Yakacak odun bin 10,762,168 8,952,403-17% Toplam bin 39,484,776 34,337,280-13% Toplam Ağaçlandırılan Alanı hektar % Dikilen Fidan adet 889, ,000-84% Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Grafik 7.14: Çanakkale İli Orman Alanlarının Dağılımı İğne Yapraklı Orman Yayvan Yapraklı Orman Ormansız Alan Çanakkale ilinin orman niteliği açısından incelendiğinde; iğne yapraklı ağaç varlığının %26.1 iken yayvan yapraklı ağaç varlığı ise % 25.8 dir.kentte ormansız alanların oranı ise % 48.1 dir. İl genelinde bozuk ve tahrip olmuş orman alanları ve yeni ağaçlandırılacak alanlara ilişkin çalışmalar ile işlin orman varlığının kalitesi ve alanı artmaktadır. Çanakkale İlinde Zeytin Zeytinyağı Üretim Tüketim - Pazarlaması Anavatanı Akdeniz in doğu kıyıları olan ve aynı zamanda Akdeniz ikliminin tipik tanıtıcı bitkilerinden zeytinin, M.Ö yılından beri yetiştiriciliği yapılmakta ve yağı ticari anlamda kullanılmaktadır. Dünyanın en eski kültür bitkilerinden olan zeytinin, anavatanı Suriye den ülkemize güneydoğudan başlayarak Akdeniz kıyıları boyunca yayıldığı kabul edilmektedir. Zeytinin yayılış güzergâhı üzerinde bulunan ülkemizde, zeytin uygun ortam bulabildiği geniş bir alana yayılmıştır. Zeytin ülkemizde, Güneydoğu Anadolu da Mardin in güney kesimlerinden başlayarak, Akdeniz, Ege ve Marmara kıyı kesimleri ile alçak kesimleri takip ederek yer yer Karadeniz kıyılarında da yayılma alanları bulabilmiştir. Kıyı bölgeleri dışında, yükseltilerinin az oluşu nedeniyle zeytinin yetişebilmesi için gerekli elverişli iklim şartlarına sahip iç kesimlerde de (Adıyaman, Kahramanmaraş, Karaman, Isparta, Burdur, Denizli, Bilecik, Eskişehir) sınırlı miktarlarda zeytinlikler bulunabilmektedir 91

92 Çanakkale, Türkiye nin önemli zeytin üretim bölgelerine komşu konumda bulunmaktadır. Türkiye zeytin üretiminin yaklaşık %6 kadarını karşılayan Çanakkale de, tarım alanlarının %8 i zeytinliklerle kaplıdır. Çanakkale de zeytinlikler, Ayvacık ve Ezine ilçelerinin Ege Denizi kıyılarında ve kıyı yakını alçak kesimlerinde yoğunluk kazanırken Çanakkale Boğazı nın Marmara Denizi girişine kadar her iki kıyıda ve kuzey rüzgârlarından korunmuş alçak vadi yamaçlarında devam eder. Çanakkale de üretilen zeytinlerin büyük bir kısmı zeytinyağı üretiminde kullanılırken, az bir kısmı da yerel ihtiyaçları karşılamak amacıyla sofralık olarak değerlendirilmektedir. Yöreye sağladığı pek çok katkının yanı sıra, önemli bir istihdam alanı da oluşturan zeytinciliğin bir takım sorunları da bulunmaktadır. Zeytincilik potansiyeli bugünküne göre daha yüksek olan ilde, bir taraftan yeni zeytinlikler tesis edilirken, bir taraftan da zeytinliklerin en yoğun olarak bulunduğu Ege Denizi kıyılarında zeytinliklerin tahrip edilerek yerlerine ikincil konutların inşa edilmesi, zeytinliklerin daralmasına neden olmaktadır. 22 Tablo 7.71: Çanakkale İli Zeytin ve Zeytinyağı Üretim Bilgileri 2008 ÇEŞİT Alan (da) Toplam Meyve Veren Ağaç Sayısı Üretim (Ton) Ağaç başına Ortalama verim (Kg) Ortalama Ürün Fiyatı (Kg./YTL.) Sofralık Zeytin ,70 Yağlık Zeytin ,00 Zeytin Yağı TOPLAM Kaynak: Çanakkale de Yenice ve Çan ilçeleri dışındaki bütün ilçelerde zeytin üretimi yapılmakla beraber ilk sıraları Ayvacık ve Ezine ilçeleri almaktadır. İl genelindeki yaklaşık civarındaki meyve veren zeytin ağaçlarının kadarı yani % 74 ü bu iki ilçeye aittir. Zeytin ağacında periyodisite (zeytin ağaçlarının fizyolojik özellikleri nedeniyle bir yıl bol ürün verip ertesi yıl çok az veya hiç ürün vermemesi durumu) görülmesi nedeniyle, Çanakkale ilinde var yılında yaklaşık ton zeytin üretimi gerçekleşirken (Türkiye üretiminin % 7 si), yok yılında (2003 yılı) ton civarında (Türkiye üretiminin % 5 i) üretim olmuştur. 22 Çanakkale de Zeytin Yetiştiriciliğinin Coğrafi Esasları- Örg.Gör.Dr. Nusret KOCA 92

93 Tablo 7.72: Çanakkale İli İlçelere Göre Zeytin Ağaç Sayıları Çanakkale ili sınırları içerisinde zeytinliklerin coğrafi dağılışını sıcaklık şartları belirlemektedir. Bu nedenle Çan ve Yenice ilçeleri dışındaki bütün ilçelerde zeytin yetiştirilmekle beraber, Ege Denizi ne kıyısı olan Ayvacık ve Ezine ilk sırayı almaktadır. İldeki toplam zeytin ağacının %72,2 si Ayvacık ve Ezine ilçelerinde bulunmaktadır. Zeytin bitkisinin soğuklara karşı hassas olması nedeniyle, zeytinlikler yörede hakim olan kuzey rüzgarlarının etkisinde olmayan veya az etkisinde kalan güney kesimlerde yoğunlaşmıştır. Ayvacık ilçesi sınırları içerisinde kalan, Küçükkuyu beldesi ile Babakale köyü arasındaki, Edremit Körfezi ne kıyıları ile bu kıyılara bakan yamaçlar ildeki zeytinliklerin en yoğun olduğu alanları oluşturmaktadır. Bu yörede 250 m. yükseltiye kadar olan yamaçlarda adeta bir monokültür halinde uzanan zeytinlikler sadece Behramkale çevresindeki yamaçlarda makiliklerle kesintiye uğramaktadır. Ayvacık ilçesinde zeytinliklerin yoğun olduğu diğer bir alan Gülpınar beldesi çevresidir. Ayvacık tan sonra zeytin ağaçlarının en fazla bulunduğu Ezine ilçesinde ise, Geyikli beldesi ve çevresindeki köyler (Gökçebayır, Kemallı, Tavaklı, Mecidiye, Çamoba, Kumburun, Mahmudiye, Taştepe) zeytinliklerin yoğun olduğu alanlardır. Gelibolu yarımadasının güney kesimleri (Alçıtepe köyü) ve Bayramiç ovasının alçak kesimleri (Ahmetçeli köyü ve çevresi) yörede zeytinliklerin yoğun olduğu diğer kesimlerdir. Yörenin kuzey kesimlerinde ise kuzey rüzgarlarından korunmuş alanlarda zeytinlikler bulunmaktadır. Gökçeada da da zeytin ağacı oldukça fazla iken, Bozcaada da üzüm bağlarının geniş alanlar kaplaması ve yüzölçümünün de küçük olması nedeni ile zeytin ağacı sayısı azdır. Tarım alanları oldukça geniş olan Biga ilçesinde ise sadece Karabiga beldesinin çevresinde zeytinlikler bulunmaktadır. Tablo 7.73: Çanakkale İli İlçelere Göre Yıllık Zeytin Üretim Miktarları Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 93

94 Çanakkale, Türkiye nin en büyük zeytin üretim bölgesi Balıkesir e komşu olmasına rağmen, 2003 yılı Türkiye zeytin üretiminde ton ile ancak 7. sırada yer alabilmiştir. Bu da 2003 yılı üretim değerleri açısından Türkiye üretiminin yaklaşık %5,9 kadarını oluşturmaktadır yılı periyodisite yılına (yok yılına) denk geldiği için değerler düşmüştür. Var yılı olan 2002 yılında Çanakkale ili ton zeytin üretimiyle, Türkiye üretiminin yaklaşık %7,0 kadarını karşılamıştır. Çanakkale ilinde, zeytin üretimin ilçelere göre dağılımı, zeytinliklerin dağılımına paralellik göstermektedir. Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre yaklaşık ton üretimle Ayvacık ilçesi ilk sırayı almaktadır. İkinci ise yaklaşık olarak ton ile Ezine ilçesi gelmektedir. Eceabat ilçesi ise yaklaşık ton ile üçüncü sıradadır. Son yıllarında ise Ayvacık ilçesinin üretimi yaklaşık 8770 tona, Ezine nin ki tona ve Eceabat ın ki ise tona düşmektedir. Biga ve Gelibolu ilçelerindeki zeytin üretiminin önemli bir kısmı sofralık olarak üretilmektedir. Örneğin Biga ilçesinde 2003 yılında üretilen 233 ton zeytinin 187 tonu, aynı yıl Gelibolu ilçesinde üretilen 1137 ton zeytinin 407 tonu sofralık olarak üretilmiştir. Ayrıca sofralık zeytinlerde, meyvelerin zarar görmemesi için hasadın sırık yerine elle yapılması periyodisitenin etkisi azalttığı için üretim miktarında yıllar arasında önemli farklılıklar görülmemektedir. Odun Dışı Orman Ürünleri Çanakkale de toplam 18 ürün odun dışı orman ürünü olarak değerlendirilmektedir. Bu ürünlerin familyaları, bilimsel ve yöresel isimleri, kullanılan kısımları ve yöredeki kullanımları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 7.74: Çanakkale Orman Bölge müdürlüğünde odun dışı ürün çeşitleri ve yayılış gösterdiği işletmeler Büyük çapta ticareti yapılan odun dışı orman ürünleri Sıra no Familyası Bilimsel ismi Yöresel ismi Kullanılan kısımları Yöredeki kullanımı 1. Pinus pinea Fıstıkçamı Kozalağı Kozalak Gıda Boş Kozalak Kozalak Yakacak 2. Pinus brutia, Kök odunu Odun Yakacak 3. Pinaceae Pinus nigra Çıralı Çam Kök Odunu Odun Yakacak Humus Yaprak Çiçekçilik 4. Lamiaceae Origanum sp. (O. onites, O. Hirtum) Kekik Bitki Baharat, Tıp 5. Primulaceae Cyclamen hederifolium Siklamen Yumru Çiçekçilik Ericaceae Erica arborea Piren Çalısı Yaprak Tıp, Gıda Arbutus unedo Sandal ağacı, Davulga Odun Yakacak 8. Primulaceae Primula vulgaris Çuha Çiçeği, Premula Kökü Kök Tıp 9. Araliaceae Hedera helix Orman sarmaşığı Yaprak Tıp 94

95 10. Anacardiaceae Rhus coriaria Sumak Yaprağı Yaprak Baharat 11. Lamiaceae Salvia sp. (S. fruticosa, S. tomentosa) Ada Çayı Yaprak Tıp Liliaceae Ruscus aculeatus Tavşan Memesi Bitki Çiçekçilik Tiliaceae Tilia sp. Ihlamur Çiçeği Bitki Tıp Oleaceae Olea oleander Zeytin Meyve, Yaprak Gıda, Tıp Lauraceae Laurus nobilis Defne Yaprağı Yaprak Gıda Brachytheciaceae Homolothecium sericeum Taş Yosunu Bitki Çiçekçilik 17. Cantharellaceae Cantharellus cibarius Tavuk Ayağı Mantarı Gıda 18. Russulaceae Lactarius sp. Diğer Tabii Mantarlar Gıda SANAYİ, MADENCİLİK VE ENERJİ Türkiye de 1963 ten beri uygulanan beş yıllık kalkınma planı dönemlerinde sanayiye dayalı büyüme temel amaçlardan biri olmuştur. Ancak, 1980 yılı öncesi ve sonrasında benimsenen sanayileşme stratejileri ve uygulanan ekonomi politikaları büyük farklılıklar arz etmiştir yılına kadar ithal ikamesi politikası uygulanmış; 1980 yılından sonra ise, ihracata dönük sanayileşmenin uygulamaya konulmasıyla, piyasa ekonomisinin ilke ve esaslarının geliştirilmesi yönünde önemli gelişmeler kaydedilmiştir yılında Gümrük Birliği Antlaşması imzalanması ve AB sürecinin başlaması ile birlikte AB ye entegrasyon süreci başlamıştır. Bu entegrasyon sanayinin altyapıdan işleyişe kadar her alanda politika, vizyon ve strateji değiştirmesine neden olmuştur. Türkiye Sanayi Politikaları; başta Dokuzuncu Kalınma Planı olmak üzere yapılan çok sayıdaki çalışmadan faydalanılarak, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın koordinasyonunda, Devlet Planlama 2. Çalışmaların başlangıcı, 2003 yılında hazırlanan Avrupa Birliği (AB) Üyeliğine Doğru Türkiye Sanayi Politikası belgesine dayanmaktadır. Daha sonra 2005 yılında Dokuzuncu Kalkınma Planı çalışmaları başlatılmış. Kalkınma Planı çalışmaları kapsamında oluşturulan Sanayi Politikası Özel İhtisas Komisyonu; kamu, özel sektör, üniversite ve sivil toplumdan 32 temsilcinin katılımıyla Sanayi Politikaları Özel İhtisas Komisyon Raporunu hazırlamış ve raporun sonuçları Kalkınma Planı na yansıtılmıştır. Sanayi politikaları üzerinde etkisi olan bir diğer program ise; Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesidir. Kalkınma planı doğrultusunda hazırlanan belge, imalat sanayi, yenilikçi sanayi ve inovasyonu destekler politikalara yol göstermekte, sanayi teşvikleri için alt yapı oluşturmaktadır. Yapılan plan, proje ve strateji belgeleri; KOBİ, ağır sanayi, altyapı, enerji, madencilik, çalışama şekilleri, ithalat, ihracat yenilikçi teknoloji gibi birçok alt başlıkta vizyon belirleme çalışmalarını yönlendirmiştir. Çanakkale ilinde imalat ve tarımsala sanayiye yönelik teşvikler; tekmoloji desteği, AR-GE, ekipman desteği, proje danışmanlığı, ihracat desteği, ürün ve ham madde desteği olarak uygulanmaktadır. 95

