ÜNİTE 5 TÜRK DİLİ TÜRKÇEDEKİ SESLERİN ÖZELLİKLERİ VE SES OLAYLARI TÜRK DİLİ I OKT. TUĞBA AKKOYUN KOÇ İÇİNDEKİLER HEDEFLER

Transkript

1 TÜRK DİLİ TÜRKÇEDEKİ SESLERİN ÖZELLİKLERİ VE SES OLAYLARI İÇİNDEKİLER BAYBURT ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ Ses Bilgisi Türkçedeki Seslerin Sınıflandırılması Ünlü Uyumları Türkçenin Ses Özellikleri Ünlülerle İlgili Ses Olayları Ünsüzlerler İlgili Ses Olayları HEDEFLER TÜRK DİLİ I OKT. TUĞBA AKKOYUN KOÇ Bu ünitedeki konulara çalıştıktan sonra; Harf-ses ayrımına varacak, Türkçenin seslerini, bu seslerin özelliklerini tanıyabilecek, Sözcüklerin Türkçe olup olmadığını ayırt edebilecek, Sözcüklerde meydana gelmiş ses olaylarını bulabileceksiniz. ÜNİTE 5

2 SES BİLGİSİ En küçük gramer birliklerinden en büyük birlik olan cümleye kadar dili meydana getiren bütün şekillerin bünyesinde ses adını verdiğimiz en küçük ve en basit dil unsurları bulunur. ( ) Sesler dilin malzemesidir. Ses parçalanamayan en küçük gramer birliğidir. O halde ses, dilin en küçük parçasıdır. (Ergin, 29) Bir dilin güzel konuşulması, doğru olarak yazıya geçirilmesi, şüphesiz ses bilgisinin iyi bilinmesine bağlıdır; çünkü dil, seslerden meydana gelir. ( Türk Dili Ders Kitabı,2009:67) Günlük kullanımda ses; işitme duyumuzla, bunun için özel üretilmiş aletlerle algılayabildiğimiz her türlü titreşimdir. Dildeki ses ise yalnızca konuşma sırasında kullanılan sesleri içeren bir kavramdır. Konuşma sesi dışındaki sesler işlenmemiş, sınırı belirlenmemiş haldedir. Oysa konuşmada kullanılan sesler işlenmiştir ve ses organlarının imkânlarına göre sınırlandığından tüm dünya dillerinde ortak kullanılan birkaç sesin var olması kaçınılmazdır. Ses, konuşmayla ilgili bir kavram olduğundan harf ile karıştırılmamalıdır. Harf, seslerin gözümüzle algılanabilmesi için üretilmiş bir sistemdir. Bu sistemde harfler belli bir düzende yer alır ve bu düzene alfabe denir. Devletlerin resmiyette kabul ettikleri alfabeye resmi alfabe, resmi alfabede bulunmayan bazı özel harfleri gösterebilmek için oluşturulan alfabeye transkripsiyon alfabesi (çeviriyazı alfabesi) denir. Alfabe sadece yazı diliyle alakalı bir kavram olduğundan, milletlerin kullandıkları alfabeler zaman içerisinde değişmiştir. Bir dilin konuşma sırasında çıkarılan seslerinin özelliklerini, türlerini, sözcüklerde yer alma şekillerini ve uğradıkları değişmeleri araştırıp sınıflandıran dil bilgisi dalı ses bilgisi fonetik olarak adlandırılır. Bu nedenle Türk dilinde de çeşitli zamanlarda Göktürk, Uygur, Arap ve Kiril alfabeleri kullanılmıştır. Alfabe, aynı milletten olanların ilmi ve edebi birlikteliklerinin devamlılığı açısından son derece önemlidir. Türk dünyasında alfabe açısından bir birliktelik henüz oluşmuş değildir. Bugün kullandığımız alfabe 1 Kasım 1928 de kabul edilmiş olan yirmi dokuz harften oluşan Latin kökenli Türk alfabesidir. Ciğerler, ses telleri, gırtlak, boğaz, geniz, dil, diş, dudak, damak ve ağız seslerin çıkarılmasında rol oynarlar. Ciğerlerden gelen hava sesle ilgili diğer organları geçerek (ses yolu) dildeki seslere dönüşür, ses yolunun değişik biçimler alınmasına da boğumlanma denir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2

