Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı

Transkript

1 Policy Briefing Avrupa Brifingi Nº64 İstanbul/Atina/Brüksel, 19 Temmuz 2011 Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı I. GENEL BAKIŞ Ege Denizi ndeki gerilimlerin Yunanistan ve Türkiye arasında üç kez savaşa dönüşmesi tehlikesinin atlatılmasından bu yana, bu iki NATO müttefiki normalleşme konusunda büyük yol kat etti. Ticaret, yatırımlar, karşılıklı işbirliği ve turizm, büyük artış gösterdi ve 1970 lerin başında Ege anlaşmazlığını tetikleyen Kıbrıs gibi meseleleri geri plana itti. Sıkça yapılan ikili görüşmeler ve Türkiye nin Yunan adaları üzerindeki askeri uçuşları 2011 de resmen duyurmaksızın askıya alması, bu anlaşmazlığı çözmenin zamanının geldiğinin işaretidir. Türkiye de Haziranda seçilen güçlü, yeni hükümet, kendisini sorumlu bir bölgesel güç olarak daha fazla ortaya koymayı, bölgesindeki sorunları çözmeyi ve Avrupa Birliği (AB) yolundaki engelleri kaldırmayı hedefliyor. Atina, ekonomik krizinin ortasında her türlü ekonomik desteğe ve artan güvenliğe ihtiyaç duyar iken, bu gereksiz ve halen tehlike potansiyeli barındıran ihtilaf çözüme kavuşturulmalıdır. Bunun için iyi bir strateji, karşılıklı anlaşmaya ulaşılacak biçimde ve gerekirse uluslararası yargı organlarına da başvurarak iki tarafta da kamuoyunu hazırlayacak eş zamanlı adımların atılması olacaktır. Son yıllarda yaşanan sükunet Ege anlaşmazlığını uluslararası toplumun ilgi alanından uzaklaştırmış olsa da ani bir alevlenme riski hâlâ mevcut. Yunanlılar, Türkiye ye kendi ülkelerinden daha yakın olan yüzlerce adanın güvenliği için endişe duyuyorlar. Türkler ise Yunanistan ın karasularını tek taraflı olarak arttırması ve yeni deniz hakimiyet alanları ilan etmesi durumunda, Ege Denizi nden ve açık denizlerden tamamen kopma riskinden ötürü korku duyuyorlar. Kıbrıs ın yeniden birleşmesi için yapılan müzakereler ve Türkiye nin AB ye katılım süreci, çıkmaza sürükleniyor. Ancak Ankara ve Atina, Ege anlaşmazlıklarını çözümlemek üzere nihai adımları atarlarsa bu, Türkiye nin iyi niyeti konusunda Kıbrıslı Rumları ikna etmeye yardımcı olabilir ve Türkiye nin AB üyeliği müzakerelerindeki güvenilirliğini perçinleyebilir. Ege konusundaki anlaşmazlıkların büyük bölümü, Atina nın Kıbrıs ı Yunanistan ile birleştirmek amacıyla Lefkoşa da 1974 te gerçekleştirilen darbeyi desteklemesinin ve Türkiye nin bu Akdeniz adasının kuzeyini işgaliyle sonuçlanan istilasının ardından patlak verdi. Anlaşmazlık, karasuları ve kıta sahanlığı gibi deniz hakimiyet alanlarının ötesine geçmiş durumda ve havasahası, adalar üzerindeki uçuşlar, Ege adalarının silahlandırılması ve uçuş bilgi bölgeleri konularını da kapsamakta. Ege Denizi nin coğrafi yapısı karmaşık ve sıkışık; çoğu Yunanistan a ait olmak üzere adanın yanı sıra Türkiye nin ekonomi ve güvenlik açısından can damarı olan açık denizlerdeki taşımacılık hatlarını barındırıyor. Yunanistan, pek çok ülke tarafından onaylanan 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi nin (BMDHS) ayrıntılandırdığı deniz hukuku ilkelerinin kendisine halihazırda altı deniz mili olan karasularını on iki mile çıkarmak için vazgeçilmez bir hak verdiğini ileri sürüyor. Yunanistan, kıta sahanlığının belirlenmesini temel sorun olarak belirtiyor ve bu sorunun ikili müzakerelerle değil, BM Uluslararası Adalet Divanı (UAD) tarafından çözümlenmesi gerektiğine inanıyor. Yıllar boyunca Türkiye, Ege meselelerinde UAD ye gitme konusunda isteksizdi ve ikili görüşmelerde ısrar ediyordu, ancak 1997 den beri karşılıklı mutabakata dayanarak yargıya gitmeye karşı çıkmıyor. Türkiye, Yunanistan ın karasularını genişletmesiyle açık denizlerdeki taşımacılık hatlarına ve Ege deki kıta sahanlığına erişiminin kesileceğinden korkuyor. Türkiye parlamentosu, Yunanistan ın karasularını tek taraflı olarak genişletmesi durumunda savaş tehdidinde bulundu ve Ankara, son zamanlara dek meskun Yunan adaları üzerinde askeri uçuşlar yapmak da dahil olmak üzere bazı sembolik güç gösterilerini sürdürdü. Ege üzerinden geçerek Akdeniz e ve diğer denizlere açılmak isteyen Karadeniz ülkeleri de dahil olmak üzere herkes, açık denizlere güvenli ve engelsiz ulaşım ve geçiş sağlamak istiyorlar. Şimdilerde iki taraf da daha yapıcı bir tavır sergiliyor. İki ülkenin dışişleri bakanları, kıta sahanlığı sorununu ve muhtemelen diğer çözümsüz meseleleri UAD ye götürmek amacıyla 2002 den bu yana istikşafi görüşmeler için elliden fazla kez bir araya geldi. Özel toplantılarda iki taraf da gerçek güvenlik kaygılarından ziyade iki tarafın kendi iç siyasetleri ve psikolojilerine dayanan bu anlaşmazlığı çözüme kavuşturmak için koşulların yeterince değişmiş olduğunda hemfikir. Ancak maksimalist tutumlardan sıyrılmak ve kamuoyunu uzlaşmaya alıştırmak için siyasi iradenin olmaması, müzakereleri uzun süre başlangıç aşamasında alıkoydu.

2 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 2 Bu, ileriyi göremeyen bir yaklaşım. Gerek Yunanistan gerekse Türkiye bu uzun ve maliyeti yüksek anlaşmazlığı çözmekten yarar sağlayacak. Askeri yarışa son vermenin ekonomik avantajları, bilhassa Yunanistan için belirgin olacaktır. Türkiye de ekonomik açıdan kazanç sağlayacak, daha da önemlisi çözüm, AB ile olan ilişkisini canlandıracak ve komşularla sıfır sorun dış politikasının inandırıcılığını arttıracaktır. Buna ulaşmayı sağlayacak süreç, şu ortak adımlardan oluşabilir: Birinci aşama: Türkiye, meskun Yunan adaları üzerindeki askeri uçuşlara resmen son vermeli. Türkiye ile kapsamlı bir Ege uzlaşmasına varılması ve onaylanmasının ardından Yunanistan, önceki bir dizi anlaşmada verdiği taahhütler uyarınca Ege adalarını silahsızlandırma güvencesini vermeli. Aynı süre zarfında Türkiye, 4. Ordu Komutanlığı nı feshetme veya Ege den uzak bir yere konuşlandırma güvencesini vermeli. İkinci aşama: iki ülke de BMDHS nin eşitlik ve özel koşullara dair genel ilkeleri uyarınca Ege Denizi nde özel düzenlemeleri müzakere etmek üzere hazır olduklarını duyurmalı. Yunanistan, Ege deki deniz hakimiyet alanlarını belirlerken kıyı komşusu Türkiye nin sahip olduğunu bazı hakları göz önünde bulundurması gerektiğini kamuoyu önünde kabul etmeli ve bu tür konuların ortak denizde kıyılara sahip diğer ülkeler tarafından hakemlik veya yargı yoluyla çözümlendiğini hatırlatmalı. Türkiye, BMDHS yi onaylayacağını açıkça taahhüt etmeli ve Yunanistan ın uluslararası hukuk uyarınca prensipte karasularını on iki deniz miline çıkarma hakkına sahip olduğunu kabul etmeli. Müzakerelerin önemli Türk limanlarına ve boğazlardan Karadeniz e uzanan ve uluslararası taşımacılık için kullanılabilen açık deniz koridorlarının korunmasını da içereceğini birlikte ilan etmeliler. Üçüncü aşama: Yunanistan ve Türkiye, karasularını belirlemek üzere on iki mil prensibi üzerinden müzakere etmeli. Bu sınırların kesiştiği yerlerde orta çizgiler üzerinde ve Ege üzerinden uluslararası taşımacılık için makul açık deniz koridorlarını sağlayabilmek için gereken noktalarda Yunanistan ın karasularını azaltma konusunda anlaşmalı. İki taraf da karasuları sınırlarının nereden çizilmesi gerektiği konusundaki her türlü anlaşmazlıkta, ikinci ve üçüncü aşamalarda sıralanan ilkeler uyarınca UAD nin yargı yetkisinin olduğunu önceden kabul etmeli. Dördüncü aşama: Türkiye ve Yunanistan, başta kıta sahanlığı sorunu olmak üzere, diğer tüm anlaşmazlıklar üzerinde görüşmeli ve ardından hâlâ süren anlaşmazlıkları UAD ye götürmeliler. II. DENİZDEKİ GERİLİMLER Ege Denizi, yüzyıllar boyunca özellikle de Yunanistan ın Osmanlı İmparatorluğu na karşı verdiği bağımsızlık savaşının ardından ( ) Türkler ile Yunanlılar arasında bir rekabet alanı olageldi. Türklerin tavrı, toprak kayıplarının hatıralarıyla yüklü durumda. Yunanlılar içinse Ege, kimliklerinin asli bir parçası ve antik Atina ve Bizans imparatorluklarının merkezi. Ancak modern Türkiye nin ve Yunanistan ın sınırlarını çizen 1923 Lozan Barış Antlaşması nın imzalanmasından sonra Ege, 50 yıl boyunca bir anlaşmazlık kaynağı olmamıştı. Bunun bir nedeni de daha geniş deniz hakimiyet alanlarının uluslararası hukuk kavramları olarak ancak 1950 ler ile 1980 ler arasında tanınmasıydı. 1 Daha da önemli olarak Kıbrıs ta Kıbrıslı Rum çoğunluk ile Kıbrıslı Türk azınlık arasında yaşanan ciddi çatışmalardan sonra Atina nın desteklediği darbe ve arkasından Türkiye nin adayı işgal etmesinin ardından karşılıklı güven, 1970 lerde çöktü. 2 A. KITA SAHANLIĞINA DAİR İLK ANLAŞMAZLIKLAR ( ) Haziran 1974 te Türkiye, Ege de kendisinin ve Yunanistan ın kıta sahanlığı iddialarının çakıştığı yerlerde keşif yapmak üzere Çandarlı araştırma gemisiyle birlikte birkaç savaş gemisi gönderdi. Atina nın buna tepkisi ölçülüydü ve bir diplomatik nota ile küçük bir deniz kuvvetinin konuşlandırılmasından ibaret oldu. 3 İki ülkenin baş- 1 BMDHS de tanımlanan altı "deniz hakimiyet alanı"; iç sular, karasuları, bitişik bölgeler, münhasır ekonomik bölgeler, kıta sahanlığı ve açık denizlerdir. Ege deki anlaşmazlık bağlamında karasuları ve kıta sahanlığı konularında uyuşmazlık ortaya çıktı ve münhasır ekonomik alanlar da yeni bir anlaşmazlık alanı oluşturma potansiyeli barındırıyor. 2 Kriz Grubu nun Kıbrıs la ilgili raporları için bakınız Avrupa Raporu N 171, Kıbrıs Çıkmazı: Bundan Sonrası, 8 Mart 2006; N 190, Kıbrıs: Bölünme Sürecini Durdurmak, 10 Ocak 2008; N 194, Kıbrıs ı Yeniden Birleştirmek: Şimdiye Dek En İyi Fırsat, 23 Haziran 2008; N 201 Kıbrıs: Yeniden Birleşme mi Bölünme mi?, 30 Eylül 2010; N 210, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, 9 Aralık 2010; ve Avrupa Brifingi N 61, Kıbrıs: Çözüme Doğru Altı Adım, 22 Şubat Türkiye, toplumlararası şiddetin doruğa tırmandığı 1964 yılında Kıbrıs ı işgal etmek üzere askeri hazırlıklar yaptı, ancak ABD Başkanı Lyndon Johnson tarafından engellendi. Büyük oranda Türkiye, Yunanistan ın doğrudan müdahil olduğunu düşünmediğinden dolayı bu gerilimler, Ege ye sıçramadı. 3 Alexis Heraclides, The Greek-Turkish Conflict in the Aegean [Ege de Türk-Yunan Anlaşmazlığı] (Hampshire, 2010). Gerilim, 1974 ten önce artmaya başlamıştı. Yunanistan, 1968 ile 1972 arasında petrol arama ruhsatları verdi ve Taşoz adası yakınlarında petrol bulundu. Türkiye, devlete ait petrol şirketine 1973 te Ege nin 27 bölgesinde arama ruhsatı verdi ve Yunanistan bunu Şubat 1974 te protesto etti. A.g.e.

