Sigara Bırakma Yaklaşımı. Doç. Dr. Metin ÖZKAN GATA Göğüs Hastalıkları AD

Transkript

1 Sigara Bırakma Yaklaşımı Doç. Dr. Metin ÖZKAN GATA Göğüs Hastalıkları AD

2 Genel İlkeler Tütün bağımlılığı kronik bir hastalıktır. Genellikle birkaç denemeden sonra bırakılır. Her hastanın tütün kullanım durumu mutlaka dökümante edilmelidir. Her hasta mutlaka bırakma için motive edilmelidir.

3 Sigara alışkanlığını sorgularken; Yargılayıcı Aşağılayıcı Kınayıcı ifadelerden kaçınmalıyız

4 5Ö Yaklaşımı Öğren Sigara içme durumunu öğreniriz Öner Bırakma önerisinde bulunuruz ASK ADVISE ASSESS ASSIST ARRANGE Ölç Bırakma kararlılığını, nikotin bağımlılık düzeyini değerlendiririz Önderlik et Bırakma sürecinde hastaya destek olur, yol gösterir, tedavi veririz Örgütle Bırakma sonrası dönemi düzenleriz Toplumsal düzeydeki müdahalere katılır, aktif olur ve örgütleriz

5 Genel popülasyon Sağlık birimine başvuranlar ÖĞREN: Tarama Hiç kullanmamış Primer Koruma Halen kullanıyor BIRAKMAYI ÖNER Bırakmış Bırakma Kararlılığını ÖLÇ Hayır Evet Bırakma Sürecinde ÖNDERLİK ET Relapsın önlenmesi Bırakma motivasyonunu sağla Artık bırakmak istiyor Sonrasını ÖRGÜTLE Bırakmış durumda Hala bırakmak istemeyen hasta

6 Öğrenme

7 SİGARA İÇİYOR MUSUNUZ?

8 Ne zaman başlamış? Kaç yıldır içiyor? Günde içilen sigara sayısı? Sigara dışı tütün ürünleri: PİPO, PURO, NARGİLE

9 Hangi hastaya nasıl yaklaşırız? Halen kullananlara bırakması önerilir Yakın zaman önce bırakmış olanlar nüks (relaps) bakımından değerlendirilip motivasyonları güçlendirilir Eski kullanıcıları bıraktıkları için tebrik edip, bırakmış kalma kararlılığına destek verilir Hiç kullanmamış olanları kutlayıp pasif içicilik konusunda kısa bilgi verilir TÜMÜNÜ KAYDEDERİZ..

10

11 Önerme

12 Öneri Hastaya mutlaka sigarayı bırakması önerilir Öneri net, güçlü, kişiye özeldir

13 Öneri Sigara kullanıcıları, hekime başvurdukları herhangi bir sağlık sorunu ile bağlantı kurulduğunda sigarayı bırakma önerisine daha açıktır

14 Öneri ÖNERİ net güçlü mesaj veren hastanın sağlık sorunu ile sigara arasında bağlantılı

15 Net Şu anda sigarayı bırakmanın sizin için çok önemli olduğunu düşünüyorum ve size yardımcı olabilirim Yalnızca hasta olduğunuzda sigara sayısını azaltmak yeterli değildir

16 Güçlü Hekiminiz olarak, sağlığınızı korumak için şu anda ve gelecekte yapabileceğiniz en iyi şeyin sigarayı bırakmak olduğunu bilmenizi istiyorum. Ben size bu konuda yardımcı olabilirim.