96 Uygulanan teşvik ve programlar ilde sanayi yatırımlarının artmasını, yatırım gelişmesini ve istihdam artmasını ve sanayide uzmanlaşmayı sağlamaktadır. Sanayi alanında uygulanan teşvikler; KOSGEB Teşvikleri TÜBİTAK Teşvikleri AR-GE Teşvikleri OSB Teşvikleri KOBİ Proje Destek Proğramı Tematik Proje Destek Proğramı İşbirliği Güçbirliği Destek Proğramı Araştırma geliştirme, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Proğramı Girişimcilik Destek Proğramı Genel Destek Proğramı Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Proğramı Araştırma destek Proğramları Başkanlığı (ARDEB) Teşvikleri Teknolojik ve yenilik Destek Proğramları Başkanlığı (TEYBED) Teşvikleri Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı (BİDEB) Teşvikleri EUREKA Projeleri Teşvikleri Ar-Ge İndirimi Gelir Vergisi Stopajı Sigorta Primi Teşviki Damga Vergisi İstinası Teknogirişim Sermaye Desteği OSB Tüzel Kişiliğine Sağlanan Vergi Muafiyetleri OSB lerde Yer Alan İşletmelere Sağlanan Teşvik ve Muafiyetler OSB lerde Kısmen veya Tamamen Bedelsiz Arsa Tahsisi 2011 yılı Çanakkale teşvik istatistiklerine göre son 7 yılda; sanayi sektöründe imalat sektöründe 8 yabancı, 72 yerli yatırımcıya teşvik uygulanmıştır. Yatırımcılara toplamda 361 milyon TL teşvik uygulanmış olup 2166 istihdam sağlanmıştır. Enerji sektöründe 2 yabancı 12 yerli sermaye teşvik sağlanarak, milyon TL teşvik ile kişiye istihdam sağlanmıştır. Madencilik sektöründe 2011 yılında 1 yabancı, 15 yerli sermaye sağlanmış olup toplamda 72 milyon TL destek verilmiştir. Madencilik sektörüne verilen teşvikler ile birlikte 881 kişiye istihdam oluşturulmuştur Sanayi Sektörü Çanakkale, bulunduğu stratejik boğaz geçişi, tarihi ve askeri özellikleri olan bir bölgede yer alması nedenlerinin de etkisi sonucu, Türkiye de sanayinin hızla geliştiği Marmara Bölgesi gelişim alanı dışında kalmıştır. Marmara Bölgesi sanayi gelişimi ağırlıklı olarak İstanbul, Kocaeli ve Bursa illeri merkezli olarak gelişmiştir. Çanakkale sanayi yönünden yeterli seviyede gelişememiştir. Sanayi sektörünün en gelişmiş olduğu ilçe % lık oranla madencilik sektörünün ve buna bağlı imalat sektörünün gelişmiş olduğu Çan İlçesidir. Sanayi sektörünün gelişmişlik sıralamasında ikinci sırada 96

97 ise % 9.64 lık oranla Merkez ilçe bulunmaktadır. Biga ilçesi ulaşım kolaylığı ve limanlara yakınlığı sebebi ile her geçen yıl sanayi yatırımlarında gelişim göstermektedir. Gökçeada dışında diğer ilçelerde sanayileşme oranı birbirine yakın değerler izlemektedir. İlde kamu yatırımları az olup, bu kapsamdaki kuruluşlar, içki, suni deri ve plastik işleme sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Ayrıca madencilik alanında ise Çan Linyitleri işletmesi bulunmaktadır. İlde tarımsal faaliyetlerin gelişmişliğinin bir sonucu olarak, tarıma dayalı üretimde bulunan çok sayıda sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin önde gelenleri; Dardanel, Önentaş, Trutaş,Demko Konserve Sanayi, Yenice Gıda Sanayi, Tahsildaroğlu Süt Ürünleri İşletmeleridir. Diğer yandan küçük işletmeler olarak ise Ayvacık, Ezine ve Bayramiç ilçelerinde çok sayıda zeytinyağı işletmeleri ile yine Ayvacık, Ezine, Bayramiç ilçelerinde çok sayıda mandıra kapsamında süt işleme tesisleri bulunmaktadır. Zeytinyağı ve süt işleyen tesisler il ekonomisi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Çanakkale de ikinci önemli sanayi sektörü taş ve toprağa dayalı işletmelerdir. Bu sektördeki en büyük kuruluşlar ise Kale Seramik, Akçansa Çimento Sanayi işletmeleri olup, yatırımı devam eden İÇDAŞ ise diğer büyük sanayi kuruluşu olacaktır. Gerek gıda sanayi ve gerekse taş ve toprağa dayalı üretimde bulunan büyük ölçekli sanayi işletmeleri uluslar arası standartlarda üretmiş oldukları ürünlerin önemli bir bölümünü ihraç etmekte, hem Çanakkale ili ekonomisine hem de ülke ekonomisine önemli miktarda katkı sağlamaktadırlar. Diğer sanayi sektörlerinde faaliyette bulunan tesislerin üretimleri genelde il ihtiyacını ve bölgesel talepleri karşılayacak kapasitelerde gerçekleşmektedir. Tablo 7.75: Çanakkale İli Sanayi Sektörünün İlçelere Göre Sektörel Dağılımı İLÇELER ORAN (%) Merkez 9.64 Ayvacık 6.04 Bayramiç 5.25 Biga 8.77 Bozcaada 7.38 Çan Eceabat 7.09 Ezine 7.26 Gelibolu 4.64 Gökçeada 2.53 Lapseki 4.25 Yenice

98 İlde bulunan sanayi yatırımlarından küçük sanayi siteleri incelendiğinde; toplamda 7 adet K.S.S bulunmaktadır. Çanakkale, Biga 1, Çan ve Gökçeada ilçelerinde doluluk oranı % 100 e ulaşmış olup diğer KSS ler de ise doluluk oranları oldukça yüksektir. Alansal büyüklük olarak Çan K.S.S 99,3 ha lık alan ile ilk sırada yer almaktadır. İstihdam açısından ise Çanakkale K.S.S 614 kişi ile ilk sırada yer almaktadır. Tablo 7.76: Çanakkale İli Küçük Sanayi Siteleri Kurulu Alan, Doluluk Oranları ve Mevcut İstihdamları Adı Faaliyete Başladığı yıl Toplam Alanı (hektar) Toplam İşyeri Sayısı Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Doluluk Oranı Mevcut İstihdam Çanakkale % 614 Biga 1 Nolu % 225 Biga 2 Nolu % 362 Çan % 450 Gelibolu % 298 Gökçeada % 100 Lapseki % 114 Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Çanakkale Merkez ve Biga olmak üzere iki adet organize sanayi bölgesine sahiptir. Alansal dağılım olarak hemen hemen aynı büyüklüğe sahip olan organize sanayi bölgelerinde doluluk oranları da gün geçtikçe artmaktadır. Fakat hem alansal hem de faaliyet gösteren firma adetleri bakımından istihdam oranları oldukça düşüktür. Buradan da anlaşılacağı gibi bölgedeki organize sanayi bölgeleri, emek yoğun sektörlerin yer seçim alanlarından biri değildir. Tablo 7.77: Çanakkale İli Organize Sanayi Siteleri Parsel Sayıları Doluluk Oranları ve İstihdamları OSB İlgili Bilgiler ÇANAKKALE Organize Sanayi Bölgeleri BİGA Faaliyete Başladığı Yıl Alanı (Hektar) Parsel Sayısı Üretime Parsel Sayısı Geçen Tesis sayısı İnşaat Parsel Sayısı

99 Safhasında Tesis sayısı 9 2 Proje Safhasında TOPLAM Parsel Sayısı 15 5 Tesis sayısı 10 5 Parsel Sayısı Tesis sayısı Tahsis ed.parsel Sayısı İstihdam Kapasitesi Mevcut Toplam Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Çanakkale ilinde bulunan münferit sanayi tesisleri, il genelinde yatırımların ve istihdamın tek merkezde toplanmasını engellemektedir. Genelde İstanbul merkezli olan şirketler kendi sektörlerinde lider kuruluşlardır. Büyük ölçekli yatırımların ilde yaygın şekilde olması yan sanayinin gelişmesine ve refah seviyesinin yükselmesini sağlamaktadır. Çanakkale ilinde bulunan ve büyük ölçekli münferit şirketlere ilişkin veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 7.78: Çanakkale İli Münferit Sanayi Tesisleri TESİS ADI İçdaş Çelik Enerji Tersane A.Ş Çanakkale Kalebodur Seramik San. AŞ Akçansa Çan Linyit Kömür İşletmeleri Çanakkale Dardanel Önentaş Gıda Sanayi A.Ş Doğtaş AŞ. AÇIKLAMA Çanakkale ili Biga ilçesinde bulunan şirket; demir çelik, tersane ve enerji sektörlerinde faaliyet göstermektedir.3383 çalışanı bulunmaktadır. Türkiye nin ilk 500 şirket arasında bulunmaktadır. Çanakkale ili Çan ilçesinde bulunan kil ve kaolen ağırlıklı malzemeleri çıkarıp seramik ürünleri üreten şirket; Türkiye de ilk 500 arasında yer almaktadır. Tüm iştiraklerinde toplamda 4348 çalışanı bulunmaktadır. Akçansa A.Ş iştiraki olan Ezine fabrikası, Mahmudiye Beldesinde bulunmakta ve çimento üretimi üzerine faaliyet göstermektedir. Yaklaşık 400 kişi çalışmaktadır. Çanakkale ili Çan ilçesinde faaliyet gösteren işletme linyit kömürü çıkarma ve pazarlama faaliyeti göstermektedir. Ortalama 350 kişi çalışmaktadır. Su ürünleri, konserve ve dondurulmuş gıda üzerine faaliyet gösteren firma Çanakkale ili Merkez ilçede bulunmaktadır. Ortalama çalışan sayısı 351 dir. Biga ilçesinde bulunan tesis mobilya ve yatak üretimi yapmaktadır. Türkiye nin ilk 500 şirketi arasında yer almaktadır. Yaklaşık 900 çalışanı vardır. Çanakkale ilinde faaliyet gösteren imalat sanayi kolları, firma adetleri ve istihdam sayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tüketim malı üreten sanayi kollarında en çok firma gıda sektöründe bulunmakta ve bu durum istihdama da yansımaktadır. Gıda sektörü tüketim malları üreten sanayi kollarında lokomotif sektör olur iken diğer sektörlerin gelişim aşaması yıllara göre incelendiğinde gıda ve diğer sektörlerin gelişim gösterdiği görülmektedir fakat geri kalan sektörlerde 2009 yılında gerileme görülmüştür. En fazla düşüş %90 oranla içki sektöründe görülmüştür. 99

100 YATIRIM MALI ÜRETEN SANAYİLER ARA MALI ÜRETEN SANAYİLER TÜKETİM MALI ÜRETEN SANAYİLER Tablo 7.79: Çanakkale İli İmalat Sanayi Faaliyet Alanları, Faaliyet Alanları, Firma Adet ve İstihdam Sayıları İMALAT SANAYİ KOLLARI Firma Adeti İstihdam (Kişi) Firma Adeti İstihdam (Kişi) 2009/2008 Artış oranı % (+,-) Firma Adeti İstihdam (Kişi) Gıda ve İçecek Ürünleri Gıda % 1% İçki % -90% Tütün Ürünleri Tekstil % -3% Giyim ve Kürk Ürünleri Ambalaj Sanayi Deri ve Deri Ürünleri % -9% Diğer % 8% TOPLAM % -1% Ağaç ve Mantar Ürünleri % 4% Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım ve Yayım % 0% Kok ve Petrol Ürünleri % 24% Kimyasal Ürünler Kimya Gübre Lastik ve Plastik Ürünler % 11% Metalik Olmayan Mineral Ürünler Cam Çimento % 17% Seramik, Kil,Taş ve Çimentodan Gereçler Ana Metal % -18% Demir Çelik % 65% Demir Dışı Metaller Diğer % 0% TOPLAM Metal Eşya İmalat Sanayi Makine ve Teçhizat Makine İmalatı % 7% Tarım Makineleri % 21% Bilgi İşlem Makineleri (Bilişim, Donanım) Elektrikli Makineler Elektronik Motorlu Kara Taşıtları % -100% Diğer Ulaşım Araçları 100

101 Gemi İnşa % 0% Demiryolu Taşıtları Havayolu Taşıtları Bisiklet,Motosiklet ve Diğerleri Tıbbi,Hassas,Optik Aletler ve Saatler Mobilya % -18% Diğer TOPLAM % -5% GENEL TOPLAM % 3% Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Ara malı üreten sanayi faaliyet kollarında baskın sektör; seramik, kil, taş ve çimentodan gereçler üreten sektörlerdir. İstihdam oranlarında da en fazla istihdamı sağlayan sektör olan seramik, kil, taş ve çimentodan gereçler sektörü kişiye istihdam sağlamaktadır. Kok ve petrol ürünleri üreten firma adedi % 80 oranında yılları arasında azalmasına rağmen, istihdam oranı aynı yıla göre %24 oranında artış göstermiştir. Aynı kategoride üretim faaliyetlerini yürüten, demir çelik sektöründe; firma adedi %100 oranında artarken, istihdam oranı da %65 oranında artmıştır. Yatırım malı üreten sanayi kollarında, gemi inşa sektörü yılları arası kıyaslamasına bakıldığında firma adedindeki düşüş istihdama yansımadığı görülmektedir. Tam tersine mobilya sektöründe firma adedi bazında %100 artış olmasına rağmen istihdamda %18 lik bir azalma meydana gelmiştir. Tablo 7.80: Çanakkale İli İktisadi Faaliyet Kollarının Sektörlere Göre Dağılımı İKTİSADİ FAALİYET KOLLARI Tescil Olunan Ticareti Terk Eden Tescil Olunan Ticareti Terk Eden İl İçindeki % Oranı Tescil Olunan 2009/2008 Artış oranı % (+,-) Ticareti Terk Eden Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık % -68% Madencilik ve Taş Ocakcılığı % 0% İmalat Sanayi Enerji Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Turizm İnşaat ve Bayındırlık Eğitim Sağlık % -75% -100% - -15% 73% 20% 167% 39% 15% 113% 100% -86% 200% Mali Kuruluşlar ve Sigortalar Toplum ve Kişisel Hizmetler % 44% 0% -80% 101