3 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 3 bakanları Süleyman Demirel ve Kostas Karamanlis, Mayıs 1975 te yayımladıkları ortak bir bildiride kıta sahanlığı sorununu UAD ye götürmek ve diğer sorunları müzakereler yoluyla çözmek konusunda anlaştılarını ifade ettiler. Ağustos 1976 da Türkiye (Sismik I olarak da bilinen) Hora yı bir savaş gemisi eşliğinde Yunanistan a ait Midilli adasının batısında sismik veriler toplamak amacıyla gönderdi. Bu kez Yunan silahlı kuvvetleri, tam teyakkuz haline geçti ve iç politikada tepkiler ve medyada öfkeli yorumlarla desteklendi. İki taraf da İngiltere nin yürüttüğü arabuluculuğun ardından geri adım attı. Bunun ardından Yunanistan, meseleyi UAD ye götürdü ve UAD, 1978 de davayı reddetti. 4 Yunanistan ın ayrıca başvurduğu BM Güvenlik Konseyi, iki tarafa da gerilimleri azaltmaları ve diyalog başlatmaları için 395 nolu Kararını hatırlattı. Bu çağrıya uyan iki ülke, Bern Protokolü nde (11 Kasım 1976) kıta sahanlığı konusunda müzakere etme ve bu arada her türlü sondajdan kaçınma konusunda anlaştılar de bir araya gelen Başbakanlar Bülent Ecevit ve Kostas Karamanlis, dışişleri bakanlığı müsteşarlığı düzeyinde müzakere yapılması için alt yapıyı hazırladı. Müzakereler, Temmuz 1978 de başladı ve Yunanistan da Andreas Papandreou nun daha katı tutum yanlısı olan PASOK hükümetinin süreci iptal ettiği Eylül 1981 e dek sürdü. B. PETROL ARAMA KONUSUNDA GERİLİMLER ( ) İki hükümet de 1987 deki petrol arama krizi sırasında hazırlıksız yakalandı. Şubat ayında Yunanistan, sondajın nerede yapılacağına dair hükümete yetki veren bir yasa çıkaracağını ilan etti ve bir Yunan şirketi, Ege nin doğusunda Taşoz adasının birkaç mil açığında kıta sahanlığında sondaj yapacağını açıkladı. 5 Martta Türkiye, Yunanistan karasularının hemen yanında, ancak Ege nin Yunanistan ın kendi kıta sahanlığı olarak addettiği bir bölümünde hidrokarbon aramak üzere Piri Reis isimli araştırma gemisini gönderdi. Yunanistan buna gemiler göndererek, kendisi gibi NATO üyesi olan komşusu Türkiye nin sınırına askerler konuşlandırarak ve Varşova Paktı üyesi Bulgaristan ile koordinasyon içinde çalışarak yanıt verdi. 6 Geçirdiği kalp ameliyatı sonrası yurtdışında istirahat ettiği sırada patlak veren fırtınaya müdahale etmek isteyen Başbakan Turgut Özal, Yunanistan ın karasularının öte- 4 Mahkemenin açıklaması için aşağıdaki III.B(2) bölümüne bakınız. 5 Bir Türk yetkili, Yunanlıların aramalarının 1976 Bern Protokolü ne aykırı biçimde altı deniz milini aştığını söylüyordu. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Temmuz Eğer Türk savaş gemileri müdahale etseydi biz de yanıt verirdik. Kesinlikle savaş çıkardı. Dönemin dışişleri bakan yardımcısı Yannis Kapsis ile yapılan mülakat, Athens News, 23 Şubat sinde sondaj yapmaması durumunda Türkiye nin gemilerini geri çekeceğini söyledi. Yunanistan bunu kabul etti. Bu beklenmedik krizin sönmesinin ardından 1988 de Özal ile Papandreou Davos ta bir araya geldi ve iki yıl sürecek barış dönemi başladı. Ne var ki kamuoyunu hazırlamakta başarısız olan Papandreou nun partisi ve hükümetinde istifaların yanı sıra iç siyasette muhalefete maruz kalması nedeniyle Davos süreci olarak bilinen bu dönem kesintiye uğradı. 7 Yine de sürecin ruhu devam etti ve Dışişleri Bakanları Mesut Yılmaz ve Karolos Papoulias, Mayıs 1988 de bir mutabakat anlaşması ve Eylülde uluslararası sularda ve havasahasında kazaları önleme anlaşması imzaladılar. 8 Ancak 1989 yılının sonuna gelindiğinde süreç yitip gitmişti. C. KARASULARI VE YUNAN EGEMENLİĞİNE DAİR ANLAŞMAZLIKLAR ( ) İlişkiler, 1995 te yeniden düşük bir seviyeye geriledi. Mayısta Yunanistan parlamentosu, BMDHS yi onayladı ve hükümete karasularını on iki mile (22 km.) çıkarma yetkisi tanıdı. 9 Türkiye parlamentosu, tepkisini 8 Haziranda Yunanistan ın 6 mil olan mevcut karasuları sınırını genişletme kararını savaş nedeni (casus belli) olarak kabul edeceğini açıklayarak verdi. 10 Ekonomik ve askeri kaygıların dışında Türkiye, bu genişlemenin açık denizle- 7 Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexis Heraclides, Yunanlı akademisyen ve Türk-Yunan ilişkileri konusunda uzman, İstanbul, 13 Nisan İki ülke de diğerinin egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve Ege deki açık denizleri ve uluslararası havasahasını kullanma haklarına saygı gösterme yükümlülüklerini kabul ettiler. Greece, Turkey agree to implement Papoulias-Yilmaz agreement [Yunanistan ve Türkiye, Papoulias-Yılmaz anlaşmasını uygulamakta anlaştı], 5 Haziran 1988, 9 BMDHS nin 3. Maddesinde karasuları, bir devletin taban seviyesi olarak da anılan cezir seviyesinde denizin en fazla on iki mil ötesini kapsayan kıyı suları olarak tanımlanır. Üzerindeki hava sahasını ve bu suların deniz yatağı kapsayacak şekilde bir devletin egemenlik alanını ifade eder. 10 Tek taraflı olarak yapılan bu deklarasyon, 1923 Lozan Antlaşması nın yanı sıra Türkiye nin Ege de altı mili kapsayan karasularında olan hayati çıkarlarına atıfta bulunuyor ve Yunanistan ın karasularını tek taraflı olarak altı milden fazla genişletmesi durumunda hükümete askeri tedbirler de dahil olmak üzere tüm önlemleri alması için yetki veriyordu. TBMM Genel Kurul Tutanakları, 19. Dönem, 4. Yasama Yılı, 121. Birleşim. 8 Haziran te dönemin TBMM Başkanı Bülent Arınç, metnin (meclis kararı değil) yalnızca bir deklarasyon olduğunu ve oylama yapılmadığını söyledi. Saygın bir gazeteci, Türk anayasasının 92. Maddesi uyarınca parlamentonun savaş onayı vermeden önce hükümetin önerisinin olması gerektiğini ve bu olmaksızın hükümete askeri harekat yetkisi veren bir deklarasyonun hiçbir yasal dayanağı olmadığını yazıyordu. Murat Yetkin, Casus belli yapıcı bir çıkış, Radikal, 9 Nisan 2005.

4 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 4 re ancak Yunanistan ın karasularından geçerek ulaşabileceği anlamına gelmesini tehdit olarak hissediyordu. Aralık 1995 te Türkiye ye ait bir kuru yük gemisi, Türkiye kıyılarından yaklaşık dört mil açıktaki iki adacıktan biri olan ve Türkçe Kardak, Yunanca İmia olarak adlandırılan adada karaya oturdu. Kaptan, Türk sularında olduğunu söyleyerek Yunanistan ın yardım teklifini kabul etmedi. Sorun, kurtarma operasyonunu yürütmeye hangi devletin yetkisinin olduğu idi. İki taraftaki sansanyon peşindeki medya, olayı çok fazla büyüttü ve iki ülkeyi krize sürükledi. Yakın bir adada yaşayan ve keçilerini otlattıkları bu adacığa Yunan bayrağı dikmek isteyen Yunanlılar, adaya hücum etti. Bunu, Yunan bayrağının yerine Türk bayrağı dikmek isteyen Türk gazeteciler takip etti; Yunan donanması bayrağı tekrar değiştirdi; Türk komandoları ise bir kez daha değiştirdi. ABD nin diplomatik baskısı, olayı yatıştırdı. NATO Genel Sekreteri Javier Solana, Şubat 1997 de askeri güven arttırıcı önlemler önerdi ve iki ülkenin komutanları arasında bir kırmızı hattın yaratılması ve Ege de askeri tatbikatların çakışmaması amacıyla önemli tatbikatların tarihlerinin karşı tarafa önceden bildirilmesi gibi bazı önlemler de sonradan uygulandı. Taraflar, savaştan önceki durumu kabul ettiler ve Madrid de Temmuz 1997 de bir saldırmazlık deklarasyonu yayımladılar. 11 D. TÜRKİYE NİN SONDAJ ÇALIŞMALARI (2010) Haziran 2010 da Türk donanmasına ait araştırma geöisi Çeşme, Yunan suları dışında bulunan ancak Yunanistan ın kıta sahanlığına sahip olduğunu iddia ettiği Traki ve Semadirek adaları arasında yol aldı. 12 Resmi olarak gö- 11 İki taraf da "tek taraflı eylemlerden kaçınma" ve "anlaşmazlıkları karşılıklı rızaya dayanarak ve güç kullanma tehdidine başvurmadan barışçıl yöntemlerle çözme" taahhüdünde bulundular. Bu, karasularının tek taraflı olarak genişletilmemesi ve böylelikle Türk tarafı için casus belli olmaması anlamına geliyordu. Yunanistan Başbakanı Kostas Simitis, "ortak bildiri, temelde bir saldırmazlık anlaşması teşkil ediyor" diyordu. Simitis-Demirel meeting leads to joint communiqué on Greek- Turkish relations [Simitis-Demirel buluşması, Türk-Yunan ilişkilerinde bir ortak bildiriyle sonuçlandı], Atina Haber Ajansı, 9 Temmuz Simitis, anlaşma yaptığı için ülkesinde eleştirildi. Türkiye nin Madrid deklarasyonunu resmileştirme girişimi (NATO nun güven arttırıcı önlemler pakedinin tamamının uygulanması, çözümler önermek üzere bir uzmanlar grubunun oluşturulması ve dışişleri bakanlarını buluşması da dahil olmak üzere) Türkiye nin niyetinden kuşku duyan, Yunanistan ın şahin Dışişleri Bakanı Theodoros Pangalos tarafından geri çevrildi. 12 Şubat 1998 tarihinde Türkiye nin Yunanistan a İki Ülke Arasında Ege deki Sorunların Barışçıl Çözüm Süreci Hakkında Yaptığı Önerilere Dair Bilgi Notu, 12 Şubat 1998, 12 Bir Türk yetkili, Yunanistan ın hidrografik gemilerinin yaptığı gibi bu geminin de Ege de açık denizlerde yılda iki kez seferevi, deniz haritalarını güncellemekti. Temmuz ayında Piri Reis Yunanistan ın Rodos ile doğu açıklarında bulunan adası Meis (Kastelorizo) arasında çalışmalar yürütmeye ve tartışmalı kıta sahanlığı bölgesine yaklaşmaya başladı. Görünüşte misyonu, Kanadalı bilimadamlarıyla birlikte deprem hareketlerini incelemekti. Ankara, Yunanistan ın diplomatik protestolarını görmezden geldi. Yunan medyası Türkiye yi çok şiddetli eleştirdi, ancak olaylar ciddi bir krize dönüşmedi. Ne var ki gerilim ortadan kalkmadı. Yunanistan, halen Türk gemilerinin kendisinin karasularına girerek uluslararası olarak kabul gören kuralları ihlal ettiğinden şikayet etmekte. 13 III. EGE MESELELERİ Türkiye ve Yunanistan ın 1970 lerden bu yana Ege üzerinde mücadele vermeye başlamalarından bu yana hukuki anlaşmazlığın pek çok katmanı keşfedildi, hatta bazı durumlarda icat edildi. Bunların arasında karasularının genişliği, kıta sahanlığı, havasahası, uçuş bilgi bölgeleri, egemen topraklar üzerinden uçuş, anlaşmalara aykırı olarak adaların silahlandırılması ve nihayetinde münhasır ekonomik bölgeler bulunuyor. 14 Ancak diğer meselelerin çözümüne en çok katkı sağlayacak ve çözülmesi gereken en acil sorun, karasularının genişliği ve bunun ardından karasularının tahdidi ve kıta sahanlığı geliyor ten bu yana bu iki konuda yaşanan Türk-Yunan gerilimleri, ortalama her on yılda bir Ege Denizi nde önemli bir krizle sonuçlandı. re çıktığı söylüyor ve ekliyordu: 1976 Protokolü ne uygun olarak iki tarafın faaliyetleri, kıta sahanlığındaki doğal kaynakları keşfetmek ve kullanmakla alakalı değildi. Yunan medyası, [Çeşme olayını] haddinden fazla abarttı. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Temmuz Yunan yetkililer, Türkiye nin sahil güvenlik botlarının, savaş gemilerinin, balıkçı teknelerinin, fırkateynlerinin, denizaltılarının ve korvetlerinin Yunanistan ın altı millik karasuları sınırını gitgide daha fazla aştığını, sadece sokulup geri döndüklerini ifade ediyorlardı. Bu oyalanmaların zararsız geçişi ihlal ettiğini iddia ediyorlardı. Türk Dışişleri Bakanlığı, şikayetimizi ilettiğimizde cevap vermiyor [Bu olaylar] olumsuz bir mesaj veriyor ve atmosferi bozuyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Nisan Yunanistan Milli Savunma Genelkurmay Başkanlığı internet sitesinde Ocak ile Nisan 2011 arasında 118 olayın yaşandığını yazıyordu. Bir Türk yetkili ise bu gemilerin BMDHS nin tanıdığı zararsız geçiş hakkını kullanarak Akdeniz e ulaşmak için Yunan sularından geçtiğini söylüyordu. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Haziran Bir Türk yetkili, Ege de karasularını altı milde tutmaya dair Türkiye nin tavrının yalnızca deniz taşımacılığı serbestisinin sürdürülmesiyle ilgili olmadığını, aynı zamanda on iki deniz miline çıkarılmasının "Türkiye nin ekonomik, siyasi ve askeri çıkarlarını tehlikeye atacağı" endişesiyle de ilintili olduğuna işaret ediyordu. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Temmuz 2011.

5 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 5 A. KARASULARI Gerek Yunanistan ın gerekse Türkiye nin Ege Denizi nde uzun bir kıyı şeridine sahip olmalarına rağmen Ege deki adanın neredeyse tamamı Yunanistan a ait ve bunların 100 den fazlasında iskan var. Ege deki pek çok sürtüşmenin ekseninde, Türkiye nin Ege kıyılarının ve biraz da Doğu Akdeniz kıyılarının 600 kilometre uzağına dizilmiş On İki Ada ve bunun 150 adacığı bulunuyor. 15 En yakın ada, Türk kıyılarından 1.3 kilometre uzaklıkta bulunuyor. 1. Yunanistan ın karasularını genişletmesinin etkileri Yunanistan, karasularını üç deniz milinden altı deniz miline (yaklaşık 11 kilometre) 1936 da genişletti, aynısını Türkiye 1964 te yaptı. Yunanistan, BMDHS uyarınca on iki mile çıkarmaya hakkı olduğunu iddia etse de iki ülke de şu anda karasularını altı deniz milinde tutuyorlar. Altı deniz mili sürdürüldüğünde bile Yunanistan, Ege nin yüzde 43.5 ini hakimiyetinde bulunduruyor, yüzde 7.5 Türkiye ye, diğer yüzde 49 ise açık denizlere kalıyor. İki taraf da karasularını on iki deniz miline çıkarırsa Türkiye nin sahip olduğu alan biraz artar (yüzde 8.5), Yunanistan ın oranı adaları sayesinde yüzde 71.5 e çıkar, açık denizlerin alanı ise yaklaşık yüzde 20 ye düşer ve taşımacılık için uluslararası sulardan geçen koridor kalkar. 16 Bu, Türkiye için potansiyel bir tehlike gibi görünüyor 17 ve dı- 15 Kuzeyde Patmos, Arkoi ve Agathonisi ile güneyde Meis e kadar uzanan On İki Ada, I. Dünya Savaşı ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu nun idaresinden Müttefik Kuvvetler tarafından alındı ve İtalya ya verildi. II. Dünya Savaşı nın ardından kısa bir süre Britanya nın hakimiyetinde kalan adalar, İttifak güçleri tarafından 1947 Paris barış antlaşmalarıyla Yunanistan a verildi. O zamanlarda karışık olan nüfusu daha çok Yunanlılar oluşturuyordu, ancak Rodos adasında hâlâ bir Türk nüfusu yaşıyor. 16 Ek A daki haritaya bakınız. Altı deniz miliyle Türkiye, uluslararası sulardan geçerek Akdeniz den boğazlara ulaşabiliyor ve İzmir limanına Yunan sularına uğramadan ulaşabiliyor. On iki deniz miliyle ise Yunan adalarını birbirinden ayıran açık denizler ortadan kalkıyor ve Türkiye nin, İzmir ve İstanbul daki ana limanlarına ulaşabilmek için Yunan sularından geçmesi gerekiyor. Limni, Sakız ve Midilli arasındaki açık denizler dar bir şerit olarak varlığını koruyor. (Ek B deki haritaya bakınız). 17 Türkiye nin [Yunanistan ın karasularını tek taraflı olarak genişletmesini] savaş nedeni olarak görmesine şaşırmadım. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı askeri yetkili, Ankara, Nisan Ege de serbest deniz trafiğinin engellenmesini kimse istemiyor, ancak bunu kapalı kapılar ardında söylüyorlar. Öte taraftan [karasularından] zararsız geçiş, açık denizlerden geçişle aynı şey olmayacaktır, çünkü Yunanistan a bazı egemenlik hakları verecektir. Örneğin denizi kirlettiği için gemilerimize ceza kesebilir veya [geçişi önlemek için] kamu düzenini ihlal ettiklerini iddia edebilir. İlişkiler hasmane olursa sorun şişleri bakanı tarafından şöyle ifade ediliyor: Ege den soyutlanmış ve Kıbrıs Rum Kesimi ile güneyden çevrilmiş bir Türkiye nin dünyaya açılan kapıları önemli ölçüde sınırlanmış demektir. 18 Türkiye nin yıllık 300 milyon dolar olan dış ticaretinin yüzde 90 ı deniz yoluyla yapılıyor ve büyük çoğunluğu Ege den geçiyor. Yunanlı yetkililer, dünyanın en büyük deniz ticaret filosuna sahip olduğundan Atina nın tüm denizlerde her zaman liberal bir deniz rejiminden yana olacağının güvencesini veriyorlar. 19 Ayrıca denize kıyısı olan ülkeye bazı egemenlik hakları tanısa da BMDHS yi imzalayan Yunanistan ın askeri gemiler de dahil olmak üzere tüm araçların zararsız veya transit geçişleri için karasularından geçmelerine izin vermeyi kabul ettiğini ekliyorlar. 20 Yunanistan, kendisine uluslararası hukukun tanıdığı maksimum karasularını ilan etme hakkını Türkiye nin tanımamasının, Ege nin doğusundaki stratejik açıdan hassas adaları üzerindeki egemenliğine zarar verdiğinden endişe duyuyor. 21 Dahası Yunanistan, Türk parlamentosunun caçıkabilir. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ümit Pamir, emekli büyükelçi, İstanbul, 26 Mayıs Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik, (İstanbul, 2010), s Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkililer, Ankara ve Atina, Nisan-Mayıs Yunanistan, toplam ticari gemi tonajının yüzde 15 ine sahip; Türkiye nin oranı ise yüzde 1 in biraz üzerinde. 20 BMDHS, 19. Maddesinde barışa zarar veren durumlar haricinde zararsız geçişe izin vermektedir. Ancak 21. Maddesinde kıyı devletine kurallar koyma yetkisi tanımakta ve 26. Maddesinde karasularından geçen gemilerden ancak özel hizmetler karşılığında rüsum alınmasına izin vermektedir. Ayrıca zararsız geçiş, bu alanın üzerinde yapılacak uçuşları ve denizaltıların sualtından geçişini kapsamaz. 37 ve 38. Maddelerdeki transit geçiş, açık denizin iki bölümü arasında uluslararası seyir için kullanılan boğazlara uygulanır ve zararsız geçişin aksine deniz altından geçişi ve bölge üzerinde uçuşu da kapsar. 41 ve 42. Maddeler, devletlere geçitler belirleme ve transit geçiş için kurallar koyma yetkisi vermektedir. BMDHS yi hem imzalarken hem de onaylarken Yunanistan, pek çok alternatif boğaz oluşturan çok sayıdaki dağınık adalarının bulunduğu bölgelerde transit geçiş için geçitler belirleme hakkını deklare etti. Uygulamada nasıl olacağını göreceğiz. Kriz Grubu na gönderilen e- posta, Angelos Syrigos, Yunanlı akdemisyen, uluslararası hukuk ve Ege Denizi konularında uzman, 1 Haziran BM Konvansiyonu, boğaz devletlerine [geçit belirlemek için] böylesi tek taraflı bir hak tanımamaktadır, Bernard Oxman, The Application of the Straits Regime Under the UN Convention on the Law of the Sea in Complex Geographic Situations such as the Aegean Sea [Ege Denizi Gibi Karmaşık Coğrafi Durumlarda BM Deniz Hukuku Sözleşmesi ile Boğazlar Rejiminin Uygulanması], Conference on the Passage of Ships through Straits [Boğazlardan Gemilerin Geçişi Konferansı], Atina, 23 Ekim Yunanistan hep Türkiye nin askeri bir avantaja sahip olduğunu ve [adaları] işgal edebileceğini düşünmüştür. Kriz Gru-

