DEPOCULUK MKKINDfl ETÜD ve İSTAN6ULDIKİ DEPOLAR

Transkript

1

2 ISTANBUL TICARET ODASı Yayınlan DEPOCULUK MKKINDfl ETÜD ve İSTAN6ULDIKİ DEPOLAR 1966 İstanbul

3

4 İÇİNDEKİLER Sahife I DEPOCULUK FONKSİYONUNUN ÖNEMİ 7 II DEPO ÇEŞİTLERİ 8 A. Yetki ve sorumluluk bakımından depolar ; 8 1 Ticarî depolar,2 Özel yetki ve sorumluluğu olan depolar a. Kefaleti haiz depolar : aa. Gümrük transit antrepoları bb. Vergiden muaf depolar b< Yedd-i emin depoculuğn c. Umumî Mağazalar B. Yapı ve teçhizat bakımından depolar 1^ 1 Açık depolar 2 Teçhizatı haiz depolar a. Taşıma istif teçhizatı olan depolar b. Temizleme, ayıklama, tasnif vesaire teçhizatı, olan depolar c. Soğutma ve klima tesisleri olan depolar m TÜRKİYE'DE UMUMÎ MAĞAZACILIK 12 IV İSTANBUL VE CİVARINDA DEPOCULUK, 15 A. Depoların tasnifi, 16 a. Teçhizata göre tasnif b. Şehir içinde dağılışa göre tasnif B. Depoların ücret tarifelerinden örnekler 18 Örnek 1. Genel Smtea listesi Örnek 2. Çeşitli sanayi malları Örnek 3. Balık, Et, pastırma v.s. Örnek 4. Peynir, Yoğurt, Yumurta Örnek 5. Kimyevî maddeler V DEPOCULUK FONKSİYONUNUN EKSİKLİKLERİ VE ETKİLERİ 23 VI ~ DEPOCULUK KONUSUNDA ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER VE GÖRÜŞLER. 23 Ek : İstanburdaki depoların listesi (elde edilebilenler) Bibliografya, 30

5

6 G i r i ş : Ziraatın, sanayiin ve bilhassa ticaretin gelişmesi, sosyal düzen üzerinde son derecede tesirli olmakta ve bu ekonimik faaliyetlerin geniş halk kitlelerinin ihtiyaçlarını yeterli bir şekilde karşılaması için üretim ile birlikte pazarlama faaliyetlerinin de ayni ölçüde gelişmesinin temini gerekmektedir. Maların üretimi ile pazarlanması ve tüketimi arasında, gerek malların mahiyeti icabı, gerekse sevk ve tüketim devreleri arasmda geçen zaman dolayisiîe, yapılması zarurî buîmian bir fonksiyon vardır. Bu fonksiyon, iktisadî faaliyetlerin içinde depolama fonksiyonu adını almaktadır. Modern anlamda depolama fonksiyonu, maların sadece muhafazası demek değildir. Bu faaliyet iktisadî bir önem taşımaktadır. İstihsali muayyen mevsimlere veja devrelere bağlı olan maddelerin bütün bir yıi boyunca muntazaman piyasaya arzı imkânlarını sağlayarak arz ile talep arasmda bir dengenin kurulması ve, dolayısîle fiyat istikrarını temin etmesi; kurutması, ayıklama, temizleme sınıflandırma, ambalaj gibi yan faliyetierin gelişmesüe malların değerlendirilmesi ve finansman imkânlarına yol açması bakımlarmdan depoculuk fonksiyonu, içinde yaşadığımız iktisadî faaliyetler dünyasmda her zaman ve her yerde karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple depoculuk hizmetleri hakkında bir fikir verebilmek, bu konuda serinlemesine incelemeler yapilmasirja zemin hazırlamak maksadile bu küçük eser hazırlanmıştır. Bu etüdde malların pazarlanması ile ilgili faaliyetlerin içinde depolama fonksiyonundan, memleketimizde ve özellikle istanbul'daki depolardan bahsedilmiştir. Müteşebbis, öğrenci ve ilgilenecek herkese faydalı olacağı ftmidue takdim oîımur. İSTANBUL TİCARET ODASI