102 Toptan ve Parekende Hizmetler Hizmet Sektörü Diğer % 30% -100% - -34% -3% TOPLAM % -14% Madencilik Sektörü Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu 2009 Marmara Bölgesi nin güneybatısında yer alan Çanakkale ili, bulunduğu jeolojik bölge itibariyle çeşitli maden yataklarının oluşumu için uygun bir ortama sahiptir. Gerek maden rezervleri, gerekse maden çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir ilimizdir. Çanakkale ilinin büyük bir kesiminin de içinde bulunduğu Biga Yarımadası, özellikle baz ve değerli metal yatakları açısından zengin bir bölgemizdir. Türkiye nin bilinen en önemli bakır-kurşun-çinko yatakları bu bölgededir. Harita 7.3: Çanakkale İli Maden Varlığı Haritası Jeolojik olarak çok renkli ve çeşitliliğe sahip Biga Yarımadası nda, cevherleşmeler de aynı şekilde çeşitli ve zengindir. Bugünkü bilgilerimize göre Biga Yarımadası nda 204 adet metalik maden yatağı ve zuhurunun varlığı bilinmektedir. Başta bakır, kurşun, çinko, antimuan ve altın cevherleşmeleri ve bu cevherleşmelere bağlı olarak gümüş potansiyeli mevcuttur. Başlıca bakırkurşun- çinko cevherleşmeleri Biga, Yenice, Bayramiç, Çan ve Lapseki ilçelerindedir. Yenice-Handere si, Handeresi, Tozludere Karadur ve Alandere mevkilerinde % Pb, % Zn ve % Cu tenörlü toplam ton cevher rezervi saptanmıştır. Bu yöreler zaman zaman işletildiğinden kalan rezerv bilinmemektedir. Bölgedeki önemli metalik cevherleşmelerden bir diğeri altın cevherleşmeleridir. 102

103 Çanakkale-Bayramiç civarında MTA tarafından son yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda Bayramiç-Kısacık-Alakeçili-Baharlar altın sahası bulunmuştur. Sahada ortalama 0.55 gr/ton Au tenörlü toplam ton rezerv tespit edilmiş olup, saha MIGEM e devredilmiştir. İldeki diğer önemli altın-gümüş cevherleşmesi Kirazlı-Kartaldağ ve Madendağ ile Lapseki-Şahinli altın sahalarıdır. Kirazlı-Kartaldağı nda, 5.2 gr/ton Au ve 4-22 gr/ton Ag tenörlü ton mümkün; Kirazlı-Madendağı nda da 1.25 gr/ton Au tenörlü ton muhtemel, Lapseki-Şahinli sahasında ise 5.76 gr/ton Au tenörlü toplam ton rezerv tespit edilmiştir. Biga Yarımadası ndaki demir, molibden ve manganez yatakları küçük rezervli kütleler halindedir. Yenice-Çamovası ndaki % Fe tenöre ve ton rezerve sahip demir cevherinin tamamı geçmişte işletilmiştir. Bunun dışında ildeki diğer demir sahası % Fe ve ton rezerve sahip Bayramiç-Kuşçayırı demir sahasıdır ki bu yatakta da tenörün düşük olması ve SiO2 içeriğinin de yüksek olması nedeniyle işletme yapılmamaktadır. Biga, Yenice ve Bayramiç ilçelerinde molibden cevherleşmeleri gözlenmektedir ancak bunlar küçük boyutlu zuhurlardır. Yenice ilçesindeki % CaWO4 tenörlü wolfram cevherleşmesi de küçük bir zuhur olduğundan ekonomik bir önem taşımamaktadır. İldeki en önemli manganez cevherleşmesi ise %19.6 Mn ve % 6.7 Fe2O3 tenör ve ton görünür+muhtemel rezervli Çan-Kumarlar sahasıdır. Çanakkale ili başta kaolen olmak üzere kaolenitik kil, kuvars, çimento hammaddeleri, mermer, barit, bentonit ve tuğla-kiremit hammaddesi gibi endüstriyel hammaddeler bakımından dikkate değer zenginliklere sahiptir. Kaolen yataklarının Çan ve Bayramiç ilçelerinde yoğunlaştığı gözlenmektedir. Ülkemizin en büyük seramik üretim tesisleri Çan ilçesinde bulunmaktadır. Çan ilçesi Yayaköy, Bahadırlı, Halilağa ve Akpınar kaolen yataklarının Al2O3 içerikleri % Fe2O3 içerikleri ise % 2-3 arasında değişmekte olup, toplam ton görünür+muhtemel, ton mümkün rezerv saptanmıştır. Bayramiç teki Taşağıl, Amanca, Söğütgediği ve Karaibrahimler mevkiilerindeki kaolen yataklarının toplam rezervi ise ton olarak belirlenmiştir. Yatakların Al2O3 içerikleri % 6 28, Fe2O3 içerikleri ise %1-11 arasında değişmektedir. Ayrıca Yenice-Yarışköy, Çamyağanköy ve Bayramiç- Amancaköpektaşı sahalarında % 5,5-34 Al2O3 ve % 1,8-8 Fe2O3 içerikli ton görünür+muhtemel seramik kili (kaolinitik kil) rezervi bulunmaktadır. Bölgedeki kaolen ve kaolenitik kil yatakları büyük oranda işletilmektedir. Ezine-Ahlatoba, Çamlıca, Kemerdere sahalarında ton muhtemel kuvars rezervi vardır ve bu saha geçmişte işletilmiştir. Bayramiç İçkurşunlu da orijinal ve aktifleştirildikten sonra ağartma toprağı olarak kullanılabilecek tonmümkün Ca-bentonit potansiyeli yer almaktadır. Çan-Etiler civarında seramik değirmenlerinde kullanılan toplam ton sileks (filint taşı) potansiyeli vardır ve özel sektör tarafından işletilmektedir. Çanakkale-Ezine-Geyikli ve Tavaklı sahalarında gri gri-beyaz renkli ton mümkün mermer ve Gelibolu sahasında milyon ton kalker 3,5 milyon ton çimento kili potansiyeli vardır. Lapseki-Kurudere sahasında % 90 BaCO3 içerikli ton barit rezervi bulunmaktadır. İl genelinde düşük tenörlü ve rezervli grafit potansiyelleri bulunmaktadır. Sütlüce ve Yeniköy sahalarında iyi kalite özellikle tuğla imaline uygun tuğla-kiremit hammaddesi vardır. MTA Genel Müdürlüğünün il genelinde kömür ve jeotermal enerji aramalarına yönelik yaptığı çalışmalar sonucunda Yenice ve Çan ilçelerinde linyit oluşumları ortaya çıkarılmış olup, bunlardan Çan-Durali de ton ve Yenice- Çırpılar da ise ton görünür rezerve sahip linyit sahaları tespit edilmiştir. Biga yarımadası maden çeşitliliği ve rezervi yönünden zengin bölgelerimizden biridir. Bu nedenle MTA Genel Müdürlüğünün bu bölgede halen devam eden çok sayıda çalışmaları vardır. 103

104 Çanakkale Maden Kaynakları ALTIN (Au) Merkez-Madendağ-Akbaba Au Sahası Tenör: 1.25 gr/ton Au Rezerv: ton toplam rezerv. a.lapseki-şahinli Au Sahası Tenör: 5.76 gr/ton Au Rezerv: ton toplam rezerv. b.merkez-kirazlı-kartaldağ Au Sahası Tenör: 5.2 gr/ton Au ve 4-22 gr/ton Ag Rezerv: ton mümkün rezerv. c.bayramiç-kısacık-alakeçili-baharlar Au sahası Tenör: 0.55 gr/ton Rezerv: ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv ASBEST (Asb) a.dombaycılar Mah (Alakeçi), Biga (Çakırlı, Değirmencik), Kızılviran, Çakırlı Yatakları Tenör: - Rezerv: Dombaycılar yatağı geçmiş yıllarda işletilmiştir. BAKIR-KURŞUN-ÇİNKO (Cu-Pb-Zn) Bakır, kurşun ve çinko metal cevherleri bakımından Çanakkale ili yaklaşık ton muhtemel rezervi bulunmaktadır. Dğerli cevherkler olan bakır, kurşun ve çinko ilin ihracatında önemli bir yer almaktadır. Üretilen ürünlerin %50 sinden fazlası Çin e ihraç edilmektedir. Çin den sonra sırası ile AB ülkeleri ve Uzakdoğu ülkeleri sırayı almaktadır. a.biga-maden, Sarkat Dereleri Yatağı Tenör : 26 Pb ve %7 Zn, 0.7 Cu Rezerv: Yatak daha önce işletilmiştir. Halen ton tüvenan cevher mevcuttur. b.yenice-çulfa, Alan Dere, Kurttaşı, Kalkım, Arapuçan Sahaları Tenör: % Pb, %0.8 9 Zn ve % Cu Rezerv: ton görünür, görünür+muhtemel, ton muhtemel, ton mümkün, ton jeolojik rezerv. Yenice civarlarında işletilmekte olan ve daha önce işletilmiş olan birçok yatak vardır. c.bayramiç-kuştepe Sahası Tenör: % Zn ve % 0.97 Pb, % 0.49 Cu Rezerv: Önceki yıllarda işletilen yatakta ton tüvenan cevher vardır. d.çan, Lapseki-Doğancılar, Değirmendere, Kundakçılar Sahaları Tenör: % 10 Pb ve % 9 Zn, % 1 Cu Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. BARiT (Ba) Türkiye dünya toplam barit rezervinin %2,1 ine sahiptir. Bu rezervler öğütülmüş, ufalanmış veya ham, iyi kalitede barit içerir ton görünür rezervi olan Çanakkale ili, çıkarılan madenleri iç pazara ve Irak, İtalya gibi ülkelere satmaktadır. a.çanakkale ili Lapseki Kurudere Sahası Tenör: % 90 BaCO3 Rezerv: ton görünür + muhtemel rezerv. 104

105 BENTONiT (Ben) Endüstriyel minerallerde dünya rezervlerinin %2.5'i, bentonit rezervlerinin %20' si ülkemizde yer almaktadır. Çanakkale ilinde rezerv olarak bilinen Bayramiç sahasında bulunmaktadır. a.bayramiç (İçkurşunlu) Sahaları Tenör: Ağartma toprağı Rezerv: ton mümkün ÇiMENTO HAMMADDELERi (Çmh) a.gelibolu Sahası Tenör: - Rezerv: milyon ton kireçtaşı, 3,5 milyon ton kil. DEMİR (Fe) a.yenice-çamova Sahası Tenör: % Fe Rezerv: Çamova sahasında ton cevherin tamamı işletilmiştir. b.bayramiç-kuşçayırı Sahası Tenör: % Fe Rezerv: ton. Tenörün düşük ve SiO2 nin yüksek olması nedeniyle işletilmemektedir. GRAFİT (Grf) Çanakkale il dâhilinde kalite ve rezerv açısından önemli olmayan grafit zuhurları vardır. a.biga-yuvalar Yatağı Tenör: % 1.69 C Rezerv: ton KAOLEN (Kao) Türkiye deki kaolin rezervleri Marmara Bölgesinde Balıkesir ilinde ve Çanakkale ilinde yer alır. Türkiye geneli; 2004 yılı kaolin ihracatı 7 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.seramik üretiminde kullanılan kaolen özellikle Çan ilçesinde Kale Seramik tarafından işletilmekte ve nihai ürün olarak pazarlanmaktadır. Kaolen açısından zengin olan Çanakkale ilinde çıkarılan ürünler; İspanya, BAE, Tunus ve Yunanistan gibi ülkelere ihraç edilmektedir. a.çan-yayaköy, Bahadırlı, Akpınar Sahaları Tenör: % Al2O3, %2-3 Fe2O3 Rezerv: ton görünür, ton görünür+muhtemel, ton muhtemel, ton mümkün. Yataklar işletilmektedir. b.çatlıkara-taşağıl T. Sahası Tenör: % 19 Al2O3 Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. c.çatlıkara-amanca, Karatepe Tenör: % Al2O3, % 1-8 Fe2O3 Rezerv: görünür + muhtemel rezerv. d.bayramiç-söğütgediği Sahası Tenör: % Al2O3, % Fe2O3 Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv vardır. Demir içeriği yüksek olmasına rağmen işletilmektedir. 105

106 e.bayramiç-karaibrahimler Çam T. Tenör: % Al2O3, % Fe2O3 Rezerv: ton muhtemel rezerv vardır. KiL (Kil) Özellikle Çan ilçe sınırları içinde kaolen, kuvars, kil feldispat gibi madenlerde bulunmaktadır. Bunların büyük bölümü Çanakkale Seramik Fabrikaları nca çalıştırılmakta ve işlenmektedir. 60 a yakın ülkeye işlenip ihraç edilen seramik madenleri ayrıca Yenice, Bayramiç ilçelerinde de bulunmaktadır. a.yenice-yarışköy, Çandere Sahası Tenör: % Al2O3, % Fe2O3 Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. b.çamyağanköy Sahası Tenör: - Rezerv: ton muhtemel rezerv. c.bayramiç-amancaköpektaşı Sahası Tenör: % Al2O3 Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. KUVARS (Q) Çanakkale ili kuvars üretiminde kaynaklarının çoğunu işlemekle birlikte, yon halen rezervi bulunmaktadır. a.ezine-ahlatoba, Çamlıca, Gökçeiçi, Kemerdere Sahaları Tenör: - Rezerv: Birçoğu geçmiş yıllarda işletilmiş olan yataklarda ton muhtemel rezerv vardır. MANGANEZ (Mn) a.çan, Kumarlar Sahası Tenör: %19.6 Mn, % 6 Fe2O3, Rezerv: 7000 ton görünür + muhtemel rezerv. b.lapseki-ilyaslı Sahası Tenör: % 30.9 Mn Rezerv: ton görünür rezerv. MANYEZİT (Mag) a.intepe (Karantina Köyü) Zuhuru Tenör: % MgO Rezerv : - MERMER (Mr) Türkiye mermer rezervinin % 1 i Çanakkale de bulunmaktadır. Genellikle iç pazara hizmet etmektedir Ezine deki maden ocakları. a.ezine (Bergaz, Geyikli, Tavaklı) Sahaları Kalite: Gri ve gri-beyaz renkli Rezerv: ton mümkün rezerv. MOLİBDEN (Mo) Biga (Dikmenköy), Yenice (Sofular, Çakıroba), Bayramiç (Tongurlu) zuhurları Tenör :% MoS2 VOLFRAM (W) a.yenice (Hamdibey Köy, Adapires, Kireçlik Dere, Çakıroba) zuhurları Tenör: % CaWO4 Rezerv :- 106