17 Kişiye Özel Tütün kullanımı ile Şimdiki sağlık ve hastalık durumu Tütün kullanımının sosyal ve ekonomik maliyeti Bırakma isteği/hazırlığı Evde yaşayan çocuklar ve diğer kişiler üzerindeki sigara etkileri ile ilişkilendiririz

18 Ölçme

19 Genel popülasyon Sağlık birimine başvuranlar ÖĞREN: Tarama Hiç kullanmamış Primer Koruma Halen kullanıyor BIRAKMAYI ÖNER Bırakmış Bırakma Kararlılığını ÖLÇ Hayır Evet Bırakma Sürecinde ÖNDERLİK ET Relapsın önlenmesi Bırakma motivasyonunu sağla Artık bırakmak istiyor Sonrasını ÖRGÜTLE Bırakmış durumda Hala bırakmak istemeyen hasta

20 Ölçme Bırakma isteğinin sorgulanması Bırakmak isteyen hastanın kararlılığının belirlenmesi Nikotin bağımlılığının ölçümü Geçmiş bırakma deneyimlerinin değerlendirilmesi

21 Bırakma isteğini sorgulama Bir kullanıcıya sigarayı bırakmasını önerdikten sonra, bir sonraki adım hastanın sigarayı bırakmak isteyip istemediğini sormaktır Her sigara kullanıcısına şu anda sigarayı bırakmak isteyip istemediği sorulmalı (Örn. önümüzdeki 30 gün içinde)

22 Hastaların bırakma isteğinin değerlendirilmesi Kişi şu anda sigarayı bırakmaya istekliyse ve hekim bu süreci yönetebilecek durumdaysa, destek sağlar

23 Hastaların bırakma isteğini değerlendirilmesi Hekim sigara bırakma desteği ve tedavisi sağlama konusunda yeterli hissetmiyorsa, mutlaka bir uzmana/merkeze yönlendirmeli

24 Hastaların bırakma isteğinin değerlendirilmesi Hasta şu anda sigarayı bırakmak istemediğini net olarak ifade ediyorsa Gelecekte bırakmayı düşünmesi durumunda yardım edecek tedavi seçenekleri olduğunu hatırlatılır Bırakmasına cesaret verici destek sağlanır

25 Nasıl Soralım?

26 Nasıl Soralım? Sigarayı bırakmak isterseniz size yardım edebilirim. Sigarayı bırakma konusunda ne düşünüyorsunuz? Sigarayı bırakmak istiyorsanız, bırakma girişiminize yardımcı olmak için yapabilecek pek çok şey var. Sigarayı bırakmak ister miydiniz?

27 Nasıl Soralım? Tütün bağımlılık yapıcı bir maddedir ve bu özelliği oldukça güçlüdür. Bu nedenle bırakmak sadece bir irade meselesi değildir, gerçekten çok zor olabilir. Bir çok kişinin, sigarayı bırakabilmesi için bunu birden fazla kere denemesi gerekiyor. Size bu süreçte danışmanlık desteği sağlayabilirim. Bırakma başarısını çok artıran ilaçlar var. Bu destekle sigarayı bırakmada başarı oranı çok artıyor. Siz sigarayı bırakmayı düşünüyor musunuz?

28 Nasıl Soralım? da size destek olabilecek Sigara Bırakma Polikliniği var. Aslında böyle bir yardımla sigarayı bırakma olasılığınız kendi başınıza denemenize göre yaklaşık dört kat daha yüksek. Böyle bir yardım ile ilgilenir miydiniz?

29 Ne yanıt alabiliriz? Hayır, sigarayı bırakmak istemiyorum (Sigara içmekten memnunum) Sigarayı bırakmayı düşünüyorum, ama yakın gelecekte değil Sigarayı bu ay içinde bırakmayı düşünüyorum Sigarayı bırakmaya kararlıyım

30 Sigarayı bırakmak istemeyen hastalar Motivasyonlarını artırıcı cesaretlendirici mesajlar verilir Sizi anlıyorum. Ancak sigarayı bırakmak isterseniz, size yardımcı olabilirim. Bu konuyu bir daha ki görüşmemize dek düşünün lütfen Unutmayın, sigarayı bırakmak sağlığınız ve yaşam kaliteniz bakımından kendiniz için yapabileceğiniz en iyi şey.