7

8 DEPOCULUK HAKKINDA ETÜD VE İSTANBULDAKİ DEPOLAR 1 Depoculuk Fonksiyonunun Önemî : Ekonomik faaliyetler genelikle iki büyük grup içerisinde mütalâa edilirler: Üretim ve Pazarlama. Üretim faaliyetleri için gerekli mallar, üretime tahsis edilecek miktara ulaşmcaya veya üretim işlemlerine tabi tutuluncaya kadar bir yerde muhafaza edilirler. Bu mallar zirai yapıda ise bir kısmı tüketilmek üzere toplanır, temizlenir, sınıflandırılır, ambalajlanır ve tüketim mahallerine sevek edilmek üzere bir yerde saklanırlar. Tüketim mahallerinde de fiilî tüketime kadar bir yerde muhafaza edilmeleri gerekir. Bu muhafaza işleri için malların bazen nakle^ dilmeleri zarureti vardır, ve zaruret sebebile, nakilden evvel konomik sevkiyata elverişli miktarda malın bir 3/erde toplanması mecburiyeti ortaya çıkabilir. Bu durum tekrar depolama fonksiyonuna ihtiyaç olduğunu gösterir. Yukarıda sayılan hallerin hepsi, depolama işlerinin ekonomik hayatta ne kadar sık rastlanılan bir olay olduğunu açıkça belirtmektedir. Ayrıca mallar üretimden tüketim veya kulamima yerlerine ulaşıncaya kadar ithalâtçı, toptancı, perakendeci, ihracatçı gibi tevzi kanallarından geçmek zorunda kalırlar. Burada da malların müsthsilmüstehlik zincirinden geçişlerinde depoculuğun önemi ortaya çıkmaktadır. Malların cinsine ve pazarlama safhalarına göre farklı ehemmiyetler arzetmesine rağmen, ciddî ve rasyonel bir anlayışla ifa edilen depoculuğun, hangi safhada olursa olsun pazarlama faliyetlerine çok şe3der kazandırdığı muhakkaktır. Bilhassa modern anlamı ile ideal bir pazarlama sistemi içinde hedef, mal ve hizmetlerin muntazam akışının sağlanması olduğuna göre depolamanın önemli bir fonksiyon olduğunu kabul etmek gerekir. Depoculuğun gayelerden biri, bilhassa ziraî mahsullerde görülen mevsimlik üretimin yıllık tüketime uyduruimasıdır. Hububat, tütün, pamuk, yün, yumurta, sebze ve meyveler ancak muayyen aylarda üretilmekte buna mukabil tüketimleri bütün yıl boyunca sürmektedir. Üretim ve tüketim devreleri arasındaki dengesizliğin giderilmesi

9 önemli bir mesele olarak ortaya çıkmaktadır. Dengenin sağlanması da depoculuk sayesinde mümkün olabilmektedir. Sana3âde ise ziraatin aksine olarak istikrarlı bir arz fonksiyond mevcuttur ve bu durum çeşitli sebeplerle yıl zarfında değişiklik gösteren talebe uyma problemini ortaya çıkarmaktadır. Meselâ yaz aylarında otomobil lâstiği, ince giyim eşyası mubayaası artmakta, palto vesaire gibi giyim eşyalarına talep ise çok azalmaktadır. Kış aylarında ise durum tersine olmaktadır. Bu misalleri, battaniye, hasır şapka, şemsiye gibi örneklerle çoğaltabiliriz. Depoculuk fonksiyonunun rasyonel olarak ifa edilmediği memleketlerde bu sanayi kolları adeta mevsimlik faaliyette bulunmaya zorlanmaktadır. Bundan başka depoculuğun gelişmesi, emtea üzerine kredi muamelelerin, üretim pazarlama faaliyetlerinin finansman ihtiyacını karşılama imkânlarını sağlamaktadır. Bu imkân, paranın devrini hızlandıran, ekonomik faaliyetlerde finansman problemlerinin yarattığı durguluk veya kesiklikleri azaltan tesirlerile, memleket ekonomisine canlılık sağlayan faktörlerden birisi olarak kabul edilebilir. îî Depo Çeşitleri A. Yetki ve sorumluluk bakımından depolar : Depolar çeşitli bakımlardan tasnife tabi tutulabilirler. Burada depolar önce, normal ticarî depolar ve bazı özel yetki ve sorumlulukları olan depolar diye iki grupta mütalâa edilmiş, ayrıca depolar teknik yapılarına göre sınıflandırılmış bulunmaktadır. 1 ~ Ticarî depolar Ziraî ürünlerin ve sınaî mamul ve yarı mamullerin mıüstahsilden müstehlike kadar şevkinde kulandan depolara, ticarî mahiyette depolar denilebilir. Bu depolar ya doğrudan doğruya depolama hizmetini karşılamak üzere tamamen depoculuk fonksiyonunu ticarî maksatlarla başarırlar, veyahut bir sanayi veya ticaret işletmesinin kendi depo ihtiyacım kısmen veya tamamen karşılarlar. Bu tip depoların aşağıda izah edilecek olan depolardan farkı, depolama fonksiyonunu başarırken, ayrıca bazı özel yetki ve sorumlulukları olmamasıdır. 2 Özel yetki ve sorumluluğu olan depolar Bu stuba giren depolar kendilerine bazı özel kanun veya sair