107 TUĞLA-KİREMİT (TdKi) a.sütlüce ve Yeniköy Sahası Kalite: İyi kalite Rezerv: - URANYUM (U) a.ayvacık-küçükkuyu Sahası Tenör: % 0.08 U3O8 Rezerv: 250 ton LİNYİT Çanakkale ilinde linyit rezervleri Çan ilçesi içerisinde bulunmaktadır. Türkiye kömür işletmeleri açısından işletilen ocaklarda; görünür bin ton rezerv bulunmaktadır. Hazır rezervi bin tondur. Çıkarılan linyitler Çan ilçesinde bulunan Çan Termik Santrali tarafından ham madde olarak kullanılmaktadır Enerji Sektörü Enerji; bir cismin veya sistemin iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanabilir. Başlıca enerji çeşitleri; kimyasal enerji, ısı enerjisi, elektrik enerjisi ve mekanik enerji olarak sıralanabilir. Bu enerjiler; enerji dönüşüm sistemleri ile birbirine dönüşebilirler ve bir iş yapma özelliğine sahiptirler. Dünyadaki enerjilerin orijini güneş enerjisi olup, özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarının çoğu enerjisini güneşten doğrudan veya dolaylı olarak almakta ve dolayısıyla bu kaynaklar sürekli olarak yenilendiklerinden tükenmezler. Kömür, gaz, petrol gibi fosil yakıtlar ve nükleer enerji gibi kaynaklar tükenir ve yenilenemez enerji kaynağı olarak tanımlanırlar. Çanakkale ili sahip olduğu potansiyeller açısından yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları açısından büyük potansiyele sahiptir. İl genelinde yenilenebilir enerji kaynakları olan; rüzgar enerjisi, jeotermal enerji ve hidroelektrik enerjiye dönük yatırımlar bulunmaktadır. Yenilenemez (tükenir) enerji kaynakları bakımından da Çanakkale, iki adet termik enerji santraline sahiptir. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Çanakkale ili yenilenebilir enerji kaynaklarından olan; rüzgar enerjisi bakımından Türkiye de önemli bir yere sahiptir. İklim özellikleri bölümünde detaylı olarak anlatılan ilin rüzgar potansiyeli, 2000 yılında yap-işlet-devret modeli ile Bozcaada ilçesine kurulan rüzgar türbinleri sayesinde ekonomiye kazandırtmıştır. 107

108 Şekil 7.9: Bozcaada Rüzgar Türbinleri Kaynak: Türkiye de ilk kurulan RES projelerinden biri olan Bozcaada-RES projesinden sonra il genelinde RES yatırımları artmıştır yılı EPDK (enerji piyasası denetleme kurumu) tarafından lisanslandırılmış 12 adet rüzgâr eneji santrali sahası bulunmaktadır. Lisans alan işletmelerin 9 adedi işletmededir.2 RES alanı proje aşamasında ve 1 projede inşaat aşamasındadır. İlin mevcut kurulu gücü yaklaşık 220 MW tır. Bölgenin rüzgar potansiyeli, devlet verilen teşvikler ve bölgedeki RES yatırımlarının verimliliği yabancı yerli yatırımcıları Çanakkale iline çekmektedir. Artan RES yatırımları ile ekolojik enerji üretimi ve öz kaynakları kullanma becerisi artmış olacaktır. Tablo 7.81: Çanakkale İli Rüzgâr Elektrik Santralleri SANTRAL ADI KURULU GÜÇ (MW) DURUM ŞİRKET ADI TESIS YERİ LISANS TARİHİ Bozcaada -RES 10.2 İŞLETMEDE Demirer Enerji Çanakkale - Bozcaada 2000 G RES 5 İŞLETMEDE Bahar Enerji Elektrik üretim San. Ve Tic. Ltd. Şti. Çanakkale ili, Gelibolu ilçesi, Kaaklıtepe köyü- Yeniköy Yolu mevkii /G Res Ayvacık RES Burgaz RES Çamseki RES 5.4 İŞLETMEDE 14.9 İŞLETMEDE 20.8 İŞLETMEDE Ayres Ayvacık Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd. Şti. Doğal Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Danakırı-Çınarpınar- Ayvacık-Çanakkale Burgaz-Munip Çiftliği- Gelibolu-Çanakkale Çamseki-Üvecik- Çanakkale

109 Sares Çanakkale RES Kuyucak RES 22.5 İŞLETMEDE 29.9 İŞLETMEDE 30.4 İŞLETMEDE Şadıllı RES 33 İNŞAAT Hasanoba RES 51 İŞLETMEDE Karabiga RES 60 PROJE Üçpınar RES 99 PROJE Garet Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş. Çanakkale Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. Çanakkale Anemon Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Çanres Elektrik Üretim Anonim Şirketi Kovancı Enerji Üretim Paz. İth. Ve İhr. A.Ş. İçdaş Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım San. A.Ş. DERBENT ENERJİ PAZARLAMA İTHALAT VE İHRACAT A.Ş. Kaynak: EPDK 2011 Çanakalan-Karacaviran- Kurttepe-İntepe- Çanakkale Çanakkale - Tekirdağ sınırında Çanakkale ili, Merkez ilçesi, İntepe (Dümrek Sr. Kızılkeçeli-Kurt- Gözetleme Tepe) mevkii / Hasanoba Çanakkale/Karabiga RES Çanakkale İli / Üçpınar RES Yenilenebilir enerji kaynaklarından bir diğeri de jeotermal enerjidir. Çanakkale ilinin jeotermal varlığına ilişkin değerlendirme Hidrolojik Yapı başlığı altında değerlendirilmiştir. İl jeotermal kaynaklar açısından çok zengin bir altyapıya sahi olmakla birlikte jeotermal enerjiden kaplıca turizmi ve ısınma dışına elektrik üretimi de yapılmaktadır. Çanakkale ili, Ayvacık ilçesi sınırları içinde, Tuzla mevkiinde yer alan Tuzla Jeotermal Santralı, ilk etapta 7,5 MWe kurulu gücünde ve yıllık ortalama kwh enerji üretim kapasitesine sahiptir. Mayıs 2004 te 40 yıllık üretim lisansı alınmış olup, yatırım çalışmaları devam etmektedir. Tesis Ocak 2010 tarihinde işletmeye alınmıştır. İlde akarsu rejiminin düzensiz olması ve büyük nehirlerin olmaması sebebi ile HES projeleri fazla gelişmemiştir. İl genelinde elektrik üreten sadece Bayramiç Barajıdır ve yıllık üretimi 8.7 GMh dir. Şekil 7.10: Ayvacık Tuzla Jeotermal Enerji Santrali Kaynak: 109

110 Yenilenemez (Tükenir) Enerji Kaynakları Yenilenemez enerji kaynaklarında kaynağa yakınlık çok önemlidir. Çanakkale ilinde bulunan linyit rezervlerinin fazlalığı ve kalorisinin yüksek olması, bölgeyi yenilenemez (tükenir) enerji kaynakları bakımından cazip kılmaktadır. İl genelinde iki adet termik santral bulunmaktadır. Bunlardan 18 Mart Çan Termik santrali kömür ile çalışmaktadır. Biga ilçesinde bulunan İçdaş Termik santrali ise kömür + doğalgaz kullanmaktadır. 18 Mart Çan Termik Santrali Elektrik Üretim-İletim A.Ş. (EÜAŞ) tarafından, Çanakkale nin Çan linyitlerinin değerlendirilmesi amacıyla, Fransız Alstom Power Centrales firmasının liderliğinde, Alstom Power kazan, Alstom Power Proje A.Ş., Gea Egi (soğutma suyu sistemi ve soğutma kulesi) ve Teknotes (inşaat ve montaj işleri) firmalarının ortaklığıyla Çan Termik Santralinin 320 (2 x 160) MW kapasite ile yapılmasına karar verilmiş ve yılda yaklaşık net 2.25 milyar kwh elektrik enerjisi üretmesi planlanmıştır. Şekil 7.11: Çan Termik Santrali Kaynak: Çan Termik Santrali sahası; Çanakkale İli sınırları içerisinde Çan İlçesine bağlı Kulfa ve Yaya köyleri arasındadır. Santral sahası, Çan Çanakkale karayolundan Çan İlçesine 12 km uzaklıktadır. Kömür maden sahasına 3.5 km mesafededir. Santral sahası toplam alanı; 800 dönüm santral teknolojik üniteleri, 800 dönüm kül stok sahası olmak üzere toplam dönümdür. İçdaş Termik Santrali İçdaş şirketi tarafından 2005 yılında Biga İlçesi Değirmencik köyü yakınlarına kurulan tesis akışkan yataklı enerji teknolojisine sahiptir. Yılllık üretimi 400 milyon MW tır yılında işletmeye alınan kritik enerji teknolojisine sahip enerji santrali ile 600 MW ek enerji üretimi yapılmaktadır. Tesislerde kömür ve doğalgaz ham madde olarak kullanılmaktadır. İçdaş firmasının yatırım programın da 2013 yılında yeni bir termik santral yapımı bulunmaktadır. Ayrıca firma 2014 yılında Biga RES projesini hayata geçirmeyi planlamaktadır. 110

111 Şekil 7.12: İçdaş Termik Santrali Kaynak: HİZMETLER Hizmetler Sektörü Politika Çerçevesi Türkiye de hizmetler sektörü 9.Kalkınma Planı, Turizm Stratejisi 2023, Ulaştırma Stratejisi 2023 gibi üst ölçekli kararlar il genelinde hizmetler sektörünün gelişmesine ivme kazandırmaktadır. Ayrıca bu strateji belgeleri Hükümet Programı ile desteklenmektedir. Hizmetler sektörü için belirlenen strateji ve vizyon kararları teşvik uygulamaları ile bölge yatırımcısına destek sağlamaktadır. Çanakkale ilinde hizmetler sektöründe uygulanan teşvikler; Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Teşvikleri Ar-Ge Proje Destekleri Çevre Projeleri Destekleri Kültür ve Turizm Yatırımları Teşvikleri Turizmi teşvik Kanunu İle Sağlanan Teşvikler Kültür Yatırımları ve Girişimcilerini Teşvik Kanunu İle Sağlanan Teşvikler Enerji Desteği Dış Ticaret Teşvikleri Sinema Filmlerine Yönelik Destekler Yabancı Sinema Yapımcılarına KDV Muafiyeti Kültürel Sponsorluklara sağlanan Vergi indirimi Yurt Dışı Turizm Fuarlarına Katılım İle Tanıtım ve Pazarlama Destekleri Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) yardımları Uluslar arası Nitelikteki Yurt İçi Fuarların desteklenmesi Yurt Dışı Fuarların Desteklenmesi Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi 111

112 İstihdam Yardımı Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Uluslar arası rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Tasarım desteği Turqualıty Desteği Çanakkale ilinin son 7 yıllık teşvik istatistiklerine bakıldığında; 5 yabancı sermayeli, 77 yerli sermayeli yatırıma destek sağlanmıştır. 834 milyon TL destek sağlanan hizmetler sektörü, bu destek ile istihdam yaratmıştır. Bu teşviklerin 15 adedi turizm sektöründe olup 111 milyon TL ile 516 istihdam oluşturulmuştur. Sağlık sektöründe ise 14 milyon TL teşvik ile 409 istihdam oluşturulmuştur. Ticaret ve depolama alt sektöründe 10 projeye 375 milyon lira destek sağlanarak 524 kişiye destek sağlanmaktır. Tablo 7.82: Çanakkale İli İlçelere Göre Hizmetler Sektörü Dağılımı İLÇELER ORAN (%) Merkez Ayvacık Bayramiç Biga Bozcaada Çan Eceabat Ezine Gelibolu Gökçeada Lapseki Yenice

113 Çanakkale ilinin sektörel dağılımı hizmetler sektörü açısından değerlendirildiğinde; turizm altyapısının ve buna bağlı yatırım olanaklarının gelişmiş olduğu Gökçeada ve Bozcaada ilk iki sırada yer almaktadır. Merkez ilçe ise % lik oran ile hizmetler sektörünün gelişmiş olduğu bir ilçedir. Gerek ölçek gerekse de nüfus değerleri dikkate alındığında; jeopolitik öneme sahip olan ve strateji konumda bulunan Merkez ilçede hizmetler sektörünün etkilerinin daha yoğun olduğu gözlemlenmektedir. Asya kıtası ve Avrupa kıtası arasında geçiş noktası olan ve taşımış olduğu tarihi değerler ve önem bakımında Merkez ilçe hizmet yoğun sektörel gelişim göstermektedir. Tablo 7.83: Çanakkale İli Sanayi ve Ticaret Örgütlenmeleri Sayıları ve Yılları Arası Artış Azalış Göstergeleri KOOPERATİFLER 2009/2008 Birim Artış oranı % (+,-) Konut Yapı Kooperatifleri adet % YAPI KOOP. ESNAF VE SANATKAR KOOP. TÜKETİM KOOP. TARIMSAL AMAÇLI KOOP. Toplu İşyeri Yapı Kooperatifleri adet 2 2 0% Küçük Sanayi Kooperatifleri adet % Kooperatif Birlikleri adet 1 1 0% Diğer Kooperatifler adet Esnaf Kefalet Kooperatifi adet % Küçük Sanayi İşletme Kooperatifi adet Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifi adet % Temin, Tevzi, İmalat Kooperatifi adet Diğer Kooperatifler adet Tüketim Kooperatifleri adet % Yardımlaşma Kooperatifleri adet Diğer Kooperatifleri adet 2 2 0% Tarım Satış Kooperatifleri adet % Tarım Kredi Kooperatifleri adet 1 1 0% Tarım Kalkınma Kooperatifleri adet % Yaş Sebze ve Meyve Kooperatifleri adet 0 0 0% Su Ürünleri, Sulama, Hayvancılık adet % Diğer Kooperatifler adet % Ortak sayısı SERMAYE ŞİRKETLERİ Anonim Şirketler Birim /2008 Artış oranı % (+,-) 5-50 adet % 50 Üzeri adet Limited Şirketler adet % ŞAHİS ŞİRKETLERİ Kollektif Şirketler Komandit Şirketler Gerçek Kişiler (Firmalar) adet % adet % Kaynak: Çanakkale İl Sanayi ve Ticaret Durum Raporu