6 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 6 sus belli ilanının güç kullanma veya kullanma tehdidinde bulunmayı yasaklayan BM Şartı nı (Madde 2/4) ihlal ettiğini düşünüyor. Bu tehdidin meclis kararıyla veya iki taraflı yeni bir dostluk anlaşmasıyla geri çekilmesini istiyor. Türkiye, BMDHS ye taraf olmayan sadece birkaç ülkeden biri. 22 Ege anlaşmazlığı sona erdikten sonra imzalayacağını söylüyor ve Karadeniz ve Akdeniz de on iki deniz mili prensibini uygulamaya başladı bile. 23 Eğer AB ye girerse anlaşmaya taraf olmak zorunda, zira anlaşma AB müktesebatının bir parçası. Ne var ki Türkiye, şimdilik Yunanistan tüm adalarının karasuları için on iki deniz mili iddiasından taviz verene dek Ege de geri adım atmayı reddediyor. 24 Yunanistan, bunun aslında BMDHS den feragat etmesinin istenmesi anlamına geldiğini ve bunun Türk parlamentosunun deklarasyonunu geri çekmesiyle aynı seviyede bir adım olmadığını ifade ediyor Adalar ve deniz hukuku Ege Denizi nde sınırlandırma konusunun temel sorunu, adaların anakara gibi ele alınıp alınmayacağıdır. Yunanistan, adaların karasuları ve kıta sahanlığı yaratmalarına imkan tanıyan BMDHS nin 121. Maddesine referans veriyor. Türkiye ise karasularınıın sınırlandırılmasında eşitliğin sağlanmasını amaçlayan diğer maddelere işaret ediyor ve on iki deniz milinin ne zorunlu olduğunu ne de adalara doğrudan uygulanması gerektiğini ileri sürüyor. 26 bu na verilen mülakat, Yunanlı akademisyen, Atina, 12 Mayıs Taraf olmayanlardan biri de ABD. 23 Türkiye, karasularını on iki deniz miline çıkarmaya tek başına karşı değil ve BMDHS nin çevreyle ilgili maddeleri gibi hükümlerinin çoğuna uygulamada riayet ediyor. Ege sorunun çözülmesinin ertesi günü BMDHS ye taraf olacağız. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Nisan Ahmet Davutoğlu, NTV televizyonuna verdiği mülakat, 31 August Yunanistan böylesi bir al-ver sürecine karşı çıkıyor: Bir anlaşmayı onaylayıp sonra geri alamazsınız, Kriz Grubu na verilen mülakat, PASOK tan bir yetkili, Atina, Mayıs Ne var ki Amerikalı bir deniz hukuku uzmanı şunları söylüyordu: BMDHS, feragat etmeye açıkça izin veriyor. Her halükarda hakların kullanımındaki kısıtlamanın feragat etmek anlamına geldiği argümanı saçma. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Temmuz Bir Türk yetkili, Türkiye nin adaların karasuları hakkına karşı koymadığını, ancak Ege deki sınırlarının altı deniz milinde tutulması gerektiğini iddia ettiğini söylüyordu. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Temmuz Maddeye göre karşılıklı veya bitişik deniz kıyısına sahip olan iki devlet, aralarında anlaşmaya varamazsa ikisi de karasularını, bütün noktaları bu iki devletin her birinin karasuları genişliğinin ölçülmeye başlandığı esas hatların en yakın noktalarına eşit uzaklıkta bulunan orta hattın ötesine uzatamazlar. Ne var ki bu hüküm, tarihi hakların veya diğer özel durumların varlığı nedeniyle, her iki devletin karasularının başka şekilde sınırlandırılmasını gerekli olduğu Dahası, anlaşmaya imza atan devlet, deniz kıyısının bir kısmında veya tamamında daha az karasularına sahip olmayı tercih edebilir ve bazı ülkeler böyle yaptılar da. 27 Türkiye ayrıca başta kendisine daha yakın olanlar olmak üzere Yunan adalarına kıta sahanlığı tanınmaması gerektiğini ileri sürüyor. 28 Türkiye ayrıca Ege nin karmaşık coğrafi yapısının ve tarihinin onu "kendine özgü, yarı kapalı bir deniz" 29 haline getirdiğini öne sürüyor da Türkiye, Ege deki anlaşmazlığa "gri bölgeler" konusunu ekledi ve ilk defa olarak en azından bazı adaların veya adacıkların egemenliğini açıkça sorguladı. 30 İtalya ile Aralık 1932 de imzaladığı bir anlaşmanın ekinde yer alan, orta çizgiler konusuna açıklıkla yer veren ve İtalya ya devredilen (daha sonra da Yunanistan a verilen) 31 adaları ve genellikle meskun olmayan kayalıkları gösteren protokolün asla hukuki olarak tamamlanmadığını ya da Milletler Cemiyeti sekretaryası tarafından tescillenmediğini söylüyor. Uluslararası belgelerle statüsü tam olarak belirlenmeyen küçük adaların, adacıkların ve kayalıkların hakimiyetinin hukuki olarak karara bağlanması gerektiğini ileri sürüyor. 32 durumlarda uygulanmaz Madde, devletlerin sözleşmede tanınan hakları, hakkın kötüye kullanılmasına neden olmayacak biçimde kullanmalarını gerektiriyor. 27 Bosna-Hersek ve Ürdün, karasularını üç deniz milinin ötesine çıkaramıyorlar, çünkü bu durumda diğer devletlerin karasuları ihlal edilmiş oluyor. Singapur da benzer sorunlar yaşıyor, ancak komşu devletlerin talepleriyle çakışması durumunda bu devletlerle sınırlandırmaları müzakere etme koşulu koyarak 1994 ten bu yana on iki deniz mili iddiasını uyguluyor. Japonya, beş uluslararası boğazda karasularını kendi isteğiyle üç deniz miliyle sınırlandırdı, ama diğer yerlerde on iki deniz miline çıkardı. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Angelos Syrigos, Yunanlı akademisyen, uluslararası hukuk ve Ege Denizi konularında uzman, 1 Haziran Bu yaklaşım, Japonya ile Kore, Almanya ile Danimarka ve Danimarka, İsveç ve Finlandiya arasında da uygulandı. Bernard Oxman, The Application of the Straits Regime, a.g.e. 28 Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Türk yetkili, Temmuz Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Türk yetkili, Temmuz Ege Denizi nde egemenliği Yunanistan a [uluslararası geçerliliği olan araçlar tarafından] tartışılmaz biçimde tanınmamış olan birçok adacık ve coğrafi yapı bulunduğu tartışılmaz bir gerçektir. Ege de Çözümlenmemiş Konular, Türkiye Dışişleri Bakanlığı, 31 Örneğin Aralık 1932 de yapılan anlaşma, Imia/Kardak ile ilgiliydi ve adayı İtalya nın (daha sonra Yunanistan ın) karasularına dahil ediyordu (ancak Türkiye tarafından tanınan Ocak 1932 tarihli bir anlaşma, kayalıkları kapsamıyordu). Yunanistan, adaları ve yakınındaki adacıkları İtalya dan 1947 Paris Antlaşması ile aldı. 32 Bu [Imia/Kardak] krizden önce kimse [Ege deki] kayalıklar hakkında birşey bilmiyordu. Şimdiyse [iki taraf da] bunlara kayalık adalar adını veriyor, çünkü kayalıklar, teknik olarak

7 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 7 Bu adaların statülerinin gözden geçirilmesi yolunda Türkiye nin uluslararası camiadan destek görmesi oldukça zayıf bir ihtimal. 33 Bu tür açıklamalar, yayılmacı emellerinin olduğuna dair Yunanlıların korkularını pekiştirmekten ileri gitmiyor. 34 Yunanistan ın eski bakanlarından biri, Kriz Grubu na Türkiye nin adaların kıta sahanlığına [bir kısmına] sahip olduğunu reddeden, maksimalist tutumu ile adaların tahkim edilmesine son verilmesi [talebini] ve bölge üzerindeki uçuşları bir arada düşündüğünüzde bunlar, adaların sınırlı egemenliğe sahip olduğu [manasına] geliyor. Bu, Yunanistan ın temel endişesidir açıklamasını yapıyordu. 35 Başlangıçtaki anlaşmalarda Türkiye Cumhuriyeti, başka yerlerdeki kazançları karşılığında Ege de sınırlı haklara razı olmuştu. Bununla ilgili iki belge, 1923 Lozan Barış Antlaşması ve 1947 Paris Antlaşması dır: 1923 Lozan Barış Antlaşması nın 12. Maddesi, orta ve kuzey Ege adaları Limni, Semadirek, Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya nın hakimiyetini Yunanistan a veriyor ve antlaşmada aksi yönde bir hüküm olmadıkça Asya sahiline üç milden yakın olan adaların egemenliğinin Türkiye de kaldığını karara bağlıyor. 16. Maddede Türkiye, antlaşmada belirlenen toprakların dışında kalan sınırlar ve adalar üzerindeki tüm haklardan feragat ettiğini beyan ediyor. 15. Madde, On İki Ada nın doğusundaki adaları ve ona bağlı adacıkları İtalya ya veriyor. insan yaşamını idame ettiremez ve bu nedenle kendi deniz tahdit alanı talebinde bulunamaz. Ama böyle bir terminoloji yok; bir yer ya kayalıktır ya da ada! Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı avukat ve deniz hukuku uzmanı, Atina, Mayıs Türkiye, egemenliği belirsiz olan bu türde yaklaşık 130 ada olduğunu ileri sürüyor. 33 Türkiye nin söylediği, sağduyuya aykırı. Gri bölgeler, uydurmadır. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ankara, Nisan Türkiye nin [gri bölgeler] için hiçbir yasal dayanağı yok. Lozan ın 12. Maddesi, üç deniz mili kuralı konusunda son derece açık. Türk siyasiler bunu biliyorlar, ancak şimdi geri adım atamıyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, avukat ve deniz hukuku uzmanı, Atina, Mayıs Ege deki karasularının Lozan da denizdeki kati noktalarıyla müzakere edilmediği argümanı doğru. Bu nedenle [Türk] şahinler, gri bölgeleri çıkardılar. Bunu, müzakere kozu olarak görüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexis Heraclides, Yunanlı akademisyen ve Türk-Yunan ilişkileri konusunda uzman, İstanbul, 13 Nisan Yunanlılar için 1996 krizi, "bu tehditkâr, yayılmacı Türklerin" Yunanlıların egemenliği üzerinde doğrudan talepte bulundukları ilk olaydı; zira anlaşmazlık, "su veya hava değil" gerçek anlamda "toprak" üzerineydi. Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexis Heraclides, Yunanlı akademisyen ve Türk-Yunan ilişkileri konusunda uzman, İstanbul, 13 Nisan Kriz Grubu na verilen mülakat, Thanos Veremis, Yunanlı akademisyen ve Yunanistan Eğitim Konseyi eski başkanı, Atina, 11 Mayıs Lozan ın 15. Maddesinde adı geçen On İki Ada, 1974 Paris Antlaşmasıyla bitişik adalar başlığıyla İtalya dan alınarak Yunanistan a devredildi. B. KITA SAHANLIĞI Denize kıyısı olan bir ülkenin karasularının ötesinde deniz altındaki uzantısı ve bu uzantının altındakileri tanımlayan kıta sahanlığının 36 sınırlandırılması, Türkiye ile Yunanistan arasında 1973 te muhtemel bir anlaşmazlık konusu halini aldı; çünkü ilk petrol krizinin ortaya çıkmasıyla iki ülke de Ege deki petrol kaynakları potansiyeline odaklanmaya başladı. Bu durum, 1974 yazında Kıbrıs nedeniyle gerilimin artmasıyla aynı zamana denk geldi. Yunanistan, adaları ve onların karasuları da dahil olmak üzere Ege deki deniz yatağının ve deniz tabanının büyük bir bölümünün kendi kıta sahanlığını oluşturduğunu iddia ediyor. Türkiye, adaların bir miktar karasularına sahip olduğunu kabul ediyor, ancak bunların kıta sahanlığı hakkına karşı çıkıyor. Kendi kıta sahanlığının Ege nin daha da içlerine yani 1958 Cenevre Kıta Sahanlığı Sözleşmesi nde tanımlanan eşitlik ilkesi uyarınca iki ülke tarafından çizilecek bir orta çizgiye dek uzamasını istiyor (bakınız aşağıdaki bölüm). Yunanistan ise iki ülkenin kıta sahanlıklarının ayrımı hesaplanırken adalar da dahil olmak üzere ülkenin topraklarının dış sınırlarına bakılan ve söz konusu sözleşmeye dayalı, eş uzaklıkta bir yaklaşım istiyor. Uzun yıllardır kıta sahanlığı, Yunanistan ın ortak başvuru ile UAD ye götürmeye istekli olduğu tek Ege meselesi oldu. Diğer tüm meselelerin Türkiye nin tek taraflı iddiaları olduğunu savunuyor. 37 İster ikili müzakereler yoluyla ister UAD aracılığıyla olsun, Türkiye, Ege Denizi nin tamamında sınırlandırmaların göz önünde bulundurulmasını istiyor; Yunanistan ise sınırlandırmanın Yunan adaları ve yakınındaki Türk kıyılarıyla sınırlı kalmasını talep ediyor Münhasır ekonomik bölgeler Konuyla ilgili bir mesele de ilk olarak BMDHS de dile getirilen ve genellikle kıta sahanlığıyla aynı genel bölgeyi Kıta Sahanlığı Sözleşmesi nde tanımlanan ve 1982 de BMDHS de teyit edilen uzunluk, 200 deniz mili (yaklaşık 370 km.). 37 Yunan tarafının temel hatası, Yunan kamuoyunun Ege de yalnızca tek bir mesele yani kıta sahanlığı meselesi olmadığı konusunda eğitilmemesi. Bir demek üç demek [karasuları, kıta sahanlığı ve havasahası]. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı, emekli büyükelçi, Atina, Mayıs Yücel Acer, Maritime Delimitation in the Aegean Sea [Ege Denizi nde Deniz Hakimiyet Alanlarının Sınırlandırılması], The Aegean Maritime Disputes and International Law [Ege de Deniz Anlaşmazlıkları ve Uluslararası Hukuk] (2003), bakınız Journal of Turkish Weekly,