10 mevzuat ile verilmiş yetkileri haiz olup tabiatile bazı da yüklenirler. Bu sınıfa giren depolar şöyle sıralanabilir : a. Kefaleti haiz depolar b. Yedd-i emin depoculuğu c. Umumî Mağazalar sorumlulukları a. Kefaleti haiz depolar : Özellikle iktisaden ileri memleketlerde rastlanılan bu depolar iki tiptir : a) Gümrük Transit Antrepoları : Bazı hallerde malların sipariş verilen evsafa uymaması sebebiyle ihtilâf çıkmakta ve mal çekilememektedir. İşte bu maksatla işletilmesi şahıs mülkiyetinde olmakla beraber, bir hükümet adamının da kontrolü altında olan bu depolara mal konmakta ve mal depodan çekilene kadar da gümrük ödenmemektedir. bb) Vergiden muaf Antrepolar : Bu depolar da bilhassa tütün ve içki için kullanılmaktadır. Bu gibi maddelerden alınmakta olan istihlâk resimleri mal depolandığı zaman değil de depoyu terkedişinde tahsil edilmektedir. Meselâ içki ve tütün fermantasyon maksadı ile depoya konulduğunda hiç bir resim tahsil edilmemekte, ve bu malar çok defa senelerce bu depolarda kalmaktadır. Bu tip depolarda yıllarca kalan şaraplar veya viskiler fıçılardan şişelere gene bir devlet memuru nezaretinde ve depo binası içinde doldurulmaktadır. Şişelere çok zaman bu hususu belirten etiket konulmakta ve ticarî bakımdan bir reklâm vasıtası telâkki edilmektedir. b. Yedd-î emin depoculuğu : Bu çeşit depoculuk, Amerika'da kanunlarla da teşvik edildiği halde ancak 1929 dünya iktisadî buhranı neticesinde gelişmiştir. Bu senelerde, bankaların malî durumlarmn bozuk olması sebebiyle firmaların kredi temin etmekte müşkülâta uğramaları, yedd-i emin depoculuğunun gelişmesinde başhca âmil olmuştur. Yedd-i emin depoculuğunun muhtelif faydaları mevcuttur. aa) Her şeyden evvel bankalar sağlam bir karşılığı olmayan emtealara tatbik ettikleri faiz haddinden daha aşağı bir faiz tatbik etmektedirler. bb) Umumî Mazaîarm makbuzu gibi makbuzlar piyasada çok kolay satılmaktadır.

11 cc) Aynı zamanda bu usul emteanm ambara nakledilmesi gibi bir mecburiyeti de vazetmediğinden çok iktisadî olmaktadır. c. Umumî Mağazalar : Umumî Mağazalar ifa ettikleri hizmet bakımından çok yönlü kuruluşlardır. Umumî Mağazalar arzettikleri hizmetlerin çeşitleri dolayısiyle bugünkü iktisadî nizamda önemli bir rol oynayan müesseselerdir. Umumî Mağaza depoculuk ve distribütörlükte bir ihtisaslaşmadır. Mal teslim alındığında mal sahibine makbuz verilir, depoya alınan eşyalar hakkında kayıt tutulur. Aynı zamanda kredi imkânları, sigorta, satış acentaları ve navlun tarifeleri v.s. hususlar hakkında müşteriye bilgi verilebilir. Satış mevzuunda da umumî mağazaların sağladıkları imkânlardan faydalanılmaktadır. Nakliye şirketleri birleşerek emtealarım bir umumî ambara koymakta ve bu suretle nakliyatta komple tarife avantajlarından faydalanılmaktadır. Umumî mağazaların ifa ettikleri hizmetlerden biri de satıcının bir mümessili sıfatiyle, siparişlerin yerine getirilmesi, sipariş alınması, mağazanın bir kısmının mümessil fonksiyonunu ifa etmek üzere ayrılması ve temsil edilenin şubesinin haiz olacağı selâliiyet ve sorumluluklarla hareket etmektir. Önemli bir fonksiyon da deponun, malın teslim edilmesi karşılığı verdiği makbuzlardır. Bu makbuzlar bankalardan kredi temininde faydalı olmakta, bankalar kredi mevzuunda, umumî mağazalarda muhafaza edilen emteaya kredi talep edenin deposunda bulunan emteaya nisbetle daha fazla iltifat etmektedir. Umumî mağazaların ithalât işlerindeki fonksiyonu inkâr edilemez. İthalât yapıldıktan sonra mallar vakit geçirilmeden istihlâk sahiplerine intikal etmelidir. Gümrük formaliteleri gümrük masrafları, kredi temini, alıcı ile satıcı arasındaki ihtilâf ve buna benzer sebeplerle; veya malzemenin toplanması, montaj ameliyesi, sevk talimatı veya konsinyasyon talimatı beklenilmesi gibi normal sebeplerle de depolama ihtiyacı ortaya çıkabihr. Bu muameleleri yerine getiren bir umumî mağaza, depoculuk fonksiyonu ile birlikte ithalât işlemlerini de ahenkli bir şekilde yürütebilir. Yukarıdaki misallerle rolü belirtilmeye çalışılan Umumî Mağazaların depoculuk hizmetlerine ilâve olarak serbest liman işletilmesi imtiyazı da verildiği görülmektedir. Umumî mağazaların memleket ekonomisindeki önemini nazara alan Kanun yapıcı sıkı bir kontrol sistemi kurmaya genellikle dikkat etmektedir.