114 Çanakkale ili sanayi ve ticaret örgütlenme modeline ilişkin, firma ve kooperatif adetlerinin yılları arasındaki değişimi gösteren grafik aşağıda verilmiştir. Ticaret hayatında önemli bir örgütlenme modeli olan kooperatiflere ilişkin veriler incelendiğinde, tarımsal amaçlı kurulan ve işletmesi devam eden kooperatiflerin il genelince sayısal üstünlüğü bulunmaktadır. İlde tarımsal kalkınmayı amaçlayan kooperatiflerin sayısı 295 adettir. Esnaf ve sanatkâr kooperatiflerinde ise sayısal olarak motorlu taşıyıcılar kooperatifi ilk sırada yer almaktadır. Yapı kooperatifi sınıfında ise konut yapı kooperatifleri sayısal olarak üstün durumdadır. İlde büyük ölçekli sermaye yatırımlarını yöneten şirketler, yılları arasında %62 lik büyüme gerçekleştirmiştir. Genellikle limited şirketler şeklinde örgütlenen sermaye şirketlerinin sayıları, kolektif ve komantid örgütlenme modeli seçen şirketlerden fazladır. Şahsi şirketler grubunda kolektif şirketler yılları arasında %10 luk bir düşüş yaşamıştır. Aynı dönemde limited şirketlerin sayısı %7 oranında büyüme göstermiştir Turizm Çanakkale tarihi önemi, doğal güzellikleri ve coğrafi konumu nedeni ile yerli ve yabancı ziyaretçiler için önemli bir çekim merkezi haline gelmiştir. Dünya tarihini değiştiren savaşların (Troya Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı) veya bu savaşların sonuçlarını etkileyen önemli olayların Çanakkale ili sınırları içinde gerçekleşmiş olması, bölgede hüküm sürmüş uygarlıkların zenginleştirdiği kültür birikimi ve doğal güzellikleriyle Çanakkale, hem Türkiye hem de dünya turizmi açısından çok önemli ve özel bir değere sahiptir. Kazdağı, Korudağı ve Tekir Dağları nın yanı sıra, Kavak, Yalova ve Kumkale Deltaları, Kazdağı nda bulunan vadiler, zengin bitki örtüsü, Gelibolu Yarımadası kıyıları, Kestanbol, Çan, Tepeköy ve Küçükçetmi Ilıcaları ile Ayvacık Afrodit Kaplıcaları, Tuzla ve Ece Doğal Gölleri, Tuzla, Menderes, Sarı, Bayramiç, Bergaz, Kocabaş ve Kavak Çayları ilin doğal çekicilikleri arasındadır. Ayrıca, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, Gökçeada Sualtı Milli Parkı ve Kazdağları Köknarı Tabiat Koruma Alanı Çanakkale nin doğal çekicilik unsurlarına dâhildir. Bölgedeki müze ve ören yerleri, tarihi yapılar, yaşam şekli, yöresel el sanatları, yöresel mimari, yöresel mutfak, festivaller ve yerel etkinlikler, sit alanları, bölgenin başlıca kültürel ve tarihi çekicilik unsurları olarak sıralanabilir Çanakkale de Turizm Çeşitliliği İl sınırları içinde yer alan Baba Burnu Anadolu'nun, Gökçeada'daki İncirburnu ise Türkiye'nin en batı noktasıdır. Ege ve Marmara Denizi'ne kıyısı bulunan ilin toplam kıyı uzunluğu 671 km'dir. Doğal güzellikleri, ince kumlu kumsalları, jeotermal kaynakları, tarihi ve kültürel değerleri Çanakkale'ye zengin bir turizm merkezi olma özelliği kazandırmaktadır. Ege Denizi'nde Türkiye'ye ait en büyük adalar olan Gökçeada ve Bozcaada Çanakkale iline bağlıdır. Hem jeopolitik önemleri hem de teşviklerde öncelikli bölge olarak tanımlanmasından dolayı Adalar Çanakkale turizminde önemli yer tutmaktadır. Ege Denizinin kuzeyinde bulunan Gökçeada 95 km kıyı şeridine sahiptir. Ada aynı zamanda Türkiye'nin hem en büyük adası hem de en batı noktasıdır. Özellikle pansiyonculuk adanın gelişmesi için önemli bir yere sahiptir. Hâlihazırda Gökçeada'da 200'den fazla pansiyon bulunmaktadır. Çeşitli kültürlerin buluştuğu adada camiler, kiliseler, manastırlar ve eski Rum evleri ve modern mimari örnekleri bir arada bulunmaktadır. Türkiye Deniz Araştırmaları Vakfı'nın girişimleriyle ilk Su Altı Milli Parkı burada kurulmuştur. 23 Dinçer ve diğerleri,

115 Bozcaada, Çanakkale Boğazı'ndan Ege girişinin 18 deniz mili güneyinde yer almaktadır. İlçenin ekonomik yapısı genellikle bağcılığa dayanmaktadır. Ayrıca balıkçılık ve önemi son zamanlarda anlaşılan turizm işletmeciliği adanın diğer gelir kaynaklarındandır. Ada'nın temiz plajları, üzüm bağları, çamlıkları, deniz ürünleri, şarabı ve temiz havası en önemli turizm değerleridir. Deniz ve Kıyı Turizmi: İlin turizm sektörüne katkısı açısından Ege Denizi kıyılarındaki geniş kumsalların ve temiz plajların önemi büyüktür. Türkiye'deki turizm faaliyetlerinin büyük bir kısmını kıyı turizminin oluşturduğu göz önüne alındığında Ayvacık, Gökçeada, Bozcaada, Lapseki ve Ezine gibi ilçelere sahip olunmasının önemli bir avantaj olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde iyi bir çevre yönetimini temsil eden mavi bayrak ödülüne sahip 324 plajdan 5'i Ayvacık ilçesindedir. Çanakkale ili kruvaziyer ve yat turizmi açısından önemli potansiyelleri içinde barındırmaktadır. Denizcilik Müsteşarlığımın 2009 yılı verilerine göre Çanakkale ili limanlarına toplam 33 kruvaziyer gemi yanaşmış ve yolcu getirmiştir yılının ilk altı ayında ise Çanakkale limanlarına gelen gemi sayısı 4, yolcu sayısı ise olarak gerçekleşmiştir. Diğer illere gelen toplam gemi ve turist sayısı ile karşılaştırıldığında ilin bu turizm çeşidinden aldığı pay oldukça düşük orandadır. Grafik 7.15: İller bazında Türkiye limanlarını ziyaret eden kruvaziyer yolcu sayıları 2009 Kaynak: T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı Çanakkale ili kıyıları dalış sporları, yamaç paraşütü ve sörf sporu için de uygun koy ve körfezlere sahiptir. Edremit Körfezi, Saros Körfezi ve Gökçeada kıyıları profesyonel dalgıçların tercih ettiği dalış merkezlerindendir. Dalgıçlık, alternatif bir turizm çeşidi olan çeşitli zamanlarda batmış olan gemi ve denizaltıları araştırıp keşfetmeyi amaçlayan batık turizmini de beraberinde getirmektedir. İl kıyılarının farklı noktalarında Çanakkale savaşlarında kullanılmış çok sayıda gemi ve denizaltının enkazı bulunmaktadır. Gökçeada, Lapseki, Gelibolu ve Ayvacık ilçelerinde sörf turizmi yapılmaktadır. Ülkemizin önemli rüzgar sörfü merkezlerinden olan Gökçeada sörf turizmi için gelişime en uygun yer olarak öne çıkmaktadır. 115

10 BAŞLIKTA BALIKESİR

10 BAŞLIKTA BALIKESİR 10 BAŞLIKTA BALIKESİR 2012 Sayfa 2 / 9 İçindekiler 1. COĞRAFİ VE İDARİ YAPI... 4 2. NÜFUS... 4 3. EĞİTİM VE SAĞLIK... 5 4. ULAŞIM... 6 5. TARIM... 7 6. İŞGÜCÜ... 7 7. SANAYİ... 7 8. MADENCİLİK VE ENERJİ...

Detaylı

Ekonomik Rapor Tablo 57. Kişi Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. Yıllar Nüfus (1) (000 Kişi) Türk Lirası ( )

Ekonomik Rapor Tablo 57. Kişi Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. Yıllar Nüfus (1) (000 Kişi) Türk Lirası ( ) Tablo 57. Kişi Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Yıllar Nüfus (1) (000 Kişi) Türk Lirası ( ) Cari Fiyatlarla (2) Sabit (1998 Yılı) Fiyatlarla Değişim ABD Doları ($) Değişim Türk Lirası ( ) Değişim 2009

Detaylı

4. Ünite ÜRETTİKLERİMİZ

4. Ünite ÜRETTİKLERİMİZ 4. Ünite ÜRETTİKLERİMİZ Ekonomi: İnsanların geçimlerini sürdürmek için yaptıkları her türlü üretim, dağıtım, pazarlama ve tüketim faaliyetlerinin ilke ve yöntemlerini inceleyen bilim dalına ekonomi denir.

Detaylı

Bölüm 2. Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı

Bölüm 2. Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı Bölüm 2. Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı Nüfus ve İşgücü Katkısı Üretim ve Verim Katkısı Toplum Beslenmesine Katkı Sanayi Sektörüne Katkı Milli Gelire Katkı Dış Ticaret Katkısı Nüfus ve İşgücü Katkısı

Detaylı

AR&GE BÜLTEN. İl nüfusunun % 17 si aile olarak ifade edildiğinde ise 151 bin aile geçimini tarım sektöründen sağlamaktadır.

AR&GE BÜLTEN. İl nüfusunun % 17 si aile olarak ifade edildiğinde ise 151 bin aile geçimini tarım sektöründen sağlamaktadır. İzmir İlinin Son 5 Yıllık Dönemde Tarımsal Yapısı Günnur BİNİCİ ALTINTAŞ İzmir, sahip olduğu tarım potansiyeli ve üretimi ile ülkemiz tarımında önemli bir yere sahiptir. Halen Türkiye de üretilen; enginarın

Detaylı

SİVAS İLİ TARIM VE HAYVANCILIK RAPORU

SİVAS İLİ TARIM VE HAYVANCILIK RAPORU SİVAS İLİ TARIM VE HAYVANCILIK RAPORU HAZIRLAYAN DOÇ.DR.BERRİN FİLİZÖZ TOBB SİVAS İLİ AKADEMİK DANIŞMANI Sivas İli 28.6 bin metrekarelik toprağı ile ülkemizin toprak büyüklüğü sıralamasında 2. sıradadır.

Detaylı

TR41 BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK BÖLGE PLANI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI BURSA TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU BİLGİ NOTU

TR41 BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK BÖLGE PLANI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI BURSA TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU BİLGİ NOTU TR41 BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK BÖLGE PLANI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI BURSA TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU BİLGİ NOTU Dünyada büyüyen gıda ihtiyacı ve özellikle güvenli gıdaya

Detaylı

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Tarım, Tarıma Dayalı Sanayi ve Ormancılık İhtisas Komisyonu Çalışmaları 07 Mayıs 2013 ESKİŞEHİR

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Tarım, Tarıma Dayalı Sanayi ve Ormancılık İhtisas Komisyonu Çalışmaları 07 Mayıs 2013 ESKİŞEHİR 2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Tarım, Tarıma Dayalı Sanayi ve Ormancılık İhtisas Komisyonu Çalışmaları 07 Mayıs 2013 ESKİŞEHİR İklim değişikliği Biyoçeşitliliğin Korunması Biyoyakıt Odun Dışı Orman

Detaylı

Doğal Gıdaların Merkezi BALIKESİR

Doğal Gıdaların Merkezi BALIKESİR Doğal Gıdaların Merkezi BALIKESİR -2- Gıda Sektöründe En Güçlü İllerden Biri Olan BALIKESİR Tüm Ülkeye ve Dünyaya Açılıyor Balıkesir birçok gıda üretiminde gerçekten Türkiye yi Doyuran il olma özelliğini

Detaylı

BALIKESİR de. Yatırım Yapmak İçin 101 Neden

BALIKESİR de. Yatırım Yapmak İçin 101 Neden BALIKESİR de Yatırım Yapmak İçin 101 Neden Coğrafi Konum 1. Türkiye nin ekonomik hareketliliğinin en yüksek olduğu Marmara Bölgesi nde yer alması, 2. Marmara ve Ege Denizi ne kıyılarının bulunması, 3.