3 TÜRKÇEDEKİ SESLERİN SINIFLANDIRILMASI Bugünkü Türk alfabesi, Latin harfleri esas alınarak 1.XI.1928 gün ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun ile kabul edilmiştir. Bu Kanun a göre Türk alfabesinde 29 harf bulunmaktadır (tdk.gov.tr): a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z. Alfabede ayrı bir harfi bulunmayan bazı sesler de ağızlarda yer almaktadır: g, h, k, l, n (ġ, ḥ ḫ, ḳ, ñ). lale, gavur, hal, hak, deniz, gaye Türkçedeki seslerin sınıflandırılmasının temel olarak 2 grup üzerinden yapıldığı görülür: ünlü (sesli / vokal), ünsüz (sessiz / konsonant) Süreye göre bakıldığında ise 7 ünlünün kısa (normal bir süre içinde oluşan), Bir ünlümüz, ı harfi ise normalden daha kısadır. Türkçede uzun ünlü yoktur. İçinde uzun ünlü bulunan sözcükler yabancı dillerden dilimize geçen sözcüklerdir. 1. Ünlüler TDK Güncel Türkçe Sözlükte: Ses yolunda bir engele çarpmadan çıkan ses, sesli, sesli harf, vokal olarak açıklanan ünlüler tek başlarına ünlem, ek vb. olabilirler. Türkçe de 8 ünlü ile (a, e, ı, i, o, ö, u, ü) vardır ve bu dünya dilleri arasında hatırı sayılır bir sayıdır. Gerek Anadolu gerekse Trakya ağızlarında kullanılan farklı ünlülerle (kalın/ince a, kapalı/açık e vs.) bu sayı artmıştır Oluştuğu bölgeye göre ünlüler Kalın (Art ) Ünlüler Dil ve damağın arkasında oluşurlar: a, ı, o, u İnce (Ön) Ünlüler Dilin öne sürülmesiyle damağın önünde oluşurlar: e, i, ö, ü Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3

4 1.2. Dudakların Durumuna Göre Ünlüler Düz Ünlüler Bu seslerin çıkarılması esnasında dudaklar düzdür: a, e, ı, i Yuvarlak Ünlüler Bu sesler oluşturulurken dudaklar büzülür, yuvarlatılır: o, ö, u, ü 1.3. Ağız Boşluğunun Genişliğine Göre Ünlüler Dar Ünlüler Ağız boşluğundaki açıklığın az olmasıyla teşekkül ederler: ı, i, u, ü Geniş Ünlüler Oluşmaları sırasında ağız boşluğu geniş olan ünlülerdir: a, e, o, ö 2. Ünsüzler Dilimizdeki 21 ünsüz, oluşumları sırasında ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre iki gruba ayrılır: 1.1. Yumuşak (Tonlu) Ünsüzler b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z 1.2. Sert (Tonsuz) Ünsüzler ç, f, h, k, p, s, ş, t İki dudağın temasıyla oluşan ünsüzler de dudak ünsüzü olarak bilinirler: b, m, p TÜRKÇE SÖZCÜKLERDE VURGU Bir hece veya sözcüğü, konuşma veya sesli okuma esnasında diğer sözcük veya hecelerden daha kuvvetli bir ses tonuyla söylemeye vurgu denir. Türkçede vurgu genellikle son hecede bulunur. Bazı akrabalık bildiren sözcüklerde, ünlemlerde, zarflarda, yer adlarında vurgu ilk hecededir: teyze, hala Sakın! Hemşerim! ansızın, böyle Bayburt, Akpınar Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 4

5 Kimi çok heceli yer adlarında vurgu ikinci heceye kayar. Kütahya, Antalya Vurgu sözcüğün son hecesindeyse sözcüğe getirilen yapım ve çekim ekleri sözcükteki vurguyu kendilerine çekerler. biberon, biberonlar, kapı, kapıcı Soru edatı kullanıldığı durumlarda vurgu soru edatından önceki hecede bulunur. Esniyor mu? Bilmiyor muydunuz? İsim ve sıfat tamlamalarında vurgu genellikle ilk sözcükte bulunur. söylenecek söz, evimin direği Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 5