31 Sigarayı bırakmayı düşünen hastalar Bu hastaların motivasyonlarını kararlılık düzeyine çıkarmak için çaba harcamak gerek Sigarayı bırakmayı düşünmeniz çok çok önemli bir aşama. Sizi kutluyorum. Sigara bırakanların çoğu başlangıçta buna benzer bir dönem yaşarlar. Lütfen biraz daha düşünün; sigarayı bırakmanın yaşamınızda yaratacağı sayılmaz olumlu şey var; bunlara odaklanın. Bırakma kararı verdiğinizde de lütfen bana gelin, size yardım edebilirim. Unutmayın, sigarayı bırakmak için iyi bir zaman yoktur. Doğru zamanı beklemek, bırakmayı sürekli ertelemek de iyi bir fikir değildir.

32 Sigara bırakma konusunda kararlı hastalar Bu hastaları kutlar ve bırakma müdahalesini tamamlamak için görüşmeye devam ederiz

33 Nikotin Bağımlılık Düzeyi: Bir hastanın nikotine gerçekte ne kadar bağımlı olduğunu anlamanın basit birkaç yöntemi var Bu yöntemi hekim ve bütün sağlık çalışanları uygulayabilir Bağımlılık düzeyini bilmek, hastaya verilecek bırakma desteğinin stratejisini ve uygun ilaç seçeneklerini saptamak için bağımlılığı belirlemek önemli

34 Nikotin Bağımlılık Düzeyi Günde ne kadar sigara içiyorsunuz? Günün ilk sigarasını uyandıktan ne kadar süre sonra içiyorsunuz? Uyandıktan sonraki ilk 30 dakika içinde sigara içtiğini söylüyorsa, bağımlılığı oldukça güçlüdür Bu hasta daha yoğun sigarayı bırakma tedavisinden ve daha yüksek dozdaki ilaçlardan yarar sağlayabilir

35 Fagerström Testi (FTND) Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz? İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz? Sigara içilmeyen yerlerde sigara içmemekte zorlanıyor musunuz? Hangi sigaradan vazgeçmekte en çok zorlanırsınız? Günün ilk saatlerinde sonraki saatlere göre daha sık sigara içiyor musunuz? Çok hasta olduğunuzda veya günün çoğunu yatakta geçirdiğinizde sigara içer misiniz? 10 veya daha az dakika içinde 6-30 dakika 30 dakika + Hayır Evet Sabah ilk içilen Diğer Hayır Evet Hayır Evet SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 0-2 = düşük düzeyde bağımlılık 3-7 = orta düzeyde bağımlılık 8-10 = yüksek düzeyde bağımlılık

36 Pratik Test Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz? İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz? 10 veya daha az dakika içinde 6-30 dakika 30 dakika SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 0-2 = düşük düzeyde bağımlılık 3-4 = orta düzeyde bağımlılık 5-6 = yüksek düzeyde bağımlılık

37 ÖZET ÖĞRENDİK ÖNERDİK ÖLÇTÜK ÖNDERLİK EDECEĞİZ

38 Önderlik Etmek

39 Önderlik Etme Bırakma sürecine önderlik etme Sigara bırakmaya yardım eden farmakoterapi seçeneklerini sunmak

40 Önderlik Etmek Önderlik edecek hekim hastayla görüşme becerileri ve tedavi seçenekleri konusunda bilgili ve güvenli hissetmeli Uygun öneriler ve farmakoterapi seçenekleri ile bırakmanın başarısı artar

41 Bırakma Planı Sunumu Bırakma günü belirlenmeli İdeal olanı bırakma gününün iki hafta içinde olması Çevresiyle paylaşmalı Hastanın ailesine, arkadaşlarına ve iş çevresine bırakma girişimini anlatması, onlardan destek ve anlayış talep etmesi yararlı

42 Bırakma Planı Sunumu Zorlukları öngörmeli, bilmeli Planlanan bırakma girişimi ile ilgili, özellikle kritik olan ilk haftalarda ortaya çıkacak olan zorlukları öngörmek gerekir Nikotin yoksunluk semptomları konusunda bilgilendiririz Sigarayı ortadan kaldırmalı Sigara ürünleri ortalıktan kaldırılmalı Bırakmadan hemen önceki dönemde uzun süre zaman geçirilen yerlerde sigara içmekten kaçmaya çalışmak (örneğin iş, ev, araba) yararlı olur

43 Bırakma Planı Sunumu Yoksunluk: Sigaradan tümüyle uzak durmak zorunlu Bırakma sonrası tek bir nefes bile alınmamalı Daha önceki bırakma deneyimi Neler işe yaradı? Neler zarar verdi?