12 B. Yapı ve teçhizat bakımından depolar : Depolar, hukukî ve malî yetki ve sorumlulukları ne olursa olsun, yapısı ve teçhizatı bakımından sınıflandırılmaya tabi tutulabilir. 1 Açık depolar : Yapı ve teçhizat bakımından en basit olan depo şekli budur. Etrafı bazen duvar veya çit ile çevrili olabileceği gibi hiç bir duvar olmadığı durumlar da olabilir. Açık hava şartlarından kola3dıkla müteessir olmayan, çalınma, yanma gibi tehlikelere karşı yapısı icabı pek müsait olmayan maddeler buralara depolanır. Bekçi dikmek suretile emniyet temin edilebilen bu tip depolara, kömür, maden cevheri, kum, çakıl, demir gibi maddeler konulmaktadır. 2 Teçhizatı haiz depolar : Depoculukta kullanılan depo teçhizattı tabirinden şunlar anlaşılır : a) Emteanm depo içinde bozulmadan nakil edilmesini ve muntazam istifini sağlayan teçhizat, (vinç, forklift vesaire) b) Hububat veya bakliyat cinsinden olan dökme malları temizlemek, tasnif etmek ve ilaçlamak için kullanılan teçhizat. Bilhassa gıda maddelerinin muhafazasında kullanılan ve emteayı uygun hava şartları yaratacak bozulmasını önleyen teçhizat ile (klima ve soğuk hava tesisatı) yukarıda belirtilen teçhizatın hepsine ayni depoda rastlamak mümkün olduğu gibi, yalnız bir çeşidine sahip olan depolar da mevcuttur. Bu çeşit depolar genellikle müstehlik merkezleri ile ihracat binası ve bölgelerinde temerküz eder. Teçhizatı haiz depoların tercih edilmesine tesir eden sebepler ikidir : aa) Piyasada temizlenmiş, ayıklanmış, tasnif edilmiş emteanm değerinin daha yüksek olması. bb) Bu nevi işlemleri yaptırmak için ilâve nakliye ücretine katlanmak mecburiyetinin ortadan kalkması. C. Soğutma, klima tesisleri olan depolar : Zamanımızda yalnız iç pazarların değil Okyanuslar aşırı pazarların dahi beslenmesi soğuk zincirinin temini yoluyla mümkün olabiî-

13 mekte, meyveler, sebzeler, et, kümes havanları, süt ve sütten yapılan gıda maddeleri bu soğuk zinciri sayesinde uzak pazarlara ulaşabilmektedir. Soğuk tekniği imkânları, soğuk muhafazanın, bakteri ve küflerin gelişmeleri için müsait olmayan bir zemin hazırlayarak maddelerin bozulmalarını önlemesi yanında yiyecek maddelerinin olgunlaşmasını tanzim eden (enzym) hareketinin daha yavaş işlemesini de sağlamaktadır. Ancak dayanıksız ve az dayanıklı maddelerin muhafazasında rol oynayan soğuk tekniğinden, dayanıklı maddelerin de muhafazasında faydalanılmaktadır. Kuru incirler,ceviz ve fındık ve emsali maddeler de aşırı buharlaşma ve kurtlanmaya karşı bir tedbir olarak soğukta muhafaza edilmektedirler. Yünlü eşyaların kürklerin haşaratın zararlı tesirlerinden korunması için de soğuk muhafazaya bırakılma temayülü gittikçe yayılmaktadır. Çiçek soğanları, fidanlar ve ser bitkilerinin de satışa arzedilene kadar gelişmelerini durdurmak maksadı ile soğuk tekniğinden istifade edilmektedir. III Türkiye'de Umumi Mağazacılık : Umumî Mağazalar Türk Anonim Şirketi memleketimizde umumî mağazacılığı geliştirmek maksadiyle kurulmuş bir teşekküldür. Gerek kuruluşu memleket bünyesine oturtacak ve iktisadî nizama faydalı kılacak selâhiyetlerden mahrum kılınmış olması itibariyle gelişememiş ve fonksiyonunu ifa edememiştir. Esas mukavelede Umumî Mağazaların kurucuları olarak şu isimler geçmektedir. 1) Ticaret odalarını temsilen Ticaret Bakanlığı 2) Ziraat Bankası 3) îş Bankası 4) Sümerbank 5) Osmanlı Bankası 6) Emlâk Kredi Bankası 7) Türk Ticaret Bankası Gene ayni mukavelenamenin iştigâl konularım tanzim eden dördüncü maddesinde de Umxumî Mağazaların iştigâl etiği konular olarak şu sahalar belirtilmektedir. 1) Alelumum antrepo muamelâtı, 2) Eşyanın tamamı veya kısımları için emre muharrer makbuz ve rehin varant senetleri verilmesi,