6 Birleşik sözcüklerde vurgu genellikle ilk sözcükte bulunur. aslanağzı, ilkbahar ÜNLÜ UYUMLARI 1. Büyük ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu) Birden çok hecesi olan Türkçe sözcüklerde ya tüm ünlüler kalınıdır, ya da incedir. Bazı Türkçe ekler bu uyuma aykırılık gösterebilir: -ken, +leyin, -yor, +ımtırak, +daş. Bunların dışında Türkçe oldukları halde zaman içerisinde büyük ünlü uyumuna aykırılaşan az sayıda sözcük vardır (anne, elma, hangi vb). Bireysel Etkinlik dede, boyacı, Selma, selam, gönüllü, utangaç, tanecik, bilgisayar, çöp, bilge, inceliyor Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde, özel isimlerde ünlü uyumları aranmaz. Yukarıdaki sözcükleri büyük ünlü uyumuna göre değerlendiriniz. 2. Küçük Ünlü Uyumu ( Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu) Bugünkü Türkiye Türkçesinde pek çok sözcük bu uyuma uygun durumda olsa da büyük ünlü uyumu kadar yaygın değildir. Bu nedenle büyük ünlü uyumu, Türkçe sözcükleri saptamakta daha etkin sonuçlar verir denilebilir. Küçük ünlü uyumuna göre Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa (a, e, ı, i) diğer hecelerinde de düz ünlüler bulunur. Ayrıca sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü (o, ö, u, ü) varsa diğer hecelerinde ya geniş düz (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlüler (u, ü) bulunur. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 6

7 Bireysel Etkinlik kavun, nergis, şampiyon, kahveci, saç, Recep, İstanbul, çekyat Yukarıdaki sözcükleri küçük ünlü uyumu kuralına göre değerlendiriniz. SES OLAYLARI Sesler kendilerinden büyük gramer birliklerini meydana getirmek üzere yan yana gelirken tek tek arka arkaya dizilmezler; kuvvetli veya zayıf, fakat daima zincirleme olarak birbirlerine bağlanırlar. Bu bağlanma sırasında gramer birliklerinde birtakım ses hadiseleri vuku bulur. Bu ses hadiseleri seslerin birbiriyle birleşmelerinin bazı şartlar altında meydana gelmesindendir. (Ergin,50) Demek ki ses olayları dilin gereksinimlerini belli kurallar ve zorunluluklar çerçevesinde gerçekleştirmesinden doğar ve rastlantısal değildir. 1. Ünlülerle İlgili Ses Olayları 1.1 Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi/Orta Hece Düşmesi) Son hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında bu dar ünlü düşer. Bazen bu durum birleşik sözcüklerde de görülür. Ünlü düştüğünde hece sayısı da düştüğünden hece düşmesi olarak da bilinir. yumurta-la (y)-an / yumurtlayan (bu sözcükte geniş bir ünlü yapım eki nedeniyle düştü) öğren-ici / öğrenci ( i ünlüsü yapım eki nedeniyle düştü) bağır-ım / bağrım ( ı ünlüsü çekim ekinden dolayı düştü) sabır + etti / sabretti (ı birleşik sözcük oluşturulurken düştü) Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 7

8 Bireysel Etkinlik Aşağıdaki sözcüklerde ünlü düşmesi olup olmadığını araştırınız. Ünlü düşmesi olan sözcüklerde düşmenin sebebini bulunuz. kavruk, yalnız, ayrı, çoktan, yanlış, ilminiz, zulmediyor 1.1. Ünlü Türemesi Bazı sözcüklerde pekiştirme veya küçültme yapılırken ünlü türemesi meydana gelebilir. çevre az bir yalnız çepeçevre azıcık biricik yapayalnız Bireysel Etkinlik Aşağıdaki sözcüklerde küçültme veya pekiştirme yapıldığında ünlü türemesi gerçekleşip gerçekleşmediğini değerlendiriniz. gündüz, düz, sağlam, dar, genç 1.2 Ünlü Daralması a, e geniş ünlüleriyle biten fiillere -yor eki getirildiğinde bu ünlüler daralır ve ı, i, u, ü ye dönüşür. sakla-yor saklıyor görme-yor görmüyor sapta-yor saptıyor bekle-yor bekliyor sorgula-yor sorguluyor -yor eki almadığı halde ünlü daralmasına uğrayan üç sözcük vardır ne, de-, ye- : diyecek, yiyecek, niye Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 8