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ BİTKİSEL ÜRETİM BİLGİ NOTU 2014 YILI Türkiye İstatistik Kurumu 25/12/2014 tarihinde 2014 yılı Bitkisel haber bültenini yayımladı. 2014 yılında bitkisel üretimin bir önceki yıla göre; Tahıllar ve diğer

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ Sayfa 1 Gözden Geçirme Notları 2011 Yılı (1. Tahmin Sonuçlarına göre) Bitkisel Üretim ve Bitkisel Ürün Denge İstatistikleri I. Bitkisel Üretim Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 26/08/2011 tarihinde

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ BİTKİSEL ÜRETİM BİLGİ NOTU 2013 YILI Türkiye İstatistik Kurumu 27/12/2013 tarihinde 2013 yılı Bitkisel Üretim İstatistikleri haber bültenini yayımladı. 2013 yılında bitkisel üretim bir önceki yıla göre

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ Sayfa 1 Gözden Geçirme Notları 2010 Yılı Bitkisel Üretim ve Bitkisel Ürün Denge İstatistikleri I. Bitkisel Üretim Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 25/03/2011 tarihinde açıklanan, 2010 yılı Bitkisel

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ BİTKİSEL ÜRETİM BİLGİ NOTU 2015 Yılı Türkiye İstatistik Kurumu 25/12/2015 tarihinde 2015 yılı Bitkisel haber bültenini yayımladı. 2015 yılında bir önceki yıla göre üretim miktarları; Tahıllar ve diğer

Detaylı

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Doç.Dr.Tufan BAL I.Bölüm Tarım Ekonomisi ve Politikası Not: Bu sunuların hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.İ.Hakkı İnan ın Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Kitabından

Detaylı

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bilecik Tarım, Tarıma Dayalı Sanayi ve Ormancılık İhtisas Komisyonu Çalışmaları 25 Nisan 2013 BİLECİK

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bilecik Tarım, Tarıma Dayalı Sanayi ve Ormancılık İhtisas Komisyonu Çalışmaları 25 Nisan 2013 BİLECİK 2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bilecik Tarım, Tarıma Dayalı Sanayi ve Ormancılık İhtisas Komisyonu Çalışmaları 25 Nisan 2013 BİLECİK İklim değişikliği Biyoçeşitliliğin Korunması Biyoyakıt Odun Dışı Orman

Detaylı

TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları ESKİŞEHİR TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK BİLGİ NOTU

TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları ESKİŞEHİR TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK BİLGİ NOTU TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları ESKİŞEHİR TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK BİLGİ NOTU TR41 BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK BÖLGE PLANI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI ESKİŞEHİR TARIM,

Detaylı

ADANA İLİ TARIMSAL ÜRETİM DURUMU RAPORU

ADANA İLİ TARIMSAL ÜRETİM DURUMU RAPORU ADANA İLİ TARIMSAL ÜRETİM DURUMU RAPORU Ağustos 2013, Adana Hazırlayanlar Sabahattin Yumuşak; Adana Güçbirliği Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi Sinem Özkan Başlamışlı; Çiftçiler Birliği Yönetim Kurulu Üyesi

Detaylı

TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları BİLECİK TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK BİLGİ NOTU

TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları BİLECİK TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK BİLGİ NOTU TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları BİLECİK TARIM, TARIMA DAYALI SANAYİ VE ORMANCILIK BİLGİ NOTU TR41 BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK BÖLGE PLANI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI BİLECİK TARIM, TARIMA

Detaylı

A R A Z İ V A R L I Ğ I ALAN(Ha) PAYI(%) Tarım Arazisi (Kullanılmayan hali Araziler Dahil) (*) 254.960 44,7. Çayır Mera Alanı (*) 65.

A R A Z İ V A R L I Ğ I ALAN(Ha) PAYI(%) Tarım Arazisi (Kullanılmayan hali Araziler Dahil) (*) 254.960 44,7. Çayır Mera Alanı (*) 65. TARIMSAL YAPI 1. İlin Tarımsal Yapısı İlimiz ekonomisinde Tarım ilk sırada yer almakta olup 28.651 çiftçi ailesinden 141.077 kişi bu sektörden geçimini sağlamaktadır. 2013 yılı Bitkisel ve Hayvansal in

Detaylı

YALOVA İŞ DÜNYASI EKONOMİK DURUM ANALİZİ

YALOVA İŞ DÜNYASI EKONOMİK DURUM ANALİZİ YALOVA İŞ DÜNYASI EKONOMİK DURUM ANALİZİ Aralık 2015 1 YALOVA İŞ DÜNYASI VE EKONOMİK DURUM ANALİZİ YALOVA İŞ DÜNYASI EKONOMİK DURUM ANALİZİ 2 3 YALOVA İŞ DÜNYASI EKONOMİK DURUM ANALİZİ YALOVA İŞ DÜNYASI

Detaylı

4.5. Annenin Yaş Grubuna Göre Doğum Sayısı Kaba Evlenme Hızı ( ) Kaba Boşanma Hızı ( ) Kaba Ölüm Hızı ( )

4.5. Annenin Yaş Grubuna Göre Doğum Sayısı Kaba Evlenme Hızı ( ) Kaba Boşanma Hızı ( ) Kaba Ölüm Hızı ( ) İÇİNDEKİLER 1. TEMEL GÖSTERGELER... 9 1.1. Temel Gösterge Verileri... 9 1.2. Sıralaması... 10 2. COĞRAFİ GÖSTERGELER... 11 2.1. Yüzölçümü... 11 2.2. Belediye, İlçe ve Köy Sayısı... 12 2.3. İklim... 12

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ BİTKİSEL ÜRETİM BİLGİ NOTU 2. TAHMİN 2014 Türkiye İstatistik Kurumu 23/10/2014 tarihinde 2014 yılı 2. Tahmin Bitkisel Üretim haber bültenini yayımladı. 2014 yılında bitkisel üretimin bir önceki yıla göre;

Detaylı

Çaldıran daha önceleri Muradiye İlçesinin bir kazası konumundayken 1987 yılında çıkarılan kanunla ilçe statüsüne yükselmiştir.

Çaldıran daha önceleri Muradiye İlçesinin bir kazası konumundayken 1987 yılında çıkarılan kanunla ilçe statüsüne yükselmiştir. Çaldıran Tarihçesi: İlçe birçok tarihi medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Medler, Bizanslılar, Urartular, İranlılar ve son olarak Osmanlı devleti bu ilçede hâkimiyet sürmüşlerdir. İlçenin tarih içerisindeki

Detaylı

BALIKESİR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ

BALIKESİR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ BİTKİSEL ÜRETİM BİLGİ NOTU YILI Türkiye İstatistik Kurumu 27/12/ tarihinde yılı Bitkisel Üretim İstatistikleri haber bültenini yayımladı. yılında bitkisel üretim bir önceki yıla göre artmıştır. Tahıl üretimi

Detaylı

1. TOKAT İLİ ARAZİ DAĞILIMI

1. TOKAT İLİ ARAZİ DAĞILIMI 1. TOKAT İLİ ARAZİ DAĞILIMI 1.1. ARAZİ KULLANIM DURUMU Tablo 1. Tokat İli Arazi Kullanım Durumu (2015) Grafik 1. Tokat İli Arazi Dağılımı (2015) ARAZİ DAĞILIMI ALAN (Ha) Tarımsal Arazi 372.303 % 36,82

Detaylı

HATAY TARIM VİZYONU

HATAY TARIM VİZYONU HATAY TARIM VİZYONU 2016-2021 2 BİTKİSEL ÜRETİM VİZYONU Zeytin üretiminde Türkiye 3.cüsü olan Hatay da, üretimle birlikte katma değer sağlayacak işleme ve paketleme tesislerinin kurulumuna sağlanan destekler

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ BİTKİSEL ÜRETİM BİLGİ NOTU 1. TAHMİN 2014 Türkiye İstatistik Kurumu 22/05/2014 tarihinde 2014 yılı 1. Tahmin Bitkisel Üretim haber bültenini yayımladı. 2014 yılında bitkisel üretimin bir önceki yıla göre

Detaylı

TARIM. 2013 2005 2010 2013 Ürünler Ekilen. Ekilen. Ekilen. Üretim(ton) Üretim(ton) alan(da) alan(da) alan(da) Tahıllar

TARIM. 2013 2005 2010 2013 Ürünler Ekilen. Ekilen. Ekilen. Üretim(ton) Üretim(ton) alan(da) alan(da) alan(da) Tahıllar TARIM Bölgesi nde ve de Tahıllar ve Diğer Bitkisel in Alan ve Üretim Miktarları (Seçilmiş ) 2005-2010-2013 TÜRKİYE 2005 2010 2013 2005 2010 2013 Tahıllar / TÜRKİYE (%) 2005 2010 2013 Buğday (Durum) 5.907.280

Detaylı

1926

1926 1926 1926 2011 YILI BİRİME DESTEK MİKTARLARI ALAN BAZLI DESTEKLEMELER (TL/da) 1 Tütüne Alternatif Ürün Desteği 120 2 Toprak Analizi 2,5 3 Organik Tarım Tarla bitkileri, Sebze, Meyve 25 Hayvancılık,

Detaylı

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ BİTKİSEL ÜRETİM BİLGİ NOTU 2. TAHMİN 2016 Türkiye İstatistik Kurumu 28/10/2016 tarihinde 2016 yılı 2. Tahmin Bitkisel haber bültenini yayımladı. 2016 yılında bitkisel üretimin bir önceki yıla göre artacağı;

Detaylı

GIDA ARZI GÜVENLİĞİ VE RİSK YÖNETİMİ

GIDA ARZI GÜVENLİĞİ VE RİSK YÖNETİMİ GIDA ARZI GÜVENLİĞİ VE RİSK YÖNETİMİ Bekir ENGÜRÜLÜ Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Tarım Sigortaları ve Doğal Afetler Daire Başkanı Haziran 2016 SUNUM PLANI DÜNYADA TARIMIN GÖRÜNÜMÜ TÜRKİYE TARIMINA BAKIŞ

Detaylı

SUSURLUK TİCARET BORSASI 2014 YILI İSTATİSLİK RAPORU

SUSURLUK TİCARET BORSASI 2014 YILI İSTATİSLİK RAPORU SUSURLUK TİCARET BORSASI 2014 YILI İSTATİSLİK RAPORU HAYVANCILIK ÜRETİMİNDE SUSURLUK 2013 1. HAYVANCILIK 1.1 Susurluk ilçesi hayvancılık üretimi 2013 HAYVANSAL ÜRETİMDE SUSURLUK, 2013 HAYVAN SAYISI Yetiştirilen

Detaylı

İLİN ADI ADANA GENEL BİLGİLER ULAŞIM BİLGİLERİ ADANA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

İLİN ADI ADANA GENEL BİLGİLER ULAŞIM BİLGİLERİ ADANA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER ADANA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER İLİN ADI TELEFON KODU KALKINMADA ÖNCELİK DURUMU 3 KALKINMADA ÖNCELİKLİ İL KAPSAMINDA MI? 4 İLİN TOPLAM YÜZÖLÇÜMÜ 5 İLİN TOPLAM NÜFUSU Erkek Kadın 6 İLİN NÜFUS YOĞUNLUĞU

Detaylı

EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER 2014

EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER 2014 EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER 214 SOSYAL YAPI EĞİTİM İŞGÜCÜ EKONOMİK DIŞ TİCARET BANKACILIK TURİZM SOSYAL YAPI GÖSTERGELERİ YILLAR VAN TÜRKİYE 199 637.433 56.473.35 2 877.524 67.83.524 21 1.35.418 73.722.988

Detaylı

2013 YILI TARIMSAL DESTEKLEMELER

2013 YILI TARIMSAL DESTEKLEMELER 03 YILI TARIMSAL DESTEKLEMELER HAYVANCILIK DESTEKLEMELERİ Hayvan Başı Ödeme Suni Tohumlama 3 Hayvan Başı Ödeme 4 Tiftik Üretim 5 Süt Primi( TL/lt) 6 İpek Böceği Sütçü ve kombine ırklar ve melezleri ile

Detaylı

TARIMSAL DESTEKLER DEVLET DESTEKLERİ BİLGİLENDİRME TOPLANTISI

TARIMSAL DESTEKLER DEVLET DESTEKLERİ BİLGİLENDİRME TOPLANTISI TARIMSAL DESTEKLER DEVLET DESTEKLERİ BİLGİLENDİRME TOPLANTISI Ankara -21 Ekim 2015 TARIMSAL DESTEKLER Sunum Planı 1- Türkiye Tarımı Genel Bilgiler 2- Tarımsal Destekleme Mevzuatı 3- Destekleme Kalemleri

Detaylı

SİVAS İL GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ EKİM-2015 BORSA

SİVAS İL GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ EKİM-2015 BORSA SİVAS İL GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ EKİM-2015 BORSA Tar-Yat Birimi Destekler 2014 2003 2015 DGD - 387,2 Milyon TL Mazot 14,9 Milyon TL 152,7 Milyon TL ALAN BAZLI TARIMSAL DESTEKLER Kimyevi Gübre

Detaylı

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2012 YILI TARIMSAL DESTEKLER

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2012 YILI TARIMSAL DESTEKLER Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2012 YILI TARIMSAL DESTEKLER A-HAYVANCILIK DESTEKLERİ HAYVANCILIK DESTEKLEMELERİ Hayvan Başı Ödeme Bakanlar Kurulu Kararı MADDE 4- (1) Birime Destek 1 Sütçü ve kombine

Detaylı

T.C. GÖNEN TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ÇELTİK 2.63 1.0911 204,943,926.0 KG 223,621,943.