14 3) Tevdi olunan eşyanın müşterek veya müteferrik sigortadan, 4) Eşyanın işlenmesi ve manipülasyonu (fümügasyon, kalibraj, triyaj ve temizleme dahil) 5) Zarfların değiştirilmesi, tamiri ve yenilenmesi, 6) Eşya mamullerinin alınması ve tasdikli nümuna şahadetnamesi verilmesi, 7) Eşyanın ekspertizi, 8) Eşyanın tahmil - tahliye, depolama, sevk, nakliye ve gümrükleme işleri, 9) Tevdi olunan eşyanın arzu ile veya cebren satışı gibi, umumî mağazaların faaliyeti sahasına giren bütün işleri, 10) Şirket, kuruluş maksadının ve işlerinin düzenlenmesine ve çevrilmesine lüzumlu gayrı menkulleri alabilir. 11) İthalât, ihracat ve dahili ticaret, alışa ve satışa tavassut işleri, yerli ve yabancı nakil vasıtaları acenteliği ve işletmeciliği ile lüzumlu görülecek yerlerde acentelikler mutemetlikler ve irtibat büroları ihdası ve dış memleketlerdeki ticarî firmaların reprezantanlıkları, 12) Yukarıda yazılı maddelerdeki muamelelere münhasır finansman durumu» gibi hususlar sıralanarak Şirket yukarıda açıklanan maksadiyle doğrudan doğruya münasebettar bulunan bilumum malî, ticarî sınaî muamelâtı icia ve bu muamelât ile iştigâl eden diğer şirketlerin hisse senetlerini ve tahvillerini satın alabilir ve bu nevi şirketler kurabilir. «Şirketin merkezi Ankara olup gerek Türkiye'de ve gerek yabancı memleketlerde lüzum görüldükçe İdare Meclisi tarafından Umumî Heyete arzedilmek şartiyle şubeler ve mümessillikler açılabilecek ve keyfiyet Ticaret Bakanlığına ihbar ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ve gerekli sair yerlerde gazetelerle ilân edilecektir. Şirketin müddeti kanun hükümlerine ve işbu esas mukavelenamede yazılı hallerde veya umumî heyet tarafından kısaltma veya uzatma hakkında bir karar verilmedikçe, kat'î kuruluşundan itibaren elli seneden ibarettir.» UMUMÎ MAĞAZA MAKBUZLARI Depoların muhafaza için kendilerine tevdi edilen mallara karşılık mal sahibine verdikleri makbuzlar ticarî hayatta her zaman, bil-

15 hassa finansman muamelelerinde emniyetle kullanılabilmektedir. Bu makbuzlar sayesinde, mallar el değiştirmeden makbuzların el değişmesi mülkiyetin intikali için kâfi olmaktadır. MAKBUZ SENEDİ Umumî Mağazalara tevdi edilen emtea ve zahire karşılığı verilen makbuz senedinin aşağıda belirtilen hususları muhtevi olması icap etmektedir. ' 1) Tevdi edenin ad ve soyadı ile senet ve ikametgâhı, 2) Tevdiatın yapıldığı umumî mağazanın ticaret unvanı ile bulunduğu yer. 3) Tevdi olunan şeylerin tabi olması lâzım gelen bütün resim, harç ve vergilerin ödenip ödenmediği ve sigorta edilip edilemediği, 4) Tevdi olunan şeylerin cins ve miktarı ile mahiyet ve kıymetinin bilinmesi için açıklanması lâzım gelen hususlar. 5) Ödenmiş olan veya ödenecek ücret ve masraflar. 6) Senedin kimin namına veya emrine tanzim edildiğini gösteren bir ibare. 7) Umumî mağaza sahibinin imzası VARANT Bishassa gümrük resmi ödenmemiş malları muhafaza etmek maksadiyle olan umumî mağazaların bu mallar mukabili verdikleri rehin senedine varant denir. Varantm da makbuz senedinin haiz olması gereken hususları ihtiva etmesi ve makbuz senedine bağlanması lâzımdır. Makbuz senedi ve varanttan müteşekkil vesikanın dip koçanlı bir defterden koparılmış olması ve defterin umumî ır^ağazaya ait vesikalar arasında saklanması lâzımdır. Makbuz senedi ve varant ayrı ayrı veya birlikte teslim ve ciro şeklinde devredilebileceği gibi beyaz ciro ile de devredilebilir. İki senet de teslim edilirse cirantanın haklarını hamiline devreder. Bu takdirde şu üç durum ortaj^a çıkmaktadır. 1) Makbuz senedi varantla beraber ciro edilirse umumî mağazaya tevdi edilmiş şeylerin mülkiyeti intikal eder. 2) Yalnız makbuz senedi devredilirse varant hamilinin hakkı