9 Bireysel Etkinlik Aşağıdaki sözcüklerde ünlü daralması meydana gelmiş midir? Değerlendiriniz. diye, anlatıyor, gözlemliyor, bitiriyor, sancılanıyor, erteliyor, tarıyor 1.3 Ünlü Değişimi (Kökte Ünlü Değişimi/e-a değişimi) Günümüz Türkçesinde yalnızca iki sözcükte görülür: bana, sana. 1.4 Ulama Ünsüzle biten Türkçe sözcüklerden sonra gelen sözcüğün başında ünlüyle bağlanarak gönlüm isyanda kapının önündeyiz okunmasıdır. 1.5 Ünlü Aşınması (Ünlü Birleşmesi) Ünlüyle biten bir sözcükle ünlüyle başlayan bir sözcük birleşirken bu ünlüler birleşerek tek ünlü haline gelebilir. kahve + altı ne + asıl ne+ için kahvaltı nasıl niçin Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 9

10 2. Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları 1.2. Ünsüz Düşmesi Genellikle k ile biten sözcüklere getirilen küçültme eki nedeniyle ünsüz düşmesi görülür. ufak-cık küçük-rek küçük-cük ufacık küçürek küçücük 1.3. Ünsüz Türemesi Türkçeye Arapça ve Farsçadan giren bazı sözcüklere ek getirilirken veya bu sözcüklerle birleşik fiil oluşturulurken ünlü türemesi meydana gelir. hal hal zan zan tıp halli halletmek zannımca zannediyorum tıbbın 1.4. Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi) Sert ünsüzle biten sözcüklere yumuşak ünsüzle başlayan bir ek getirildiğinde ekteki yumuşak ünsüz de sertleşir. Ekin başındaki c, d, g ünsüzleri ç, t, k ünsüzlerine dönüşür. inkılap+dan sert+ce git-di uyut-duk seç-gin inkılaptan sertçe gitti uyuttuk seçkin Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 10

11 Bireysel Etkinlik Aşağıdaki sözcüklere "-de,-dıkça,-ca,-di,gin" eklerinden uygun olanını getiriniz. Ünsüz benzeşmesi gerçekleşip gerçekleşmediğini değerlendiriniz. alçak, bit-, ev, çorap, matematik, Türkçe 1.5. Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi) p, ç, t, k sert ünsüzleriyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde, bu ünsüzler b, c, d, ğ ye dönüşür. sap yoğurt devlet sözcük) git- çok çorap ağaç sapı ( ünsüz yumuşamasına aykırı/tek heceli sözcük) yoğurdu devletimiz (ünsüz yumuşamasına aykırı/yabancı gider çoğu çorabım ağaca Tek heceli sözcüklerin bazılarında, yabancı dillerden geçen sözcüklerde, özel isimlerde bu kural uygulanmaz. Buna ünsüz 1.6. Dudak Ünsüzleri Değişimi (n-m Değişimi) Yabancı dillerden dilimize geçen sözcüklerdeki b ünsüzünden önce gelen n ünsüzü m ye dönüşür. Pek çok ses olayında da olduğu gibi bu ses olayında da söylenişin kolaylaşması esastır. Birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde bu ses olayı uygulanmaz. penbe anbar çarşanba pembe ambar çarşamba Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 11