8 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 8 kapsayan ve buradaki balık ve diğer kaynakların idaresi ve kullanımında özel haklar ekleyen münhasır ekonomik bölgelerdir (MEB). 39 İki taraf da Ege de MEB iddiasında bulunmadı ve halihazırda bu konu tartışılmıyor dahi. 40 Ancak Türkiye nin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun doğu kıyılarında uzak bir ada olan Meis i diğer On İki Ada dan ayırdığı ve gelecekte Yunanistan ın sahip olacağı MEB in genişliği üzerinde önemli sonuçlar doğuracak açıklaması, bu konunun patlama potansiyelinin yüksek olduğunu gösterdi. 41 Türk yetkililer, Ege de belirlenecek herhangi bir MEB in, Türk balıkçılarının açık denizlerde kullanageldikleri pek çok balıkçılık alanını kapatacağına işaret ediyorlar. 42 Amerikalı bir deniz hukuku uzmanı, Türkiye nin endişelenmekte haklı olabileceğini ifade ediyor: Ağırlıklı olarak doğal kaynak faaliyetlerini ilgilendiren MEB de sahil devletinin yetki alanı, aynı zamanda başta tutuklama yetkileri ve çevreyi koruma amacıyla sınırlı düzenlemeler yapma olmak üzere diğer bazı yetkileri kapsıyor. Brüksel de bazı insanların anladığı şekliyle MEB, daha ziyade karasularına benzeyen bir biçime pekala evrilebilir ve bu da konuyu kuşatılmaya dair önemli bir psikolojik meseleye dönüştürebilir. 43 Öte taraftan Ege de fazla miktarda petrol ve gaz bulunduğuna dair henüz işaret görünmüyor ve enerji şirketlerinin buraya ciddi yatırımlar yapmalarını sağlamak için iki tarafın sorunlarını çözmeleri gerekiyor BMDHS, 1958 Cenevre Sözleşmesi nin kıta sahanlığına dair hükümlerini genişleterek hem canlı olan hem de canlı olmayan kaynakları dahil etti. 56. Madde, sahil devletlerine deniz taban çizgisinden başlayarak 200 deniz miline kadar canlı kaynakları keşfetme, kullanma, koruma ve yönetme haklarına sahip oldukları bir MEB veriyor. Devletlerin ayrıca kıta sahanlığına dair hükümlerde yer aldığı üzere canlı olmayan kaynaklar (hidrokarbonlar gibi) üzerinde de ekonomik hakları bulunuyor. 59. Madde, MEB de hakların tanınmasında ve yetkilerin kullanımında yaşanacak anlaşmazlıkların çözümü için bir temel sağlıyor. 40 MEB olmadan da Türkiye ile yeterince sorunumuz var. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Nisan Davutoğlu, Meis in Ege ye değil Akdeniz e ait olduğunu söylüyordu. Kathimerini, 6 Mart Meis, coğrafi olarak Akdeniz de bulunuyor. Doğu Akdeniz de deniz yetki alanlarının sınırlandırılması, Ege den ayrı olarak ele alınmalı; zira bölgede ikiden fazla sahil devleti mevcut. Yine de Türkiye, bu sorunu ele almak için herhangi barışçıl bir çözüm aracı göz ardı etmemektedir. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Türk yetkili, Temmuz Meis dışarıda bırakılırsa Yunanistan, [Türkiye ile] asla bir anlaşmaya varamaz. Kriz Grubu na veilen mülakat, Yunanlı yetkili, Nisan Kriz Grubu ne gönderilen e-posta, Temmuz Kriz Grubu ne gönderilen e-posta, Temmuz Ege nin gerçek serveti, petrol değil, ki zaten yok. Serveti, çevre ve turizm. Petrol tankerlerinin yapacağı bir kaza, Türkiye ve Yunanistan için bir felaket olur. Kriz Grubu na verilen mülakat, Angelos Syrigos, uluslararası hukuk ve Ege Denizi konularında uzman Yunanlı akademisyen, İstanbul, 15 Mayıs Hukuki dayanaklar Kıta sahanlığının iki ülkenin anakaralarının taban çizgilerinden itibaren hesaplanmasına dair Türkiye nin talebi ile kıta sahanlığının adaların taban çizgilerinden itibaren hesaplanması gerektiğini öne süren Yunanistan ın iddiasının çatışması, 1958 Cenevre Sözleşmesi nin 6(1). Maddesinde ortaya konan orta çizgisi kavramından kaynaklanıyor. 45 Buna göre aynı kıta sahanlığı, birbirine karşılıklı sahilleri bulunan iki veya daha fazla ülkenin topraklarına bitişik ise sınır, ülkeler arasında yapılacak bir anlaşmayla belirlenir. Bir anlaşmanın olmaması durumunda veya özel koşullar nedeniyle başka bir sınır çizgisinin gerekçelendirilmesi durumunda bütün noktaları her bir devletin karasuları genişliğinin ölçülmeye başlandığı esas hatların en yakın noktalarına eşit uzaklıkta bulunan orta çizgisi kullanılır. Sonrasındaki BMDHS (kıta sahanlığının belirlenmesine dair 83. Madde), orta çizgisinden bahsetmiyor, bunun yerine karşılıklı veya bitişik sahillere sahip olan ülkelerin uluslararası hukuk temelinde hakkaniyetli bir çözüm e varmaları gerektiğini ifade ediyor. İki sözleşme de deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasının yöntemleri konusunda muğlak kalıyor ve bu nedenle UAD ve hakem komisyonları, anlaşmazlıkların çözümünde aracı oluyorlar. Bir adanın kıta sahanlığı hakkı, uluslararası hukukta çetrefilli bir mesele; konumu veya sosyo-ekonomik nitelikleri, deniz yetki alanı sınırlandırmasını etkileyebilir ve uluslararası mahkemelerin ve komisyonların kararları, genellikle adaların deniz yetki alanlarını kısıtlamak yönünde. Sık sık referans verilen UAD nin bilhassa 1969 tarihli Kuzey Denizi kararı, kıta sahanlığını anakaranın doğal bir uzantısı olarak ele alıyor ve eşit uzaklık ilkesi de dahil olmak üzere tek bir sınırlandırma yönteminin zorunlu olmadığı sonucuna varıyordu Türkiye, 1958 Cenevre Sözleşmesi ni onaylamadı. 46 Hollanda ve Danimarka nın Federal Almanya Cumhuriyeti ne karşı UAD ye getirdiği 1969 tarihli Kuzey Denizi kıta sahanlığı davasının kararında adaların kıta sahanlığı haklarının kısıtlanabileceği kabul edildi yılında Birleşik Krallık ile Fransa arasında kıta sahanlığı konusunda bir tahkim kararında Scilly Adalarına yarım yürürlük verildi (sınır çizgisi, anakaraların sahilleri arasındaki eşit uzaklık çizgisinin yarısı ve Scilly Adaları ile Fransa arasında da eşit uzaklık çizgisi kadardı); 1984 tarihinde ABD ile Kanada arasındaki Maine Körfezi davasında UAD, Kanada nın bir adasına yalnızca yarım yürürlük verdi; 1985 te Malta ile Libya arasında karşılıklı sahillerindeki kıta sahanlığını belirlemeye ilişkin davadaki kararında UAD, Malta nın bir adasını görmezlikten geldi; 1985 tarihli Gine ile Gine Bissau arasındaki bir tahkim kararında deniz yetki alanının sınırlandırılması amacıyla sahil uzunluğunun hesaplanmasında bazı adaların kısıtlı rol oynadığı hükme bağlandı ve yine 1996 tarihinde Eritre ile Yemen arasındaki bir tahkim ka-

9 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page daki Hora olayında (bakınız yukarıdaki bölüm) Yunanistan, Yunan adalarının kendi kıta sahanlıklarına sahip olup olmadıklarını karara bağlaması için UAD ye başvurdu. Eylül 1976 da Mahkeme, tartışmalı bölgelerde Türkiye nin faaliyetlerini engellemek için geçici önlemler alınması talebini, Yunanistan ın haklarına tazmin edilemez zarar verilmesi riski görmediğini söyleyerek reddetti. 47 Aralık 1978 de bu konuda yargı yetkisinin olmadığına karar verdi ve Güvenlik Konseyi nin 395 nolu Kararında öngörüldüğü üzere taraflar davayı ancak ortak olarak sevk ederlerse davaya bakacağına karar verdi. 48 C. HAVASAHASI VE UÇUŞLAR Ege deki hava sahası sorunlarının arasında Türkiye nin geçmişte meskun adalar üzerinde yaptığı uçuşlar, Türkiye nin Atina nın Uçuş Bilgi Bölgesi (FIR) içerisinde uçan askeri uçaklarının uçuş planlarını vermeyi reddetmesi ve Yunanistan ın ulusal hava sahasının tartışılmakta olan genişliği bulunuyor. Havadaki tacizler, bölgesel hava güvenliğini azaltıyor. Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ın Kasım 2002 deki Yunanistan ziyareti ve Yunanistan Başbakanı George Papandreu nun Ocak 2011 deki Türkiye ziyaretinde olduğu gibi bu tür olaylar, özellikle üst düzey buluşmalarla ilişkili olduklarında provokatif ve diplomatik açıdan utandırıcı olabiliyorlar. 49 Bu konuda güven arttırıcı adımrarında denizin ortasındaki adalar gözardı edildi ve orta çizgisi kullanıldı. Adaların tam anlamıyla kıta sahanlıklarına sahip olmaları mümkün değil. UAD nin kararları bu yönde oldu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı avukat ve deniz hukuku uzmanı, Atina, Mayıs Ege Denizi Kıta Sahanlığı Davası (Geçici Koruma), UAD, 11 Eylül UAD, Yunanistan Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçıl Çözümü için 1928 Genel Senedi nin 17. Maddesine dayandığı ve Yunanistan ın topraklarıyla ilgili statüsüne dair anlaşmazlıklar için Senet e şerh koyduğu için yargı yetkisine sahip olmadığına karar verdi. Mahkeme ayrıca Yunanistan ın yargılama için ikinci kez başvurduğunda öne sürdüğü ve 1975 te iki ülkenin kıta sahanlığına dair anlaşmazlıklarını çözmek üzere UAD ye başvurma kararı aldıklarını yazan ortak basın bildirisini, anlaşmazlığı mahkemeye sunmak üzere doğrudan ve koşulsuz bir taahhüt teşkil etmediği gerekçesiyle geri çevirdi. Türkiye, mahkemenin yargı yetkisine itiraz eden bir mektup yazdı; ancak herhangi bir savunma sunmadı ya da geçici önlemler veya karara ilişkin duruşmalara katılmadı. Ege Denizi Kıta Sahanlığı Davası (Mahkemenin Kararı), UAD, 19 Aralık 1978 nolu karar. 49 Türkiye neyi ispatlamaya çalışıyor?, Papandreou, ziyaretinden yalnızca birkaç gün önce 5 Ocakta bir Yunan adası üzerinde uçuşlar yapan sekiz Türk uçağını kast ederek aralarında Başbakan Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Davutoğlu nun da bulunduğu bir gruba bu şekilde şikayet ediyordu. Papandreou nun sitemi, larla ilerleme sağlanmadı ve konuyla ilgili bir ABD li yetkilinin işaret ettiğine göre hava komutanları, iki tarafta henüz ikili temaslarda bulunmayan tek askeri yetkililer oldu. 50 Yunanistan, 1931 tarihli cumhurbaşkanlığı kararıyla havasahasını üç deniz milinden on deniz miline çıkardı ve o tarihte bir hava aracının motorunun sesinin duyulabildiği mesafe düşünüldüğünde emsalsiz bir harekete imza attı. 51 Ne var ki BMDHS nin 2. Maddesi ve 1958 Karasuları ve Bitişik Bölge Sözleşmesi nin 2. Maddesine göre ulusal havasahası, karasularının sınırını aşamıyor. 52 Türkiye, Yunanistan ın on deniz miline çıkan hava sahasının hukuki dayanağına 1975 yılına kadar itiraz etmedi 53 ; ancak Atina, ilan ettiği bu havasahasını şimdilerde Türkiye nin her gün ihlal ederek tanımadığını ifade etmeye çalıştığını söylüyor. 54 Genellikle bu, iddia edilen on deniz mili ile tanınan altı deniz mili sınırı arasındaki bölgede yapılan uçuşlar şeklinde cereyan ediyor. 55 Ne var ki son Yunanistan la çözümsüz kalmış sorunları gündeme getirdi, Today s Zaman, 10 Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Washington DC, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Yunanlı akademisyenler ve dış politika uzmanları, Atina, Mayıs kararı, uluslararası hukuka dayanarak ve ona göre karasularını on deniz mili olarak belirledi ve üzerindeki havasahasında tam egemenlik haklarının kullanılmasını kısıtladı. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Yunanlı yetkili, Temmuz Aynı şekilde 1944 Uluslararası Havacılık Sözleşmesi nin 1. Maddesi, taraf Devletlerin, her Devletin kendi toprağı üzerindeki hava sahası üzerinde tam ve münhasır egemenliğe sahip olduğunu kabul ettiğini ifade ediyor. 53 Yunanistan, Türkiye nin 1931 ile 1975 arasında sessiz kalmasının rıza gösterdiği anlamına geldiğini ileri sürüyor. İtalya, Türkiye ye yakın olan adaları 1947 ye kadar elinde tuttu ve Ankara, Atina nın on deniz mili düzenlemesine yalnızca 1974 teki Havacılık Bilgi Yayınında yer verdiğini iddia ediyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ümit Pamir, emekli Türk büyükelçi, İstanbul, 26 Mayıs Mayıs 2011 itibariyle Yunanistan Milli Güvenlik Genelkurmay Başkanlığı, Türkiye nin yaptığı 473 hava sahası ihlalini ve Yunanlı yetkililere göre aralarında bazen bomba ve savaş uçaklarının da olduğu büyük uçak gruplarının yaptığı 151 silahlı ihlal filosunu saydı. Buna karşın 2011 de yalnızca Ocak ayında olmak üzere bir uçuşu kayda geçirdi. Bu rakam, 2010 da 20, 2009 da ise 51 idi. 2 Haziran 2011 itibariyle Türk Silahlı Kuvvetleri, 2011 de Yunanistan ın Türkiye nin hava sahasını ihlal ettiği veya Türkiye nin uluslararası hava sahası olarak addettiği bölgede Türk uçaklarını taciz ettiği 73 olayı sıraladı. 55 Yunanlı yetkililer, yakın zamanlara dek ihlallerin yüzde 50 sinden fazlasının altı milden yakın olmasından şikayet ediyorlardı, ancak bu rakam geçtiğimiz aylarda yüzde 30 a indi. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Haziran Emekli bir Türk general, bu uçuşlarının niyetinin tanınmış olan altı deniz mili sınırını ihlal etmek olmadığını, ancak bunun kazara ola-