16 nak mahfuz kalmak şartiyle umumî mağazadaki emteanm mülkiyeti ledilmiş olur. 3) Yalnız varant devredilirse emtea üzerinde rehin hakkı doğmuş olur. Ancak varant hangi borç için ciro edilmişse o borç için hakkı doğar borç ödenmediği takdirde emtea satılarak borç edilir. rehin tasfiye Makbuz senedi ile varantm ziyaı veya miras ve iflâs sebebiyle çıkan ihtilâflar hariç umumî mağazalara tevdi olunan emtea üzerinde haciz, elkoyma veya rehin yapılamaz yalnız makbuz senedinin hamili varant ile temin edilmiş borcun ana parası ve faizlerini umumî mağazaya yatırarak vade gününden önce dahi eşyayı çekebilir. Afet vukuunda varantm hamili, sigorta bedelinden alacağım tahsil eder. Bütün gelişmiş memleketlerde müessir bir kuruluş olarak fonksiyonunu ifa eden Umumî Mağazaların inkişafının sağlanması için alınması gereken tedbirleri raporunda izah eden Hamburg Limanı ve Umumî Mağazalar İdare Meclisi Reisi mütehassıs Ernst Plate Umumî Mağazaların inkişafı için şu tedbirleri öngörmektedir. Bunlar özet olarak aşağıda belirtilmiştir : a) Liman işleri ile Umumî Mağaza hizmetleri birbirinden ayrılmaz bir kül teşkil etmektedir. Ancak depoculuk hizmetlerinin ifası Denizcilik Bankasına verilmiş olduğundan faaliyet sahası büsbütün daralan umumî mağazalar inkişaf edememektedir. Halbuki Batı Avrupa memleketlerinde Liman İşleri ile Umumî Mağaza hizmetleri beraber yürütülmekte ve dolayisile Umumî Mağazalara geniş inkişaf imkânları açılmaktadır. b) Umumî Mağazaların gelişmesini engelleyen hususlardan biri olarak memleketimizdeki banka depoculuğu üzerinde durulmalıdır. Bankaların emtea üzerinde kredi muameleleri için malın kendi depolarına konması mecburiyetini vazetmesinin Umumî Mağazaların faaliyet sahasını daraltmaktadır. c) Umumî mağazaların gelişmesini engeleyen başka bir faktör Devlet müesseselerinin de depoculuk faaliyetinde bulunmalarıdır. d) Yazar raporunda liman ve depoculuk hizmetlerinin karma ekonomik bir teşebbüs tarafından yürütülmesini teklif etmektedir. IV İstanbul ve civarındaki depolar : Türkiye'nin en büyük ticaret ve sanayi merkezi olan, iç ticaret,

17 ihracat ve bilhassa ithalât bakımından iş hacmi önem arzeden İstanbul şehrinde ve civarında bulunsn depoların adet, evsaf, mevki ve mükellefiyete göre durumlarının tespitine çalışılmıştır. Hiç bir yerde doğru dürüst kaydı bulunmayan, zaman zaman nakliyecilerin ve tacirlerin kendi işleri için tesis ettikleri, ve arızî veya tâli olarak ticarî maksatlarla kullanılan depoların tespit edilmesi katiyetle mümkün olamamıştır. Bu sebeple haklarında bilgi derlenmesine çalışılan İstanbul ve civarındaki depoların, ancak bir kısmı hakkında bilgi toplanmış olup, bunlar çeşitli tablolar halinde aşağıda gösterilmiştir. A. Haklarında bilgi derlenen depoların tasnifi : İstanbul ve civarındaki depolar, özel sektör, nakliye ambarlan, bankalar ve resmî sektör depoları olarak gruplandırılmış olup; a Depoların teçhizata göre tasnifi. Tablo Tde, b Depoların şehir içinde dağıhşları itibarile tasnifi, Tablo 2'de gösterilmiştir. A Resmî TABLO DEPOLARIN TEÇHİZAT DURUMLARINA GÖRE TASNİFİ Depolar I Kapasite D. po Cinsi Depo Sayısı M^ M- Ton Teçhizatsız Teçhizath Soğuk B Özel Depolar Teçhizatsız Teçhizath Soğuk C Nakaiye Ambarları Teçhizatsız D Bankalar Teçhizatsız Teçhizath (x) Derlenen bilgilerde değişik birim ölçüleri kullanıldığından ismen gösterilmiştir. (x) Depoların İstanbul içinde dağıhşları itibarile tasnifi : A Resmî Depolar : Teçhizatsız Depolar Adet Bölge M' M'- Ton ~2 Hahç " 1.100

18 Teçhizatlı Depolar Adet Bölge M' Ton 1 Haydarpaşa Maltepe Silivri Yenikapı Hasköy Kuruçeşme Soğuk Depolar 1 Zeytinburnu Haydarpaşa 2 Beşiktaş Karaağaç B Ticarî Depolar : Teçhizatsız Depolar 3 Haliç Galata Eminönü - Unkapanı arası Yenikapı Şişli Maltepe Silivri Teçhizatsız Depolar 2 Eminönü - Unkapanı arası Haliç ,500 1 Galata Beşiktaş Soğuk depolar 3 Haliç Kadıköy 50 1 Rami Büyükdere (Eminönü - (Unkapanı (arası c Bankalar : Teçhizatsız depolar 3 Haliç (Eminönü - (Unkapanı (arası Beyoğlu Sirkeci Cerrahpaşa Pendik 5.761