T.C. GÖNEN TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ÇELTİK 2.63 1.0911 204,943,926.0 KG 223,621,943. HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: - 6 ARPA YEMLİK MTS 0.38 0.85 0.587 987,275.00 KG 579,628.90 39 ARPA YEMLİK TTS 0.52 0.75 0.6478 29,240.00 KG 42,027.90 8 ARPA YEMLİK TTS 24.75 29.70 28.8536,47.00

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ TOKAT IN İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 TOKAT GENEL BİLGİLER Nüfus; Tokat: 598.708 Türkiye:76.667.864 Sosyo Ekonomik Gelişmişlik

Detaylı

MURADİYE Nüfus Erkek Kadın Toplam Gürpınar Oran %52 % Kaynak: Tüik

MURADİYE Nüfus Erkek Kadın Toplam Gürpınar Oran %52 % Kaynak: Tüik Muradiye Tarihi: Muradiye, cumhuriyet ilanına kadar Kandahar ve Bargıri adıyla iki yerleşim birimi olarak anılırken cumhuriyet sonrası birleşerek Muradiye ismini almıştır. Tarihi ile ilgili fazla bilgi

Detaylı

2014 YILI TARIMSAL DESTEKLEMELER

2014 YILI TARIMSAL DESTEKLEMELER 04 YILI TARIMSAL DESTEKLEMELER HAYVANCILIK DESTEKLEMELERİ Hayvan Başı Ödeme Suni Tohumlama Besilik Materyal Üretim Desteği(baş) 3 Hayvan Başı Ödeme 4 Tiftik Üretim 5 Süt Primi( TL/lt) 6 İpek Böceği Sütçü

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ NEVŞEHIR GENEL BİLGİLER Nüfus Nevşehir: 285.460 Türkiye: 76.667.864 Okur Yazarlık Oranı (6+Yaş) Nevşehir: %95 Türkiye: %93

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ NİĞDE NİN İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 NİĞDE GENEL BİLGİLER Nüfus; Niğde: 343.658 Türkiye:76.667.864 Sosyo Ekonomik Gelişmişlik

Detaylı

Türkiye'de Toprakların Kullanımı

Türkiye'de Toprakların Kullanımı On5yirmi5.com Türkiye'de Toprakların Kullanımı Türkiye de arazi kullanımı dağılışı nasıldır? Yayın Tarihi : 14 Kasım 2012 Çarşamba (oluşturma : 12/13/2018) Ülkemiz topraklarının kullanım amacına göre dağılımı

Detaylı

BALIKESİR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ

BALIKESİR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ BİTKİSEL ÜRETİM 2. TAHMİN 2014 2014 yılında bitkisel üretimin bir önceki yıla göre; Tahıllar ve diğer bitkisel ürünler üretiminin % 6,5 düşüşle 59,6 milyon ton, Sebze üretiminin % artışla 28,7 milyon ton,

Detaylı

HUBUBAT. T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI HAFTALIK BORSA BÜLTENİ. Tarih: Sayı: - 28/09/2018. Sayfa: 1-11 Miktarı Br. Tutarı İşlem Sayısı

HUBUBAT. T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI HAFTALIK BORSA BÜLTENİ. Tarih: Sayı: - 28/09/2018. Sayfa: 1-11 Miktarı Br. Tutarı İşlem Sayısı HUBUBAT. ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: 1-11 ARPA YEMLİK 2018 MTS 0.80 0.93 0.8575 413,340.00 KG 354,422.10 7 ARPA YEMLİK 2018 TTS 1.00 1.10 1.0034 747,120.00 KG 749,632.00 2 ARPA YEMLİK ı: 1,104,054.10

Detaylı

Dolu Teminatı için Sigortaya Son Kabul Tarihleri

Dolu Teminatı için Sigortaya Son Kabul Tarihleri Dolu Teminatı için Sigortaya Son Kabul Tarihleri Ana Sınıf Ürün adı Alt Sınıf İL TARİH Tarla Ürünleri Buğday (Makarnalık) Tahıllar Adana, Osmaniye, Mersin, Antalya, Muğla 31.Mar Tarla Ürünleri Buğday (Makarnalık)

Detaylı

Yönetmelik. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Yönetmelik. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Yönetmelik Tarım ve Köyişleri Bakanlığından: Tarımsal Üretici Birliklerinin Kuruluş Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik Amaç ve kapsam BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Madde 1 Bu Yönetmeliğin

Detaylı

EKONOMİK RAPOR. Yayın Tarihi : / Yayın No: Sayfa 1 / 8

EKONOMİK RAPOR. Yayın Tarihi : / Yayın No: Sayfa 1 / 8 EKONOMİK RAPOR 2014 Yayın Tarihi :07.01.2015 / Yayın No: 2015-01 Sayfa 1 / 8 Ekonomisi zayıf bir ulus, yoksulluktan ve düşkünlükten kurtulamaz; güçlü bir uygarlığa, kalkınma ve mutluluğa kavuşamaz; toplumsal

Detaylı

Alan: 1.453,97 km² Kıyı Uzunluğu: 291 km Marmara ve Ege Denizi ne kıyı.

Alan: 1.453,97 km² Kıyı Uzunluğu: 291 km Marmara ve Ege Denizi ne kıyı. COĞRAFİ YAPI 2 Alan: 1.453,97 km² Kıyı Uzunluğu: 291 km Marmara ve Ege Denizi ne kıyı. Arazi Alan (hektar) Oran Tarım Alanı 424.272 %29.31 Çayır Mera 81.006 %5.6 Orman 680.220 %47 Tarım dışı 261.802 %18.09

Detaylı

İlçe Sayısı Merkez İlçe Sayısı Büyükşehir belediye Sayısı İlçe Belediye sayısı Belde belediye sayısı. 17 7 1 17 21 Toplam Köy Sayısı 661

İlçe Sayısı Merkez İlçe Sayısı Büyükşehir belediye Sayısı İlçe Belediye sayısı Belde belediye sayısı. 17 7 1 17 21 Toplam Köy Sayısı 661 Bursa 2013 İdari Yapı İlçe Sayısı Merkez İlçe Sayısı Büyükşehir belediye Sayısı İlçe Belediye sayısı Belde belediye sayısı 17 7 1 17 21 Toplam Köy Sayısı 661 Kaynak:Bursa Valiliği 2012 Yılı Nüfus Verileri

Detaylı

TRB2 BÖLGESİ KARŞILAŞTIRMALI İSTATİSTİKLER

TRB2 BÖLGESİ KARŞILAŞTIRMALI İSTATİSTİKLER 2013 TRB2 BÖLGESİ KARŞILAŞTIRMALI İSTATİSTİKLER 2013 YILI VAN İLİ DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VAN-2013 OCAK 2.322.502 1.405.136 ŞUBAT 1.735.696 1.620.130 MART 1.346.793 1.410.747 NİSAN 1.443.495 2.820.915

Detaylı

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 31/12/2017. Tarih: Sayı: 12 Maddelerin Cins ve Nev'ileri

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 31/12/2017. Tarih: Sayı: 12 Maddelerin Cins ve Nev'ileri HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK 01//2017-31//2017 Sayfa: 1-18 ARPA YEMLİK 2017 MTS 0.74 0.90 0.8283 511,370.00 KG 423,574.40 13 ARPA YEMLİK 2017 TTS 0.80 0.90 0.8839 236,840.00 KG 209,350.00 3 ARPA İTHAL 2016

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ MERSİN GENEL BİLGİLER Nüfus Mersin: 1.705.774 Türkiye: 76.667.864 Okur Yazarlık Oranı (6+Yaş) Mersin: %95 Türkiye: %93 İlçe

Detaylı

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 30/09/2017. Tarih: Sayı: 9 Maddelerin Cins ve Nev'ileri

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 30/09/2017. Tarih: Sayı: 9 Maddelerin Cins ve Nev'ileri HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK 01/0/2017-30/0/2017 Sayfa: 1-13 ARPA YEMLİK 2017 MTS 0.70 0.0 0.8212 1,401,404.0 KG 1,150,82.28 12 ARPA YEMLİK 2017 TTS 0.82 1.0 0.71 776,15.00 KG 773,31.60 7 ARPA İTHAL 2016 TTS

Detaylı

2011 Yılı Tarımsal İşletmelerde Ücret Yapısı İstatistikleri

2011 Yılı Tarımsal İşletmelerde Ücret Yapısı İstatistikleri Yılı Tarımsal İşletmelerde Ücret Yapısı İstatistikleri Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 02/05/2012 tarihinde açıklanan, yılı Tarımsal İşletmelerde Ücret Yapısı haber bültenine göre; Hanehalkı

Detaylı

BALIKESİR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ

BALIKESİR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ BİTKİSEL ÜRETİM 2. TAHMİN Türkiye İstatistik Kurumu 30/10/ tarihinde yılı 2. Tahmin Bitkisel Üretim haber bültenini yayımladı. yılında bitkisel üretimin bir önceki yıla göre artacağı; Tahıl üretiminin

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ DIYARBAKıR ın İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 DIYARBAKıR GENEL BİLGİLER Nüfus Diyarbakır: 1.607.437 Türkiye:76.667.864 KOBİ

Detaylı

2013 YILI DESTEKLEME BİRİM FİYATLARI

2013 YILI DESTEKLEME BİRİM FİYATLARI 013 YILI DESTEKLEME BİRİM FİYATLARI 1 3 MAZOT, GÜBRE VE TOPRAK ANALİZİ DESTEĞİ Mazot Gübre Destekleme Ürün Grupları Destekleme Tutarı Tutarı Peyzaj ve süs bitkileri, özel çayır, mera ve orman emvali alanları,9

Detaylı

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar;

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; Tarımı gelişmiş ülkelerin çoğunda hayvancılığın tarımsal üretim içerisindeki payı % 50 civarındadır. Türkiye de hayvansal üretim bitkisel üretimden sonra gelmekte olup, tarımsal üretim değerinin yaklaşık

Detaylı

T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK MS , KG 25,832.

T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK MS , KG 25,832. HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: 1-15 ARPA YEMLİK MS 0.55 0.75 0.6174 41,840.00 KG 25,832.00 5 ARPA YEMLİK ı: 25,832.00 5 ARPA ı 25,832.00 5 MISIR MISIR MISIR YEMLİK MTS 0.67 0.6083 3,847,905.00 KG

Detaylı

/ Ocak Sayı : YÖNETMELİK. Tarımsal Üretici Birliklerinin Kuruluş. Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik BİRİNCİ BÖLÜM

/ Ocak Sayı : YÖNETMELİK. Tarımsal Üretici Birliklerinin Kuruluş. Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik BİRİNCİ BÖLÜM 16.01.2005 / 25702 16 Ocak 2005 Resmî Gazete Sayı : 25702 YÖNETMELİK Tarımsal Üretici Birliklerinin Kuruluş Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve

Detaylı

AKŞEHİR İLÇESİ TARIMSAL VERİLERİ

AKŞEHİR İLÇESİ TARIMSAL VERİLERİ AKŞEHİR İLÇESİ TARIMSAL VERİLERİ Hazırlayan Mücahit ORHAN 2011 -----1----- Yıl Toplam Alan (Dekar) =========== =========== TARIM ALANLARI Ekilen Tarla Alanı (Dekar) Nadas Alanı (Dekar) Sebze Bahçeleri

Detaylı

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA İç Anadolu Bölgesinde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları ve Potansiyeli Bölgenin Genel Özellikleri: Çok fazla engebeli bir yapıya sahip olmayan

Detaylı

İSTANBUL BALIKESİR. 2012 Balıkesir Bankacılık Sektörü BASİAD BALIKESİR BANKACILIK SEKTÖRÜ RAPORU - EKİM 2013

İSTANBUL BALIKESİR. 2012 Balıkesir Bankacılık Sektörü BASİAD BALIKESİR BANKACILIK SEKTÖRÜ RAPORU - EKİM 2013 İSTANBUL BALIKESİR Balıkesir Bankacılık Sektörü BASİAD BALIKESİR BANKACILIK SEKTÖRÜ RAPORU - EKİM 203 BASİAD BALIKESİR BANKACILIK SEKTÖRÜ RAPORU Balıkesir Özet Bilgiler Banka Çalışan Sayısı Şube Sayısı

Detaylı

TÜRKİYE DE TARIMIN GELECEĞİ ve AVANTAJLAR

TÜRKİYE DE TARIMIN GELECEĞİ ve AVANTAJLAR TÜRKİYE DE TARIMIN GELECEĞİ ve AVANTAJLAR Halil AGAH Kıdemli Kırsal Kalkınma Uzmanı 22 Kasım 2016, İSTANBUL 1 2 SUNUM PLANI TARIMDA KÜRESELLEŞME TÜRK TARIM SEKTÖRÜ VE SON YILLARDAKİ GELİŞMELER TARIMDA

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ AFYONKARAHİSAR IN İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 AFYONKARAHİSAR GENEL BİLGİLER Nüfus; Afyonkarahisar: 709.015 Türkiye:78.741.053

Detaylı

RAKAMLARLA ANTALYA EKONOMİSİ ANTALYA ECONOMY IN FIGURES 2007 ANTALYA EKONOMİSİNİN GELİŞİMİ 1. NÜFUS GÖSTERGELERİ

RAKAMLARLA ANTALYA EKONOMİSİ ANTALYA ECONOMY IN FIGURES 2007 ANTALYA EKONOMİSİNİN GELİŞİMİ 1. NÜFUS GÖSTERGELERİ ANTALYA EKONOMİSİNİN GELİŞİMİ 1. NÜFUS GÖSTERGELERİ Antalya nüfusu 1985-199 döneminde yıllık ortalama % 4,8 199-2 döneminde ise % 4,2 oranında artış göstermiştir. Son yıllarda nüfus artış oranının yavaşladığı

Detaylı

BRİFİNG RAPORU AKHİSAR TİCARET BORSASI 2017 YILI. HAZIRLAYAN:Kalite ve Akreditasyon Birimi

BRİFİNG RAPORU AKHİSAR TİCARET BORSASI 2017 YILI. HAZIRLAYAN:Kalite ve Akreditasyon Birimi AKHİSAR TİCARET BORSASI BRİFİNG RAPORU 2017 YILI HAZIRLAYAN:Kalite ve Akreditasyon Birimi 2017 H ü r r i y e t M a h. 4 5 0 s k. N o : 1 0 3 A k h i s a r / M a n i s a AKHİSAR TİCARET BORSASI nın 2017

Detaylı

GAMBİYA ÜLKE RAPORU. Türkiye İşadamları ve Sanayiciler Konfederasyonu Afrika Koordinatörlüğü http://www.tuskon.org africa@tuskon.

