T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

Transkript

1 T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) METAL TEKNOLOJİSİ SÜSLEME İŞLERİ - 2 ANKARA 2006

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ SÜSLEME DEMİRCİLİĞİNDE MOTİFLER Motif Yapma Yöntemleri El İle Motif Yapma Sıcak İş Kalıplarında Motif Yapma Mızrak Ucu Yapma...5 UYGULAMA FAALİYETİ...8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...9 ÖĞRENME FAALİYETİ BURARAK YAPILAN MOTİFLER Burarak Motif Yapma Teknikleri Malzemeyi Ekseni Etrafında Burma (Tekli Burma) Çoklu Burma Burarak Yapılan Motiflerin Resimleri Kozalak Yapma...14 UYGULAMA FAALİYETİ...15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...17 ÖĞRENME FAALİYETİ DÖVEREK ELDE EDİLEN MOTİFLER Döverek Yapılan Motiflerin Resimleri Döverek Gül Yaprağı Yapmak...20 UYGULAMA FAALİYETİ...22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...24 ÖĞRENME FAALİYETİ SÜSLEME (FERFORJE) EŞYALAR YAPMA Süsleme (Ferforje) İşlerinin Endüstrideki Yeri ve Önemi Süsleme (Ferforje) İşlerinin Uygulama Alanları Süsleme (Ferforje) iş resimleri...27 UYGULAMA FAALİYETİ...29 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...30 MODÜL DEĞERLENDİRME...32 CEVAP ANAHTARLARI ÖNERİLEN KAYNAKLAR...35 KAYNAKLAR...36 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN 215ESB014 Metal Teknolojisi DAL/MESLEK Isıl İşlemciliği MODÜLÜN ADI Süsleme İşleri -2 MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak sıcak işlem ile mızrak ucu, kozalak, döverek gül yaprağı ve süsleme işlerin yapılması için gerekli bilgi ve becerilerin verildiği öğrenme materyalidir ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Süsleme İşleri -1 Modülünü almış olmak. Malzemeleri sıcak olarak döverek motifler yapmak. Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğine uygun olarak sıcak işlem ile mızrak ucu, kozalak, döverek gül yaprağı ve süsleme işleri yapabileceksiniz. Amaçlar Amaca uygun olarak malzemeleri, sıcak olarak mızrak ucu yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak malzemeleri, sıcak olarak kozalak yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak malzemeleri, sıcak olarak döverek gül yaprağı yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak uygun malzemelerle süsleme işleri yapabileceksiniz. Ortam: Metal işleri atölyesi veya gerçek çalışma ortamı. Donanım: Demirci ocağı, balyoz, çekiç, elektrik ark kaynağı ve ekipmanları, spiral, sıcak iş takımları, eldiven, gözlük. Modül içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme (uygulama ve test) araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirilecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Süsleme işleri, imalat, süsleme ve dekor alanları gibi yan sektörlerde iş olanağı sağlayan bir alandır. Bu alanda uluslar arası rekabete uyum sağlamamız gerekmektedir. Bunun içinde dünyadaki değişimleri takip edip bunu yaşama geçirebilen vasıflı iş gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Süsleme işleri alanında, temel bilgi ve faaliyetleri içeren bu modül, sanayide karşılaşabileceğiniz sorunlar karşısında sizlere yardımcı olacaktır. Modül çalışmasında atölye çalışmasının yanında internet, kütüphaneler ve değişik işletmelerden yararlanma olanağı sağlanarak güncel kullanım alanları hakkında da bilgi sahibi olacaksınız. Süsleme işlerinin ve metallerin anlatıldığı modülün ölçme ve değerlendirme aşamasında sizlerin de katılımı sağlanacaktır. Bir süsleme işleri elemanı olarak modülde bulunan bilgiler, kendine güveni olan birer süsleme işleri elemanı olmanıza katkı sağlayacaktır. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Bu faaliyet sonunda uygun ortam sağlandığında amaca uygun olarak malzemeleri sıcak işlem yöntemiyle mızrak ucu yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Malzemeleri sıcak işlem yöntemi ile mızrak ucu yapım aşamalarını internet, kataloglardan veya bu alanda çalışan işletmelerden araştırınız.araştırmalarınızı rapor haline getiriniz ve sınıfta sununuz. 1. SÜSLEME DEMİRCİLİĞİNDE MOTİFLER 1.1. Motif Yapma Yöntemleri Günümüzde, süsleme işçiliğinde çeşitli modtif yapma yöntemleri kullanılmaktadır. Motif yapma yöntemleri aşağıda maddeler halinde verilmiştir: İzleme ile elde edilen motifler Bükerek elde edilen motifler Burarak yapılan motifler Döverek elde edilen motifler Bu motif yapma yöntemlerinden izleme ve bükerek elde edilen motifler, bir önceki modül olan Süsleme İşleri-1 Modülünde detaylı olarak anlatıldığından, bu modülde bu konuya değinilmeyecektir. Bu modülde sadece burarak ve döverek elde edilen motifler anlatılacaktır El İle Motif Yapma Sıcak işçilikte kullanılan bütün el takımları kullanılarak, elle dövülerek elde edilen motif yapma yöntemi el ile motif yapma olarak adlandırılır. Bu dövme şekli süsleme işçiliği yapan ustanın mahareti ile yakından ilgilidir. 3