19 Teçhizatlı Adet Bölge M» M- Ton 2 Sirkeci Kuruçeşme Galata Sa-lıpazarı Haliç (Unkapanı Diğer taraftan, depolarm teçhizat durumlarma göre şehir içinde yapılışları, şu şekilde bir manzara vermektedir. A. Teçhîzatsız Depolar (TABLO III) Bölge Adet Ton İstanbul ciheti Beyoğlu ciheti Kadıköy ciheti B. Teçhizatlı Depolar İstanbul ciheti Beyoğl ucihet i Kadıköy ciheti C. Soğuk Depolar İstanbul ciheti Beyoğlu ciheti Kadıköy ciheti sıra Tablo II de gösterilen duruma göre, bu etüdün yapılması sında hakkında bilgi derlenebilen 128 deponun, % 71 inin Haliç ve İstanbul yakasında % 16,4 ünün Beyoğlu yakasında 1 (Eminönü- % 12,6 sının Kadıköy cihetinde bulunmakta olduğu anlaşılmaktadır. (Nakliye ambarlarının depoları sayılmamıştır) B Depoların ücret tarifelerinden örnekler Depoculuk konusundaki tatbikat ile ilgili olarak İstanbul'da carî depo ücretleri hakkında bazı bilgilerin bu rapora ilâvesinin faydalı olacağı düşünülmüştür. Meslek olarak depoculuk işiyle meşgul olan firmaların bazı mad- Not: Paporun sonunda İstanbul'da tespit edilebilen Özel Sektör, ve Nakliye Şirketleri Banka ve Resmî Sektör depolarının dökümlü bir listesi bulunmaktadır. Tablo IV.

20 deler için taayyün etmiş ücret listeleri mevcuttur. Bu listelerden bazı örnekler müteakip sahifelerde dercolunmuştur. Bununla beraber, bu listelerde bulunmayan emtea için teamül, mal sahibi ile depocu arar smda yapılacak anlaşmaya göre ücretin tahakkuk ettirilmesi şeklinde görülmektedir. (ÖRNEK 1) GENEL EMTEA LİSTESİ Muhafaza Ücreti Sıra M a l ı n Genel Özel No. Cinsi ve muhafaza müddeti Ambalajı Miktarı TL. TL. 1 Çuval ambalajlı Çuval 50 kg » Fıçı ambalajlı Fıçı kg » Harar ambalajlı Harar 80 kg Sandık ambalajlı Sandık kg. 1.00» » 200 den 12.50/m^ 5 Asit ve benzerleri Damacana 60 kg kg. 1,25 6 Kauçuk maddeleri Balya 100 kg, 8,00 7 Saç Balya 8 Oto lâstik ufak 1,00 büyük 1.60 Balya İzmit Kâğıt îthâl Bunların dışında çok büyük parçalar pazarlık üzerine fiatlar dizilir. (ÖRNEK 2) ÇEŞİTLİ SANAYİ MALLARI Muhafaza Ücreti Sıra M a l ı n Genel Özel No. Cinsi ve muhafaza müddeti Ambalaj Miktarı TL. TL kg. kadar Çuvallı Adedi kg.»» »»»» » yukarı»» kg. kadar Haralar» »»»» » yukarı».70 3 Yapak, kendir, tiftik. 100 kg. kadar Balya» » »» 1.10

21 Muhafaza Sıra Malın Genel No : Cinsi ve muhafa müddeti Ambalajı Miktarı TL. ücreti ÖZÜ: TL. 4 Pamuk, 120 kg. kadar Balya» »» »»» »»» 2. 5 Radyolar»».60 6 Buzdolapları, Ambalajlı 120 kg. kadar» »»» »»» »»» Çamaşır makineleri, 75 kg. kadar»» »»» »»» Gaz sobaları»».75 9 Cam parmak tek Sandık» » çift»» » tek»» » çift» hk»» mm.»» mm.»» mm.»» mm.»» Telli cam Sandıklı Adedi 4.80 Arnova cam»» 2. Strie cam»» 2. Marbrit cam»» 3.20 Kristal cam»» Tenekeli ve damacanalı 20 kg. kadar» kg. kadar» kg. kadar» »»» Demirler 13 Pik Yuvarlak, kare, T. Köşebent silme ve profil 14 Kâğıt balyaları ve gazete Tonu 6.50 Tonu 6.50 bobinleri 120 kg. kadar Adedi Yeraltı kabloları »»» »»» »» kg. kadar Makara» »»»» »»»» » yukarı» 12.