10 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 10 zamanlara kadar Türk jetleri, doğrudan Yunan adaları üzerinde düşük irtifalı uçuşlar da yapıyorlardı. 56 Bir Türk askeri jeti, Ege üzerinde her havalandığında bir Yunan jeti onun yolunu kesiyor ve böylelikle it dalaşları yaşanıyordu. 57 Son on beş yılda bir Türk pilotu, doğrudan Yunanlıların açtığı ateşle, iki Yunanlı pilot çarpışma neticesinde ve iki Yunanlı pilot ile bir Türk pilotuysa ilgili eğitim uçuşlarındaki kazalar sonucunda öldü. 58 Dahası Yunanistan, Türkiye nin Ege üzerinde askeri uçuşlar yaptığı zaman Atina nın FIR uçuş kurallarını göz ardı ettiğinden şikayet ediyor. 59 Yunanistan, Kıbrıs nedeniyle gerilimin arttırğı 1974 yılından bu yana Türkiye nin askeri uçuşların planlarını Atina nın FIR bölgesine vermekten vazgeçtiğini söylüyor; 60 Türkiye ise 1944 Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi nin 3(a) maddesine göre yalnızca sivil hava araçlarının uçuş planlarını vermeleribileceğini söylüyordu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Nisan Yerden metre yükseğe kadar yaklaşıp evlerin üzerinden uçtular. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Atina, Mayıs Üzerlerinde uçuş yapılan ve meskun olan iki ada, (Türkiye kıyılarının 5-6 mil açığında bulunan) orta Ege deki Eşek (Agathonisi) ve Bulamaç (Farmakonisi) adaları. Ne var ki bu tür uçuşlar, Papandreou nun Ocak 2011 de Türkiye ye yaptığı ziyaretten sonra yaşanmadı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkililer, Atina, Mayıs Yunanistan, gerekli müdahaleleri veya saptamaları yapmak için her bir durumda uçaklarını kullanmak zorundadır. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Atina, Mayıs Türk pilotu Nail Erdoğan, 8 Ekim 1996 da bir Yunan uçağından açılan ateş sonucu öldü. Yunanlı pilot Kostas Iliakis, 23 Mayıs 2006 da Türk pilotunun kendini tahliye edebildiği jetle çarpıştıktan sonra öldü. Eğitim sırasında bir Türk pilot 5 Mart 2007 de hayatını kaybetti ve iki Yunanlı pilot, 26 Ağustos 2010 da F16 larının düşmesi sonucu öldüler. İt dalaşının maliyetiyle ilgili muazzam rakamlar var. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı askeri yetkili, Atina, Mayıs Bu konuyla ilgili bir başka boyut da Yunanistan ın Atina FIR bölgesine dayandırdığı Arama Kurtarma Bölgesi (AKB). Bu, Ege nin bazı yerlerinde Türkiye nin AKB siyle çakışıyor; çünkü Türkiye, Ocak 1989 da kabul ettiği bir yasayla AKB sini Ege nin yarısını kapsayacak şekilde genişletti. Bir Türk yetkili, Ege nin kaza yapılabilecek en güvenli deniz olduğunu, zira iki ülkenin de kurtarma ekiplerini göndereceğini söyleyerek bu konuyu şakayla karışık yorumluyordu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Nisan Türk yetkililer 1974 ün bir güven krizi olduğunu söylüyorlar, ancak Türkiye nin o zamana dek askeri uçuş planlarını verdiği iddialarını reddediyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Ankara, Nisan Ağustos 1974 te yayınladığı 714 sayılı Havacılara Uyarı (NOTAM) ile Türkiye, doğu Ege nin Atina FIR bölgesi ile kontrol edilemeyecek kadar tehlikeli bir alan olduğunu ve İstanbul FIR bölgesinin kapsamını Ege nin yaklaşık yarısına kadar genişlettiğini ilan etti. Yunanistan buna 1066 ve 1157 sayılı NOTAM larla yanıt vererek 1980 de ilgili NO- TAM lar geri çekilene dek Ege yi pratikte tüm uçuşlara kapatmış oldu. nin zorunlu olduğunu iddia ediyor. 61 Yunanistan, uluslararası hava trafiğinin güvenliği için sivil ve askeri koordinasyonu öngören 3(d) maddesine dayanarak, sözleşmenin aynı şeyi askeri araçlardan da talep ettiğini ileri sürüyor. 62 Aslında FIR lar, tesisler ve hava trafiği hizmetleri sağlama gibi sadece teknik sorumlulukları kapsıyor ve bunlarla işbirliği yapma, açık denizler üzerindeki hava sahasının statüsünü etkileyemez. Atina ve İstanbul FIR ları Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü nün (ICAO) İstanbul daki (1950) ve Paris teki (1952) toplantılarında kararlaştırılmıştı. 63 O zamanlarda Türkiye, muhtemelen harcamalarını azaltacak bir önlem olarak Ege üzerindeki FIR kontrolünü Yunanistan ın yapmasını istiyordu Bir Türk yetkili, bu sorunun Yunanistan la ilişkilere özgü olduğunu ve başka hiçbir komşusunun ondan Türkiye nin FIR bölgelerindeki askeri uçuşlarının planlarını talep etmediğini söylüyordu. Aynı şekilde Türkiye, kendi FIR bölgesindeki uçuşlar için böylesi bir talepte bulunmuyor. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Haziran NATO üyesi bir Avrupa ülkesinden bir yetkili buna katılıyordu: NATO üyeleri olarak protokol veya iyi uygulama icabı orada ne yaptığınız hakkında diğer ülkeye bilgi vermeniz gerekir. Ancak bu, uluslararası hukukun gereği değildir. Bu nedenle Yunanistan ın söylediğinin aksine Türkiye, uluslararası hukuka aykırı olarak Atina FIR bölgesini ihlal etmiyor, bunu NATO protokolüne aykırı olarak yapıyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Nisan Diplomasi alanında çalışan Avrupalı bir araştırmacı, Yunanistan ın Türkiye den talep ettiği türde planları ne ABD nin ne de Birleşik Krallık ın önceden sunduğuna işaret ediyordu. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Haziran Uluslararası hava sahasında gerek sivil gerekse askeri hava araçlarıyla ilgili olarak hava trafiğinin koordinasyonu, hava ulaşımının güvenliği için kesinlikle elzemdir ve bir FIR bölgesi içinde tüm uçuş bilgilerinin paylaşılmasını içerir. Bu bağlamda uçuş planının sunulması, ICAO nun temel kuralıdır ve Chicago Sözleşmesi nin 3(b) maddesi uyarınca sivil hava trafiğinin güvenliği için devletin hava araçlarının göstermesi gereken dikkati yerine getirmiş olur. Yunanistan Milli Güvenlik Genelkurmay Başkanlığı, Yunanlı yetkililer, Atina nın FIR bölgesine giren tüm uçuşların planını talep ettiklerini ve önceden bilgi vermenin dünya genelindeki uygulama olduğunu söylüyorlar. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Haziran Hava güvenliğini sağlamak amacıyla Türkiye ise araçların önlenmesini ortadan kaldırmak amacıyla Dost Düşman Tanıma Sistemlerinin (IFF) kullanılmasını önerdi, ancak Yunanistan bunu Atina FIR bölgesinde özel bir istisna yaratacağı gerekçesiyle reddetti. Greece and Turkey: Aegean Issues Background and Recent Developments [Yunanistan ve Türkiye: Ege Meseleleri Arka Plan ve Yakın Dönemdeki Gelişmeler], U.S. Congressional Research Service Report for Congress, 21 Ağustos Yunanistan a Ege deki FIR bölgesinin denetimi, yalnızca coğrafi nedenlerle verildi. Ama bu aynı zamanda uluslararası toplumun bu coğrafi bölgenin Atina tarafından kontrol edilmesi gerektiği algısını da yansıtıyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, emekli Yunanlı büyükelçi, Atina, Mayıs Kriz Grubu na verilen mülakat, Ümit Pamir, emekli Türk büyükelçi, İstanbul, 26 Mayıs 2011.

11 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 11 D. EGE NİN SİLAHLANDIRILMASI Türkiye, Yunanistan ın 1923 Lozan Boğazlar Sözleşmesi ve 1947 Paris Anlaşması 65 da dahil olmak üzere uluslararası anlaşmalarla statüsü silahlardan arındırılmış olarak belirlenmiş bazı Ege adalarını silahlandırmasını protesto etmek amacıyla 1964 yılından itibaren Yunanistan a diplomatik nota vermeye başladı. Yunanistan, 1936 Montrö Sözleşmesi nin Lozan Sözleşmesi nin silahsızlanmaya ilişkin tüm maddelerini hükümsüz kıldığını öne sürerek silahlanmayı kuzey Ege deki iki adada yaptığını kabul ediyor. Kuzey ve orta Ege deki diğer adalarda ise Yunanistan, Lozan ın askeri kısıtlamalarına uyduğunu söylüyor; 66 ancak Türkiye, Yunanistan ın buradaki adaları 1960 larda gizlice silahlandırmaya başladığını ve 1974 Kıbrıs krizinden bu yana açıkça yapmaya devam ettiğini ifade ediyor. Son olarak, silahsızlandırılması 1947 Paris Anlaşması na göre zorunlu olan On İki Ada yla ilgili olarak Yunanistan, silahlandırmaya 1974 te başladığını kabullendi, ancak bunu meşru müdafaa için yaptığını söylüyor. 67 Kıbrıs taki sürtüşme güvenin büyük oranda yok olmasına neden olduğundan ve iki tarafta da güvenlik endişelerini arttırdığından silahlanma, 1974 ten sonra daha aşikar bir hal aldı. Yunanlılar, Türkiye nin tehdidinin adalardaki silahlanmayı haklı çıkarmaya devam ettiğinin iddia ediyorlar. 68 Türkiye ise İzmir de 1975 te Atina nın potansiyel 65 Lozan Boğazlar Sözleşmesi nin 4. Maddesi, kuzey Ege deki adaları, Yunanistan a ait Semadirek ve Limni ile Türk adaları Gökçeada ve Bozcaada ile Türkiye nin boğazlarını silahlardan tamamen arındırdı Montrö Sözleşmesi, Türkiye nin boğazları yeniden silahlandırmasına müsaade etti, ancak adalardan söz etmedi. Lozan Barış Antlaşması nın 13. Maddesi, kuzey ve orta Ege deki Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya adaları üzerine deniz üsleri ve istihkamlar konusunda askeri kısıtlamalar koydu ve Yunanistan ın askeri kuvvetlerini askerlik hizmetini yapan normal birliklerin yanı sıra Yunanistan ın topraklarının tamamındaki sayısına orantılı olacak şekilde bir jandarma ve polis kuvveti ile sınırladı Paris Anlaşması nın 14. Maddesi, On İki Ada nın silahtan arındırılmış olarak kalacağını belirtiyor; ancak Türkiye, 1964 ten bu yana Rodos ve Kos gibi bazı adalardaki istihkamlara karşı çıkmakta. 66 Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Nisan Adı geçen mülakat. Yunanlıların bir kısmı, askeri mantığa karşı çıkıyor; çünkü Yunanistan ın Türkiye ye adalar üzerinden asla saldıracak bir konumda olmayacağını söylüyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Thanos Dokos, Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP) genel direktörü, Atina, 10 Mayıs Bazılarıysa silahlanmanın Türkiye den bir saldırıyı caydırmanın temel taşı olduğunu ifade ediyorlar ten sonra bir Yunanlı olarak hissettiğin ilk şey, adaların tehdit altında olduğudur. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı akademisyen, Atina, 12 Mayıs Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Atina, Mayıs Arnavutluk la, İtalya yla veya Makedonya Yugoslav Cumhuriyeti ile silahlanmamızı gereken bir sorun var mı? Yok. Şu açık ki Yunanistan ın savunma bütçesinin yüzde 90 ı doğbir saldırı unsuru olarak gördüğü, kendisinin ise yakındaki Yunan adalarından yapılabilecek bir saldırı ihtimaline karşı koymak için (Ege Ordusu olarak da adlandırılan) 4. Ordu yu kurdu. 69 Marmara Denizi nden Akdeniz e olan deniz hatlarının yakınlarındaki silahlandırılmış adaları, "çok ciddi bir güvenlik çıkmazı" olarak değerlendiriyor. 70 Yunanistan, uluslararası toplumun kendi güvenlik endişelerine sempatiyle yaklaştığına inansa da Türk yetkililer, Yunanistan UAD nin yargı yetkisini genel olarak kabul ettiğinde aynı zamanda ulusal güvenlik konusunda bir şerh koymamış olsaydı konuyu çoktan Lahey e götürmüş olacaklarını ifade ediyorlar. 71 Diğer taraftan Türkiye, Yunanistan ın 4. Ordu ya ve amfibi kuvvetlerdeki dengesizliğe dair endişeleri karşısında hemen hemen hiç anlayış ifade etmiyor. 72 Ege de yapılan askeri tatbikatlar, ortamı zehirleyebilir. Olumlu bir gelişme olarak iki ülke, 1999 dan bu yana tatbikatlarını diğer ülkeye haber veriyorlar; 73 ancak Türkiye nin silahlandırılmış Yunan adalarının yer aldığı askeri tatbikatlara izin vermediği NATO bünyesinde gerilimler sürüyor. 74 İki ülke de NATO üyesi olduğundan Ege nin rudan Türkiye den gelen tehdit le bağlantılı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı akademisyen, Atina, 12 Mayıs Türkiye, 4. Ordusu nun savunma nitelikli olduğunu söylüyor. Bakınız 70 Davutoğlu, Stratejik Derinlik, a.g.e., s Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Nisan Mahkeme Tüzüğü nün 36/2. Maddesine göre UAD nin zorunlu yargı yetkisini 20 Aralık 1993 te kabul ederken Yunanistan, savunma amaçlı askeri harekata dair her türlü anlaşmazlığı bunun dışında tuttu. 72 Türkiye nin Ege ordusu, diğer orduları kadar büyük değil. Bir karargahı, iki tugayı ve ilgili birimleri var. Kriz Grubu na verilen mülakat, Armağan Kuloğlu, emekli general, Ankara, 19 Nisan İzmir ordusu sadece kağıt üzerinde. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ümit Pamir, emekli Türk büyükelçi, İstanbul, 26 Mayıs Türkiye nin on dokuz fırkatyenle birlikte büyük bir deniz kuvveti olduğu doğru. Ama bu Yunanistan için neden bir sorun? Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Türk yetkili, Haziran Yunanistan ın yalnızca yedi çıkarma aracı varken Türkiye nin 41 çıkarma aracı ve en büyüğü 980 birlik ve on yedi tank taşıyabilen yedi çıkarma gemisi var. Military Balance, International Institute of Strategic Studies, Örneğin Türkiye, Midilli ile Sakız arasında Mayıs 2011 de bir arama kurtarma tatbikatı yaptığında Yunanistan buna itiraz etmedi. Yunanlı yetkililer, Yunanistan ın uluslararası sularda yapılan arama kurtarma tatbikatlarını asla protesto etmediğini, yalnızca Yunanistan ın Ege de arama kurtarma ve egemenliğiyle çakıştığında protesto ettiğini söylüyorlar. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Yunan yetkili, Temmuz Günümüzde yetkililer, iki ülke arasında NATO içinde daha az gerilim yaşandığını söylüyorlar, ancak NATO nun genelde daha büyük ve askeri açıdan daha güçlü olan Türkiye nin tarafında olduğuna dair Yunanistan ın Soğuk Savaş döneminden kalan içerlemesi sürüyor. Kriz Grubu na verilen mülakatlar,