44 Bırakma Planı Sunumu Önceki deneyimlerden yola çıkarak beklenen zorlukları ve tetikleyicileri tahmin etmek: Zorlanacağı durumları, tetikleyicileri ve hastanın bunların üstesinden nasıl geleceğini anlatırız

45 Bırakma Planı Sunumu Alkol Alkol relapsa sigaraya yeniden başlamaya neden olabileceğinden, hastanın bırakma süresince alkolden uzak kalması veya almaması düşünülmeli Evdeki diğer içiciler Evde başka biri sigara içiyorsa sigarayı bırakmak daha zordur Ev arkadaşlarının, eşlerin birlikte sigarayı bırakması konusunda cesaretlendirmeli Evde sigara içilmemesi istemeli

46 Cesaret Vermek - Duyguların Paylaşımı Bırakma süreci ile ilgili endişeleriniz, tedirginlikleriniz olabilir; ama unutmayın ben size yardımcı olmak üzere buradayım. Nikotin bağımlılığını alt etmede çok etkili ilaçlar var. Size anımsatmak isterim: Bugüne dek sigara içen insanların yarısı sigarayı bıraktı. Destek alarak bırakan hastaların bırakma başarısı 4 kat artmaktadır.

47 Gerekli Tedavi Seçenekleri Bilinmeli ve Önerilmeli Etkin olduğu saptanmış ilaç tedavilerinin kullanımını önerilir Bu ilaçların sigarayı bırakma başarısını nasıl arttırdığı ve yoksunluk belirtilerini nasıl azalttığı açıklanır İlk seçenek ilaçlar arasında şunlar bulunmaktadır: NRT Bupropion Vareniklin

48 Örgütlemek

49 Genel popülasyon Sağlık birimine başvuranlar ÖĞREN: Tarama Halen kullanıyor Hiç kullanmamış BIRAKMAYI ÖNER Bırakma Kararlılığını ÖLÇ Primer Koruma Bırakmış Hayır Evet Bırakma Sürecinde ÖNDERLİK ET Relapsın önlenmesi Bırakma motivasyonunu sağla Artık bırakmak istiyor Sonrasını ÖRGÜTLE Bırakmış durumda Hala bırakmak istemeyen hasta

50 Örgütlemek Bırakma sonrası dönemin düzenlenmesi Sigara bırakma sonrası dönemin organizasyonu Sigara bırakma döneminde izlem Relaps olan hastada motivasyonel güçlendirme uygulaması Bırakma süreci için özet Hazırlık Görüşmesi Bırakma Günü Görüşmesi Bırakma Sonrası Görüşme Tedavinin Sonlandırılması ve Relapsın Önlenmesi

51 İzlem Randevuları Bırakma öncesi görüşme. Hazırlık ve sigara bırakma tarihinin belirlenmesini içerir Bırakma günü Bırakma gününde genelde hastaya randevu verilmez Bırakma sonrası ilk hafta Relaps riskinin en yüksek olduğu dönem Bırakma sonrası ilk ay Haftalık, onbeş günlük periyodlarla veya ay sonunda bir kez

52 Dikkat! Unutmayın sigara bırakanlar en sık ilk 2 hafta içinde sigaraya yeniden başlıyor

53 TeRKET Relapsın önlenmesinde motivasyonel güçlendirme uygulaması Tüm etkileri ilişkilendirin Riskleri anlatın Kazançları vurgulayın Engelleri belirleyin Tekrarlayın

54 TeRKET Relapsın önlenmesinde motivasyonel güçlendirme uygulaması Bu süreçte doktor sadece anlatmamalı, her bir konuda hastanın yaklaşımını ve değerlendirmesini almalıdır Sağlığınıza olumlu etkileri konusunda ne düşünüyorsunuz? Riskler konusunda ne düşünüyorsunuz? Bırakmanın sizin için ne gibi kazançları ve yararları olacak? Önünüzdeki en önemli engeller neler?