8 Resim 1.1: Elle dövme Sıcak İş Kalıplarında Motif Yapma Süsleme işlerinde bazen de kalıptan çıkan motifler de kullanılmaktadır. Bunlar mızrak ucu, çeşitli yapraklar, değişik rozetler vb. motiflerdir. (Bu konu bir başka modülde detaylı olarak verileceğinden bu modülde değinilmeyecektir. Bu modülde sadece basit motif kalıpları kullanarak mızrak ucu veya gül yaprağı yapımı anlatılacaktır.) Resim 1.2: Sıcak iş kalıp resimleri 4

9 Resim 1.3: Sıcak iş kalıp motifleri Mızrak Ucu Yapma Mızrak Ucu Çeşitleri Mızrak uçları, yapıldığı yerin özelliğine göre değişik tiplerde imal edilmektedir. Kullanıldığı yere göre en uygun mızrak ucu seçilmelidir. Resim 1.4 te değişik tiplerde üretilen mızrak uçları görülmektedir. Resim 1.4: Mızrak ucu çeşitleri 5

10 Malzemeyi Çekiçle Yayma Yayma, gereçlerin enine genişlemesini sağlamaktadır. Genişliğin artması için çekiç, balyoz, şahmerdan gibi takımların narin (sivri ) uçları parça ekseni doğrultusunda vurulur. Yaymada çekicin parça üzerine vuruluşu ve yaymadan dolayı oluşan uç bozuklukları örs kenarında düzeltilir. Şekil 1.1: Çekiçle yayma Malzemeye Mızrak Ucu Formu Verme Malzeme seçimi yapılarak demirci ocağında tavlanır. Malzeme dövmeye uygun sıcaklığa gelince (950 o C Portakal Sarısı) örsün üzerinde çekicin tabanı ile yavaş yavaş zedelemeden dövülerek malzeme yayılır. Daha sonra malzemeye çekiçle mızrak ucu formu verilerek biçimlendirilir. Şekil 1.2: Mızrak ucu formu 6

11 Şekil 1.3: Mızrak ucu yapım aşamaları 7

12 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdak işlem basamaklarını takip ederek mızrak ucu yapımını gerçekleştiriniz. İşlem Basamakları Mızrak ucunun yapılacağı malzemenin seçimini yapınız. Parçanın uç kısmını tavlayınız. Resim: 1.5: Parçayı tavlama Örs üzerinde parçanın uç kısmını sivri olacak şekilde yayınız. Resim 1.6: Parçayı yayma Yayılan kısma çekiç ile mızrak ucu formu veriniz. Öneriler Uygun malzemeyi seçiniz İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanınız. Ocağın uygun yerine malzeme yerleştirmeye dikkat ediniz. Malzemenin yanmaması için belli aralıklarla malzemeyi kontrol etmeyi unutmayınız. Çekiç darbelerini çok sert vurmayınız. Malzeme ocaktan çıkınca dövmeden önce tufal tabakasını temizleyiniz. Malzemeyi örsün uygun yerinde dövmeye özen gösteriniz Malzemenin uç kısmının verilen ölçüye gelip gelmediğini kontrol ediniz. Resim 1.7: Parçayı izleme Ölçüleri kontrol ediniz. Mesleğinizi ile ilgili etik ilkelere uygun davranınız. Resim 1.8: İşlemi bitmiş mızrak ucu 8