12 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 12 silahlandırılması, maliyetli ve oyalayıcı bir uygulama. 75 Yunanistan 2010 da savunma için yaklaşık 6 milyar avro (GSYH nin yüzde 2.8 i) harcadı, ki bu rakam, AB deki ortaklarıyla imzaladığı en son mali destek anlaşmasında 2011 itibariyle harcamalarını azaltma taahhüdünde bulunduğu rakamdan yaklaşık yarım milyar avro az. Resmi rakamlara göre Türkiye, GSYH sinin yüzde 2.3 ünü savunmaya harcıyor. 76 Özellikle Yunanistan ın savunma harcamalarını azaltmak konusunda acil bir çıkarı söz konusu, fakat bu alanda karşılıklı azaltmalar ancak güvensizliğe neden olan diğer konular çözüme kavuşturulduktan sonra mümkün olabilir. 77 IV. EGE DE ÇÖZÜME ULAŞMAK Yunanistan ve Türkiye, ilişkilerini son on yıldır iyiye doğru götürüyor olsalar da 1970 ler, 1980 ler ve 1990 ların çatışmalı Ege Denizi mirası henüz tamamen temizlenmeyi bekliyor. İki taraf da Ege anlaşmazlığındaki uzlaşmaz ABD li yetkililer, Washington ve Ankara, Şubat-Nisan Yunanistan-Türkiye, NATO içinde her zaman sancılı bir nokta olmuştur. Hasmane bir ilişkileri var; bu, NATO daki böylesi tek örnek. Kriz Grubu na verilen mülakat, ABD li yetkili, Ankara, Nisan Ege deki anlaşmazlığın Yunanistan a olan maliyetini ekonomik açıdan değerlendirmek güç. Ege deki yeralti servetini kimse bilmiyor. Burada elbette ki bir fırsat maliyeti söz konusu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Atina, Mayıs Maliyet muazzam. Ama kimseden hesap sorulmuyor; bu şekilde sürüp gidiyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı akademisyen, Atina, 12 Mayıs Mali boyutu, siyasi, insani ve psikolojik maliyetlerinden ve işbirliğine yönelik kaçırılan fırsatların maliyetinden daha az önemli. Kriz Grubu na verilen mülakat, Thanos Dokos, Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP) genel direktörü, Atina, 10 Mayıs ların ortalarında bu oran, Yunanistan ın GSYH sinin yüzde 5.5. i, Türkiye nin ise yüzde 4 ü idi. Greece and Turkey: Aegean Issues, a.g.e da azalttığı savunma harcaması ile dahi Yunanistan, NATO nun Avrupalı üyeleri arasında reel olarak en yüksek rakamlara sahipti. Türkiye nin 2010 da yaklaşık 15 milyar dolar olan askeri harcaması, kişi başına göre hesaplandığında Yunanistan ın üçte birine denk geliyordu. Yunanlı uzmanlar, mevcut rakamların maliye bakanlığı aracılığıyla yapılan önceki programlar için olan ödemeleri kapsamadığını, zira halihazırda satın alınmış olan silahlar, diğer bakanlıkların bütçelerinde eski borç olarak göründüğünü söylüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Atina, Mayıs Bütün bunların mantığı Türkiye idi. Ekonomi kötüye giderken böylesi bir parayı, olmayan bir düşman için harcamaya değer mi? Kriz Grubu na verilen mülakat, Harry Tzimitras, Yunanlı akademisyen, İstanbul, 6 Mayıs Yunanistan savunma bakanlığı, Ege deki durum ve her günkü hava sahası ihlalleri devam ettiği sürece Yunanistan ın harcamalarını kısamayacağında ısrar ediyor. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Yunanlı yetkililer, Nisan-Mayıs tutumlarından uzaklaştılar. Eskiden Türkiye, birbiriyle ilişkili konuların ancak iki taraflı olarak çözülebileceğinde ısrar ederken Yunanistan kıta sahanlığının sınırlandırılmasının tek meşru konu olduğunu düşünüyor ve bunu UAD ye götürmekte ısrar ediyordu. Şimdiyse Türkiye mahkemeye gitmekten bahsediyor ve Yunanistan, karasuları ve havasahası da dahil olmak üzere çeşitli konuları ikili görüşmelerde tartışıyor. 78 Ne var ki ortak bir vizyon ve zemin hâlâ eksik. 79 A. ATİNA-ANKARA GÖRÜŞMELERİNİ HENDEKTEN ATLATMAK 2002 ye dek üst düzey ikili temaslar, aralıklı ve düzensizdi. Türkiye nin AB üyeliği için başvurduğu 1987 yi takip eden yirmi yılı aşkın süre içinde Ege ve Kıbrıs sorunları, Yunanistan ı ülkenin adaylığını, AB fonlarına erişimini ve pek çok ortak girişime katılımını engellemeye ikna etti. İlişkiler; Türkiye, AB ve ABD tarafından terörist olarak kabul edilen bir örgüt olan Kürdistan İşçi Partisi nin (PKK) lideri Abdullah Öcalan ın saklanmasında Yunanistan ın rolü olduğunun ortaya çıktığı 1999 yılında en düşük seviyesine geriledi. Ancak bu yıl, aynı zamanda ikili ilişkilerin değiştiği yıl oldu depremlerinde iki ülkenin de acı çekmesi, kamuoyunun karşılıklı olarak yakınlaşmasına yol açtı. Yunanistan, Avrupa Para Birliği ne girmesine yardımcı olabilmesi için askeri bütçesini azaltabilmek amacıyla daha iyi ilişkilere ihtiyaç duyuyor ve Ege sorununu AB platformuna taşımak istiyordu. 80 Kıbrıslı Rumların yönetimindeki Kıbrıs Cumhuriyeti nin adanın yeniden birleşip birleşmesine bağlı olmaksızın üye olacağına dair AB nin garanti vermesi karşılığında Atina, Aralık 1999 da Türkiye nin 1999 da resmi olarak AB üyeliğine aday olmasına izin verdi. 81 Ege konularındaki istikşafi görüşmeler, Mart 2002 de ümit verici bir başlangıç yaptı, ancak Yunan Başbakanı Kostas 78 Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkililer, Atina, Mayıs Yunanlı yetkililer, ayrıca taraflar ikili olarak çözüm bulabilirlerse herşeyi mahkemeye götürmeye gerek olmadığını söylüyorlardı. 79 Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Yunanlı ve Türk yetkililer, Atina ve İstanbul, Nisan-Mayıs Yunanistan ın Türkiye ve AB konusunda U dönüşü yapmasının ardındaki fikir, Türkiye-Yunanistan sorunlarını AB sorunu haline getirmekti. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı akademisyen, Atina, 12 Mayıs Yunanistan ın Türkiye nin AB üyeliğine dair görüşü, fırsatçı. Eğer Ege yarın çözülürse Yunanistan ın hâlâ Türkiye nin AB üyeliğini destekleyip desteklemeyeceğini merak ediyorum. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ankara, Nisan Daha fazlası için bakınız Kriz Grubu Avrupa Raporu Nº184, Türkiye ve Avrupa: Bundan Sonrası, 17 Ağustos 2007.

13 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 13 Simitis in 2004 teki yaklaşan genel seçimler öncesi çekinmesi üzerine kesildi. 82 Görüşmeler, o yıl Başbakan Kostas Karamanlis in Yeni Demokrasi Partisi döneminde duraksadı, ancak Ekim 2009 da George Papandreou nun PASOK u iktidara geldikten sonra yeniden güç kazandı. Papandreou ve Türk muadili Recep Tayyip Erdoğan, temasları 2010 da yoğunlaştırma kararı aldı. 83 Aynı yıl Yunanistan, Türkiye nin Milli Güvenlik Siyaset Belgesi nde tehdit olmaktan çıkarıldı. 84 Çok sayıda Türk, Başbakan Papandreou nun 1999 daki deprem diplomasisindeki rolünü ve müteveffa Dışişleri Bakanı İsmail Cem ile kurduğu dostluğu saygıyla hatırlıyor. Erdoğan, Yunanistan da seviliyor. 85 İki ülke artık çok çeşitli konularda işbirliği yapıyorlar. 86 Yunanlı turistler İstanbul a akın ediyorlar ve Yunanistan ın doğu Ege deki adaları Türkler için cezbedici yerler haline geldi; hatta sevilen bir Türk dizisi, Türkiye nin Ege kıyılarında ve bir Yunan adasında çekildi. Dışişleri Bakanlıkları, bir ya da daha fazla konuyu UAD ye götürmek üzere bir anlaşmanın anahatlarını ortaya koymaları amacıyla 2002 den bu yana 50 den fazla istikşafi görüşme yaptılar. Bunlar gizli olmakla birlikte konuyla yakından ilgili uzmanlar, (deniz hakimiyet alanları gibi) teknik konuları bu aşamada ele almadıklarını dile getiriyorlar. 87 Yunanistan, nihayetinde kıta sahanlığı konusunu UAD ye götürebilecek duruma gelmeyi umuyor. 88 Türkiye, mümkün olduğunda çok konuda iki taraflı olarak yakınlaşmaya ulaşmak ve bunun ardından çözümsüz kalan konuları mahkemeye götürmek istiyor. Yunanistan, çatışmanın çözümü önündeki ana engelin Türk ordusu olduğunu düşünüyor. 89 Türk hükümeti, zaman zaman orduyu kontrol edemediği ileri sürdü, ancak üçüncü ülkelerden pek çok yetkili, bu konuda ikna olmuş değil. 90 Bazıları, ordunun bir çözümü kolaylaştırabilece- 82 Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Atina, Mayıs Erdoğan, ayrıca Ege de askeri uçuşların güvenliği için yeni davranış ilkeleri ve Üst Düzey Stratejik İşbirliği Konseyi önerdi. Çoğunluğu ticaret ve yatırım üzerine olmak üzere 22 ikili anlaşma imzaladılar. İki ülke arasındaki ticaret üç katından fazla artarak 2010 da 3 milyar dolara ulaştı; Yunanlı finans kuruluşlarının son birkaç yılda satın aldıkları Türk bankaları da dahil olmak üzere Yunanistan ın Türkiye deki doğrudan yatırımları 5 milyar avroya denk geliyor. 84 Ne var ki karasularının genişletilmesine ilişkin bir referans, tehdit olarak varlığını korudu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Armağan Kuloğlu, emekli Türk general, Ankara, Nisan Kriz Grubu na verilen mülakatlar: Sanırım Ege ve Kıbrıs [sorunlarını] bu yılın sonuna dek çözecek. Bunları AB için ve aynı zamanda bir dışişleri bakanı için baş belası olduğu için yapacak, görüşmeler hakkında bilgili Yunanlı avukat ve akademisyen, Atina, Mayıs 2011; Sanırım [Erdoğan ın AKP hükümetinden] Türkiye deki Haziran seçimleri sonrası Kıbrıs ve Ege konusunda bir jest göreceğiz, PASOK tan bir yetkili, Atina, Mayıs 2011; Erdoğan, muhtemelen Yunanistan da uzun zamandır en popüler Türk siyasetçi. [Yunanlılar] ona güvenebileceklerini hissediyorlar. Burda olsa seçimleri kazanır, Thanos Veremis, Yunanlı akademisyen ve Yunanistan Eğitim Konseyi Eski Başkanı, Atina, 11 Mayıs 2011; Erdoğan ın [2010 daki] Atina ziyareti son derece olumlu bir hareketti, bu sorunu çözebileceğimiz hissini verdi, Nick Malkoutzis, genel yayın yönetmeni yardımcısı, E-Kathimerini (İngilizce), Atina, 10 Mayıs Örneğin iklim değişikliğine karşı ortak girişim için ikinci bir toplantı, güz 2011 de planlanıyor. Türkiye, İstanbul daki (1971 den bu yana kapalı olan) Heybeliada Rum Ortodoks Ruhban Okulu nu iade etmeye ve Rum Ortodoks Ekümenik Patrikliği nin Patrik olarak bir Türk vatandaşını seçme zorunluluğunu kaldırmaya niyetli olduğunu söyledi larda Ankara da kendisine verilen arazide Yunanistan ın bir büyükelçilik açmasına izin vermişti. Yunanistan, ülke içindeki baskılara rağmen münhasır ekonomik bölge konusunu gündeme getirmemek konusunda ihtiyatlı davranıyor. 87 Kriz Grubu na verilen mülakatlar, İstanbul ve Atina, Nisan- Mayıs Deniz hakimiyet alanlarına ilişkin tüm sorunların görüşmelerde çözüme kavuşmasını beklemiyoruz. Ama ortamı hazırlamayı ve ortak bir zemin oluşturmayı umuyoruz. Galibiyet veya zaferler beklemiyoruz. Türkiye BMDHS yi imzalasa bile otomatik çözümlerin olmadığını biliyoruz. Bunu kabul ediyoruz. Ama en azından [bunun imzalanması], konunun Lahey e götürülmesi için hukuki bir zemin hazırlayacaktır. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Atina, Mayıs Özellikle ordu başta olmak üzere Türkiye de hiçbir şeyin değişmediğine dair Yunanistan da bir saplantı söz konusu. Orduda yakın zamanda yapılan yapısöküme rağmen bazı şeylerin değiştiğini hâlâ kabul etmiyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Harry Tzimitras, Yunanlı akademisyen, İstanbul, 6 Mayıs ABD den sızan 2004 tarihli bir resmi belgede yazıldığına göre Başbakan Erdoğan, Ege deki askeri mücadeleleri durduramadığını çünkü orduyu kontrol edemediğini söylüyordu. Wikileaks tarafından yayınlanan nolu Lahey ABD Büyükelçiliği belgesi tarihli bir ABD belgesinde Türk Dışişleri Bakanlığından bir yetkilinin, doğrudan üst uçuşların Yunanistan ile ilişkileri iyileştirme çabaları açısından zarar verici olduğunu kabul ettiğini ve bunların minimuma indirilmesi için dışişlerinin orduya baskı yaptığını söylediğini yazıyordu. Wikileaks tarafından yayınlanan 1673 nolu Ankara ABD Büyükelçiliği yazışması. Kriz Grubu na verilen mülakatlar: Yunaninstan ile ikili ilişkiler konusunda Erdoğan daha iddialı ve cesur bir politika izlemek ve orduyu da yanına almak isteseydi şayet bunu yapabilirdi. Ama bu noktada bu konuya hiçbir yatırım yapmaya hazır değil, ABD li eski diplomat, Washington DC, Şubat 2011; hükümet [ordudan] korkmuyor. O halde neden üst uçuşlar konusunda kontrol uygulayamıyorlar?, ABD li bir yetkili, Ankara, Nisan 2011; Yunanlılarla jetlerle mücadele etme politikası, ordunun değil dışişleri bakanlığı yönlendirmesiyle hükümetin bir politikası, Avrupalı yetkili, Ankara, Nisan 2011; Erdoğan, Türk uçaklarının [Ege deki] sık uçuşları hakkinda sürekli bilgilendiriliyor. Hükümeti de bunu etkilememeyi tercih ediyor, Avrupalı askeri yetkili, Ankara, Nisan 2011.