55 TeRKET Relapsın önlenmesinde motivasyonel güçlendirme uygulaması Tüm etkileri ilişkilendirilir Sigara bırakmanın hastanın kendisiyle ne kadar ilgili olduğunu, tüm etkilerini spesifik bir şekilde anlaması sağlanır

56 TeRKET Relapsın önlenmesinde motivasyonel güçlendirme uygulaması Riskleri anlatılır Sigaranın sağlık üzerine negatif etkileri: yakın dönem uzak dönem Düşük nikotinli veya düşük katranlı sigara formlarının (pipo, puro vb) bu riskleri azaltmayacağı vurgulanır

57 TeRKET Relapsın önlenmesinde motivasyonel güçlendirme uygulaması Kazançları vurgulanır Sağlık durumunda düzelme Gıdaların tadına varılması, koku duyusunun iyileşmesi Para biriktirme Kendini daha iyi, enerjik hissetme Ev, araba, kıyafet ve nefesinin daha iyi kokması Çocuklarına iyi örnek olması; çocukların sağlığı Cildinin daha geç yaşlanması

58 TeRKET Relapsın önlenmesinde motivasyonel güçlendirme uygulaması Engeller belirlenir Sigarayı bırakmanın önündeki engelleri ve zorlukları saptamasını istenir Tedaviye yol gösterecek bileşenler saptanır Engel örnekleri arasında şunlar vardır Yoksunluk belirtileri Başarısızlık korkusu Kilo alımı Destek yoksunluğu Tütünden alınan keyif

59 TeRKET Relapsın önlenmesinde motivasyonel güçlendirme uygulaması Tekrarlar Motivasyonu olmayan hastaların görüldüğü her muayenede motivasyon görüşmesi tekrarlanır Önceki girişimlerinde başarısız olan sigara kullanıcılarına, çoğu sigara içicisinin, başarılı bırakma öncesi pek çok bırakma girişiminde bulunduğu anlatılır

60 Bırakma sonrası görüşme Bir önceki haftayı gözden geçirme İlaç kullanımının kontrolü Gelecek hafta için plan Motivasyonu artırmak

61 Başarısız olmuş hasta Biliyorsunuz sigarayı bırakmak zor ve bazılarının birden fazla denemeye ihtiyaçları olabiliyor. Bu yüzden bu kez yapamamış olmanız gelecekte başarılı olamayacağınız anlamına gelmiyor Sigarayı bırakanların çoğu bunu birkaç denemeden sonra başarabiliyorlar Bu süreçte çok şey öğrendiniz. Yeni ve etkili bir girişimde bulunmadan önce şimdi biraz ara verin, birkaç ay içinde sigarayı bırakmak için yeni bir denemeye hazırlanmak üzere biraz düşünün

62 İleri danışmanlık gerektiren durumlar Sigara içiminin kesilmesi için davranışsal destek sağlanması bazı durumlarda ileri uzmanlık bilgi ve becerisi gerektiren bir tedavidir Ender olarak bazı hastaların ihtiyaçları ve kişisel sorunları sigara bırakma önerisinin ötesinde bir uzmanlık gerektirebilir Bazı adolösanlar, psikiyatrik sorunu olan hastalar gibi özel durumlarda da uzmanlık yaklaşımı gerekli olabilir Hastaların bu nitelikte bir profesyonel desteğe ihtiyacı olduğunu düşünürsek, uygun uzmanlara ve/veya servislere yönlendiririz

63

64 Teşekkürler