13 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. 1. Yayma işlemi niçin yapılır? A)Malzemeyi kesmek C)Malzemeyi bükmek B)Malzemeyi delmek D)Malzemeye istenilen biçimde şekil vermek 2. Mızrak ucu yapımında aşağıdakilerden hangisi kullanılmaz? A) Matkap B) Örs C) Çekiç D) Kısaç 3. Mızrak ucu yapımında aşağıdaki takımlardan hangisi kullanılır? A) Tornavida B) Çizecek C) Çekiç D) Gönye 4. Malzemenin dövmeye uygun sıcaklığa geldiğindeki renk aşağıdakilerden hangisidir? A) Kırmızı B)Beyaz C) Kahverengi D) Portakal sarısı 5. Mızrak ucu yapımı hangi işlem grubuna girer? A) Kesme B) Delme C) Yayma D) Boğma 6. Mızrak ucu yapımında aşağıdaki ölçme aletinden hangisi kullanılır? A) Sıcak iş kumpası B) Metre C) Kumpas D) Mikrometre 7. Mızrak ucu yapım işlemi bittikten sonra hangi işlem yapılmalıdır? A) Parça kesilir. B) Parça temizlenir. C) Parça delinir. D) Parça tavlanır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları, faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 9

14 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 Malzeme seçimini doğru yaptınız mı? 2 İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullandınız mı? 3 Malzemeyi uygun sıcaklığa kadar tavladınız mı? 4 Örs üzerinde parçayı şekillendirirken 90 0 çevirdiniz mi? 5 Mızrak ucu formunu doğru biçimde verebildiniz mi? 6 İşlem sonunda parçayı tufallardan temizlediniz mi? 7 İş parçasının ölçülerini kontrol ettiniz mi? 8 İş parçasını soğuttunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 10

15 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -2 Bu faaliyet sonunda uygun ortam sağlandığında amaca uygun olarak malzemeleri sıcak işlem yöntemiyle kozalak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Malzemeleri sıcak işlem yöntemi ile kozalak yapımı aşamalarını, internet ortamında, firma kataloglardan veya bu alanda çalışan işletmelerden araştırınız.araştırmalarınızı rapor haline getiriniz ve sınıfa sununuz. 2. BURARAK YAPILAN MOTİFLER Burarak yapılan motifler kare, lama ve birden fazla burma olan kozalak şeklinde yapılır. Bunlar çok değişik tiplerde üretilmektedir. Üretilen işin estetik durumuna göre bu motiflerin malzemeleri ve burulma tipleri de değişmektedir. Resim 2.1: Burarak yapılan motifler 2.1. Burarak Motif Yapma Teknikleri Burarak motif yapma tekniklerini iki şekilde inceleyebiliriz Malzemeyi Ekseni Etrafında Burma (Tekli Burma) Değişik tiplerdeki malzemelerin ekseni etrafında elle veya makine ile belirli sayıda döndürülmesi ile yapılan işleme denir. Bunlara kare veya lama burmaları örnek verebiliriz. 11