14 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 14 ğini savunuyor. 91 Yunanistan da olduğu gibi Türkiye de de bir miktar milliyetçi söylem var, fakat Ege hiçbir zaman Türkler için o kadar büyük bir mesele olmadı. 92 Yunanlılar, Türkiye için Ege nin bir öncelik olmadığını ve Ankara nın iç siyasette düşük bir maliyetle görüşmeleri sürdürmesinin mümkün olduğunu düşünüyorlar. 93 Dahası Türkiye nin çıkmaza giren üyelik umudu nedeniyle AB ye olan azalan ilgisi, Yunanistan ı, komşusu üzerinde diplomatik baskı gücünü yitirmesi nedeniyle gitgide daha fazla huzursuz hissettiriyor Kıbrıs ile İlişkilendirmeye Son Verilmesi Özel toplantılarda iki taraf da Kıbrıs ın çözümünün Ege anlaşmazlığının çözümü için bir önkoşul olduğuna dair eski fikri artık terk etmiş olsa da Kıbrıs bir unsur olma özelliğini koruyor. 95 Bölünmüş adaya çözüm getirilmesi, 91 Türk ordusu, Kıbrıs ta bir çözüm bulunmasından memnun olacaktır ve Ege konusundaki sorunların çözümlenmesi de istiyor. Bu, kaynakların başka alanlara kaydırılmasını sağlayacaktır. Kriz Grubu na verilen mülakat, ABD li emekli diplomat, Washington DC, Şubat Ege de uzlaşma yüzünden bir Türk hükümeti seçimleri kaybetmez. Kriz Grubu na verilen mülakat, ABD li yetkili, Ankara, Nisan Yunan medyasında Yunan-Türk ilişkileri, dış haberler masası değil siyaset masasının kapsamındadır. Bu nedenle gazetelerin genellikle ilk sayfasında çıkarlar, oysa Türkiye de Yunanistan genellikle arka sayfalarda olur. Kriz Grubu na verilen mülakat, Nick Malkoutzis, genel yayın yönetmeni yardımcısı, E-Kathimerini (İngilizce), Atina, 10 Mayıs Ege konusunu çözmede Türkiye nin isteksiz olduğunu hissediyoruz. Acele etmiyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, PASOK lu yetkili, Atina, Mayıs Almanlar ve Fransızlar Türkiye yi engelledikleri için Yunan siyasi eliti büyük hayal kırıklığı yaşıyor. Yunanlıların tepkisi şimdi şöyle: Hayır, olamaz! Türkiye ile Avrupa nın dışında uğraşmak zorundayız. Nasıl yapacağız bunu? Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı akademisyen, Atina, 12 Mayıs Yunanistan, Türkiye nin AB treni dışında kalması durumunda Ege sorununu çözmek istemeyeceğinden korkuyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Atina, 11 Mayıs Yunanistan ın resmi politikası, Kıbrıs sorunu çözülene dek Türkiye ile ilişkilerin tam olarak normalleşmesinin mümkün olmadığı yönünde olsa da bu mesele çok daha az önem taşımaya başladı. Kriz Grubu na verilen mülakatlar: Ege deki konular o kadar önemli ki Kıbrıs gibi diğer sorunların kolaylaştırılmasında kullanılmamalılar. Elbette ki bunları çözümü Kıbrıs taki iklime yardımcı olacaktır, Yunanlı yetkili, Atina, Mayıs 2011; Kıbrıs ile Ege meselesi arasında bir bağlantı görmüyorum, Türk yetkili, Ankara, Nisan Yine de bazıları bu konuların hâlâ ilintili olduğunu ileri sürüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakatlar: [Yunanistan ile Türkiye arasındaki] tam normalleşme, Kıbrıs[ta bir çözüm] olmaksızın kolay olmayacaktır. Atina daki Kıbrıs Rum lobisi hâlâ oldukça etkili. Kıbrıslı Rumların Yunanistan ın siyasetini etkileme yeteneği, tersi duruma göre daha fazla, Thanos Dokos, Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP) genel direktörü, Atina, 10 Mayıs 2011; Kıbrıs çözülene dek Ege sorunlarının Ege deki anlaşmazlıkları rahatlatacak olsa da Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk toplumlarının liderleri arasında BM önderliğinde yapılan en son müzakereler çıkmaza doğru ilerlediğinden bu çözümün yakın zamanda olması ihtimali zayıf. Herhangi bir taraf, baskın bir şekilde suçlanacak durumda olmadığından 96 ve Kıbrıs ta barış hakim olduğundan Yunanistan ve Türkiye, Kıbrıs ve Ege konuları arasındaki ilişkilendirmeyi daha da azaltmalılar. Ne var ki bir başka neden de Doğu Akdeniz deki münhasır ekonomik bölgeler (MEB) konusu nedeniyle Ankara ile Lefkoşa arasında başgösteren yeni gerilim-- ki bu konu, Yunanistan ve Türkiye, Akdeniz de kendi MEB lerini sınırlandırmayı görüşmeye başladıklarında işleri daha da karmaşıklaştırabilir. 97 Ne var ki Ege de bir Türkiye-Yunanistan uzlaşması, Kıbrıs görüşmelerine dolaylı bir siyasi itki sağlayacak ve MEB ler konusundaki gerilimleri azaltmaya yardımcı olacaktır. 2. Avrupa nın Rolü Ege ve Kıbrıs sorunları, Türkiye nin 1999 a dek AB adaylığı statüsü almasına engel oldu. AB Konseyi, birliğe katılmadan önce Türkiye nin AB üyeleri ile olan sınır anlaşmazlıklarını ve ilgili sorunları çözmesi gerektiğine dair katı kuralları uygulayacak gibi görünüyor. 98 Ege deki anlaşmazlıklar, AB nin AB sınır güvenliği ajansı olan FRONTEX in 99 tam olarak çözümlenmesini beklemiyoruz, ancak konuları kendi aralarında müzakere etmek de mümkün, ABD li yetkili, Washington DC, Şubat Bakınız Kriz Grubu Avrupa Brifingi Nº61, Kıbrıs: Çözüme Doğru Altı Adım, 22 Ocak İsrail ve Kıbrıs ın doğu Akdeniz de hidrokarbon aramak üzere MEB lerini sınırlandırmak üzere 17 Aralık 2010 da anlaşma yapmalarının ardından Türkiye nın dışişleri bakanlığı, şikayetini bildirmek üzere İsrail in büyükelçisini çağırdı ve güney Kıbrıs ın MEB inde doğalgaz çıkarma çabalarında Kıbrıs ın fiziki zorluklarla karşılaşacağını ima etti. AB ve ABD nin aksine Türkiye, Lefkoşa hükümetinin çözümden önce bu tür anlaşmaları müzakere etme hakkını tanımıyor. Kıbrıs olmaksızın doğu Akdeniz de kıta sahanlığı meselelerini çözmek zor olacak. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı yetkili, Nisan Aralık 1999 tarihli Helsinki Zirvesi nin Sonuç Bildirgesi nin 4. Paragrafında resmi olarak aday ülke olan Türkiye, çözümsüz kalmış sınır sorunlarını ve diğer ilgili konuları BM Şart na uygun biçimde ve barışçıl yöntemlerle çözmeyi ve bu başarısız olursa UAD ye başvurmayı kabul etti. Yunanistan, Türkiye ile çözümsüz sınır sorunları olmasına rağmen üye olarak kabul edildi. AB, Yunanistan ı Türkiye ile olan sorunlarını çözmeden aldı. AB, bunun bizim AB sürecimizi hiçbir şekilde etkilemeyeceğine dair bize siyasi güvence vermişti. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Nisan FRONTEX in bir parçası olarak Ege de askeri varlıkları olan AB üyesi ülkeler, kısmen deniz subaylarının hangi haritaları kullanacaklarından emin olmamaları nedeniyle zorluklar yaşıyorlar. Türkiye den resmi şikayetler alıp duruyoruz, bu durumda da üzgün olduğumuzu söylüyoruz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ankara, Nisan 2011.

15 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 15 işleyişinde ve AB-NATO işbirliğinde sorunlara yol açsa da üye devletler, BM ve AB ilkeleri ile uyumlu şekilde yaptıkları sürece iki devlet tarafından çözülmesi gereken ikili bir mesele olarak gördükleri Ege anlaşmazlığına son derece az ilgi gösteriyorlar. 100 Ne var ki ilerleme kaydedilememesinin Türkiye nin AB adaylığına bazı etkileri mevcut; zira meclisin casus belli deklarasyonu, askeri üst uçuşlar ve BMDHS nin imzalanmaması, AB Komisyonu nun ülkenin üyeliğine dair hazırladığı yıllık raporlarda ve Ortaklık Konseyi toplantılarında eleştiriliyor. 101 B. ÜMİTLERİN HAYATA GEÇİRİLMESİ Türkiye ve Yunanistan ın sorunları çözümlemeye kamuya kapalı ortamlarda hazır olma durumlarıyla kamuya açık ortamlarda onları aslında ne kadar az şeyin ayırdığını kabullenmeyi reddetmeleri arasındaki uçurumu kapatmanın bir yolunu bulmaları gerekiyor. Yaz aylarında askeri tatbikatların durdurulması da dahil olmak üzere güven arttırıcı önlemler, ufak pürüzlere rağmen halihazırda uygulanıyor. 102 İletişim kanalları açık, müzakereciler iyi ilişkilere sahip ve her iki taraf da görüşmeler konusunda iyimser. 103 Ocak 2011 den bu yana Yunan adaları üzerinde Türk uçakları uçuş gerçekleştirmedi. Somut herhangi bir sonuç olmasa da Başbakan Erdoğan ın 2010 daki Atina ziyareti sırasında karşılıklı savunma kesintileri görüşüldü. Bir anlaşmadan yarar sağlayacak olan Yunanistan, ekonomik kriz ile meşgul. Öte taraftan Türkiye de Haziran 2011 genel seçimlerinde oyların yüzde 50 sini almış olan 100 Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Atina, Mayıs [Bir başka ülkenin hava sahasına meydan okumak amacıyla] her gün uçaklar göndermek, asla AB de olacak birşey değildir. AB açısından bakıldığında bu, çok çirkin bir sınır anlaşmazlığıdır. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ankara, Nisan Türkiye nin 1963 te AB nin selefi olan Avrupa Ekonomik Topluluğu imzaladığı Ortaklık Anlaşması na dayanarak kurulan temel kurumlarından biri olan Ortaklık Konseyi, düzenli olarak toplanıyor ve AB nin ve üye devletlerin temsilcileri ile Türk hükümetinin temsilcilerini bir araya getiriyor. 102 Yunanlı yetkililer, güven arttırıcı önlemlerin yalnızca planlı askeri tatbikatları kapsadığını ve duyurulmayan ihlallerin ve üst uçuşların yaz boyunca da devam ettiğini ifade ediyorlardı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Atina, Mayıs Türkiye, mevcut güven arttırıcı önlemleri sağlamlaştırmaya ve yenileri üzerinde çalışmaya hazırdır. Kaza riskini azaltmak amacıyla her iki tarafın Ege deki askeri hava faaliyetleri için Yunanistan a davranış ilkeleri önerdik. Kriz Grubu na gönderilen e- posta, Türk yetkili, Temmuz Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı ve Türk yetkililer, Ankara ve Atina, Nisan-Mayıs Bu konuda çalışan insanlar arasındaki kişisel ilişkiler oldukça iyi, geçmişte olduğundan çok daha iyi. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Atina, Mayıs yeni, güçlü hükümet, Ege deki anlaşmazlıklar da dahil olmak üzere dış politka konularında daha cesur adımlar atabilir. Yunanistan ile ilişkilerin tamamen normalleşmesi, AB nezdindeki güvenilirliğini sağlamlaştıracak ve sorunları çözme konusundaki kararlılığına dair Kıbrıslı Rumlara güçlü bir sinyal gönderecektir. Daha geniş bakıldığında bazıları, Türkiye nin Ege konusundaki hukuki mücadelesinin onu deniz lojistiğini iyileştirmek için gerçek bir politika geliştirmek gibi daha önemli meselelere yoğunlaşmaktan alıkoyduğuna inanıyor. 104 Tüm bunların birbirleriyle olan sıkı ilişkileri göz önünde bulundurulduğunda Türkiye ve Yunanistan, bir çözüme ulaşmak üzere bir dizi adımı eş zamanlı atmalı, liderler kendi kamuoylarının karşısına çıkarak dengeli ve karşılıklı olarak yararlı önlemlerin her bir aşamasını anlatmalılar. Olası bir yol haritası, aşağıda açıklanan dört aşamadan oluşabilir: 1. Aşama: Güven arttırılmalı Türkiye, Yunan adaları üzerindeki uçuşlara resmen son verdiğini ilan etmeli, Yunanistan ın Ege üzerinde hak iddia ettiği hava sahasındaki diğer askeri faaliyetleri sessizce askıya almalı ve provokatif olarak değerlendirilebilecek herhangi bir açıklamadan kaçınmalı. 105 Ayrıca Ege deki Yunan adaları üzerinde Yunanistan ın hakimiyetini kabul ettiğini ve Türk yetkililerin özel toplantılarda dile getirdiği üzere karasuları nedeniyle savaşa gitmeye niyeti olmadığını kamuoyu önünde vurgulamalı. 106 Dördüncü Ordusu nun göstermelik bir kuvvet olduğu ve Yunan adalarının silahsızlandırılmasının ardından feshedileceği veya başka bir konuma taşınacağı konusunda Yunanistan ı ikna etmeli ve çıkarma gemileri filosunun tehdit teşkil etmediğini karşılıklı ziyaretler yoluyla kanıtlamalı. Bununla aynı zamanda Yunanistan, Ege de bir anlaşma onaylanır onaylanmaz anlaşmalardaki taahhütleri uyarınca adalarını silahlardan arındırma garantisi vermeli. Bu- 104 Ankara, zihin olarak bir kara ülkesi; siyasetçiler, taşımacılıktan anlamıyorlar. Bir konteynerin Roterdam da gümrük işlemlerini yapması birkaç saat sürerken bu iş Türkiye nin herhangi bir yerinde iki gün ile üç hafta arasında sürüyor. Türkiye, bölge için derin deniz konteyneri aktarma limanı inşa etmeli, ancak bıu devlet yatırımı ve planlaması gerektiriyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk taşımacılık sektörü yöneticisi, İstanbul, Nisan Yunanlılar, 30 Mayısta Yunanistan ın yaşadığı ekonomik krize atfen sokakta dilenecek duruma geldiklerini söyleyen Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç a gücendiler. Arınç: Yunanistan mendil açıp dilenecek durumda, Hürriyet, 1 Nisan Eğer Yunanistan karasularını on iki deniz miline çıkarırsa biz onu işgal etmeyeceğiz. Bunu tanımamakla yetineceğiz. Casus belli meselesini fazlasıyla dramatize ediyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Nisan 2011.