GAMBİYA ÜLKE RAPORU. Türkiye İşadamları ve Sanayiciler Konfederasyonu Afrika Koordinatörlüğü http://www.tuskon.org africa@tuskon. GAMBİYA ÜLKE RAPORU 1. Nüfus: 1.797.860 (Dünyada 149.) 2. Nüfus artış oranı: % 2,4 (Dünyada 32.) 3. Yaş yapısı: 0-14yaş: % 40 15 64 yaş: % 57 65 yaş ve üstü: % 3 4. Şehirleşme: % 58 5. En büyük şehir:

Detaylı

KONYA İLİ TARIM SEKTÖRÜ YATIRIMLARI İÇİN NEDEN

KONYA İLİ TARIM SEKTÖRÜ YATIRIMLARI İÇİN NEDEN KONYA İLİ TARIM SEKTÖRÜ YATIRIMLARI İÇİN 10 NEDEN KONYA TAM BİR FIRSAT KAPISI KONYA İLİ TARIM SEKTÖRÜ YATIRIMLARI İÇİN 10 NEDEN 1. Genç ve Nitelikli İnsan Kaynağı 2. Stratejik Konum 3. Yatırımcılara Tahsis

Detaylı

KAVAK - SÖĞÜT 18.352 48.589 59.112 74.175 377.134 MEYVE DİĞER TARLA 3.969.837 Tablo 2

KAVAK - SÖĞÜT 18.352 48.589 59.112 74.175 377.134 MEYVE DİĞER TARLA 3.969.837 Tablo 2 KIRŞEHİR İLE İLGİLİ BAZI İSTATİSTİKLER 1. EKONOMİK YAPI 1.1. TARIM ve HAYVANCILIK Kırşehir, Türkiye'nin hububat depolarından biridir. Aynı zamanda Türkiye'nin önemli hayvan yetiştiricilik merkezlerinden

Detaylı

ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜ RAPORU

ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜ RAPORU ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜ RAPORU Elif ÇAM Kalp damar hastalıkları, obezite ve özelikle kanser hastalarının sayısı tüm dünyada yükselen bir seyir izlemektedir. Bu durum sağlıklı ve dengeli beslenme konusundaki

Detaylı

2016 YILI BRİFİNG RAPORU

2016 YILI BRİFİNG RAPORU a AKHİSAR TİCARET BORSASI 216 YILI BRİFİNG RAPORU AKHİSAR TİCARET BORSASINA AİT 1/1/216-31/12/216 TARİHLERİ ARASI BİRİFİNG RAPORU 216 H A Z I R L A Y A N : A Y Ş E N İ L G Ü V E N AKHİSAR TİCARET BORSASI

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ KAHRAMANMARAŞ IN İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 KAHRAMANMARAŞ GENEL BİLGİLER Nüfus; Kahramanmaraş: 1.075.706 Türkiye:76.667.864

Detaylı

T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK İHR , KG 94,900.

T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK İHR , KG 94,900. HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: 1-14 ARPA YEMLİK İHR 0.40 1.00 0.5734 165,500.00 KG 94,900.00 19 ARPA YEMLİK MTS 0.30 0.50 0.3657 182,600.00 KG 66,780.00 18 ARPA YEMLİK MS 0.55 0.55 0.5500 3,900.00

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ HATAY ın İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 HATAY GENEL BİLGİLER Nüfus Hatay: 1.503.066 Türkiye:76.667.864 KOBİ Sayısı Hatay

Detaylı

Tarım Sayımı Sonuçları

Tarım Sayımı Sonuçları Tarım Sayımı Sonuçları 2011 DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ İstatistik ve Araştırma Dairesi Ocak 2015 TARIM SAYIMININ AMACI Tarım Sayımı ile işletmenin yasal durumu, arazi kullanımı, ürün bazında ekili alan, sulama

Detaylı

HUBUBAT T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ 01/01/2013. Tarih: Sayı: - 31/12/2013 Satış Şekli. Sayfa: 1-18 Miktarı Br. Tutarı İşlem Sayısı

HUBUBAT T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ 01/01/2013. Tarih: Sayı: - 31/12/2013 Satış Şekli. Sayfa: 1-18 Miktarı Br. Tutarı İşlem Sayısı HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: - 8 ARPA YEMLİK MTS 0.52 0.52 0.5200 2,000.00 KG,040.00 ARPA YEMLİK TTS 0.58 0.65 0.6453 997,574.00 KG 643,733.00 2 ARPA YEMLİK ı: 644,773.00 3 ARPA BEYAZ ARPA BEYAZ

Detaylı

T.C. GÖNEN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK MTS , KG 155,626.

T.C. GÖNEN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK MTS , KG 155,626. HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: 1-12 ARPA YEMLİK MTS 0.80 0.86 0.8241 188,840.00 KG 155,626.20 19 ARPA YEMLİK ı: 155,626.20 19 ARPA ı 155,626.20 19 ÇELTİK ÇELTİK ÇELTİK BALDO MTS 1.00 4.00 2.6276

Detaylı

www.kuzka.gov.tr 1.1. Tarım 1.1.1. Tarımsal Yapı ve Tarımsal Alan TR82 Bölgesi Kastamonu Çankırı Sinop

www.kuzka.gov.tr 1.1. Tarım 1.1.1. Tarımsal Yapı ve Tarımsal Alan TR82 Bölgesi Kastamonu Çankırı Sinop 1.1. Tarım Tarım, insan ve hayvanlara besin maddesi sağlamanın yanında birçok sektöre hammadde temin eden ve istihdam yaratan önemli bir sektördür. Tarımsal faaliyetlerde üretilen ürünlerin miktar ve niteliklerinin

Detaylı

T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK İHR , KG 12,000.

T.C. IĞDIR TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat ARPA YEMLİK İHR , KG 12,000. HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: 1-16 ARPA YEMLİK İHR 0.30 0.30 0.3000 40,000.00 KG 12,000.00 1 ARPA YEMLİK MTS 0.30 0.2269 69,280.00 KG 15,720.00 3 ARPA YEMLİK MS 0.29 0.30 0.2997 46,460.00 KG 13,922.40

Detaylı

2023 VİZYONU ÇERÇEVESİNDE TARIM POLİTİKALARININ GELECEĞİ

2023 VİZYONU ÇERÇEVESİNDE TARIM POLİTİKALARININ GELECEĞİ 2023 VİZYONU ÇERÇEVESİNDE TARIM POLİTİKALARININ GELECEĞİ SUNUM İÇERİĞİ Türkiye de Tarım Tarımsal girdi politikaları Tarımsal kredi politikaları Tarımsal sulama politikaları Tarımda 2023 Vizyonu 2 TÜRKİYE

Detaylı

HUBUBAT HUBUBAT. Toplam BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ. Toplam. BiTKİSEL YAĞLAR T.C. EDREMİT TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ

HUBUBAT HUBUBAT. Toplam BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ. Toplam. BiTKİSEL YAĞLAR T.C. EDREMİT TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ HUBUBAT BUĞDAY 01/0/201 BUGDAY DİĞER DURUM - 31/0/201 T.C. Sayfa: 1-8 BUĞDAY HMS 0.95 0.99 0.9523 182,890.00 KG 14,161.90 3 BUGDAY DİĞER DURUM ı: 14,161.90 3 BUĞDAY ı 14,161.90 3 HUBUBAT 14,161.90 3 BAKLİYAT

Detaylı

... i S TAT i S T i K L E R L E DiYAR BAKiR 2018

... i S TAT i S T i K L E R L E DiYAR BAKiR 2018 ... istatistiklerle DiYAR BAKiR 2018 Gösterge TR Türkiye Veri TRC2 Diyarb akır Veri TRC2 Diyarb akır Sıra Nüfus 2017 80.810.525 1.699.901 12 Şehir Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki Oranı 2017 % 92,5 100

Detaylı

DOĞU AKDENİZ, DOĞU ANADOLU, GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ TOHUMCULUK İHTİYAÇ ANALİZİ

DOĞU AKDENİZ, DOĞU ANADOLU, GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ TOHUMCULUK İHTİYAÇ ANALİZİ DOĞU AKDENİZ, DOĞU ANADOLU, GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ TOHUMCULUK İHTİYAÇ ANALİZİ KISALTMALAR KISALTMALAR AB ADNKS AR-GE BÜGEM EB FAO GSMH GSKD ISTA ISF İLO İŞKUR KB KOBİ KOSGEB GKGM TB TÜBİTAK TÜİK TTSM

Detaylı

T.C. DÜZCE TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ. - 31/10/2014 Şube Adı: Sayfa: 1-10 Maddelerin Cins ve Nev'ileri. Ortalama Fiyat.

T.C. DÜZCE TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ. - 31/10/2014 Şube Adı: Sayfa: 1-10 Maddelerin Cins ve Nev'ileri. Ortalama Fiyat. Sayfa: 1-10 HUBUBAT ARPA ARPA BİRALIK ARPA MTS 0.67 0.88 0.7807 7,450.00 KG 5,816.23 83 ARPA BİRALIK ı: 5,816.23 83 ARPA YEMLİK ARPA YEMLİK MTS 0.68 0.68 0.6786 2,560.00 KG 1,737.22 1 ARPA YEMLİK ı: 1,737.22

Detaylı

BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ. Toplam. BiTKİSEL YAĞLAR T.C. EDREMİT TİCARET BORSASI İKİ TARİH ARASI BORSA BÜLTENİ - 31/12/2016

BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ. Toplam. BiTKİSEL YAĞLAR T.C. EDREMİT TİCARET BORSASI İKİ TARİH ARASI BORSA BÜLTENİ - 31/12/2016 01//2016-31//2016 BAKLİYAT VE MAMÜLLERİ FASÜLYE KURU FASÜLYE T.C. Sayfa: 1-8 K.FASULYE BARBUNYA HMS 13.00 13.00 13.0000 27.50 KG 357.50 1 K.FASULYE BADALAN HMS 13.00 13.00 13.0000 25.00 KG 325.00 1 KURU

Detaylı

BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU (TKDK) DESTEKLERİ

BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU (TKDK) DESTEKLERİ BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU (TKDK) DESTEKLERİ Selin ŞEN Eylül 2012 SUNUM PLANI I. SÜT ÜRETEN TARIMSAL İŞLETMELERE YATIRIM II. ET ÜRETEN TARIMSAL İŞLETMELERE

Detaylı

T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI İKİ TARİH ARASI BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat

T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI İKİ TARİH ARASI BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK 01/0/2016 T.C. Sayfa: 1-13 ARPA YEMLİK MTS 0.65 0.0 0.619,01,951.00 KG 5,15,026.96 25 ARPA YEMLİK TTS 0.6 0.84 0.038 12,48,08.00 KG 8,81,515.52 45 ARPA YEMLİK ı: 13,956,542.48

Detaylı

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29 1.1. Orman ve Ormancılık Türkiye yaklaşık olarak 80 milyon hektar (ha) yüzölçümüyle dağlık ve eko-coğrafya bakımından zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Bu ekolojik zenginliğe paralel olarak ormanlar da

Detaylı

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI HAFTALIK BORSA BÜLTENİ - 27/10/2017. Tarih: Sayı: 43 Maddelerin Cins ve Nev'ileri

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI HAFTALIK BORSA BÜLTENİ - 27/10/2017. Tarih: Sayı: 43 Maddelerin Cins ve Nev'ileri HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK Sayfa: 1-11 ARPA YEMLİK 2017 MTS 0.81 0.85 0.8404 680,120.00 KG 571,586.70 4 ARPA YEMLİK 2017 TTS 0.82 0.89 0.8762 128,020.00 KG 112,169.00 2 ARPA YEMLİK ı: 683,755.70 6 ARPA İTHAL

Detaylı

Polonya ve Çek Cumhuriyeti nde Tahıl ve Un Pazarı

Polonya ve Çek Cumhuriyeti nde Tahıl ve Un Pazarı Polonya ve Çek Cumhuriyeti nde Tahıl ve Un Pazarı Polonya da 400-450 un değirmeni olduğu biliniyor. Bu değirmenlerin yıllık toplam kapasiteleri 6 milyon tonun üzerine. Günde 100 tonun üzerinde üretim gerçekleştirebilen

Detaylı

T.C. EDREMİT TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat BUGDAY DİĞER DURUM , KG 166,199.

T.C. EDREMİT TİCARET BORSASI YILLIK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat BUGDAY DİĞER DURUM , KG 166,199. HUBUBAT MISIR MISIR T.C. Sayfa: 1-22 MISIR YEMLİK 0.71 0.71 0.7067 445,330.00 TON 314,703.89 1 MISIR TANE HMS 0.68 0.68 0.6846 144,800.00 KG 99,130.08 1 MISIR ı: 413,833.97 2 MISIR ı 413,833.97 2 PİRİNÇ

Detaylı

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 31/10/2016. Tarih: Sayı: 10 Maddelerin Cins ve Nev'ileri

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 31/10/2016. Tarih: Sayı: 10 Maddelerin Cins ve Nev'ileri HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK T.C. Sayfa: 1-15 ARPA YEMLİK MTS 0.31 0.75 0.6576 1,494,620.00 KG 982,827.50 16 ARPA YEMLİK MTS- 0.70 0.70 0.7000 18,000.00 KG 12,600.00 1 GT ARPA YEMLİK TTS 0.69 0.78 0.7186 9,509,750.00

Detaylı

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 30/09/2016. Tarih: Sayı: 10 Maddelerin Cins ve Nev'ileri

HUBUBAT T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI AYLIK BORSA BÜLTENİ - 30/09/2016. Tarih: Sayı: 10 Maddelerin Cins ve Nev'ileri HUBUBAT ARPA ARPA YEMLİK Sayfa: 1-13 ARPA YEMLİK MTS 0.65 0.78 0.6906 709,670.00 KG 490,069.35 12 ARPA YEMLİK TTS 0.68 0.75 0.6939 830,040.00 KG 575,931.90 8 ARPA YEMLİK ı: 1,066,001.25 20 ARPA ı 1,066,001.25

Detaylı

T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI GÜNLÜK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat BUĞDAY EKMEKLİK MTS , KG 39,010.

T.C. SAMSUN TİCARET BORSASI GÜNLÜK BORSA BÜLTENİ. Ortalama Fiyat. Enaz Fiyat. Ençok Fiyat BUĞDAY EKMEKLİK MTS , KG 39,010. HUBUBAT BUĞDAY BUĞDAY EKMEKLİK - Sayfa: 1-5 BUĞDAY EKMEKLİK MTS 0.83 0.83 0.8300 47,000.00 KG 39,010.00 5 BUĞDAY EKMEKLİK ı: 39,010.00 5 BUGDAY DİĞER DURUM BUĞDAY İTHAL İTL 0.59 0.59 0.5898 1,520,140.00

Detaylı