16 Malzemeyi seçtikten sonra ister soğuk, ister sıcak olarak parçanın bir ucu mengeneye bağlanır ve diğer ucu da anahtar yardımıyla istendiği kadar döndürülerek burma işlemi yapılır. Motifin düzgünlüğü kontrol edildiktin sonra işlem bitirilir. Resim 2.2: Ekseni etrafında burarak elde edilen motifler Çoklu Burma Birden fazla malzemenin bir araya getirilip burulması işlemine çoklu burma adı verilir. Burada, birden fazla malzemenin uçlarından birleştirilip orta kısmını tavladıktan sonra her iki ucundan vurmak suretiyle orta kısmı şişirilir. Şişirilen malzeme bir ucundan mengeneye bağlanır ve diğer ucundan da anahtar yardımıyla istediğimiz kadar döndürerek çoklu burma işlemi yapılır. Motifin düzgünlüğü kontrol edilerek işlem bitirilir. Resim 2.3: Çoklu (kozalak) burma 2.2. Burarak Yapılan Motiflerin Resimleri Aşağıda burarak yapılan motiflere örnekler verilmiştir. 12

17 Resim 2.4: Lama burma Resim 2.5: Tekli yarma burma Resim 2.6: Örme burma Resim 2.7: Çoklu burma (kozalak) Resim 2.8: Kare burma 13

18 Resim 2.9: Merdiven korkuluğu 2.3. Kozalak Yapma Resim 2.10: Merdiven korkuluğu (Kare ve kozalak burma) Kozalak yapma, süsleme demirciliğinde çoklu burma yöntemi ile yapılan bir motif çeşididir. Çoklu burma yapımı aşağıdaki uygulama faaliyetinde detaylı olarak anlatılmıştır. Aşağıdaki uygulama faaliyetindeki işlem basamaklarını sırasıyla uygulayarak kozalak yapmayı öğrenebilirsiniz. 14

19 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek kozalak yapımını gerçekleştiriniz. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Uygun parça seçiniz. Dikkatli olunuz. Parçayı dövme tavında ısıtınız. İş önlüğü gözlük ve eldiven kullanınız. Gerekli emniyet tedbirlerini alınız. Resim 2.11: Parçanın ısıtılması Isıtılan parçayı çekme işlemi ile kare haline getiriniz. Parçayı kare haline getirdikten sonra tablalı baskı ile düzeltiniz. Resim 2.12: Parçanın çekme işlemi ile kare haline getirilmesi Ortadan uçları kapalı şekilde yarınız. Parça ekseninde kaçıkvar ise düzeltiniz. Parçayı tekrar kare haline getiriniz. Yanmalara karşı dikkatli olunuz. Parçayı çevirerek diğer yüzeyini ortadan uçları kapalı şekilde yarınız. Parçayı tekrar kare haline getiriniz. İşlem yaparken parçanın homojen tavlanmasını sağlayınız. Parçayı dik konuma getirip üstüne vurarak kavisli biçimde açılmasını sağlayınız. İş parçasını mengeneye bağlarken eksene parelel olmasına dikkat ediniz. 15

20 Resim 2.13: Parçayı kavisli biçimde açma Parçanın her tarafını homojen olarak tavlayınız ve istenmeyen tavlı yerleri soğutunuz. Bir ucunu mengeneye bağlayarak sabitleyip diğer ucuna burma anahtarını geçiriniz. Burma anahtarı ile parçayı kendi ekseni etrafında burunuz. Resim 2.14: İş parçasını ekseninde mengeneye bağlama İş parçasınla çalışırken tufalleri temizlemeyi unutmayınız. Kısacı ocağın içerisinde fazla bekletmeyiniz. Resim 2.15: Parçanın kendi ekseni etrafında burulması Varsa eksenel kaçıklığı düzeltiniz. Oluşan kozalağın düzgünlüğünü ve ölçülerini kontrol ediniz. Parçayı temizleyiniz ve soğutunuz. Resim 2.16: Burularak elde edilen, işlemi tamamlanmış kozalak motifi 16

21 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. 1. Aşağıdaki malzemelerden hangisi ile burma olamaz? A) Kare B) Lama C) Yuvarlak D)Hiçbiri 2. Aşağıdakilerden hangisi tekli burmaya örnektir? A) Kare burma B) Kozalak Burma C) C Motifi D) S Motifi 3. Aşağıdaki burma çeşitlerinden hangisi çoklu burmaya örnektir? A) Lama burma B) Kare burma C) Kozalak D) Üçgen burma 4. Aşağıdakilerden hangisinde yarma işlemi yapılmaktadır? A) S- motifli burma B) C- motifli burma C) Çoklu burma D) Boru burma 5. Aşağıdakilerden hangisi ekseni etrafında burarak motif yapma tekniklerindendir? A) Kare Burmak B) C- motifli burma C) S- motifli burma D) Köşebent burma DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları, faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 17