16 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 16 nun öncesinde de yaşanan ekonomik krizin yarattığı gerilimli ortamda çok zor olsa da böylesi bir çözüm için Yunan kamuoyunun önündeki psikolojik engelleri yok etmeye başlamalı. 107 Siyasetçiler ve yorumcular, Ege ye tamamen sahip olma fikrinin uluslararası hukuka ve hatta kendi uzmanlarının görüşlerine uygun olmadığı konusunda Yunan yurttaşlarını ikna etmeye başlamalılar Aşama: İlkeler ve esneklik kabul edilmeli İki ülke de Ege deki anlaşmazlık konusunda BMDHS nin eşitlik ve özel koşullara ilişkin genel ilkeleri uyarınca müzakere ettiklerini ilan etmeliler. Yunanistan, ortak bir denize sahip diğer kıyı ülkelerinin de yaptıklarına benzer şekilde bir kıyı ülkesi olan Türkiye nin Ege deki karasularıyla ilgili olarak tanımlanması gereken bazı haklarının olduğunu kamuoyu önünde kabul etmeli. Ayrıca uluslararası hukuk uyarınca hava sahasının karasularından daha geniş olamayacağını da kamuoyu önünde kabullenmeli ve on deniz mili olduğunu iddia ettiği hava sahasının düzeltilmesi gereken bir anormallik olduğunu açıklamalı. 109 Türkiye, BMDHS yi onaylayacağını kamuoyuna açık bi- çimde taahhüt etmeli. Bu, aslında Yunanistan ın Türkiye gibi karasularını on iki deniz miline çıkarma hakkı olduğunu, ancak uygulamada iki ülkenin karşılıklı olarak kabul edilebilir, uzlaşmaya dayalı bir anlaşmaya varması gerektiğini kabul etmesi anlamına geliyor. Ayrıca bu aşamada iki ülke, çözümün Ege deki açık deniz koridorlarını koruyacağını birlikte deklare etmeliler. 3. Aşama: Karasuları anlaşmazlığı çözümlenmeli ve açık deniz koridorları oluşturulmalı Yunanistan ve Türkiye, Ege den geçen, önemli Türk limanlarına ve boğazlardan Karadeniz e uzanan ve uluslararası taşımacılık için kullanılan açık deniz koridorlarını, gerektiğinde Yunanistan ın karasularında azaltmaya giderek müzakere etmeliler ve anlaşmaya varmalılar. Bazı Yunanlı uzmanlar, bunun gibi bazı yeni fikirlere açıklar 110 ve Türk yetkililer, bunu kamuoyuna açık biçimde henüz tartışmamış olsalar da 111 başka bazı ülkeler benzer ikili çözümler buldular. 112 Türkiye ve Yunanistan, bazı adalar için yedi ile sekiz deniz mili genişliğindeki karasularını daha önce dikkate almışlardı. 113 Uygulamaya bakıldığında üçüncü ülke gemilerinin Ege deki açık denizlerden mi 107 Kriz Grubu na verilen mülakatlar: [Başbakan] Papandreou nun şimdilerde uzlaşmaya dayalı bir çözümün siyasi maliyetini üstleneceğini sanmıyorum, Yunan hükümetinin eski dış politika danışmanlarından, Atina, Mayıs 2011; uçaklara bütçemiz yetmediği için önümüze her geleni imzalayacağımız gibi bir izlenim mevcut. Papandreou nun çok yumuşak olduğuna dair Yunan medyasında bazı eleştiriler var, Nick Malkoutzis, genel yayın yönetmeni yardımcısı, E-Kathimerini (İngilizce), 10 Mayıs 2011; Türkiye ile bir anlaşmaya varmak oldukça zor. Bunu yapan [Yunan] hükümet ciddi sorunlarla karşılaşacak ve belki de ertesi gün düşecek, Angelos Syrigos, Yunanlı akademisyen ve uluslararası hukuk ve Ege Denizi konularında uzman, İstanbul, 15 Mayıs 2011; müzakerelerle ilgili herhangi birşey kamuoyuna açıklandığı anda herşey alt üst oluyor, Avrupalı yetkili, Atina, Mayıs Savunma Bakanı Venizelos, Yunanistan ın mali egemenliği önünde apaçık kısıtlamalara maruz bırakıldığı bir dönemde ulusal egemenliği savunma ihtiyacının altını çiziyor ve ekliyordu: biri ekonomik ve mali açıdan zayıf hissettiği zaman ülkesinin ulusal egemenliğini koruma isteğinin ve kabiliyetinin zayıflamadığına dair dünyaya bir mesaj göndermelidir. Parlamentoda yaptığı konuşmadan alıntılar, 24 Ocak 2011, Yunanistan savunma bakanlığı. 108 Yunanlılar, Ege nin açık deniz olduğunu kabul etmiyorlar. Bu, zihinlerinin derinliklerine kazınmış. Kriz Grubu na verilen mülakat, avukat ve deniz hukuku uzmanı, Atina, Mayıs Yunan kamuoyuna Ege nin bir Yunan denizi olmadığını anlatamadıkları için siyasetçileri suçluyorum! Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı uzman, Atina, 10 Mayıs Hava sahası söz konusu olduğunda Yunanistan tamamen hatalı. Uluslararası hukuka apaçık karşı geliyor. Bu, Yunanistan için bir pazarlık kozu [fakat] Yunan kamuoyuna Yunanistan ın azalan egemenliğini nasıl anlatacaksınız? Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexis Heraclides, Yunanlı akademisyen ve Türk-Yunan ilişkileri konusunda uzman, İstanbul, 13 Nisan Bazı Yunanlılar, karasularının tek taraflı olarak on iki deniz miline genişletilmesinin hiçbir siyasi tarafından ciddi olarak asla düşünülmediğini söylüyorlar. Bu asla mümkün değildi, ancak siyasiler buna sarılıyorlar çünkü kimse yapamayacağını kabullenmek istemiyor. Yine de Türkiye nin savaş ilan edeceği tehdidi hoş değil. Kriz Grubu na verilen mülakat, Thanos Veremis, Yunanlı akademisyen ve Yunanistan Eğitim Konseyi eski başkanı, 11 Mayıs Bence en iyi çözüm, her yerde on deniz mili olur. Eğer Türkiye koridor istiyorsa, Kiklad ile On İki Ada arasındaki açık deniz koridorunu koruyabilir. Kriz Grubu na verilen mülakat, Angelos Syrigos, Yunanlı akademisyen, uluslararası hukuk ve Ege Denizi uzmanı, İstanbul, 15 Mayıs Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Türk yetkili, Haziran Birleşik Krallık karasularını 1987 de on iki deniz miline çıkardıktan ve Dover Boğazı ndan geçen açık deniz koridorunu kapattıktan sonra Fransa ile bir anlaşma imzaladı ve birlikte tüm ticaret gemileri ve resmi gemilerin yanı sıra normal seyir halindeki savaş gemilerinin engelle karşılaşmaksızın transit geçiş hakkını ve üst uçuşları tanıyan ortak bir bildiri yayınladılar. Malcolm Nathan Shaw, International Law [Uluslararası Hukuk] (Cambridge, 2003), s Açık deniz koridorlarının oluşturulmasının bir başka örneği de Finlandiya Körfezi nin merkez çizgisine üç deniz milinden fazla yaklaşılmamasını sağlayacak şekilde iki ülkenin karasularını sınırlandıran Finlandiya- Estonya anlaşması. Bu anlaşma, Rusya ya Baltık Denizi ne engelsiz erişim sağlıyor. Bakınız te yapılan müzakerelerde Türkiye nin bunu Ege nin bazı bölümlerinde belirli adalar için kabul ettiği ve Başbakan Simitis in olumlu yanıt verdiği ve altı deniz milinden daha iyi olduğunu ifade ettiği söyleniyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexis Heraclides, Yunanlı akademisyen ve Türk- Yunan ilişkileri konusunda uzman, İstanbul, 13 Nisan 2011.

17 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 17 yoksa karasularından mı geçtikleri onları çok ciddi biçimde etkilemiyor. 114 Ancak Ege yi kullanarak Akdeniz e ulaşan ve başta ABD, AB üyesi ülkeler ve Karadeniz kıyısındaki ülkeler olmak üzere pek çok uluslararası ortak, Akdeniz e giriş ve çıkışta hareket serbestliği konusunda hayati çıkarlar besliyorlar. 115 Aynı anlaşmanın bir parçası olarak Türkiye, açık deniz koridorları ve bir Yunan adasının sınırının Türk kıyı şeridinden veya daha önce antlaşmayla belirlenmiş bir Türk adasından itibaren on iki deniz mili sınırı ile çakışan orta çizgisinin karşılıklı olarak kararlaştırıldığı durumlar hariç olmak üzere Atina, bu şekilde olmasını isterse anakarasından ve Ege deki adaların kıyı şeritlerinden on iki deniz mili ötede olmak üzere Yunanistan ın karasularını resmi olarak tanıyabilir. 116 İki taraf da karasularının sınırlarının belirlenmesindeki herhangi bir anlaşmazlığı, yukarıda sözü edilen ilkeler uyarınca karara bağlanması amacıyla UAD ye birlikte götüreceklerine dair şimdiden anlaşmalılar Rotaların kaydını tutmuyoruz ve halihazırda kimse bizi izlemiyor; ama bir geminin silah veya insan kaçırdığından şüpheleniyorsa o gemi izlenebilir. Ticaret gemileri, Ege deki anlaşmazlıktan etkilenmiyor Kardak krizi sırasında gülüp geçtik! Ama birbirlerine ateş etmeye başlarlarsa o zaman bir sorun oluşturabilir. Kriz Grubu na verilen mülakat ve e-posta, Türk taşımacılık sektörü yöneticisi, İstanbul, Mayıs-Haziran İstanbul dan Akdeniz e yol alan bir gemi, karasuları ne olursa olsun her zaman en kısa yolu tercih eder. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Atina, Mayıs Ege de seyir özgürlüğü elzemdir. ABD nin Ege deki bir numaralı hedefi, çatışma olmaması. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, ABD li yetkililer, Washington DC ve Ankara, Şubat-Nisan Ege Denizi ni taşımacılık için kullanan Rusya ve diğer ülkeler, Yunanistan ın karasularını on iki deniz miline genişletmesine ve Ege yi kapatmasına karşılar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexis Heraclides, Yunanlı akademisyen ve Türk-Yunan ilişkileri konusunda uzman, İstanbul, 13 Nisan Hiçbir devlet, eğer seçme şansı varsa, bir başka devletin onun dünyanın geri kalanına erişimini kontrol etmesine izin vermez. Türkiye bu konuda yalnız değil. Sovyetler Birliği, deniz hukuku müzakerelerinin yapıldığı sırada Ege konusundaki tavrının bu şekilde olduğunu açıkça ifade etmişti. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, ABD li deniz hukuku uzmanı, Temmuz Bu yakın sularda orta çizgisi, muhtemelen Türkiye nin bağlayıcı olarak addetmese de 1932 de İtalya ile yaptığı sözleşmedekine benzeyecektir. Bakınız Türkiye, BMDHS yi imzalamadı, ancak Yunanistan ve Türkiye hâlâ Ege deki uzlaşmazlıklarını çözebilmek amacıyla bir dizi araçtan istediklerini kullanabilirler. BMDHS yine de bilgilendirici ve UAD ve tahkim kararları da dahil olmak üzere anlaşmazlık çözümünde çeşitli seçenekler sunuyor. BMDHS ye taraf olmayan ülkelere dahi açık olan ve Lahey de bulunan uluslararası bir kuruluş olan Uluslararası Tahkim Mahkemesi (UTM), BMDHS nin Ek VII. Maddesi uyarınca BMDHS nin anlaşmazlıkların çözümüne dair maddelerine istinaden yapıl- 4. Aşama: Başta kıta sahanlığı olmak üzere geriye kalan sorunlar UAD ye götürülmeli Karasuları, bununla ilgili geçiş ve hava sahası konularında anlaşılmasının ardından kıta sahanlıklarının genişliği hakkında yine de fikir ayrılığı yaşarlarsa Yunanistan ve Türkiye, konuyu birlikte UAD ye götürmeyi taahhüt etmelililer. 118 Dikkatle hazırlanmış ortak başvuru, iki taraf da dengenin kendi aleyhlerinde olacağından endişe duysalar da dengeli ve uygulanabilir bir karara ulaşılmasını sağlayabilir. 119 Bazı Yunan adaları karasularının ya da kıta sahanlıklarının yarısı veya daha azıyla yetinmek durumunda kalabilirler. Bu nedenden ötürü bazı Yunanlı uzmanlar, ikili uzlaşmayı daha iyi bir seçenek, mahkemeyi ise son çare olarak değerlendiriyorlar. 120 Ne var ki Yunanlıların çoğunluğu, bilhassa ortak yapılan bir başvuru, taviz nedeniyle bir tarafın iç siyasette suçlanması riskini azaltacağı için mahkemeyi yine de tercih ediyor te Başbakanlar Süleyman Demirel ve Kostas Karamanlis, kıta sahanlığı konusunu UAD ye götürme konusunda prensipte anlaştılar, ancak koşullarını hiçbir zaman karara bağlamadılar. Yunanistan 1976 da tek taraflı olarak başvurduğunda ise UAD, yargı yetkisi olmadığına karar verdi. Bu süre içerisinde Türkiye, bir zamanlar korktuğu üzere uluslararası mahkemelerin her zaman Yunanlıların savlarına yakın olmayabileceklerini fark etti. 121 Günümüzde sorun, hangi konuların mahkemeye götürüleceğine karar vermek, ancak ikili görülmelere gerçekten şans tanınırsa geriye kalan az sayıda konuda uluslararası yargıya başvurulması gerekir. madan (BMDHS ye taraf olmayan) Eritre ile Yemen arasındaki deniz hakimiyet alanı davası da dahil olmak üzere altı tahkimin beşini yönetti. Gerek Türkiye gerekse Yunanistan, UTM nin üyeleri. Ne var ki taraflar arasında 1975 te yapılan ve Ege anlaşamzlığını UAD ye götürmeyi amaçlayan anlaşmanın ardından tahkim, bir seçenek olarak ciddiyetle ele alınıyor gibi görünmüyor Madde uyarınca Yunanistan, BMDHS nin yorumlanması ve uygulanmasıyla ilgili tüm anlaşmazlıkları Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi ne (ITLOS) götürmeye karar verdi. Türkiye, BMDHS ye taraf olsaydı ve 287. Madde uyarınca ITLOS u tercih etseydi tarafların anlaşmazlığı burada çözümlenebilirdi. Prosedür konusunda bir anlaşmaya ulaşılamazsa anlaşmazlık, tahkime havale edilirdi. 119 Lahey e gitmek, kazanan herşeyi alır kararının olmaması demektir; bu bir kazan-kazan durumu olacaktır, çünkü UAD bu şekilde işliyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, PASOK tan bir yetkili, Atina, Mayıs Kriz Grubu na verilen mülakat, Atina, Mayıs Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Nisan 2011.

18 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Page 18 V. SONUÇ Ege Denizi ndeki anlaşmazlığının sonsuza dek sürmesi için hiçbir neden yok. Karasuları, kıta sahanlığı ve egemenlik sorunları, 1923 Lozan Barış Antlaşması nı takip eden 50 yıl boyunca sürtüşmelere neden olmadı ve sonrasında imzalanan paktlar, Ege adalarını ve Türkiye ile Yunanistan arasındaki sınırları (ve ayrıca o dönemde geçici olarak İtalya nın hakimiyetinde olan On İki Ada yı) tayin etti. Aslına bakılırsa pek çok ihtilaf alanı, 1970 ler, 1980 ler ve 1990 ların özel koşullarının (petrol şoku, Kıbrıs taki gerilimler, ikili güvensizliğin artması ve sonraları yerleşen bir alışkanlık olan askeri jestler) sonucu olarak ortaya çıktı. Çözüm, nihayetinde siyasi irade ve cesaretin yanı sıra hukuki beceriyi gerektiriyor. İki tarafın da kamuya açık şekilde jestler ve taahhütler yapmaları gerekiyor. Fikir ayrılıklarını öncelikle ikili olarak çözümlemeye çalışmaları gerekiyor; ancak kapsamlı bir çözüme ulaşamazlarsa ortak bir denizi etkileyen tüm meseleleri çözümleyemeyen diğer pek çok ülkenin yaptığını yapmalı, yani birlikte Uluslararası Adalet Divanı na başvurarak yardımını istemeliler. İstanbul/Atina/Brüksel, 19 Temmuz 2011 O zamanların psikolojisi varlığını sürdürüyor. Yunanlılar, Türkiye nin daha büyük olan gücü karşısında savunmasız hissediyor, sürekli devam eden askeri tetkiklerini içerliyor, yeni uluslararası normları tanımamasına öfkeleniyor. Türkiye, Yunanistan ın Ege nin çoğunluğu için yaptığı, hukuki açıdan hatırı sayılır iddialar nedeniyle kuşatılmış hissediyor, Ege adalarına en geniş deniz hakimiyet alanları verilirse uluslararası sulara ve Ege nin kaynaklarına erişimini kaybetmekten korkuyor ve Yunanistan ın Türkiye ye karşı AB üyeliğini kullanarak Ege de kazanımlar elde etme eğilimini öfkeyle karşılıyor. Ancak ikili ilişkilerin normalleşmesi yönünde somut ilerlemenin olduğu on iki yıl, bu endişelerin birçoğunun gerçek olmasından ziyade psikolojik olduğunu gösterdi. Kıbrıs sorunu çözümlenmedi, ancak bölünmüş adadaki durum, önceleri çok ender olarak bu kadar sakin olmuştu. Türkiye ile Yunanistan ın artan karşılıklı bağımlılığı, mevcut çatışmanın hayal edilemez gibi görünmesine neden oluyor. Ekonomik krizi derinleşmişken Yunanistan ın orantısız askeri bütçesini azaltmanın yollarını bulması gerekiyor ve Türkiye nin komşusunun istikrarını sağlayabilmek için elinden geleni yapması gerekiyor. Aynı zamanda Yunanistan, Türkiye nin AB üyeliği arzusunu kaybetmemesini sağlamakta belki de diğer ülkelerden çok daha hayati bir çıkara sahip. Bu maliyeti yüksek, miadını doldurmuş, gereksiz ve gitgide daha da yapay hale gelen Ege anlaşmazlığını çözmenin zamanı geldi. Karasuları konusunda varılacak bir anlaşma, Ege de kapsamlı bir çözüm inşa etmede kilit bir öneme sahip. Bu, Türkiye nin Yunanistan a karşı savaş tehdidinde bulunması için tüm dayanakları kaybetmesine neden olacak ve hava sahasına, kıta sahanlığına ve nihayetinde münhasır ekonomik bölgelere dair anlaşmaların zeminini oluşturacaktır. Bu, aynı zamanda Türkiye nin kendi kendine belirlediği bir amaç olan ve AB ye katılım konusunda ciddiyse bir gün mutlaka yapması gereken BMDHS nin denizlere dair maddelerini kabul ederek dünyanın hemen hemen diğer tüm ülkelerine katılmasına yardımcı olacaktır.

19 Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 APPENDIX A ALTI VE ON İKİ DENİZ MİLLİK KARASULARINI KARŞILAŞTIRAN EGE DENİZİ HARİTALARI Yazar: W:en: user: Future Perfect at Sunrise. Page 19

20 Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 64, 19 Temmuz 2011 Yazar: W:en: user: Future Perfect at Sunrise. Page 20