12 1.7. Göçüşme (Metatez) Sözcük içinde iki sesin yer değiştirmesiyle oluşur, genellikle telaffuzda ortaya çıkan bir durumdur. kirbit harfiyat ireli kibrit hafriyat ileri KPSS Sorularında Ses Bilgisi 1. Ben geldim geleli açmadı gökler; Ya ben bulutları anlamıyorum, Ya bulutlar benden bir şey bekler. Hayat bir ölümdür, aşk bir uçurum; Ben geldim geleli açmadı gökler. Bu parçada, aşağıdaki ses olaylarından hangisi vardır? (LİSANS KPSS/2013) a) Ünlü daralması b) Ünsüz türemesi c) Ünlü düşmesi d) Ünsüz düşmesi e) Ünsüz yumuşaması 2. Türkçe sözcüklerin sonunda yumuşak ünsüzler (b, c, d, g) bulunmaz, sert ünsüzler (p, ç, t, k) bulunur. Böyle sözcükler, ünlü ile başlayan bir ek alınca sondaki sert ünsüzler yumuşar. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük bu kuralı örneklendirmemektedir? (LİSANS KPSS/2009) a) İlerlemiş yaşına karşın saçının bir teli bile ağarmamış. b) Yurdunu on yıldır görmediğini söylüyordu. c) Bizim sokağın kaldırımları onarılacakmış. d) Tarla birkaç kez sürülünce toprağın verimi artıyor. e) Anlattıklarının çoğu bilinen şeyler olduğu için ilgimi çekmemişti. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 12

13 Özet Türkçe; belli kuralları, düzeni, matematiği olan bir dildir. Bu kuralları bilmek Türkçe olmayan, dilimize yabancı dillerden geçmiş olan sözcükleri saptamakta oldukça önemlidir. Tabi dilimize yerleşip zamanla Türkçenin kurallarıyla şekillendirmiş sözcükler de vardır. Bunları ayırt edebilmek dil bilimcilerin hâkim oldukları bir konudur. Türkçede uzun ünlü bulunmaz. o, ö ünlüleri yalnızca ilk hecede bulunur. (-yor eki istisna) Sözcük sonlarında b, c, d, g yumuşak ünsüzleri bulunmaz. Türkçe sözcüklerin kökünde iki ünlü yan yana bulunmaz. Anne, elli gibi istisna sözcükler dışında. Türkçe sözcüklerin kökünde iki ünsüz yan yana bulunmaz; ama istisnaları vardır: kalk-, alp, Türk vb. Bazı ünlemler, yansımadan türeyen sözcükler ve diğer istisna bazı sözcükler dışında (ufak,öfke ) Türkçede f sesi yoktur. Bazı ünlemler, yansımadan türeyen sözcükler ve diğer istisna bazı sözcükler dışında (hani, hangi vb.) Türkçede h sesi yoktur. Türkçede j sesi yoktur. Türkçede ince a yoktur. Türkçede l, r, ğ, c, m, n, v, z sesleri, yansımadan türeyen sözcükler ve bazı ikilemeler hariç sözcük başlarında bulunmaz. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 13

14 Ödev Sezai Karakoç'un "Anneler ve Çocuklar" adlı şiirindeki ses olaylarını araştırınız. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 14

15 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Unutmuş dediler çıldıracaktım Resim, şiir, mektup ne varsa yaktım İlmeyi kaç kere boynuma taktım Ölmeyi denedim sensiz olmadı Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangileri vardır? a) Ünsüz benzeşmesi-ünsüz değişimi b) Ünsüz benzeşmesi-ünlü düşmesi c) Ünsüz değişimi-ulama d) Ünlü düşmesi-ünlü türemesi e) Ünsüz benzeşmesi-ünsüz düşmesi 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasının örneği yoktur? a) Şair, kimseden takdir edici sözler işitmemiş. b) Kendini çekemeyenlerin bu suskunluğunu görmezden geliyor. c) Leff ü neşr, divan şiirinde çok sevilmiş bir sanattır. d) Sözcüğü mecaz anlamlarını da kastederek kullandı. e) İnsan kişiliğinde canlandırılan varlıkları konuşturmaya intak denir. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması, hem de ünlü türemesi bulunan bir sözcük kullanılmıştır? a) Zekâ bir tarla gibi ekilmeye ve bakılmaya muhtaçtır. b) Birçok kişi yün bulmaya gider, kırpılmış döner. c) Koca malikânede yapayalnız yaşamak zoruna gidiyordu. d) Kendi kendini yenmek zaferlerin en büyüğüdür. e) Bu ülke gencecik evlatlarını Çanakkale de şehit verdi. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük kullanılmamıştır? ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI a) Yükselmek, hayatın sırrını öğrenmekle olur. b) Doğurmayan zafer doğduğu yerde söner. c) Aza sahip olan değil, çoğu isteyen yoksuldur. d) Hayatı bin defa yaşamak o kadar güzel ki e) İnsan yasaya bağlı olduğunu öğrenince özgür olmuştur. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 15