22 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. LDEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 Malzeme seçimini doğru yaptınız mı? 2 İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullandınız mı? 3 Malzemeyi uygun sıcaklığa kadar tavlama yaptınız mı? 4 İş parçasını çekme işlemi ile kare haline getirdiniz mi? 5 Çekilen parçayı ortadan uçları kapalı şekilde yardınız mı? 6 Parçayı tekrar kare haline getirdiniz mi? 7 İş parçasını çevirerek diğer yüzeyini yardınız mı? 8 İş parçasını dik konuma getirip üstünden vurarak orta kısmın kavisli biçimde açılmasını sağladınız mı? 9 Parçayı homojen olarak tavlayıp istenmeyen tavlı yerleri soğuttunuz mu? Parçayı mengeneye sabitleyip burma anahtarını ekseni 10 etrafında burdunuz mu? 11 Parçada eksenel kaçıklık var mı, varsa düzeltiniz mi? 12 Biten kozalağın düzgünlüğünü ve ölçülerini kontrol ettiniz mi? 13 Parçayı temizleyip soğuttunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 18

23 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-3 Bu faaliyet sonunda uygun ortam sağlandığında amaca uygun olarak malzemeleri sıcak işlem yöntemiyle döverek gül yaprağı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Döverek gül yaprağı yapımında kullanılan malzemeler ve motif yapım aşamalarını internet ortamından, firma kataloglarından veya bu alanda çalışan işletmelerden araştırınız Araştırmalarınızı rapor haline getirerek ve sınıfa sununuz. 3. DÖVEREK ELDE EDİLEN MOTİFLER Süsleme demirciliğinde motif imalatı dövülerek de elde edilebilir. Dövme işlemi iki şekilde yapılmaktadır. Bunlar; makine ile dövme ve el ile dövmedir. Makine ile dövme, şahmerdan, düşme çekiçler, eksantirik preslerle, el ile dövmede ise çekiç, balyoz ile dövme yapılır Döverek Yapılan Motiflerin Resimleri 19

24 a b c d Resim 3.1: (a-b-c-d): Döverek yapılmış çeşitli gül yaprakları ve işler 3.2. Döverek Gül Yaprağı Yapmak Döverek gül yaprağı yapımı, 1. Öğrenme Faaliyeti ndeki mızrak ucu yapmada anlatılan işlemler gibidir. Döverek gül yapımındaki tek fark, yapılacak olan motifin biçiminin değişik olmasıdır. Yine bu işlemde de yapılacak olan motifin biçimine göre uygun kalıp kullanılabilir. Döverek gül yaprağı yapımını aşağıdaki uygulama faaliyetindeki işlem basamaklarını takip ederek öğrenebilirsiniz. 20

25 Şekil 3.1: Döverek gül yaprağı yapım aşamaları 21

26 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek gül yaprağı yapımını gerçekleştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Uygun parça seçiniz. Dikkatli olunuz. İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanınız. Parçayı dövme tavında ısıtınız. Gerekli emniyet tedbirlerini alınız. Resim 3.2: Parçayı ısıtma Kare malzemenin ucu şişirerek bu bölgeye yayma işlemi uygulayınız. Malzeme ince olduğundan malzemeyi yakmayınız. Resim 3.3: Malzemeyi yayma işlemi Yayma uygulanmış bölgeden istenen sayıda yaprak açılımını hazırlayınız. Yaprak açılımlarının ortasını, matkap tezgahında deliniz. Kare parçayı tekrar tavlayıp yaprak sapı şeklinde döverek sap yapınız. Hazırlanan yaprak açılımlarının damar izlerini belirginleştiriniz. Matkapta dikkatli çalışınız, elinizi matkaba kaptırmayınız. Yanmalara karşı dikkatli olunuz. İşlem yaparken parçanın homojen tavlanmasını sağlayınız. 22