22 Sıra Malın N. Cinsi ve muhafaza müddeti Ambalajı Miktarı Muhafaza Genel TL. ücreti Özel TL. 16 Çuval ve kanaviçe 300 kg. kadar kg. kadar »» 17 Bidon, fıçı, varil 60 kg. kadar kg. kadar kg. kadar »» »» 300 kg. yukarı 18 Sandıklı ve kafssîi mallar 20 - kg. kadar 21-40» Balya»»»»»»»»»» Adedi»» Antrepo}'a alman eşya giriş gününden itibaren 15 günden az bir süre dahilinde çekildiği takdirde bunlardan 15 günlük, 15 günden fazla ve bir aydan az bir süre dahilinde çekildiği takdirde ise bir aylık antrepo ücreti almır. (örnek 3) Bahk, Et Pastırma Vesaire 1 Bank dondurma 3 aylık Dökme Tonu 400. ' TL. 2 )> 3» Sandıklı» 400.» 3» 3» Çuvallı» 400.» Et dondurma 3» Dökme» 400.» 5 Süt dondurma 3» Tenekeli» Donmuş malara beher ay için» 100.-» 7 Balık buzlu muhafaza Sandıklı» 200.» 8 Kuru çiroz senelik muhafaza»» 400.» 9 Pastırma»»»» 310.» IG Tarama»» Tenekeli 600.» li Balık yumurtası» Sandıklı» 600.» 12 Tuzlu balık» Sandıklı» 400.» 13 Tuzlu balık» Fıçılı» 400.» (Örnek 4) Peynir, Yoğurt, Yumurta 1 Beyaz peynir, kırıntı peynir, lor, krcma, yoğurt Teneke Tenekesi 5. Aylık 2.50 o Kaşar (sıra) Çuval Çuvalı 15. Senelik 3 Gravyer Kilosu 0,30 Senelik 4 Beyaz peynir, yoğurt, reçel Senelik Kutu Meyve i "Sandık Kilosu Senelik

23 (örnek 5) Kimyevî Maddeler Sıra Malın N. Cinsi ve muhafaza müddeti Ambalajı Miktarı Muhafaza Genel TL. ücreıi Özel TL 1 Bikarbonat Çuval 50 Kg. 50 Kı 2» Kara boya Nitrat de sud» Perborat» Limon tuzu» Solvey» Solvey» Sülfat» Şap tozu» »»» Titan» Tripolifosfat» Üstübeç» Üre» Talk» Parafin» Aseton Fıçı Bikromat» Esans Dodeçyl» Hydrosülfit» »» Asit fosforik» Kireç kaynağı» Kostik de sud» Silikat» Kostik pul» Posta kostik» Trikloretilen» Şap parça Çivit» Bikarbonat anonium» Kâğıt Balya » Avrupa» » Bobin Sirke ruhu Damacana 80 80

24 V Depoculuk fonksiyonunun eksiklikleri ve etkileri Depoların ihtiyaca kâfi gelmemesi ve genel olarak depoculuk tekniğinin iyi bilinmemesi sebebiyle uğranılan zararlar ve aksaklıklar şu şekilde özetlenebilir : 1 Malların istiflenmesinde bilgisizlik neticesi ambalaj bozulmakta ve mal ziyana uğramaktadır. 2 Piyasaya sürülmek maksadiyle getirilen mallar depoların uzun muhafaza şartlarını haiz olmaması sebebiyle fazla bekletilemeden satılmakta böylece iyi bir fiat bulamadan elden çıkarılmaktadır. 3 Çok zaman mekanik vasıtalar olmadığı için istifleme el emeği ile yapılmakta ve neticede çeşitli ziyanlar husule gelmektedir. 4 Hamal vasıtasiyle yapılan tahmil ve tahliye işleri zaman bakımından da ziyana sebep olmaktadır. 5 Depolar, muhafaza ettikleri yiyecek madelerini haşerelerden korumak için gerekli mücadeleyi de yapamamaktadırlar. 6 Depoların iyi teçhiz edilmiş olmamaları, çabuk bozulur veya az dayanıklı maddeler piyasasının daralmasına sebep olmakta, bu da aşağıdaki mahzurları meydana getirmektedir. a) Fiatlar yüksek olmaktadır. Zira istihlâk piyasasına getirilen malların muhafaza şartlarının iyi olmaması sebebiyle gerektiği şekilde değerlendirilemediğini gören müstahsil, istihsalini kolay kolay arttırmamakta ve bu durum fiatlarm yükselmesine yol açmaktadır. b) Yukardaki şartlar muvacehesinde istihsalin daima günü gününe ayarlanması da talebin arzın peşinde koşmasına sebep olmakta, dolayisiyle malını satmak gibi bir problemi olmayan müstahsil kalite meselesine önem vermeyi lüzumsuz telâkki etmektedir. Vr Memleketimizde depoculuk fonksiyonunun gelişmesi konusunda alınması gerekli tedbirler ve görüşler 1 Piyasaya yakın yerlerde buzhane tesisi gerekmektedir. Bu suretle çabuk bozulan malların evsafı bozulmadan tüketime arzı kolaylaşmış olacaktır. 2 Hususî sektöre depoculuğu teşvik eden mahiyette kolaylık gösterilmesi depoculuğun gelişm^esi bakımından önemlidir. Bu koauda devlet tarafından kredi yardımları ve temel yatırımlarının deruhte edilmesi yerinde olur. 3 Umumî olarak depoculuk fonksiyonunun iyi bir şekilde ifa edilmesinde müessir olan husus makine ve teçhizattır. Bu sebeple bu