16 5. Ey şimdi süzgün, rüzgârlarda dalgalanan; Barışın güvercini, savaşın kartalı Yüksek yerlerde açan çiçeğim; Senin altında doğdum, Senin dibinde öleceğim. Yukarıdaki dizelerde ünsüz yumuşamasına uğramış kaç sözcük vardır? a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5 6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünlü daralmasına uğramış bir sözcük vardır? a) Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında; Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum. b) Yolumun karanlığa saplanan noktasında, Sanki beni bekleyen bir hayâl görüyorum. c) İçimde damla damla bir korku birikiyor; Sanıyorum, her sokak başını kesmiş devler... d) Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık; Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar. e) Aman, sabah olmasın, bu karanlık sokakta; Bu karanlık sokakta bitmesin yolculuğum! 7. Basma bu eşikte benim kalbim var, Kalbim ki bir uzak hayale ağlar Kıskanç bir büyüdür bana uzletim Zalim arzularla tutuşan etim Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisinin örneği yoktur? ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI a) Ünsüz yumuşaması b) Ünlü düşmesi c) Ünsüz benzeşmesi d) Ünlü değişimi e) Ünsüz düşmesi Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 16

17 8. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisindeki ses olayı diğerlerinden farklıdır? a) Yağmur, doğanın sevinçten ağlamasıdır. b) Vatan sıhhate benzer, değeri kaybedilince anlaşılır. c) Düşünmekten utanmadığını söylemekten utanma. d) İliklerin en lezzetlisi en sert kemikte bulunur. e) Umut, mutluluktan alınmış bir miktar borçtur. 9. Aşağıdaki sözcüklerin hangisi küçük ünlü uyumuna uymamaktadır? a) Kuluçka b) Ortanca c) Silahtar d) Karpuzcu e) Dondurma ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI 10. Sevgi yalnız insana vergi olmasa da insanın gene en ulu duygusudur. Anamızı, babamızı, kardeşlerimizi, çoluğumuzu çocuğumuzu görünce içimizin titremesi, onları anarken yüreğimizin ya kaygılı bir sevinç, ya sıcak bir üzüntü ile çarpması dünyamızı genişletiverir. Bir kendimiz için yaşamaktan, öz tasalarımızın çemberinden kurtuluruz. Yukarıdaki metinde aşağıdaki ses olaylarından hangisinin örneği yoktur? a) Ünsüz türemesi b) Ünsüz benzeşmesi c) Ünlü düşmesi d) Ünsüz yumuşaması e) Ünsüz yumuşamasına aykırı sözcük Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 17

18 CEVAPLAR B C E A C D E B D A Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 18

19 KAYNAKLAR Aksan, D. (1998). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK. Ergin, M. (1998). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım. Korkmaz,Z., Ercilasun, A., Gülensoy, T., Parlatır, İ., Zülfikar, H., Birinci, N. (2010). Türk Dili ve Kompozisyon, (Genişletilmiş 4. Baskı), Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. Kolcuoğlu, H. (Ed.).(2009).Türk Dili Ders Kitabı, İstanbul: Kalemus Yayıncılık Karaağaç, G., Yavuzer, H. (2011). Yükseköğretimde Türk Dili ve Kompozisyon, Ankara: Okutman Yayıncılık Sarı, M. (2011). Fakülte ve Yüksekokullar İçin Türk Dili Ders Kitabı, Ankara: Okutman Yayıncılık ( ) ( ) Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 19