27 Resim 3.4: Damar izlerinin belirginleştirilmesi Tekrar tavlama işlemi yaparak izleme aletlerinin yardımıyla parçaya en son halini veriniz. Takımları dikkatli kullanın ve ocakta yakmayınız. Resim 3.5: Döverek elde edilmiş gül yaprağı 23

28 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi motif dövmede kullanılır? A) Matkap B) Sprial taşı C) Şahmerdan D) Caka 2. Aşağıdakilerden hangisi motif yapımında kullanılmaz? A) Çekiç B) Motif kalıbı C) Abkant D) Kısaç 3. Süsleme demirciliğinde motifler nasıl elde edilir? A) Keserek B) Döverek C) Çekerek D ) Hepsi 4. Balyozla yapılan işlem aşağıdakilerden hangisidir? A) Dövme B)Kaynak C)Parçayı delmek D)Parçayı sertleştirmek 5. Demirci örsünde yapılan işlem aşağıdakilerden hangisidir? A) Parça tavlamak B) Parça sulamak C)Parça şekillendirme D) Parça sertleştirmek 6. Aşağıdaki makinelerden hangisi ile dövme yapılamaz? A) Şahmerdan B) Pres C) Düşme çekiç D) Kollu makas DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konular faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 24

29 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 Malzeme seçimini doğru yaptınız mı? 2 İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullandınız mı? 3 Malzemeyi uygun sıcaklığa kadar tavladınız mı? 4 Malzemenin ucunu şişirerek bu bölgeye yayma işlemi uyguladınız mı? 5 Yayma uygulanmış bölgeden istenen sayıda yaprak açılımını hazırladınız mı? 6 Yaprak açılımlarının ortasını, matkap tezgahında deldiniz mi? 7 Yuvarlak parçayı tekrar tavlayıp yaprak sapı şeklinde döverek sap yaptınız mı? 8 Hazırlanan yaprak açılımlarını deliklerinden sapa geçirdiniz mi? 9 Tekrar tavlama işlemi yaparak karga burun pense yardımı ile çanak şeklinde istenen motif haline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 25

30 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-4 Bu faaliyet sonunda uygun ortam sağlandığında amaca uygun olarak sıcak işlem yöntemiyle ferforje işler yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Kozalak, mızrak ucu, gül yaprağı vb. motifler kullanılarak ferforje işler yapımındaki işlem basamaklarını internet ortamı ve kataloglardan veya bu alanda çalışan işletmelerden araştırınız.araştırmalarınızı rapor haline getiriniz ve sınıfa sununuz. 4. SÜSLEME (FERFORJE) EŞYALAR YAPMA 4.1. Süsleme (Ferforje) İşlerinin Endüstrideki Yeri ve Önemi Süsleme işleri demirin bulunması ile başlayan tarihteki yolculuğuna insanoğlunun her geçen gün gösterdiği gelişimi demirin günlük hayatımıza girmesini kolaylaştırmıştır. İnsanların demir üzerindeki hâkimiyeti arttıkça süsleme demirciliğine olan ilgi artmış; XII. yüzyıldaki ustalar kendilerini o kadar geliştirmişler ki çekiçle demire istedikleri her şekli vermişlerdir. Süsleme işlerindeki bu ilerleme daha sonraki yıllarda sanat akımlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu akımlar Roma sanatı, Gotik stil, Rönesans stili, Barok stili, Rokoko stili ve Modern stil olmak üzere tarihteki yerini almıştır. Her stilin kendine özgü özellikleri vardır. Günümüzde her alanda meydana gelen makineleşmeden süsleme demirciliği de nasibini almıştır. Motiflerin yapımı esnasında kullanılan şahmerdan, düşme çekiçler ve presler; malzemeleri izleme, bükme, eğme, yarma, kozalak yapma vb. işlerde ön plana çıkmıştır Süsleme (Ferforje) İşlerinin Uygulama Alanları Süsleme işleri ilk kullanma yerleri olarak kiliselerde kullanılmış daha sonraları kapı tahtalarını tutmada, kapıların menteşelerinde gömme kilit olarak, kapı tutamaklarında ve kapı kilitlerinde devam etmiştir. Süsleme işleri günlük hayatımızda binaların iç ve dış dekorlarında önemli bir unsur olmuştur. Binaların dış kısmında kalan bahçe duvar korkulukları, bahçe kapıları, pencere 26

31 korkulukları, iç kısımda ise merdiven korkulukları, şömineler, aynalık, saksılık, telefonluk, kabartmalar, avize vb. yerlerde kullanılmaktadır Süsleme (Ferforje) iş resimleri Aşağıda, 1., 2. ve 3. öğrenme faaliyetinde anlatılan kozalak, mızrak ve gül yaprağı motifleri ve bunların yanında çeşitli motifler kullanılarak imal edilmiş ferforje iş resimleri görülmektedir. 27

32 Resim 4.1: Şamdan Resim 4.2: Saksı Resim 4.3: Sehpa Resim 4.4: Şömine takımı Resim 4.5: Bahçe korkuluğu Resim 4.6: Kozalak ve gül motifli Resim 4.7: Bahçe kapısı 28

33 UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdak işlem basamaklarını takip ederek saksı altlığının yapımını gerçekleştiriniz İşlem Basamakları Yapılacak işin resmini iyice okuyunuz. İşin yapımında kullanılacak malzemeleri tespit ediniz. Açınım boyu hesabı yaparak malzemeleri kesiniz. Yapılacak olan motiflerin şablonunu çiziniz ve basit bükme kalıbı hazırlayınız. Hazırlanan kalıpta motifleri hazırlayınız. Öneriler İş resmini dikkatlice inceleyiniz. Malzeme seçimini hatalı yapmayınız. Açınım boyu hesaplarını malzemeyi kesmeden önce kontrol ediniz. Bükme kalıbını dikkatlice hazırlayınız. Bükme kalıbında bir tane deneme üretimi yapınız. Resim 4.8: Motif hazırlama Hazırlanan motifleri resimdeki biçime göre kaynak puntası ile birleştiriniz. Puntaları, daha sonradan sökme ihtimaline karşı çok sağlam atmayınız ve kaynak maskesi kullanınız. Resim 4.9: Hazırlanan motifleri birleştirme Birleştirilerek meydana gelen işin ölçü ve gönyesini kontrol ediniz. Kaynakları sağlamlaştırmadan önce ölçüyü kontrol ediniz. Resim 4.10: Tamamlanmış ferforje iş Kaynakları sağlamlaştırınız. Kaynakları iyice temizleyiniz. 29

34 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak cevaplayarak belirleyiniz. 1. Süsleme demirciliği XX. yüzyılda gelişmeye başlamıştır. D Y 2. Motiflere şekil verirken pres ve şahmerdan kullanılmaz D Y 3. Süsleme işlerinde makineleşme artınca el işciliği değerini yitirmiştir. D Y 4. Süsleme demirciliğin dünya piyasasında yeri önemli derecede geniştir. D Y 5. Süsleme demirciliği sadece binaların dış cephelerinde kullanılır. D Y 6. Eğme ve yarma süsleme demirciliği işlemlerinden bazılarıdır. D Y DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları, faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 30

35 B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 İşin resmini iyice okudunuz mu? 2 Malzeme seçimini doğru yaptınız mı? 3 İş önlüğü, kaynak maskesi ve eldiven kullandınız mı? 4 Açınım boyunu dikkatlice hesapladınız mı? 5 Yapılacak olan motifin basit bükme kalıbını hazırladınız mı? 6 Hazırlanan şablona gore motifleri hazırladınız mı? 7 Hazırlanan motifleri resimdeki biçime göre kaynak puntası ile birleştirdiniz mi? 8 Birleştirilerek meydana gelen işin ölçüsünü kontrol ettiniz mi? 9 Kaynakları sağlamladınız mı? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 31

36 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre ölçünüz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 Mızrak ucu için doğru malzeme seçtiniz mi? 2 Mızrak malzemesini uygun tav sıcaklığında tavladınız mı? 3 Mızrak ucu malzemesini yeterince yayabildiniz mi? 4 Mızrak ucu yaparken uygun takımlar kullandınız mı? 5 Mızrak ucu bittikten sonra ölçü kontrolü yaptınız mı? 6 Kozalak yapımı için ısıtılan parçayı çekme işlemi ile kare haline getirdiniz mi? 7 Parçayı çevirerek diğer yüzeyini ortadan uçları kapalı şekilde yardınız mı? 8 Parçayı dik konuma getirip üstüne vurarak kavisli biçimde açılmasını sağladınız mı? 9 Bir ucunu mengeneye bağlayarak sabitleyip diğer ucuna burma anahtarını geçirdiniz mi? 10 Burma anahtarı ile parçayı kendi ekseni etrafında burdunuz mu? 11 Varsa eksenel kaçıklığı düzeltiniz mi? 12 Oluşan kozalağın düzgünlüğünü ve ölçülerini kontrol ettiniz mi? 13 Gül yapımı için yuvarlak malzemenin ucu şişirilerek bu bölgeye yayma işlemi uyguladınız mı? 14 Yayma uygulanmış bölgeden istenilen sayıda yaprak açınımını hazırladınız mı? 15 Yaprak açınımlarının ortasını matkap tezgahında deldiniz mi? 32

37 16 Yuvarlak parçayı tekrar tavlayıp yaprak sapı şeklinde döverek sap yaptınız mı? 17 Hazırlanan yaprak açınımlarını deliklerinden sapa geçirdiniz mi? 18 Tekrar tavlama işlemi yaparak karga burun pense yardımı ile çanak şeklinde istenen motif haline getirdiniz mi? 19 Ferforje iş yapımı için yapılacak işin resmini iyice okudunuz mu? 20 İşin yapımında kullanılacak malzemeleri tespit ettiniz mi? 21 Açınım boyu hesabı yaparak malzemeleri kestiniz mi? 22 Yapılacak olan motiflerin şablonunu çizip basit bükme kalıbını hazırladınız mı? 23 Hazırlanan kalıpta motifleri hazırladınız mı? 24 Hazırlanan motifleri resimdeki biçime göre kaynak puntası ile birleştirdiniz mi? 25 Birleştirilerek meydana gelen işin ölçü ve gönyesini kontrol ettiniz mi? 26 Kaynakları sağlamlaştırdınız mı? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız modülü tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 33

38 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 A 3 C 4 D 5 C 6 A 7 B ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 A 3 C 4 C 5 A ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÜN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 C 3 D 4 A 5 C 6 D ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ÜN CEVAP ANAHTARI 1 Y 2 Y 3 Y 4 D 5 Y 6 D 34

39 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR ADSAN, Kasım,AKSOY, Arif- YEŞİLMADEN, Ahmet, Sıcak İşlmeler, İstanbul1980. ÇALIŞKAN, Hikmet, Süsleme Demirciliği, Ankara ÇALIŞKAN, Hikmet, Metal İşleri Teknolojisi, Ankara, HİKMET, Arif Özlü, Metal İş ve İşlem Yaprakları, Ankara, Saip, Y.Serfiçeli, Soğuk ve Sıcak Şekillendirme, Ankara, ŞAHİN, Sami, Metal İşleri Teknolojisi. Şahinler 2004 Ürün Katoloğu. Glaser 2000 Ürün Katoloğu, Almanya 35

40 KAYNAKLAR KAYNAKLAR ADSAN, Kasım-AKSOY, Arif- YEŞİLMADEN, Ahmet, Sıcak İşlemeler, İstanbul, ÇALIŞKAN, Hikmet, Süsleme Demirciliği, Ankara, ÇALIŞKAN, Hikmet, Metal İşleri Teknolojisi, Ankara, ÖZLÜ, Arif Hikmet, Metal İş ve İşlem Yaprakları Ankara, SERFİÇELİ, Y.Saip, Soğuk ve Sıcak Şekillendirme Ankara,1997. ŞAHİN, Sami, Metal İşleri Teknolojisi 36